Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
6-12 TÍ ENERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 1, 2
“Jehová i̱xava̱ʼara ndiʼi ña̱ táku ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo”
(Génesis 1:3, 4) Ta Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ná koo luz”. Tasaá ni̱xa̱a̱ ña̱ luz xi̱kooña. 4 Tándi̱ʼi, Ndióxi̱ xi̱nira ña̱ va̱ʼaní luz, ta ki̱xáʼara nda̱taʼvíra ña̱ luz xíʼin ña̱ naá.
(Génesis 1:6) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná ndataʼví ma̱ʼñú tá ti̱kui̱í, ta u̱vi̱ táʼvi ná koo tá ti̱kui̱í yóʼo”.
(Génesis 1:9) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Tá ti̱kui̱í tá ki̱ndoo chí ni̱nu̱ ná ndakutáʼanra iin lugar ña̱ va̱ʼa koo yi̱chí”. Tasaá ku̱u.
(Génesis 1:11) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná koo ku̱ʼu̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo, yitu̱n tú kúúmií si̱ʼva̱, xíʼin ndiʼi yitu̱n tú táxi ku̱i̱ʼi, ta ná taxinú ku̱i̱ʼi xíʼin si̱ʼva̱”. Tasaá ku̱u.
it-1 571
Ña̱ ku̱va̱ʼa
Ña̱ ki̱vi̱ nu̱ú Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ná koo luz” tasaá ni̱xa̱a̱ña xi̱kooña, soo xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱yo iin vi̱kó ña̱ xi̱sasi sa̱tá ñuʼú yóʼo va̱ása níxi̱kuchiñu xa̱a̱ káxin luz nu̱ú ñuʼú, xíʼin ña̱yóʼo táxiña kúnda̱a̱-iniyó ña̱ su̱ví iin kama níxa̱a̱ luz xi̱kooña chi loʼo tá loʼova nda̱yeʼeña. Nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱n ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ tu̱ʼun (inglés) J. W. Watts: “Tasaá loʼo tá loʼo ni̱xa̱a̱ ña̱ luz xi̱kooña”. (Gé 1:3, A Distinctive Translation of Genesis.) Ta Ndióxi̱ nda̱taʼvíra luz xíʼin ña̱ naá, ta ña̱ luz chi̱naníraña káʼñu, ta ña̱ naá ñuú. Ta ña̱ va̱ʼa xa̱a̱ ña̱yóʼo kooña, ñuʼú yóʼo ki̱xáʼaña kávaña, ta saátu kávaña sa̱tá ñu̱ʼu ña̱ va̱ʼa ki̱ʼvi luz nu̱ú ñuʼú yóʼo. Tasaá iin táʼvi nu̱ú ñuʼú yóʼo naá ta inka táʼvi túvi. (Gé 1:3, 4.)
Ta ña̱ ki̱vi̱ u̱vi̱, Ndióxi̱ nda̱taʼví ma̱ʼñúra ti̱kui̱í ta u̱vi̱ táʼví ndu̱ura. Ta ña̱ ki̱ndoo ma̱ʼñú táyóʼo chi̱naníraña ndiví. Soo tá ti̱kui̱í tá ki̱ndoo chí ndiví va̱ása ni̱xa̱a̱ra nda̱a̱ nu̱ú íyo yo̱o̱ á ki̱mi á inkaka ña̱ʼa ña̱ ke̱ʼé Ndióxi̱. (Gé 1:6-8; koto nu̱ú káʼa̱nña xa̱ʼa̱ EXPANSIÓN.)
Ña̱ ki̱vi̱ u̱ni̱, xíʼin ndee̱ mií Ndióxi̱ sa̱ndátakara ndiʼi ti̱kui̱í tá íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, tasaá kúú ña̱ xi̱ko̱ ña̱ yi̱chí, ta ña̱yóʼo Ndióxi̱ chi̱naníraña ñuʼú. Ta Ndióxi̱ ta̱xira ña̱ kuchiñu koo ku̱ʼu̱ kúii̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo, saátu yitu̱n tú táxi ku̱i̱ʼi, su̱ví ña̱ ná kuva̱ʼa mií kúú ña̱yóʼo chi Ndióxi̱ kúú ta̱ ke̱ʼéña. Ta ta̱xira ña̱ iin tá iin ña̱yóʼo ku̱a̱ʼáka xa̱a̱ña kooña. (Gé 1:9-13.)
(Génesis 1:14) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná koo ña̱ tu̱un chí ndiví ña̱ va̱ʼa koo ña̱ ndataʼví káʼñu xíʼin ñuú, ta ña̱yóʼo kúú iin ña̱ chindeétáʼan xíʼinna ña̱ kunda̱a̱-inina xíʼin tiempo, ku̱i̱ya̱ xíʼin ki̱vi̱.
