Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
3-9 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÁLATAS 4-6
“Ña̱ sákuaʼayó xíʼin ‘iin drama ña̱ ndána̱ʼa̱ kuití nu̱úyóʼ”
(Gálatas 4:24, 25) Ndiʼi ña̱yóʼo kíndo̱oña táki̱ʼva íyo iin drama ña̱ ndána̱ʼa̱ kuití nu̱úyó; saáchi u̱vi̱ saá ná ñaʼá yóʼo ndákiʼinná nu̱ú u̱vi̱ trato ña̱ ki̱ndo̱o Ndióxi̱ xíʼin na̱ ñuura. Ña̱ nu̱ú kúú ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ yuku̱ Sinaí, ña̱ ndiʼi se̱ʼe ña̱yóʼo kuuna esclavo, ta ñá Agar kúú ñá ndákiʼin nu̱ú ña̱yóʼo. 25 Ñá Agar yóʼo kúú ñá ndána̱ʼa̱ yuku̱ Sinaí ña̱ ndíka̱a̱ chí ñuu Arabia, ta ñáyóʼo kúú ñá ndákiʼin nu̱ú ñuu Jerusalén ña̱ íyo tiempo vitin, chi kúúñá esclavo xíʼin na̱ se̱ʼeñá.
it-1-S 65 párr. 1
Ñá Agar
Táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo, ñá Agar kúú ñá nda̱kiʼin nu̱ú iin drama ña̱ ndána̱ʼa̱ kuití nu̱úyó ta ndákiʼinñá nu̱ú na̱ ñuu Israel na̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, chi na̱yóʼo xi̱kitáʼanna xíʼin Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéra iin trato ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ley xíʼinna, ta trato yóʼo ke̱ʼénaña chí yuku̱ Sinaí, tá xíʼin ña̱yóʼo ndu̱u se̱ʼena na̱ esclavo. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuuna na̱ yiví ku̱a̱chi va̱ása níkuchiñuna sáxi̱nuna trato ña̱ ki̱ndo̱o na. Tá xi̱ndika̱a̱ na̱ ñuu Israel ti̱xin ña̱ trato yóʼo va̱ása níxa̱a̱na kuuna na̱ ñuu libre, chi xi̱ndika̱a̱na ndaʼa̱ ku̱a̱chi ta xi̱niñúʼu kuvina ña̱ chaʼvina xa̱ʼa̱ña; ña̱kán esclavo kúú ña̱ xi̱kuuvana. (Jn 8:34; Ro 8:1-3.) Jerusalén ña̱ ni̱xi̱yo tá tiempo ta̱ Pablo kúú ña̱ nda̱kiʼin nu̱ú ñá Agar, chi ña̱yóʼo kúú ña̱ nda̱kiʼin nu̱ú na̱ ñuu Israel na̱ ni̱xi̱yo nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ xi̱kuuna esclavo xíʼin se̱ʼena. Soo na̱ cristiano na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví na̱yóʼo kúú na̱ kúú se̱ʼe ña̱ “Jerusalén ña̱ íyo chí ni̱nu”, chí ña̱yóʼo kúú ña̱ ndákiʼin nu̱ú ñá síʼí Ndióxi̱. Táki̱ʼva ni̱xi̱yo ñá Sara, chí ñá ñaʼá libre xi̱kuuñá, ña̱ Jerusalén ña̱ íyo chí ndiví nda̱a̱ ni iin yichi̱ ta̱ʼán ku̱ʼu̱nña kooña esclavo. Soo nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱ndiku̱n ta̱ Ismael sa̱tá ta̱ Isaac, saátu ndo̱ʼo na̱ se̱ʼe ña̱ “Jerusalén ña̱ íyo chí ni̱nu”, chi na̱ xi̱ndiku̱n sa̱tá se̱ʼeña kúú na̱ se̱ʼe ña̱ Jerusalén ña̱ kúú esclavo. Nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo ñá Agar xíʼin ta̱ loʼo se̱ʼeñá ta̱xínnana ku̱a̱ʼa̱nna, saátu i̱xaa Jehová xíʼin na̱ ñuu Israel na̱ ni̱xi̱yo nu̱ú ñuʼú yóʼo. (Gál 4:21-31; va̱ʼatu kotoún Jn 8:31-40.)
(Gálatas 4:26, 27) Soo ña̱ Jerusalén ña̱ íyo chí ni̱nu ña̱ libre kúúña, ta ña̱yóʼo kúú siʼíyó. 27 Chi xa̱a̱ saá ni̱ka̱ʼyi̱ña: “Kusi̱íní-ini yóʼó ñaʼá ñá kǒo kívi koo se̱ʼe, ndeé va̱ʼa kanaún, yóʼó ñá kǒo níxo̱ʼvi̱ kaku se̱ʼe, chi ku̱a̱ʼáka kúú se̱ʼe ñá íyo mií nu̱úka ñá íyo yií”.
w14-S 15/10 10 párr. 11
Kandíxaníún Reino Ndióxi̱
11 Ña̱ trato ña̱ ki̱ndo̱o Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Abrahán ni̱xi̱nu nu̱úña tá ni̱xa̱a̱ na̱ se̱ʼera xi̱koona nu̱ú ñuʼú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ taxira ndaʼa̱na, soo nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ náʼa̱ña ña̱ íyo savaka ña̱ ki̱ndo̱o Ndióxi̱ xíʼinra ta ña̱yóʼo xíniñúʼu xi̱nuña xíʼin ña̱ espiritual (Gál. 4:22-25). Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra mií trato ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka ña̱ ki̱ndo̱o Ndióxi̱ xíʼinna kúú ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ na̱ kixi ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Abrahán, ta ta̱yóʼo kúú ta̱ Cristo ta inkaka na̱ kíʼvi ti̱xin ña̱yóʼo kúú na̱ 144,000 na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ xíʼin espíritura (Gál. 3:16, 29; Rev. 5:9, 10; 14:1, 4). Ñaʼá ñá kaku se̱ʼe kúú ña̱ “Jerusalén ña̱ íyo chí ni̱nu” ña̱yóʼo kúú ñuu Ndióxi̱ ña̱ íyo chí ndiví, ta ti̱xin ña̱yóʼo ñúʼu ndiʼi na̱ ndóo chí ndiví (Gál. 4:26, 31). Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo trato ña̱ ki̱ndo̱o Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Abrahán, na̱ se̱ʼe ñá ñaʼá yóʼo ku̱a̱ʼání bendición taxina ndaʼa̱ na̱ koo nu̱ú ñuʼú yóʼo.
(Gálatas 4:28-31) Ta vitin ñaniyó, miíyó kúú se̱ʼe na̱ ki̱ndo̱o Ndióxi̱ iin trato xíʼin nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Isaac. 29 Nda̱a̱ táki̱ʼva ku̱u tiempo saá, ta̱ ka̱ku táki̱ʼva káku miíyó na̱ ñuyǐví ki̱xáʼara xi̱ndiku̱nra sa̱tá ta̱ ka̱ku xíʼin ta̱chí yi̱i̱ Ndióxi̱, ta saátu kúu tiempo vitin. 30 Soo, ¿ndáaña káchi tu̱ʼun Ndióxi̱? “Taxín ñá káchíñu ndáʼvi yóʼo ná ku̱ʼu̱nñá xíʼin ta̱ loʼo se̱ʼeñá, chi ta̱ loʼo se̱ʼe ñá káchíñu ndáʼvi yóʼo va̱ása ni̱ʼíra ña̱ʼa xíʼin ta̱ loʼo se̱ʼe ñaʼá ñá kúú libre.” 31 Ña̱kán ñaniyó, su̱ví se̱ʼe ñá káchíñu ndáʼvi kúúyó, chi se̱ʼe ñaʼá ñá kúú libre kúúyó.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Gálatas 4:6) Ta vitin, saáchi xa̱ʼa̱ ña̱ kúúndó se̱ʼe ra, Ndióxi̱ chi̱ndaʼára espíritu se̱ʼera ña̱ kooña níma̱yó ta káchiña: “Abba, yivá”.
w09-S 1/4 13
¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?
¿Nda̱chun xi̱niñúʼu ta̱ Jesús tu̱ʼun “Abba, yivá” tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Jehová?