(Génesis 1:20) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná ndakutú ini ti̱kui̱í xíʼin ndiʼi kití tí táku, ta tí ndáchí ná ndachírí chí ndiví iníísaá nu̱ú ñuʼú”.
(Génesis 1:24) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná koo ndiʼi nu̱ú kití nu̱ú ñuʼú yóʼo: kití tí koo ti̱xin veʼe, kití tí kuñuu ti̱xin nu̱ú ñuʼú, xíʼin ndiʼi nu̱ú kití yukú”. Ta saá ku̱u.
(Génesis 1:27) Ndióxi̱ ki̱xáʼara íxava̱ʼara ta̱a táki̱ʼva íyo miíra, saá i̱xava̱ʼarara; i̱xava̱ʼara ta̱a ta i̱xava̱ʼara ñaʼá.
it-1 571 párr. 8, 9-572 párr. 1, 2
Ña̱ ku̱va̱ʼa
Nu̱ú Génesis 1:16 va̱ása níxiniñúʼuna ña̱ tu̱ʼun hebreo ba·ráʼ ña̱ kúni̱ kachi “ixava̱ʼa” chi ña̱ xi̱niñúʼuna kúú ña̱ tu̱ʼun hebreo ña̱ ʽa·sáh, ña̱ kúni̱ kachi: “keʼé”. Ña̱ Génesis 1:1 káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ku̱va̱ʼa chí ndiví tá kúú ñu̱ʼu xíʼin yo̱o̱ xíʼin tí ki̱mi, tá kúma̱níka koo ki̱vi̱ ku̱mí xa̱a̱ ku̱va̱ʼava ndiʼi ña̱ íyo chí ndiví. Ña̱ ki̱vi̱ ku̱mí yóʼo kúú ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ña̱ chi̱ndeétáʼan ña̱ i̱xava̱ʼara chí ndiví xíʼin ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Ta ki̱vi̱ káʼa̱nña: “Tasaá chi̱ndóso Ndióxi̱ ña̱yóʼo chí ndiví ña̱ va̱ʼa tu̱unña nu̱ú ñuʼú yóʼo”, kúni̱ kachiña ña̱ naní saá nda̱a̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo ki̱xáʼa túvi íyoña. Ta su̱ví ña̱yóʼo kúú ndiʼiña, chi ña̱yóʼo kúú iin ña̱ chindeétáʼan xíʼin na̱ yiví ña̱ kunda̱a̱-inina xíʼin tiempo, ku̱i̱ya̱ xíʼin ki̱vi̱. (Gé 1:14.)
Ña̱ ki̱vi̱ u̱ʼu̱n, Ndióxi̱ ki̱xáʼara íxava̱ʼara kití ña̱ kundoorí nu̱ú ñuʼú yóʼo. Va̱ása ní ixava̱ʼa Ndióxi̱ iinlá kití ta xíʼin tíyóʼo koo ndiʼi nu̱ú kití, chi xíʼin mií ndee̱ Ndióxi̱ ku̱va̱ʼa ndiʼi nu̱ú kití. Biblia káʼa̱nña, Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara ndiʼi nu̱ú kití tí ñúʼu ini ti̱kui̱í tí náʼnu xíʼin tí válí, saátu ndiʼi nu̱ú kití tí ndáchí. Ku̱si̱íní-ini Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi ña̱ i̱xava̱ʼara, ña̱kán ta̱xira bendición sa̱ta ndiʼi tíyóʼo ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ku̱a̱ʼání ná xa̱a̱ tíyóʼo koorí. (Gé 1:20-23.)
Ña̱ kivi i̱ñu̱ Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara “ndiʼi nu̱ú kití nu̱ú ñuʼú yóʼo: kití tí koo ti̱xin veʼe, kití tí kuñuu ti̱xin nu̱ú ñuʼú, xíʼin ndiʼi nu̱ú kití yukú”. Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ndiʼi ña̱ xa̱a̱ i̱xava̱ʼara, saátu va̱ʼaní íyo ña̱yóʼo nu̱úra. (Gé 1:24, 25.)