Tu̱ʼun arameo ʼabbáʼ kúni̱ kachiña “yivá” á kúni̱ kachituña “oh yivá”. U̱ni̱ saá yichi̱ ña̱ va̱xiña nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ nina xa̱ʼa̱ Jehová káʼa̱nña, ta va̱xiña nu̱ú kéʼéna oración nu̱ú Ndióxi̱. Soo ¿nda̱chun kúni̱yó kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱niñúʼu ta̱ Jesús tu̱ʼun yóʼo?
Iin tutu ña̱ consulta káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “Tá tiempo ta̱ Jesús, tu̱ʼun ʼabbāʼ na̱ va̱líva kúú na̱ xi̱xiniñúʼuña ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin yivána ta saá xi̱na̱ʼa̱na ña̱ va̱ʼaní kítáʼanna xíʼinra, ña̱ kúni̱nína xíninara ta íxato̱ʼónínara” (The International Standard Bible Encyclopedia). Tu̱ʼun yóʼo kúú ña̱ siʼnaní xi̱sakuaʼa na̱ va̱lí ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin yivána. Ta̱ Jesús xi̱niñúʼura tu̱ʼun yóʼo iin ki̱vi̱ mií ña̱ káʼnuní. Tá ndíka̱a̱ra chí jardín ña̱ Getsemaní, tá kúma̱níka loʼo hora ña̱ kuvira, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Jehová ta ka̱chira: “Abba, yivá” (Marcos 14:36).
Ña̱ enciclopedia ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ káchiña: “Nu̱ú tutu na̱ judío na̱ ni̱xi̱yo tá tiempo ña̱ grecorromano loʼoní yichi̱ va̱xi tu̱ʼun ʼabbāʼ nu̱úña, chi nu̱ú na̱kán su̱ví ña̱ to̱ʼó kúúña ña̱ kuniñúʼuyóña ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱, chi su̱ví táʼan yiváyó na̱ íyo nu̱ú ñúʼu yóʼo kúúra”. Tá saá, ¿ndáaña káʼa̱n tutu yóʼo xa̱ʼa̱ tu̱ʼun yóʼo? “Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱niñúʼu ta̱ Jesús tu̱ʼun yóʼo [...] tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱ náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ va̱ʼaní xi̱kitáʼanra xíʼinra.” Inka tuku u̱vi̱ yichi̱ ña̱ va̱xi ña̱ tu̱ʼun ʼabbáʼ nu̱ú Biblia náʼa̱ña nu̱úyó, u̱vi̱ saá yichi̱ nu̱ú carta ta̱ Pablo va̱xiña, na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo tiempo xi̱naʼá xi̱xiniñúʼunaña ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin Ndióxi̱ (Romanos 8:15; Gálatas 4:6).
(Gálatas 6:17) Nani vitin iinsaá nda̱a̱ chí nu̱únínu kǒo kúni̱i̱ ña̱ ná keʼé ni iinna yi̱ʼi̱, saáchi ku̱ñui̱ xa̱a̱ kúúmiíña tu̱ni̱ ña̱ kúúmií na̱ esclavo ta̱ Jesús.
w10-S 1/11 15
¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?
¿Nda̱chun ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo: “Ku̱ñui̱ xa̱a̱ kúúmiíña tu̱ni̱ ña̱ kúúmií na̱ esclavo ta̱ Jesús”? (Gálatas 6:17.)
▪ Nu̱ú na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú, tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo íyo ku̱a̱ʼá ña̱ kúni̱ kachiña. Tá kúú tá tiempo xi̱naʼá, na̱ xi̱ndakiʼinna nu̱ú guerra, na̱ xi̱ i̱xakuíʼná chí templo xíʼin na̱ esclavo na̱ xi̱xinu, xi̱kanina tu̱ni̱ ku̱ñuna. Tu̱ni̱ ña̱ xi̱kaninana xi̱kindo̱oña ku̱ñuna ña̱ xi̱kuuña marca ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n xa̱ʼa̱na ña̱ su̱ví ña̱ va̱ʼa níkeʼéna.
Soo su̱ví ndiʼi tu̱ni̱ ña̱ xi̱kanina ku̱ñuna níxika̱ʼa̱nna saá xa̱ʼa̱. Ku̱a̱ʼánína xi̱kuumiína marca ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱na ña̱ kúúna na̱ iin ñuu á ña̱ ndíku̱nna iin religión. Iin tutu káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “Na̱ ñuu Siria ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱na ña̱ xi̱ndataxina miína ndaʼa̱ ndióxi̱ Hadad xíʼin Atargatis xi̱kanina tu̱ni̱ á marca ndaʼa̱na á su̱kúnna [...]. Na̱ xi̱ndasakáʼnu ña̱ ndióxi̱ Dionisio xi̱kanina tu̱ni̱ ña̱ yuku̱ ña̱ hiedra miína” (Theological Dictionary of the New Testament).
Ku̱a̱ʼání na̱ nándukú xa̱ʼa̱ ña̱ Biblia káʼa̱nna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ tu̱ni̱ ña̱ xi̱kuumiíra xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼoníra ña̱ ni̱xi̱kara na̱túʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ (2 Corintios 11:23-27). Tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ tu̱ni̱ ña̱ xi̱kuumiíra xa̱ʼa̱ ña̱ kúúra cristiano, sana su̱ví ndixa marca ña̱ kivi kuni ndiʼina kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱, chi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ kúú ki̱ʼva ña̱ xi̱takuvara.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Gálatas 4:1-20) Ta vitin káʼi̱n xíʼinndó, tá loʼo iin ta̱ ndakiʼin herencia iin kúúvara xíʼin ta̱ esclavo, ni kuentara kúú ndiʼi ña̱ʼa, 2 saáchi táʼan kíʼinva inka na̱ yiví na̱ sákuaʼnu-ñaʼá kuenta xíʼinra nda̱a̱ ná kixaa̱ ki̱vi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yivára. 3 Táki̱ʼva saá kúútu ña̱ íyo miívayó, tá ni̱xi̱yo válíyó, xi̱kuukavayó esclavo xíʼin ña̱ʼa ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo. 4 Soo tá ki̱xaa̱ tiempo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱, chi̱ndaʼára se̱ʼera, ña̱ ki̱xira ka̱kura ti̱xin iin ñaʼá ta xi̱ndika̱a̱ra ti̱xin ley, 5 ña̱ va̱ʼa ndasatára na̱ ñúʼu ti̱xin ley, ña̱kán va̱ʼa xa̱a̱ miíyó nduuyó se̱ʼera na̱ nda̱kiʼin ndáʼvira. 6 Ta vitin, saáchi xa̱ʼa̱ ña̱ kúúndó se̱ʼera, Ndióxi̱ chi̱ndaʼára espíritu se̱ʼera ña̱ kooña níma̱yó ta káchiña: “Abba, yivá”. 7 Ña̱kán vitin va̱ása kúúkaún esclavo, chi xa̱a̱ se̱ʼevara ndu̱ún, tá xa̱a̱ ndu̱ún se̱ʼera, ndakiʼún ña̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, tíxa̱ʼvi Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. 8 Soo, tá kǒo níxixini̱ndó Ndióxi̱, xi̱kuundó esclavo ña̱ xi̱ndasakáʼnundó ndióxi̱ vatá. 9 Soo vitin ña̱ xa̱a̱ xíni̱ndó Ndióxi̱, á ña̱ kúni̱ kachii̱ kúúña, ña̱ xa̱a̱ ni̱xa̱a̱ Ndióxi̱ xíni̱ra ndóʼó, ¿nda̱chun kúúña kúni̱ndó ndikóndó nu̱ú ña̱ʼa kini ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo ta kúni̱ tukundó nduundó esclavoña ta kachíñundó nu̱úña? 10 Xíto káxi va̱ʼandó ña̱ ndasakáʼnundó ki̱vi̱ xíʼin yo̱o̱ xíʼin ku̱i̱ya̱ xíʼin tiempo ña̱ keʼéndó iin ña̱ʼa. 11 Ndíʼi̱ní-inii̱ xa̱ʼa̱ndó, chi sana kǒo ndáyáʼvi miíví ña̱ ndeéní chi̱ka̱i̱ ndee̱ xíʼinndó. 12 Ñaniyó, xákundáʼvii̱ nu̱úndó: Nduundó táki̱ʼva íyo yi̱ʼi̱, saáchi táki̱ʼva íyo miíndó saátu ni̱xi̱yo yi̱ʼi̱va tá ya̱chi̱. Ta ndóʼó kǒo ni iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼéndó xíʼi̱n. 13 Soo ndóʼó kúnda̱a̱-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ ki̱ʼin iin kue̱ʼe̱ yi̱ʼi̱, ña̱kán kúú ña̱ va̱ʼa na̱túʼi̱n xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼinndó ña̱ yichi̱ nu̱ú. 14 Ta ni sa̱ndóʼovai̱ ndóʼó xíʼin kue̱ʼe̱ ña̱ xi̱kuumiíi̱, kǒo níxatandó ta̱sií yuʼúndó ña̱ níkundasíndóña, ña̱ ke̱ʼéndó kúúña, va̱ʼaní nda̱kiʼinndó yi̱ʼi̱ táki̱ʼva íyo iin ángel Ndióxi̱, á táki̱ʼva íyo ta̱ Cristo Jesús. 15 ¿Ndáa míí ku̱a̱ʼa̱n ña̱ xi̱kusi̱íní-inindó kán vitin? Chi ná ka̱ʼi̱n xa̱ʼa̱ndó, tá ña̱ níkivi kúúña ta nda̱a̱ tavándó nduchúnu̱úndó taxindó ndaʼíi̱. 16 Soo, tá saá, ¿á xa̱ʼa̱ ña̱ káʼi̱n ña̱ nda̱a̱ xíʼinvandó ndu̱ui̱ ta̱ contra xíʼinndó? 17 Na̱ ndeéní ndíʼi̱-ini xa̱ʼa̱ndó, su̱ví ña̱ va̱ʼa kúni̱na, ña̱ kúni̱na kúúña sakúxikana ndóʼó nu̱úi̱, ña̱kán va̱ʼa kixáʼa kundi̱ʼi̱ka-inindó xa̱ʼa̱ miína. 18 Soo ña̱ va̱ʼava kúúña ña̱ ndiʼi tiempo ná kundi̱ʼi̱-inina xa̱ʼa̱ndó, su̱ví tá íyo kuitíi̱ xíʼinndó ná kooña, 19 se̱ʼe miíi̱, táki̱ʼva ndóʼo ñá ñaʼá ña̱ xóʼvi̱ñá káku se̱ʼeñá, saá ndóʼi̱ xa̱ʼa̱ndó nda̱a̱ ná nduundó táki̱ʼva íyo ta̱ Cristo. 20 Kúni̱vai̱ xa̱i̱ koi̱ xíʼinndó takáʼán kuití ta síínva ka̱ʼi̱n xíʼinndó, saáchi ndákanda̱ní-inii̱ xíʼinndó.
10-16 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | EFESIOS 1-3
“Ña̱ chi̱ndúʼú Jehová kuniʼi yichi̱ nu̱ú ndiʼi ña̱ʼa”
(Efesios 1:8, 9) Ña̱ va̱ʼa-inira xíʼinyó kúú ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ta̱xira ndaʼa̱yó xíʼin ndiʼi ña̱ ndíchi ta viíní ke̱ʼéraña, 9 ta ta̱xira na̱kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé. Ña̱ kooña táki̱ʼva xi̱kuni̱ miíra tá xa̱ʼa̱
it-2-S 981 párr. 2
Ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé
Ña̱ Reino nda̱ka̱xin Ndióxi̱. Ta̱ Pablo káʼa̱nra nu̱ú tutu ña̱ ka̱ʼyíra ndáa ki̱ʼva ki̱xáʼa na̱kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱ yi̱i̱ ña̱ ni̱xi̱yo se̱ʼé xa̱ʼa̱ ta̱ Cristo. Nu̱ú Efesios 1:9-11 káʼa̱nra ña̱ mií Ndióxi̱ ki̱xáʼara káʼa̱nra xa̱ʼa̱ “ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé”, ta ka̱chira: “Ña̱ kooña táki̱ʼva xi̱kuni̱ miíra tá xa̱ʼa̱ ña̱ koo iin ña̱ kuniʼi yichi̱ nu̱ú ndiʼi ña̱ʼa nda̱a̱ tá ná kixaa̱ tiempo ña̱ chi̱ndúʼúra, tasaá ndakaya̱ ndiʼi tuku ña̱ʼa ña̱ kooña ndaʼa̱ ta̱ Cristo, ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo chí ndiví xíʼin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú. Saá kúúña, ndaʼa̱ ta̱yóʼo, xa̱ʼa̱ ña̱ kítáʼanyó xíʼinra kúú ña̱ va̱ʼa ndakiʼinyó ña̱ herencia, saáchi xa̱a̱ saá ni̱ka̱ʼa̱n mií ta̱ kéʼé ndiʼi ña̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva íyo consejora”. “Ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé” káʼa̱nña xa̱ʼa̱ iin gobierno, ña̱yóʼo kúú Reino ña̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱. “Ña̱ʼa ña̱ íyo chí ndiví” ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xa̱ʼa̱ kúni̱ kachiña na̱ ku̱ʼu̱n kaʼndachíñu xíʼin ta̱ Cristo ti̱xin Reino ña̱ koo chí ndiví. “Ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú” kúú na̱ yiví na̱ kundoo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá ná kaʼndachíñu Reino ña̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora xa̱ʼa̱ ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé ña̱ kítáʼanña xíʼin Reino ña̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ tá ka̱chira xíʼinna: “Ndóʼó kúú na̱ nda̱kiʼin ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé xa̱ʼa̱ reino Ndióxi̱”. (Mr 4:11.)
(Efesios 1:10) ña̱ koo iin ña̱ kuniʼi yichi̱ nu̱ú ndiʼi ña̱ʼa nda̱a̱ tá ná kixaa̱ tiempo ña̱ chi̱ndúʼúra, ta saá ndakaya̱ ndiʼi tuku ña̱ʼa ña̱ kooña ndaʼa̱ ta̱ Cristo, ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo chí ndiví xíʼin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú. Saá kúúña, ndaʼa̱ ta̱yóʼo,
w12-S 15/7 27, 28 párr. 3, 4
Jehová ndákayara na̱ veʼera
3 Ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kéʼé Jehová kítáʼanña xíʼin ña̱ kúni̱ra koo. Ña̱kán tá xa̱a̱ ni̱xi̱nu “tiempo ña̱ chi̱ndúʼúra”, ki̱xáʼa íyo iin programa ña̱ “kuniʼi yichi̱ nu̱ú ndiʼi ña̱ʼa”, ta xíʼin ña̱yóʼo ndakutáʼan ndiʼi na̱ se̱ʼera na̱ íyo chí ndiví xíʼin na̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo (kaʼvi Efesios 1:8-10). Ña̱ va̱ʼa xi̱nu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱, u̱vi̱ ndata̱ʼví programa yóʼo. Ti̱xin táʼví ña̱ nu̱ú, na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví sákuaʼana ndáa ki̱ʼva koo ña̱ kundoona chí ndiví tá ná kuniʼi ta̱ Jesucristo yichi̱ nu̱úna. Ña̱yóʼo ki̱xáʼaña tá Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33 tiempo vitin, saá kúú ña̱ ki̱xáʼa Jehová ndákayara na̱ yiví na̱ ku̱ʼu̱n kaʼndachíñu xíʼin ta̱ Cristo chí ndiví (Hech. 2:1-4). Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Cristo xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ndiʼiyó, na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví, xa̱a̱ ndo̱o ku̱a̱china ta va̱ʼa kutakuna ndiʼi tiempo. Ña̱kán kúsi̱íní-inina xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kiʼin ndáʼvi Ndióxi̱ miína ña̱ xa̱a̱na koona se̱ʼera (Rom. 3:23, 24; 5:1; 8:15-17).