Tá xa̱a̱ yatin ndiʼi ña̱ ki̱vi̱ i̱ñu̱, Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara iin na̱ ndáyáʼviníka nu̱ú tí kití soo va̱ása kítáʼan na̱yóʼo xíʼin na̱ ángel: na̱yóʼo kúú na̱ yiví, ta mií Ndióxi̱ i̱xava̱ʼa na̱yóʼo ta íyona táki̱ʼva íyo miíra. Ña̱ libro ña̱ Génesis 1:27 káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta káchiña: “I̱xava̱ʼara ta̱a ta i̱xava̱ʼara ñaʼá”, ta ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Génesis 2:7-9 káʼa̱nña xa̱ʼa̱ Jehová ña̱ xi̱niñúʼura ñuʼú ña̱ i̱xava̱ʼara ta̱ ta̱a ta ti̱vira si̱tínra, tasaá ki̱xáʼa táku ta̱ ta̱a yóʼo, ta saátu liviní nu̱ú ta̱xira koo ta̱yóʼo ta i̱xava̱ʼara ku̱a̱ʼání ña̱ kuxura. Jehová Ndióxi̱ xi̱niñúʼura ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ i̱xava̱ʼara iin ta̱a, so̱ndíʼi xi̱niñúʼura iin leke kandíka ta̱ Adán ña̱ i̱xava̱ʼara iin ñaʼá. (Gé 2:18-25.) Tá ku̱ʼva ñá ñaʼá saá kuu ña̱ sa̱ndíʼi Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara na̱ yiví. (Gé 5:1, 2.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 1:1) Tá xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara ndiví xíʼin ñuʼú.
Ña̱ xa̱a̱ kéʼé ña̱ ciencia
Ku̱i̱ya̱ ñuʼú xíʼin ndiví
Na̱ científico távána ki̱ʼva nda̱saa ku̱i̱ya̱ kúúmií ña̱ ñuʼú yóʼo, ta káchina ña̱ sana 4,000 millon ku̱i̱ya̱ña, ta ndiʼika ña̱ʼa ña̱ íyo chí ndiví sana iin 13,000 á 14,000 millon ku̱i̱ya̱ íyoña. Biblia va̱ása káʼa̱nña ndáa ku̱i̱ya̱ ku̱va̱ʼa ndiʼi ña̱yóʼo. Saátu va̱ása káʼa̱nña nda̱saa tiempo á ku̱i̱ya̱ íyo ñuʼú yóʼo. Chi ña̱ versículo 1 ña̱ Génesis káchiña: “Tá xa̱ʼa̱, Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara ndiví xíʼin ñuʼú” (Génesis 1:1). Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo iin texto ña̱ káʼa̱n káxin xa̱ʼa̱ ku̱i̱ya̱ ña̱ ku̱va̱ʼa ñuʼú xíʼin ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo chí ndiví, na̱ científico tavana ki̱ʼva nda̱saa ku̱i̱ya̱ íyo ña̱yóʼo.
(Génesis 1:26) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná ixava̱ʼayó na̱ yiví tá ki̱ʼva íyoyó, ta ná kundaana ti̱a̱ká tí íyo ti̱xin tá mar, xíʼin kití tí ndáchí chí ndiví, saátu tí máso, xíʼin ndiʼi kití tí ñúu ti̱xin xíka nu̱ú ñuʼú yóʼo”.
it-2 80
Ta̱ Jesucristo
Su̱ví ndee̱ miíra i̱xava̱ʼara ndiʼi ña̱ʼa. Tá chi̱ndeétáʼan ta̱ Jesús xíʼin yivára ña̱ ku̱va̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo su̱ví ndee̱ miíra i̱xava̱ʼaraña. Jehová kúú ta̱ ta̱xi espíritu santora á ndee̱ra ña̱ i̱xava̱ʼa ta̱ Jesús ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. (Gé 1:2; Sl 33:6.) Jehová kúú ta̱ ta̱xi ña̱ táku ndiʼiyó, ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ xítoyó xíʼin ña̱ va̱ása xítoyó tíxa̱ʼvi ta̱kán ni̱xa̱a̱ña xi̱kooña. (Sl 36:9.) Su̱ví ndee̱ mií ta̱ Jesús kúú ña̱ xi̱niñúʼura ña̱ i̱xava̱ʼara ña̱ʼa, chi ta̱ chindeétáʼan xíʼin Jehová ña̱ kuva̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa kúúra. Ta nda̱a̱ mií ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ yivára ña̱ tíxa̱ʼvi ta̱yóʼo ku̱va̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ña̱ xítoyó, chi saá káʼa̱ntu ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia. (Mt 19:4-6; koto nu̱ú káʼa̱nña xa̱ʼa̱ CREACIÓN.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 1:1-19) Tá xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ i̱xava̱ʼara ndiví xíʼin ñuʼú. 2 Kininí ni̱xi̱yo nu̱ú ñuʼú yóʼo, ta kǒo ña̱ʼa níxi̱yo nu̱úña. Ndiʼi ti̱kui̱í tá ni̱xi̱yo naání ni̱xi̱yo nu̱úra, ta ndee̱ Ndióxi̱ kánda̱ña xíkaña nu̱ú ti̱kui̱í. 3 Ta Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ná koo luz”. Tasaá ni̱xa̱a̱ ña̱ luz xi̱kooña. 4 Tándi̱ʼi, Ndióxi̱ xi̱nira ña̱ va̱ʼaní luz, ta ki̱xáʼara nda̱taʼvíra ña̱ luz xíʼin ña̱ naá. 5 Ta Ndióxi̱ chi̱naníra ña̱ luz káʼñu, ta ña̱ naá, ñuú. Ta ni̱xi̱yo xi̱kua xíʼin xi̱taan. Ta ña̱yóʼo xi̱kuu ki̱vi̱ nu̱ú. 6 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná ndataʼví ma̱ʼñú tá ti̱kui̱í, ta u̱vi̱ táʼvi ná koo tá ti̱kui̱í yóʼo”. 7 Saá kúúña ke̱ʼé Ndióxi̱ iin ña̱ ndataʼví tá ti̱kui̱í, iin táʼvíra ki̱ndoo chí ni̱nu̱ ta inka táʼvíra ki̱ndoo chí ni̱nu. Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ ku̱u. 8 Ta ndiví chi̱naní Ndióxi̱ ña̱ nda̱taʼví ma̱ʼñú tá ti̱kui̱í yóʼo. Ta ni̱xi̱yo xi̱ku̱aá xíʼin xi̱ta̱an. Ña̱yóʼo ni̱xi̱yoña ki̱vi̱ u̱vi̱. 9 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Tá ti̱kui̱í tá ki̱ndoo chí ni̱nu̱ ná ndakutáʼanra iin lugar ña̱ va̱ʼa koo yi̱chí”. Tasaá ku̱u. 10 Ta ña̱ yi̱chí Ndióxi̱ chi̱naníraña ñuʼú, ta ndiʼi tá ti̱kui̱í chi̱naníra táyóʼo ma̱r. Tasaá xi̱ni Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼaní ña̱yóʼo. 11 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná koo ku̱ʼu̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo, yitu̱n tú kúúmií si̱ʼva̱, xíʼin ndiʼi yitu̱n tú táxi ku̱i̱ʼi, ta ná taxinú ku̱i̱ʼi xíʼin si̱ʼva̱”. Tasaá ku̱u. 12 Ta nu̱ú ñuʼú yóʼo ki̱xáʼa íyo ku̱ʼu̱, yitu̱n tú táxi si̱ʼva̱ xíʼin tú táxi ku̱i̱ʼi xíʼin si̱ʼva̱, ndiʼi saá nu̱ú túyóʼo xi̱koo. Ta Ndióxi̱ xi̱nira ña̱ va̱ʼaní ña̱yóʼo. 13 Ta ni̱xi̱yo xi̱kua xíʼin xi̱taan. Ña̱yóʼo kúú ki̱vi̱ u̱ni̱. 14 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: “Ná koo ña̱ tu̱un chí ndiví ña̱ va̱ʼa koo ña̱ ndataʼví káʼñu xíʼin ñuú, ta ña̱yóʼo kúú iin ña̱ chindeétáʼan xíʼinna ña̱ kunda̱a̱-inina xíʼin tiempo, ku̱i̱ya̱ xíʼin ki̱vi̱. 15 Ña̱yóʼo kúú ña̱ tu̱un chí ndiví ña̱ va̱ʼa tu̱unña nu̱ú ñuʼú yóʼo”. Tasaá ku̱u. 16 Ta Ndióxi̱ ke̱ʼéra u̱vi̱ mií ña̱ náʼnuka ña̱ va̱ʼa tu̱unña: ta ña̱ káʼnuka kúú ña̱ tu̱un káʼñu ta ña̱ loʼoka kúú ña̱ tu̱un ñuú. Saátu ke̱ʼéra ki̱mi. 17 Tasaá chi̱ndóso Ndióxi̱ ña̱yóʼo chí ndiví ña̱ va̱ʼa tu̱unña nu̱ú ñuʼú yóʼo, 18 ña̱ va̱ʼa kachíñuña ñuú xíʼin káʼñu, ña̱ va̱ʼa ndatáʼviña ña̱ luz xíʼin ña̱ naá. Ta Ndióxi̱ xi̱nira ña̱ va̱ʼaní ña̱yóʼo. 19 Ta ni̱xi̱yo xi̱kua xíʼin xi̱taan. Ña̱yóʼo kúú ki̱vi̱ ku̱mí.