4 Ti̱xin táʼví ña̱ u̱vi̱, yóʼo kúú nu̱ú kixáʼa sakuaʼa na̱ kundoo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá ná kaʼndachíñu ta̱ Cristo. Na̱ nu̱ú na̱ ñúʼu ti̱xin grupo yóʼo kúú na̱ yiví na̱ ka̱ku tá ná kixaa̱ ki̱vi̱ káʼnu Jehová (Rev. 7:9, 13-17; 21:1-5). Tá ná kaʼndachíñu ta̱ Cristo mil ku̱i̱ya̱ saá ndataku ku̱a̱ʼáníka na̱ yiví ta ndakutáʼanna xíʼin na̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ku yóʼo (Rev. 20:12, 13). Ña̱yóʼo va̱ʼaní chindeéña miíyó ña̱ na̱ʼa̱yó ña̱ va̱ʼaní kítáʼan ndiʼiyó. Tá ná ndiʼi mil ku̱i̱ya̱, na̱ yiví na̱ kúú “ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú” ya̱ʼana nu̱ú prueba ña̱ so̱ndíʼi, ta ndiʼi na̱ nda̱kú ná koo ini ndakiʼin ndáʼvi Ndióxi̱ miína ña̱ koona se̱ʼera ta kundoona nu̱ú ñuʼú yóʼo (Rom. 8:21; Rev. 20:7, 8).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Efesios 3:13) Ña̱kán káʼi̱n xíʼinndó ña̱ ná kǒo ndakava-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ xóʼvi̱i̱ xa̱ʼa̱ndó, saáchi xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xa̱a̱ndó ndukáʼnundó.
w13-S 15/2 28 párr. 15
Nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ná kǒo kasi nu̱úyó ña̱ ndukáʼnuyó ixaa Ndióxi̱
15 Tá ndakú íyo iniyó ta kéʼéyó ña̱ kútóo Jehová, ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼin inka na̱ yiví ña̱ va̱ʼa ndukáʼnuna ixaa Ndióxi̱. Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ cristiano na̱ ñuu Éfeso: “Káʼi̱n xíʼinndó ña̱ ná kǒo ndakava-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ xóʼvi̱i̱ xa̱ʼa̱ndó, saáchi xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xa̱a̱ndó ndukáʼnundó” (Efes. 3:13). ¿Ndáaña ku̱ni̱ kachira xíʼin tu̱ʼun yóʼo? ¿Nda̱chun kúúña ndukáʼnu na̱yóʼo tá ná xo̱ʼvi̱ra? Saáchi xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kundeéra chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ hermano ni ni̱xi̱yo tu̱ndóʼo nu̱úra ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ ndáyáʼviní ña̱ kachíñuyó nu̱ú Ndióxi̱ nu̱úka ndiʼi ña̱ʼa. Tá níndakava-ini ta̱ Pablo tá ni̱ya̱ʼara nu̱ú tu̱ndóʼo na̱ʼa̱ra ña̱ va̱ása ndáyáʼvi ña̱ kítáʼanra xíʼin Jehová, ni ña̱ nátúʼunra xa̱ʼa̱, ni ña̱ ndátura kuu chí nu̱únínu. Xa̱ʼa̱ ña̱ ndakú ni̱xi̱yo inira, ni̱na̱ʼa̱ra ni nda̱a̱ ndáakaña ná ndoʼoyó kuchiñuvayó saáchi iin chiñu ndáyáʼviní kúú ña̱ kúúmiíyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndíku̱nyó ta̱ Cristo.
(Efesios 3:19) ta ña̱ kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱ní-ini ta̱ Cristo xínira ndóʼó ña̱ káʼnuka nu̱ú ña̱ kuxini̱ndó, ña̱ va̱ʼa kuumiíndó ndiʼi ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó.
cl-S 299 párr. 21
“Kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱ní-ini ta̱ Cristo xínira ndóʼó”
21 Tu̱ʼun griego ña̱ xíniñúʼuna ka̱ʼa̱nna “kunda̱a̱-ini” káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ “kunda̱a̱ va̱ʼa iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ndo̱ʼoyó”. Tá kúʼvi̱-iniyó xíniyó na̱ táʼanyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Cristo, tá ndátaxiyó miíyó xa̱ʼa̱na, á tá chíndeétáʼanyó xíʼinna tá xíniñúʼuna iin ña̱ʼa á tá íxakáʼnu-iniyó xa̱ʼa̱na xíʼin ndiʼi níma̱yó, saá kúú ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xíʼin ki̱ʼva ña̱ ni̱xi̱yora. Saá kúú ña̱ xáa̱yó kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-ini ta̱ Cristo xínira miíyó. Ná kǒo nandósóyó tá kéʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jesús, kuyatinkayó nu̱ú Ndióxi̱yó ta̱ va̱ʼaní-ini, Jehová, ta̱ va̱ʼaní xi̱ndiku̱n mií ta̱ Jesús yichi̱.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Efesios 1:1-14) Ta̱ Pablo, apóstol ta̱ Cristo Jesús, ña̱ ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú na̱ yi̱i̱ na̱ ndóo ñuu Éfeso xíʼin ndiʼi na̱ nda̱kú íyo ini xíʼin ta̱ Cristo Jesús: 2 Ná kundoo va̱ʼandó ta ná taxi Ndióxi̱ ta̱ kúú yiváyó ña̱ táxin koondó ta saátu táta Jesucristo. 3 Ná ndukáʼnu Ndióxi̱ ta̱ kúú yivá tátayó Jesucristo, saáchi ta̱xira bendición ña̱ espiritual ndaʼa̱yó chí ndiví xíʼin ta̱ Cristo, 4 nda̱a̱ táki̱ʼva nda̱ka̱xinra miíyó ña̱ kutáʼanyó xíʼinra tá kúma̱níka kixáʼa xa̱ʼa̱ ñuyǐví, ña̱ va̱ʼa kooyó na̱ yi̱i̱ ta kǒo ku̱a̱chi kuumiíyó nu̱úra xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-inira xínira miíyó. 5 Saáchi xa̱a̱ ya̱chi̱ka xa̱kinra ki̱ʼva ña̱ kuniñúʼura ta̱ Jesucristo ña̱ va̱ʼa ndakiʼin ndáʼvira miíyó ña̱ kooyó se̱ʼera, nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱kuni̱ miíra, 6 ña̱ va̱ʼa ndasakáʼnuyóra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní-inira ta xi̱niñúʼura ta̱ kúʼvi̱ní-inira xínira ña̱ ni̱na̱ʼa̱ra ña̱yóʼo nu̱úyó. 7 Xa̱ʼa̱ ta̱yóʼo kúú ña̱ va̱ʼa ka̱kuyó chi ni̱xi̱ta̱ ni̱i̱ra xa̱ʼa̱yó, ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱chiyó, xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní-inira. 8 Ña̱ va̱ʼa-inira xíʼinyó kúú ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ta̱xira ndaʼa̱yó xíʼin ndiʼi ña̱ ndíchi ta viíní ke̱ʼéraña, 9 ta ta̱xira na̱kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ yi̱i̱ ña̱ íyo se̱ʼé. Ña̱ kooña táki̱ʼva xi̱kuni̱ miíra tá xa̱ʼa̱ 10 ña̱ koo iin ña̱ kuniʼi yichi̱ nu̱ú ndiʼi ña̱ʼa nda̱a̱ tá ná kixaa̱ tiempo ña̱ chi̱ndúʼúra, tasaá ndakaya̱ ndiʼi tuku ña̱ʼa ña̱ kooña ndaʼa̱ ta̱ Cristo, ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo chí ndiví xíʼin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú. Saá kúúña, ndaʼa̱ ta̱yóʼo, 11 ta xíʼin ta̱yóʼo kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ndakiʼinyó ña̱ herencia, saáchi xa̱a̱ saá ni̱ka̱ʼa̱n mií ta̱ kéʼé ndiʼi ña̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva íyo consejora, 12 ña̱ va̱ʼa kachíñuyó ña̱ ndasakáʼnuyóra, miíyó na̱ xi̱kuu na̱ nu̱ú va̱ʼa na̱ xa̱a̱ ka̱ndíxa ta̱ Cristo. 13 Soo saátu ndóʼó ka̱ndíxandóra tá ndi̱ʼi xi̱niso̱ʼondó xa̱ʼa̱ tu̱ʼun ña̱ nda̱a̱, tu̱ʼun va̱ʼa ña̱ sáka̱ku ndóʼó. Xa̱ʼa̱ ta̱kán, tá xa̱a̱ ka̱ndíxandóra, nda̱kiʼinndó sello ña̱ espíritu santo ña̱ ki̱ndoora taxira ndaʼa̱ndó, 14 ña̱ íyo táki̱ʼva íyo iin ña̱ xa̱a̱ ya̱chi̱ka táxi kunda̱a̱-iniyó ndáa ki̱ʼva koo ña̱ ndakiʼinyó, ña̱ va̱ʼa sa̱ñá na̱ kúú kuenta Ndióxi̱, ña̱ va̱ʼa ndukáʼnura.