13-19 TÍ ENERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 3-5
“Tu̱ndóʼo káʼnu ña̱ nda̱kiʼinyó xa̱ʼa̱ iin ña̱ vatá”
(Génesis 3:1-5) Tí ko̱o̱ listoní ni̱xi̱yo tíyóʼo nu̱ú ndiʼika kití yuku̱ tí i̱xava̱ʼa Jehová Ndióxi̱. Ta ki̱xáʼa tíyóʼo ndáka̱tu̱ʼunrí ñá ñaʼá: “¿Á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinndó ña̱ kǒo kívi kaxíndó ku̱i̱ʼi ndaʼa̱ ndiʼi yitu̱n tú íyo nu̱ú ñuʼú livi yóʼo?”. 2 Tasaá nda̱kuiin ñá ñaʼá: “Va̱ʼava kaxíndi̱ ku̱i̱ʼi ndaʼa̱ yitu̱n tú íyo yóʼo. 3 Soo ku̱i̱ʼi tí íyo ndaʼa̱ yitu̱n tú níndichi ma̱ʼñú ña̱ ñuʼú livi, Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Kǒo kívi kaxíndó ku̱i̱ʼi ndaʼa̱nú ni va̱ása kívi tiinndónú. Chi tásaá ná keʼéndó, kuvivandóʼ”. 4 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n tí koo yóʼo xíʼin ñá ñaʼá: “Va̱ása kuvindó. 5 Chi Ndióxi̱ xíni̱ra míí ki̱vi̱ ná kaxíndó ku̱i̱ʼi ndaʼa̱nú ndanu̱ná nu̱úndó ta xa̱a̱ndó koondó nda̱a̱ táki̱ʼva íyo míí Ndióxi̱, kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa”.
w17.02 5 párr. 9
Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová ke̱ʼéra xa̱a̱ña xi̱nuña
9 Ta̱ Ndi̱va̱ʼa xi̱niñúʼura iin ko̱o̱ ña̱ sa̱ndáʼvira ñá Eva ña̱ ixaso̱ʼoñá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinñá (kaʼvi Génesis 3:1-5; Rev. 12:9). Iin ku̱a̱chi xi̱kuni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa ndasara ña̱ kǒo nítaxi Ndióxi̱ kaxí ta̱ Adán xíʼin ñá Eva ku̱i̱ʼi ndaʼa̱ ndiʼi yitu̱n. Ki̱ʼva siʼa íyo ña̱ xi̱kuni̱ra ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ kǒo kívi kaxíndó ndiʼi ña̱ kúni̱ miíndó?”. Tasaá, ni̱ka̱ʼa̱nra iin ña̱ vatá ta ka̱chira: “Kǒo kuvindó”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ñá Eva ña̱ va̱ása xíniñúʼu kuniso̱ʼoñá ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱. Ta ka̱chira: “Ndióxi̱ xíni̱ra míí ki̱vi̱ ná kaxíndó ku̱i̱ʼi ndaʼa̱nú ndanu̱ná nu̱úndó”. Xíʼin ña̱yóʼo ta̱ Ndi̱va̱ʼa ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ mií Jehová sásira nu̱úna ña̱ kaxína ku̱i̱ʼi, chi tá ná kaxináña ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xa̱a̱na kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱. Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “ta xa̱a̱ndó koondó nda̱a̱ táki̱ʼva íyo mií Ndióxi̱, kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa”.
(Génesis 3:6) Tasaá, xi̱ni ñá ñaʼá ku̱i̱ʼi ndaʼa̱ yitu̱n ta ña̱ va̱ʼa kúúña kaxiñá ta va̱ʼakaví náʼa̱ña nu̱úñá. Chi yitu̱n yóʼo va̱ʼaní náʼa̱nú. Tasaá, ki̱ʼinñá ku̱i̱ʼi ndaʼa̱nú ta ki̱xáʼa xáxiñá ña̱yóʼo. Tándi̱ʼi, nda̱kutáʼanñá xíʼin yiíñá ta ta̱xiñá ku̱i̱ʼi ndaʼa̱rá, ta ta̱yóʼo ki̱xáʼara xáxiraña.