17-23 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | EFESIOS 4-6
“Kuniñúʼundó ndiʼi ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱ndó”
(Efesios 6:11-13) Kuniñúʼundó ndiʼi ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱ndó ña̱ va̱ʼa ná kǒo ndakavandó ndaʼa̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa; 12 saáchi su̱ví xíʼin na̱ yiví kánitáʼanyó, chi xíʼin na̱ gobiernova kánitáʼanyó, na̱ xáʼndachíñu, na̱ ndóo iníísaá ñuyǐví ta saátu xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa na̱ ndóo chí ndiví. 13 Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíniñúʼu kuniñúʼundó ndiʼi ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱ndó, tasaá va̱ʼa ndakú koo inindó tá ná kixi tu̱ndóʼo, tá ná keʼéndó ndiʼi ña̱yóʼo, va̱ʼa ya̱ʼandó nu̱ú tu̱ndóʼo.
Na̱ va̱lí, ndakú koondó nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa
TA̱ APÓSTOL Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ íyoyó táki̱ʼva íyo na̱ soldado na̱ xíka nu̱ú ku̱a̱chi. Ña̱ nda̱a̱ kúúña su̱ví nu̱ú ku̱a̱chi xíkayó, soo íyo na̱ kánitáʼanyó xíʼin. Na̱yóʼo kúú ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa ítáʼan xíʼinra. Ni va̱ása kívi kuniyóna, soo ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ íyona ta xíni̱ va̱ʼana kanitáʼanna. Ni kǒo na̱ kuchiñu xíʼinna túviyó, ta na̱ íxayo̱ʼvi̱kaña xíʼin kúú na̱ va̱lí. Soo, ¿á ndixa kǒo na̱ kuchiñu xíʼinna? ¿Á kuchiñu na̱ va̱lí kanitáʼanna xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa yóʼo? Kuchiñuvana, ta xa̱a̱ va̱ʼaní kéʼénaña. ¿Nda̱chun va̱ʼa kúchiñuna? Saáchi Jehová táxi ndée ndaʼa̱na. Xa̱ʼa ña̱ va̱ʼaní soldado kúúna xíniñúʼuna ndiʼi ña̱ʼa ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱na ña̱ kanitáʼanna (kaʼvi Efesios 6:10, 11).
(Efesios 6:14, 15) Kundito nu̱úndó ta ña̱ nda̱a̱ xíʼin ña̱ nda̱kú ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ sakǎku miíndó ta kundaaña níma̱ndó, 15 ta koo tu̱ʼvandó ña̱ ka̱ʼa̱nndó xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa.
Na̱ va̱lí, ndakú koondó nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa
4 Saátu miíyó, ña̱ nda̱a̱ ña̱ sákuaʼayó nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ ndáaña miíyó nu̱ú ña̱ vatá ña̱ sánáʼa̱ na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá ña̱ kivi satíxo̱ʼvi̱ miíyó (Juan 8:31, 32; 1 Juan 4:1). Tá ná kuʼvi̱níka-iniyó kuniyó ña̱ sákuaʼayó nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱, va̱ása yo̱ʼvi̱ kooña nu̱úyó ña̱ chika̱a̱yó “cinturón ña̱ kúúmií ña̱ nda̱a̱” tokóyó, á ña̱ keʼéyó chiñu ña̱ xáʼnda Ndióxi̱ nu̱úyó (Sal. 111:7, 8; 1 Juan 5:3). Tá ná kunda̱a̱ va̱ʼa iniyó xíʼin ña̱ sánáʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱, va̱ása kukaʼan nu̱úyó ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼaña xíʼin na̱ kǒo xíín kandíxaña (1 Ped. 3:15).
7 Va̱ʼaní ña̱ chi̱táʼanna kotó ka̱a yóʼo xíʼin ndiʼi chiñu ña̱ xáʼnda Ndióxi̱ nu̱úyó chi ña̱yóʼo ndáaña níma̱yó (Prov. 4:23). Nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼé ta̱ soldado chi va̱ása nasamara kotó ka̱ara xíʼin inka kotó ña̱ núuka, saátu miíyó va̱ása nasamayó ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼin ña̱ ndákanixi̱ní miíyó. Chi miíyó va̱ása xíni̱ va̱ʼayó ta kǒo kívi kundaayó miíyó (Prov. 3:5, 6). Ña̱kán xíniñúʼuní ña̱ koto ni̱ʼiyó ndáa ki̱ʼva íyo kotó ka̱ayó á ña̱ kándíxayó Ndióxi̱ á kútu va̱ʼa íyoña ña̱ kundaaña níma̱yó.
10 Na̱ soldado ñuu Roma xi̱xiniñúʼuna ndu̱xa̱n yóʼo ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna nu̱ú ku̱a̱chi, soo miíyó na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ tá ku̱a̱ʼa̱nyó sánáʼa̱yó inka na̱ yiví táki̱ʼva íyo na̱ ñúʼu ndu̱xa̱n xa̱ʼa saá íyoyó (Is. 52:7; Rom. 10:15). Ta xíniñúʼu ndakú koo iniyó ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví na̱ ndáni̱ʼíyó. Iin ta̱ loʼo ta̱ naní Roberto ta̱ kúúmií 20 ku̱i̱ya̱, káchira: “Tá ya̱chi̱ xi̱yi̱ʼvíi̱ natúʼi̱n xíʼin na̱ káʼvi xíʼi̱n. Sana ta̱ xi̱kukaʼan nu̱ú kúi̱. Kǒo kúnda̱a̱-inii̱ nda̱chun xi̱ndóʼi̱ saá. Ta vitin kútóonívai̱ natúʼi̱n xíʼin na̱ va̱lí táʼan miíi̱”.
(Efesios 6:16, 17) Ta xíʼin ña̱ kándíxandó ná kooña táki̱ʼva íyo iin escudo ña̱ va̱ʼa ya̱ʼandó nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ táxi ta̱ Ndi̱va̱ʼa. 17 Ta ña̱ sakǎku miíndó ná kooña táki̱ʼva íyo iin casco ta ndakiʼinndó espada ña̱ espíritu, ña̱yóʼo kúú tu̱ʼun Ndióxi̱,
Na̱ va̱lí, ndakú koondó nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa
13 Inka ña̱ xíniñúʼu ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ sándáʼvira miíyó kúú ña̱ káʼa̱nra tu̱ʼun vatá xa̱ʼa Jehová, ña̱ kǒo ndíʼi̱-inira xa̱ʼayó ta ni kǒo kúni̱ra xínira miíyó. Iin ñá loʼo ñá naní Aida ñá kúúmií 19 ku̱i̱ya̱, káchiñá: “Sava yichi̱ túvii̱ xíkaní íyo Jehová nu̱úi̱, ta ni kǒo kúni̱ra koora migoi̱”. ¿Ndáaña kéʼéñá ña̱ va̱ʼa yáʼañá nu̱ú tu̱ndóʼo yóʼo? Miíñá káchiñá: “Reunión kúú ña̱ va̱ʼaní chíndeé táʼan xíʼi̱n. Tá ya̱chi̱ kuití xi̱xa̱i̱ xi̱xiyoi̱ nu̱ú tayi̱ ta ni iin yichi̱ kǒo comentario táxii̱, saáchi xi̱ndakanixi̱níi̱ ña̱ kǒo ná ndíʼi̱-ini xa̱ʼa comentario ña̱ táxii̱. Soo vitin siʼna sákuaʼa kúei̱ saá ku̱a̱ʼi̱n reunión ta chíka̱i̱ ndée ña̱ u̱vi̱ á u̱ni̱ yichi̱ ndakuii̱n. Ni íxayo̱ʼvi̱ loʼoña xíʼi̱n, soo tá kéʼíi̱ña kúsi̱í-inii̱. Saátu na̱ hermano táxinína ndée ndaʼíi̱. Ndiʼi yichi̱ tá ndíʼi reunión kúnda̱a̱-inii̱ ña̱ kúʼvi̱ní-ini Jehová xínira yi̱ʼi̱”.