w00 15/11 25
Ña̱ sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Adán saátu ñá Eva
¿Á iin ña̱ kǒo kuchiñu ñá Eva ya̱ʼañá nu̱ú kúú ña̱ ku̱a̱chi ña̱ ni̱ki̱ʼviñá? Va̱ása. Chi ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼoñá, tí ko̱o̱ na̱samarí ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinñá saátu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yiíñá xíʼinñá. ¿Ndáaña keʼéyó tá iin na̱ yiví na̱ va̱ása xíni̱yó káʼa̱nna iin ña̱ vatá xa̱ʼa̱ iin na̱ kúʼvi̱ní-iniyó xíniyó? Iin ña̱ xi̱niñúʼu keʼé ñá Eva kúú ña̱ ndi̱ku̱n kama ndakooñá ña̱ kuniso̱ʼoñá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n tí ko̱o̱ xíʼinñá ta sa̱ñá xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Su̱ví saá níkeʼéñá chi xi̱niso̱ʼovañá ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nrí xíʼinñá. Soo, ¿ndáa tí kúú tí ko̱o̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nrí ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ki̱ʼva ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ ta saátu ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Adán? Iin ña̱ ndáyáʼviní keʼé ñá Eva kúú ña̱ xi̱niñúʼu siʼna nda̱ka̱tu̱ʼunñá yiíñá xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ñá keʼéñá chi ta̱yóʼo kúú xi̱níñá. Saá xíniñúʼu keʼé miíyó tá ndáni̱ʼíyó iin ña̱ va̱ása kítáʼan xíʼin ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Ñá Eva ka̱ndíxakañá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ xi̱tondosó-ñaʼá ta nda̱kaxinñá keʼéñá ña̱ kúni̱ miíñá. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakanixi̱ní ñá Eva ku̱a̱ʼání yichi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n tí ko̱o̱ xíʼinñá livikaví ni̱xa̱a̱ña ku̱uña nu̱úñá. Iin ña̱ va̱ása va̱ʼa kúú ña̱ ke̱ʼé ñáyóʼo chi kǒo níndakooñá ña̱ ndakanixi̱níñá xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n tí ko̱o̱ xíʼinñá ta va̱ása nítavañá ña̱yóʼo xi̱níñá, ta va̱ása níka̱ʼa̱nñá ña̱yóʼo xíʼin yiíñá ta̱ kúu xi̱níñá. (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).
Ta̱ Adán xi̱niso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ñá síʼíra xíʼinra
Ñá Eva ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼin ta̱ Adán ña̱ ná kaxíra tí ku̱i̱ʼi tí xa̱xíñá. ¿Á kundeé-inira xíʼin ña̱yóʼo? (Génesis 3:6, 17.) Ta̱ Adán i̱xayo̱ʼvi̱níña xíʼinra ndáa na̱ kuniso̱ʼora á ñá síʼíra á Jehová, soo. ¿Á kandíxa ta̱ Adán ta̱ i̱xava̱ʼa-ñaʼá, ta̱ ta̱xi ndiʼi ña̱ʼa ndaʼa̱ra xíʼin ñá síʼíra? ¿Á ndukúra yichi̱ nu̱ú yivára Jehová ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inira ndáaña xíniñúʼu keʼéra? ¿Á keʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ñá síʼíra? Xi̱kunda̱a̱ káxi inira ña̱ su̱ví ña̱ va̱ʼa kúú ña̱ ke̱ʼé ñá síʼíra. Xíʼin ta̱chí yi̱i̱ Ndióxi̱ ta̱ apóstol Pablo ka̱ʼyíra xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Adán, tá ka̱chira: ta̱ Ndi̱va̱ʼa sa̱ndáʼvira ñá Eva, ta su̱ví ta̱ Adán (1 Timoteo 2:14). Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ta̱ Adán ña̱ miíra kúú ta̱ nda̱kaxin ixaso̱ʼo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra. Ndeéka ni̱xi̱yo ña̱ ni̱yi̱ʼvíra ña̱ ndakoo ñá síʼíra miíra, ta va̱ása níkandíxara ña̱ mií Jehová kúú ta̱ kuchiñu ndatiin ña̱ ku̱a̱chi yóʼo.
(Génesis 3:15-19) Taxii̱ ña̱ koún contra xíʼin ñá ñaʼá ta na̱ se̱ʼún xíʼin na̱ se̱ʼe ñákán sa̱a̱-inina kunitáʼanna. Ta̱kán ku̱a̱ñi̱ndosóra xi̱níún ta yóʼó satíkue̱ʼún xa̱ʼara”. 16 Ta ni̱ka̱ʼanra xíʼin ñá ñaʼá: “Vitin ndeéníka xo̱ʼvi̱ún tá ñúʼu se̱ʼún, ta saátu xo̱ʼvi̱níún tá ná kakuña. Yóʼó iinlá yiún kuni̱níún kooún xíʼin, ta ta̱kán kandachíñura nu̱ún”. 17 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Adán: “Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱niso̱ʼún ñá siʼún ta xa̱xiún ku̱i̱ʼi ndaʼa̱ yitu̱n tú ni̱ka̱ʼi̱n xíʼún ‘Va̱ása xíniñúʼu kaxiún ña̱ʼa ndaʼa̱nú’, ta ñuʼú nda̱kiʼinña chiʼña xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ ke̱ʼún. Xo̱ʼvi̱níún tasaá kana ña̱ kuxún nu̱úña ndiʼi tiempo ña̱ kutakún. 18 Ta kana ku̱a̱ʼá nu̱ú iñu̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo, ta nu̱ú ñuʼú yóʼo kana ña̱ kuxún. 19 Xíʼin ndátiin nu̱ún kuxún nda̱a̱ ki̱vi̱ ndikokoún nu̱ú ñuʼú, chi xíʼin ña̱yóʼo na̱kuvaʼún. Chi ñuʼú kúún ta ñuʼú ndikokoún nduún”.