16 Nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱xiyo casco chi xi̱ndaaña xi̱ní na̱ soldado, saá íyo ña̱ kandíxaníyó ña̱ʼa ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ taxira ndaʼa̱yó, chi ndáaña xi̱níyó á ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa (1 Tes. 5:8; Prov. 3:21). Xa̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ taxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó, chíndeéña miíyó ña̱ kǒo kundi̱ʼi̱ní-iniyó tá yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo (Sal. 27:1, 14; Hech. 24:15). Soo ña̱ va̱ʼa chindeé casco yóʼo miíyó, xíniñúʼu chika̱a̱yóña xi̱níyó su̱ví xíʼin ndaʼa̱yó kuniʼiyóña. Ña̱ kúni̱ kachiyó kúúña, xíniñúʼu kandíxaníyó ndiʼi ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinyó ña̱ ndixa ná kooña nu̱úyó.
20 Ta̱ Pablo chi̱táʼanra tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼin iin espada ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó. Soo xíniñúʼu sakuaʼa va̱ʼayó kuniñúʼuyóña ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa Ndióxi̱ á ña̱ va̱ʼa nasamayó ña̱ ndákanixi̱níyó (2 Cor. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15). ¿Ndáa ki̱ʼva sakuaʼún kuniñúʼu va̱ʼúnña? Ta̱ Sebastian ta̱ kúúmií 21 ku̱i̱ya̱, káchira: “Tá káʼvii̱ Biblia, nu̱ú iin iin capítulo ndúkúi̱ iin versículo ña̱ káʼyíi̱. Ta xa̱a̱ iin lista ku̱a̱ʼi̱n íxava̱ʼi̱ xíʼin texto ña̱ kútóokai̱. Tasaá kúú ña̱ inkáchi ndákanixi̱níi̱ xíʼin Jehová”. Ta̱ Daniel, ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa nu̱ú párrafo 8, káchira: “Tá káʼvii̱ Biblia, ndáka̱xii̱n iin versículo ña̱ kivi kuniñúʼi̱ xíʼin na̱ yiví tá ku̱a̱ʼi̱n veʼe tá veʼe. Ta xítoi̱ ña̱ va̱ʼaní ndákuiinna tá xínina ña̱ va̱ʼaní xíniñúʼuyó Biblia ta ña̱ ndixa kúú ña̱ kúni̱yó chindeé táʼanyó xíʼinna”.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Efesios 4:30) Ta saátu, va̱ása sákusuchíndó-ini espíritu santo Ndióxi̱, chi xíʼin ña̱yóʼo kúú ña̱ xa̱a̱ nda̱kiʼinndó sello ña̱ kixaa̱ iin ki̱vi̱ ña̱ ka̱kundó.
it-2-S 938 párr. 5
Ña̱ santo
Espíritu santo Ndióxi̱. Ña̱ espíritu santo Jehová á ndee̱ ña̱ kúúmiíra ndiʼi tiempo xíniñúʼuraña ña̱ va̱ʼa saxínuña ña̱ kúni̱ra keʼéra. Ña̱ yi̱i̱ kúúña ta Ndióxi̱ xíniñúʼuraña ña̱ va̱ʼa keʼéra iin chiñu. Ña̱kán kúú ña̱ káʼa̱nyó ña̱ espíritu Ndióxi̱ iin ña̱ yi̱i̱ kúúña. (Sl 51:11; Lu 11:13; Ro 1:4; Ef 1:13.) Tá kíxáʼa káchíñu espíritu santo Ndióxi̱ xíʼi̱n iin na̱ yiví, kíxáʼa násamaña miína ta kǒoka ña̱ yaku̱a̱ kéʼéna. Ndiʼi ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéyó sásiña nu̱ú espíritu Ndióxi̱ ña̱ keʼéña ña̱ kúni̱ra á sákusuchíyó-iniña. (Ef 4:30.) Ni kúúña iin ndee̱ ña̱ kǒo kívi kuniyó soo kúsuchí-iniña saáchi iin ña̱ kúúmií Ndióxi̱ kúúña. Ndiʼi ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéyó sásiña nu̱ú espíritu Ndióxi̱ (1Te 5:19), tá ná ndakundeéyó keʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa sákusuchíyó-ini espíritu Ndióxi̱, tasaá nu̱ú Ndióxi̱ xa̱a̱yó kooyó iin na̱ yiví na̱ sáa̱-ini xíni miíra. (Isa 63:10.) Na̱ sákusuchí-ini espíritu Ndióxi̱ nda̱a̱ kivi xa̱a̱na ka̱ʼa̱n ndi̱va̱ʼana xa̱ʼa̱ra, ta na̱ kéʼé ña̱yóʼo va̱ása ixakáʼnu-inira xa̱ʼa̱na ni tiempo vitin ni tiempo ña̱ va̱xi chí nu̱únínu ka̱chi ta̱ Jesús. (Mt 12:31, 32; Mr 3:28-30; koto ESPÍRITU.)
(Efesios 5:5) Chi miíndó xíni̱ndó ta xa̱a̱ kúnda̱a̱-inindó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: ña̱ ni iin na̱ kéʼé ña̱ kini xíʼin táʼan, ni na̱ kéʼé ña̱ yaku̱a̱, ni na̱ kútóoní kuumií ku̱a̱ʼá ña̱ʼa, chi ña̱yóʼo táki̱ʼva íyo ña̱ ndásakáʼnuna ndióxi̱ vatá saá íyoña, va̱ása ndakiʼinna ña̱ va̱ʼa ti̱xin reino ta̱ Cristo xíʼin Ndióxi̱.