¿Á ndáyáʼvi ná ñaʼá nu̱ú Ndióxi̱?
¿Á sa̱kuíso Ndióxi̱ chiʼña ñá ñaʼá?
Va̱ása. Chi Jehová Ndióxi̱ sa̱kuísora chiʼña tí ko̱o̱ á ta̱ Ndi̱va̱ʼa (Revelación [Apocalipsis] 12:9; Génesis 3:14). Tá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xa̱ʼa̱ ta̱ Adán ña̱ ta̱yóʼo kúú ta̱ kandachíñu nu̱ú ñá síʼíra, su̱ví ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ ixandi̱va̱ʼara xíʼinñá (Génesis 3:16). Chi ña̱ xi̱kuni̱ra ka̱ʼa̱nra xíʼinna kúú ña̱ ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo kixi nu̱úna xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ ni̱ki̱ʼvina.
w04 1/1 29 párr. 2
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ libro ña̱ Génesis (táʼvi 1)
3:17. ¿Ndáa ki̱ʼva si̱so ña̱ ñuʼú yóʼo chiʼña, ta nda̱saa tiempo ni̱xi̱yoña saá? Xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ka̱a̱ Ndióxi̱ chiʼña sa̱tá ñuʼú yóʼo, yo̱ʼvi̱ní ixaaña xíʼin na̱ chiʼi nu̱ú ñuʼú yóʼo. Ndiʼi na̱ ki̱xi ti̱xin veʼe ta̱ Adán ni̱xo̱ʼvi̱ní na̱yóʼo ña̱ chi̱ʼina nu̱ú ñuʼú, saáchi ni̱xi̱yoní iñú nu̱úña, ta yivá ta̱ Noé ta̱ Lamec, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ña̱ yo̱ʼvi̱ní chiñu kéʼéyó nu̱ú ñuʼú yóʼo saáchi Jehová chi̱ka̱a̱ chiʼña sa̱táña (Génesis 5:29). Tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Noé, tándi̱ʼi ko̱on sa̱vi̱ kini Ndióxi̱ ta̱xira bendición ndaʼa̱ ta̱ Noé xíʼin na̱ veʼera, ta ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin na̱yóʼo ña̱ ku̱a̱ʼání ná koo se̱ʼena nu̱ú ñuʼú (Génesis 9:1). Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ tiempo saá Jehová sa̱ndiʼi-xa̱ʼa̱ra chiʼña ña̱ chi̱ka̱a̱ra sa̱tá ñuʼú yóʼo (Génesis 13:10).
it-1 717
Ña̱ xáʼndaña ini iin ñá káku se̱ʼe
Tá kúʼvi̱ iin ñaʼá ñá káku se̱ʼe á tá kúma̱níka kaku se̱ʼeñá. Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ki̱ʼvi ñá Eva ku̱a̱chi, Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá ña̱ xo̱ʼvi̱níka ñáyóʼo tá ná kaku se̱ʼeñá. Tá ná xiniso̱ʼo ñáyóʼo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinñá, bendición miíra koo xíʼinñá tá ná kaku se̱ʼeñá ta va̱ása xo̱ʼvi̱ñá ta ña̱ kaku se̱ʼeñá iin ña̱ si̱íní koo ña̱yóʼo, saáchi tu̱ʼun Ndióxi̱ káchiña “ña̱ va̱ʼa ña̱ táxi Jehová ndaʼa̱yó kúú ña̱ ndásakúika miíyó, ta kǒo xóʼvi̱yó xíʼinña”. (Pr 10:22.) Xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ nda̱kiʼinyó, tá káku se̱ʼe ná ñaʼá xóʼvi̱níná. Saáchi Ndióxi̱ ka̱chira, “vitin ndeéníka xo̱ʼvi̱ún tá ñúʼu se̱ʼún, ta saátu xo̱ʼvi̱níún tá ná kakuña”. (Xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱nra ña̱ kúúra ta̱ xáʼndachíñu) (Gé 3:16.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 4:23, 24) Tasaá ta̱ Lamec ka̱ʼyíra iin verso nu̱ú ñá síʼíra ñá Adá xíʼin ñá Zilá: “Kuniso̱ʼondó tu̱ʼi̱n, ná síʼí ta̱ Lamec. Ta chika̱a̱ so̱ʼondó tu̱ʼi̱n: xa̱ʼníi̱ iin ta̱a ta̱ sa̱túkue̱ʼe̱ yi̱ʼi̱, iin ta̱ loʼo ta̱ ka̱ni yi̱ʼi̱. 24 Tá ta̱ Caín u̱xa̱ yichi̱ chaʼvína xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna xíʼinra, ta̱ Lamec u̱ni̱ xiko xa̱ʼu̱n u̱vi̱, yichi̱ chaʼvína xa̱ʼa̱ ña̱ keʼéna xíʼinra”.