it-1-S 255 párr. 5
Na̱ ndeéní kútóo iin ña̱ʼa
Náʼa̱ña xíʼin ña̱ kéʼéna. Na̱ ndeéní kútóo iin ña̱ʼa ndiʼina kíʼinna kuenta ña̱ nina xa̱ʼa̱ ña̱kán ndákanixi̱nína. Ta̱ Santiago ni̱ka̱ʼa̱nra tá ndákaniníxi̱níyó xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa nda̱a̱ kivi xa̱a̱yó keʼéyóña. (Snt 1:14, 15.) Na̱ yiví na̱ kútóoní iin ña̱ʼa náʼa̱ miívana xíʼin ndiʼi ña̱ kéʼéna. Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndeéní kutóoyó iin ña̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ndasakáʼnuyó ndióxi̱ vatá saá íyoña. (Ef 5:5.) Na̱ yiví na̱ ndeéní kútóo iin ña̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ndióxi̱ saá íyoña nu̱úna ta ndáyáʼvika ña̱yóʼo nu̱úna nu̱úka ña̱ ndasakáʼnuna Ndióxi̱. (Ro 1:24, 25.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Efesios 4:17-32) Ña̱kán káʼi̱n xíʼinndó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n mií tátayó xíʼinndó: va̱ása keʼékandó táki̱ʼva kéʼé na̱ ñuyǐví yóʼo ña̱ ndíku̱nna sa̱tá ña̱ kíʼvi ndákanixi̱nína, 18 ta na̱kán táki̱ʼva íyo na̱ ñúʼu nu̱ú naá saá íyoña ta xíka íyona nu̱ú Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo xíni̱na xa̱ʼa̱ra ta ni va̱ása xíínna kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ra. 19 Ta na̱yóʼo kǒoka ña̱ kaʼan nu̱úna chi nda̱taxina miína ndaʼa̱ ña̱ kini, ta ndeéní ki̱xáʼana kéʼéna ndiʼi nu̱ú ña̱ yaku̱a̱. 20 Soo miíndó va̱ása nísakuaʼandó ña̱ saá íyo ta̱ Cristo, 21 tá ndixa kúú ña̱ xi̱niso̱ʼondó xa̱ʼa̱ra ta sa̱náʼa̱nandó xa̱ʼa̱ra, chi ta̱ Jesús kúúmií ña̱ nda̱a̱, 22 ta ndóʼó xíniñúʼu sandákoondó ki̱ʼva ña̱ ni̱xi̱yondó ta ya̱chi̱ xíʼin ndiʼi ña̱ xi̱keʼéndó chi ña̱yóʼo ña̱ ku̱a̱ʼa̱n ndíʼi-xa̱ʼa̱va kúúña íxaa ña̱ sándaʼvi ndóʼó; 23 soo, xíniñúʼu nasamandó ndiʼi ña̱ ndákanixi̱níndó, 24 ta xíniñúʼu nduundó na̱ yiví xa̱á nda̱a̱ táki̱ʼva kúni̱ mií Ndióxi̱ ta keʼéndó ña̱ nda̱kú. 25 Ña̱kán, xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ sa̱ndákoondó ña̱ vatá, nina ña̱ nda̱a̱ ka̱ʼa̱nndó xíʼin táʼanndó, saáchi xa̱a̱ iin kúú ndiʼivayó vitin. 26 Ni sáa̱vandó, kǒo ki̱ʼvindó ku̱a̱chi; tá íyo iin ku̱a̱chi kúúmiíndó xíʼin inkana kama ndasaviíndóña, 27 kǒo taxindó sandákava ta̱ Ndi̱va̱ʼa ndóʼó. 28 Ta̱ íxakuíʼná, ná kǒo ixakuíʼnákara, va̱ʼaka ná kachíñura, xíʼin ndaʼa̱ra ná keʼéra chiñu va̱ʼa, tasaá koo ña̱ʼara ña̱ va̱ʼa chindeéra na̱ kúma̱níña nu̱ú. 29 Kǒo ka̱ʼa̱nndó tu̱ʼun ña̱ sáxo̱ʼvi̱-ini inkana chi ña̱ ka̱ʼa̱nndó xíniñúʼu chika̱a̱ña ndee̱ inkana ta ná chindeétáʼanña xíʼin na̱ xíniso̱ʼoña. 30 Ta saátu, va̱ása sákusuchíndó-ini espíritu santo Ndióxi̱, chi xíʼin ña̱yóʼo kúú ña̱ xa̱a̱ nda̱kiʼinndó sello ña̱ kixaa̱ iin ki̱vi̱ ña̱ ka̱kundó. 31 Tavándó ndiʼi ña̱ ñúʼu inindó tá kúú ña̱ sáa̱ndó, ña̱ ndáʼyi̱ nu̱ú táʼanndó, ña̱ káʼa̱n ndi̱va̱ʼandó xíʼin ndiʼika ña̱ kini ñúʼu inindó. 32 Va̱ʼaka, va̱ʼa koo inindó xíʼin táʼanndó, kundáʼvi-inindó kuni táʼanndó, ta káʼnu koo inindó xa̱ʼa̱ táʼanndó, táki̱ʼva i̱xakáʼnu-ini Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ndó xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Cristo xa̱ʼa̱ndó.
24-30 TÍ JUNIO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | FILIPENSES 1-4
“Kǒo kundi̱ʼi̱-inindó xa̱ʼa̱ ni iin ña̱ʼa”
(Filipenses 4:6) Kǒo kundi̱ʼi̱-inindó xa̱ʼa̱ ni iin ña̱ʼa, ndiʼiña ka̱ʼa̱nndó xa̱ʼa̱ xíʼin Ndióxi̱, ta taxindó tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ra ta ka̱ʼa̱nndó xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ndó;
w17.08-S 10 párr. 10
Ña̱ táxin koo iniyó ña̱ táxi Ndióxi̱ káʼnukaña nu̱ú ña̱ ndákanixi̱ní inkana
10 ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kǒo kundi̱ʼi̱-iniyó? Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin na̱ ñuu Filipos táxiña kunda̱a̱-iniyó ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinyó tá ndíʼi̱-iniyó kúú ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱. Ña̱kán ndiʼi yichi̱ ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱ tá ndíʼi̱ní-iniyó xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa (kaʼvi 1 Pedro 5:6, 7). Tá ná ka̱ʼa̱nyó xíʼinra ná kandíxaníyó ña̱ ndíʼi̱-inira xa̱ʼa̱yó. Ta saátu ná taxiyó tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ra xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ va̱ʼaní táxira ndaʼa̱yó. Ña̱ kándíxayóra ndundakúkaña tá ná ndakaʼányó ña̱ miíra “kuchiñura ndasaku̱a̱ʼáníkara ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ndúkúyó nu̱úra á ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱” (Efes. 3:20).
(Filipenses 4:7) tasaá Ndióxi̱ taxira ña̱ táxin koo inindó ña̱ káʼnuka nu̱úka ña̱ ndákanixi̱ní inkana, ta ña̱yóʼo kundaaña níma̱ndó ta saátu ña̱ ndákanixi̱níndó, ta xa̱ʼa̱ ta̱ Cristo Jesús taxira ña̱yóʼo ndaʼa̱ndó.
w17.08-S 10 párr. 7
Ña̱ táxin koo iniyó ña̱ táxi Ndióxi̱ káʼnukaña nu̱ú ña̱ ndákanixi̱ní inkana
7 ¿Ndáaña nda̱kanixi̱ní na̱ hermano na̱ ñuu Filipos tá ka̱ʼvina carta ña̱ chi̱ndaʼá ta̱ Pablo ku̱a̱ʼa̱n nu̱úna? Sana nda̱kaʼánna xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Pablo xíʼin ta̱ Silas, ta ndáa ki̱ʼva kúú ña̱ chi̱ndeétáʼan Jehová xíʼinna. ¿Ndáaña xi̱kuni̱ ta̱ Pablo kunda̱a̱-inina xíʼin ña̱yóʼo? Ña̱ va̱ása xíniñúʼu kundi̱ʼi̱-inina ta saátu ña̱ mií Ndióxi̱ taxira ña̱ táxin koo inina tá ná ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Soo ná koto va̱ʼayó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra “Ndióxi̱ taxira ña̱ táxin koo inindó ña̱ káʼnuka nu̱úka ña̱ ndákanixi̱ní inkana”. ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱yóʼo? Nu̱ú inka Biblia xíniñúʼuna inka tu̱ʼun, tá kúú “ña̱ káʼnuka nu̱ú ndiʼi ña̱ kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱” xíʼin “ña̱ yáʼa nu̱ú ndiʼi ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱”. Ña̱kán, tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo ña̱yóʼo ku̱ni̱ kachira ña̱ táxin-ini ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó káʼnuníkavaña nu̱úka ndiʼi ña̱ kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱yóʼo? Ni sava yichi̱ va̱ása xíni̱yó ndáa ki̱ʼva ya̱ʼayó nu̱ú iin tu̱ndóʼo, kúnda̱a̱va-ini Jehová ndáa ki̱ʼva kivi ya̱ʼayó nu̱úña. Ta sava nda̱a̱ kivi keʼéra iin ña̱ʼa ña̱ ndakanda̱-iniyó xíʼin (kaʼvi 2 Pedro 2:9).
w17.08-S 12 párr. 16
Ña̱ táxin koo iniyó ña̱ táxi Ndióxi̱ káʼnukaña nu̱ú ña̱ ndákanixi̱ní inkana
16 ¿Ndáa ki̱ʼva chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ táxin koo iniyó ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó “ña̱ káʼnuka nu̱úka ña̱ ndákanixi̱ní inkana”? Ña̱ Biblia káchiña: “Ña̱yóʼo kundaaña níma̱ndó ta saátu ña̱ ndákanixi̱níndó, ta xa̱ʼa̱ ta̱ Cristo Jesús taxira ña̱yóʼo ndaʼa̱ndó” (Filip. 4:7). Tu̱ʼun original ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun Ndióxi̱, tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱úña ña̱ káʼa̱n “kundaaña” xi̱xiniñúʼunaña ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ xi̱keʼé na̱ soldado na̱ xi̱ndaa ñuu ña̱ ni̱xi̱yo tá tiempo xi̱naʼá. Saá kúú ña̱ ni̱xi̱yo ñuu Filipos. Na̱ xi̱ndoo ti̱xin ñuu yóʼo va̱ʼaní xi̱ki̱si̱na saáchi xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ íyo na̱ xi̱ndaa ñuuna. Ta ki̱ʼva saátu íyo ña̱ táxin-ini ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó chi chíndeéña miíyó ña̱ vií koo ña̱ ndákanixi̱níyó ta va̱ása kundi̱ʼi̱ní-iniyó. Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ndáava Jehová miíyó ta kúni̱ra ña̱ viíní kundooyó (1 Ped. 5:10). Xa̱ʼa̱ ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ va̱ása ndakava-iniyó xíʼin ña̱ kundi̱ʼi̱ní-iniyó á ña̱ yi̱ʼvíníyó.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Filipenses 2:17) Soo, tá yi̱ʼi̱ ni íyoi̱ táki̱ʼva íyo ndutá tá xíta̱ sa̱tá ña̱ʼa ña̱ táxina ndaʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin chiñu ña̱ kéʼíi̱ xa̱ʼa̱ndó xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxandó Ndióxi̱, kúsi̱í-inii̱ xíʼin ndiʼi ndóʼó.
it-2-S 525 párr. 9
Ña̱ táxiyó ndaʼa̱ Ndióxi̱
Ña̱ katana ndutá sa̱tá ña̱ʼa. Tá xi̱taxina ña̱ʼa ndaʼa̱ Ndióxi̱ saátu xi̱xatana ndutá sa̱táña, ña̱yóʼo ki̱xáʼa kéʼé va̱ʼakanaña tá ni̱xa̱a̱ na̱ ñuu Israel xi̱kundoona nu̱ú ñuʼú ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱na. (Nú 15:2, 5, 8-10.) Ndutá yóʼo xi̱kuurá tá vino (“ndixi tá xíniina xíʼin”) ta xi̱xatanará nu̱ú altar. (Nú 28:7, 14; chitáʼanña xíʼin Éx 30:9; Nú 15:10.) Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ hermano na̱ ñuu Filipos: “Soo, tá yi̱ʼi̱ ni íyoi̱ táki̱ʼva íyo ndutá tá xíta̱ sa̱tá ña̱ʼa ña̱ táxina ndaʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin chiñu ña̱ kéʼíi̱ xa̱ʼa̱ndó xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxandó Ndióxi̱, kúsi̱í-inii̱”. Nu̱ú ña̱yóʼo xi̱niñúʼura ejemplo ndutá tá xíta̱ sa̱tá ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nra ña̱ xi̱kuni̱níra kachíñura xa̱ʼa̱ na̱ táʼanra. (Flp 2:17.) Tá kúma̱ní loʼo tiempo ña̱ kuvira ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Timoteo: “Saáchi táki̱ʼva íyo ndutá tá xíta̱ sa̱tá ña̱ʼa saá íyoi̱, ta xa̱a̱ ku̱yatin tiempo ña̱ sa̱ñái̱”. (2Ti 4:6.)
(Filipenses 3:11) ña̱ va̱ʼa kotoi̱ á kuchiñui̱ ndatakui̱ xíʼin na̱ xa̱a̱ ya̱chi̱ka ndataku.
w07-S 1/1 26 párr. 5
“Na̱ siʼnaka ndataku” xa̱a̱ ki̱xáʼa ndátakuna
5 Tándi̱ʼi, na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví, na̱ kúú ñuu Israel na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱, xíniñúʼu ndakutáʼanna xíʼin táta Jesucristo chí ndiví, ta kán koona xíʼinra ndiʼi tiempo (Gálatas 6:16; 1 Tesalonicenses 4:17). Ña̱ kuu yóʼo kúú ña̱ naní “na̱ xa̱a̱ ya̱chi̱ka ndataku” á “na̱ siʼnaka ndataku” (Filipenses 3:10, 11; Revelación 20:6). Tá xa̱a̱ ná ndiʼi kuu ña̱yóʼo, saá kúú ña̱ ndataku ndiʼi na̱ yiví nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ va̱ʼa kundoona nu̱úña ndiʼi tiempo tá ná nduliviña. Ña̱kán, ni kúúyó na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví á ni kúúyó na̱ kundoo nu̱ú ñuʼú yóʼo, kúni̱níyó kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ “na̱ siʼnaka ndataku”. ¿Ndáa ki̱ʼva koo ña̱ ndataku na̱yóʼo? ¿Ama kúú ña̱ ndatakuna?
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Filipenses 4:10-23) Sákusi̱íníva tátayó inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kaʼán tukundó xa̱ʼíi̱, saáchi ni xa̱a̱ saá kúú ña̱ xi̱ndakanixi̱níndó keʼéndó, kǒo níkivi keʼéndóña. 11 Va̱ása káʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo ña̱ʼa kúúmiíi̱, saáchi xa̱a̱ sa̱kuaʼavai̱, ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ ndóʼi̱, kusi̱í-inii̱ xíʼin ña̱ kúúmiíi̱. 12 Yi̱ʼi̱ kúnda̱a̱-inii̱ ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ kǒo kuumiíi̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa, ta kúnda̱a̱tu-inii̱ ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ kuumiíi̱ ku̱a̱ʼáníña. Ni nda̱a̱ ndáaka ki̱ʼva íyoi̱ sa̱kuaʼi̱ ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ chutú ti̱xii̱n ta saátu ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ ya̱ʼai̱ nu̱ú so̱ko, ña̱ kuumiíi̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ta saátu ña̱ kuma̱níña nu̱úi̱. 13 Ndiʼi ña̱ʼa va̱ʼa kéʼíi̱ña chi Ndióxi̱ táxi ndee̱ ndaʼíi̱. 14 Soo ndóʼó va̱ʼa ke̱ʼéndó xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ndeétáʼanndó xíʼi̱n tá ni̱ya̱ʼai̱ nu̱ú tu̱ndóʼo. 15 Saáchi ndóʼó na̱ ñuu Filipos, kúnda̱a̱-inindó tá ki̱xáʼi̱ káʼi̱n xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa, tá ki̱tai̱ ti̱xin ñuu Macedonia, kǒo nda̱a̱ ni iin congregación níchindeétáʼan xíʼi̱n, chi ndóʼó kuití kúú na̱ chi̱ndeé yi̱ʼi̱; 16 saáchi nda̱a̱ ñuu Tesalónica, chi̱ndaʼándó ña̱ʼa ndaʼíi̱ yichi̱ nu̱ú, ta saátu yichi̱ u̱vi̱ tá kǒoña níxikuumiíi̱. 17 Su̱ví ta̱ káʼa̱n kúi̱ ña̱ ná chindaʼándó ña̱ʼa ndaʼíi̱, saáchi ña̱ kúni̱i̱ kúú ña̱ ku̱a̱ʼáka ná koo ña̱ ndakiʼinndó. 18 Soo, kúúmií ndiʼi ña̱ʼa ta ku̱a̱ʼání kúú ña̱ kúúmiíi̱. Ku̱a̱ʼáníña kúúmiíi̱, saáchi vitin xa̱a̱ nda̱kiʼi̱n ña̱ chi̱ndaʼándó ki̱xaa̱ xíʼin ta̱ Epafrodito, ña̱ íyo táki̱ʼva íyo iin ña̱ va̱ʼaní xáʼa̱n támi, ña̱ kútóoní Ndióxi̱. 19 Ta Ndióxi̱ miíi̱ taxira ndiʼi ña̱ xíniñúʼundó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ ku̱i̱ká ña̱ kúúmiíra ta kuniñúʼura ta̱ Cristo Jesús ña̱ taxiraña ndaʼa̱ndó. 20 Ta vitin Ndióxi̱yó xíʼin yiváyó kúú ta̱ ná ndukáʼnu ndiʼi tiempo. Saá koo. 21 Taxindó saludoi̱ ndaʼa̱ ndiʼi na̱ yi̱i̱ na̱ kítáʼan xíʼin ta̱ Cristo Jesús. Na̱ hermano na̱ íyo xíʼi̱n yóʼo, chíndaʼána saludo ku̱xa̱a̱ nu̱úndó. 22 Ndiʼi na̱ hermano chíndaʼána saludo nu̱úndó, soo mií na̱ chíndaʼá va̱ʼakaña nu̱úndó kúú na̱ veʼe ta̱ César. 23 Ña̱ va̱ʼa-ini tátayó Jesucristo ná kooña xíʼin espíritu ña̱ kúúmiíndó.