it-2 183 párr. 2
Ta̱ Lamec
Ña̱ tu̱ʼun ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Lamec xa̱ʼa̱ ná síʼíra (Gé 4:23, 24) náʼa̱ ña̱ tiempo kán ndi̱va̱ʼaní ni̱xi̱yo ini na̱ yiví. Chi ña̱ ka̱ʼyíra káchiña: “Kuniso̱ʼondó tu̱ʼi̱n, ná síʼí ta̱ Lamec. Ta chika̱a̱ so̱ʼondó tu̱ʼi̱n: xa̱ʼníi̱ iin ta̱a ta̱ sa̱túkue̱ʼe̱ yi̱ʼi̱, iin ta̱ loʼo ta̱ ka̱ni yi̱ʼi̱. Tá ta̱ Caín u̱xa̱ yichi̱ chaʼvína xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna xíʼinra, ta̱ Lamec u̱ni̱ xiko xa̱ʼu̱n u̱vi̱, yichi̱ chaʼvína xa̱ʼa̱ ña̱ keʼéna xíʼinra”. Xíʼin ña̱ tu̱ʼun ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Lamec káʼa̱nra ña̱ ndo̱ʼora iin tu̱ndóʼo, ña̱ xa̱ʼníra iin ta̱a, ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ su̱ví ña̱ kúni̱ miíra kúú ña̱ xa̱ʼníra ta̱yóʼo, chi xa̱ʼnírara ña̱ va̱ʼa sáka̱kura miíra. Ta kǒo níkeʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Caín. Tu̱ʼun ña̱ ka̱ʼyíra xi̱kuni̱ra ka̱ʼa̱nra ña̱ tá íyo iin na̱ kúni̱ ndatiin ku̱a̱chi xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱ʼníra ta̱ ta̱a yóʼo, ná koo káʼnu inina xa̱ʼa̱ra.
(Génesis 4:26) Saátu ni̱xi̱yo iin se̱ʼe ta̱ Set, ta chi̱núura ki̱vi̱ra ña̱ kunaníra Enós. Tiempo saá ki̱xáʼa na̱ yiví xíniñúʼuna ki̱vi̱ Jehová.
it-1 359
Ña̱ va̱ása va̱ʼa
Tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Enós, na̱ yiví ki̱xáʼana xíniñúʼuna ki̱vi̱ Jehová soo va̱ása va̱ʼa níxi̱xiniñúʼunaña, tá kúma̱ní koon sa̱vi̱ kini saá xi̱keʼéna, soo tá tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Abel va̱ʼava xi̱niñúʼu ta̱yóʼo ki̱vi̱ Jehová Ndióxi̱ ta̱ káʼnu. (Gé 4:26; Heb 11:4.) Iin na̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna, ña̱ va̱ása va̱ʼa níxiniñúʼu na̱ yiví ki̱vi̱ Jehová, saáchi savana saá xi̱chinanína na̱ yiví á nda̱a̱ saá xi̱chinanína ndióxi̱ vatá ña̱ xi̱ndasakáʼnuna, ta iin ña̱ va̱ása va̱ʼa kúú ña̱ xi̱keʼéna xíʼin ki̱vi̱ Ndióxi̱. (Koto nu̱ú káʼa̱nña ENÓS.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 4:17–5:8) Ta̱ Caín ni̱ki̱si̱ra xíʼin ñá síʼíra, tasaá ni̱ke̱e se̱ʼeñá ta ka̱ku ta̱ Enoc. Tasaá ki̱xáʼa ta̱ Caín ke̱ʼéra iin ñuu ta chi̱núura ki̱vi̱ña nda̱a̱ táki̱ʼva naní se̱ʼera ta̱ Enoc. 18 Tándi̱ʼi, ta̱ Enoc ni̱xa̱a̱ra ku̱ura yivá ta̱ Irad; ta ta̱ Irad ni̱xa̱a̱ra ku̱ura yivá ta̱ Mehujael; ta̱ Mehujael ni̱xa̱a̱ra ku̱ura yivá ta̱ Metusael; ta̱ Metusael ni̱xa̱a̱ra ku̱ura yivá ta̱ Lamec. 19 Ta̱ Lamec ti̱ndaʼa̱ra xíʼin u̱vi̱ ná ñaʼá. Ñá nu̱ú xi̱naníñá Adá, ta ñá u̱vi̱ xi̱naníñá Zilá. 20 Ñá Adá ka̱ku se̱ʼeñá ta chi̱núuñá ki̱vi̱ ta̱yóʼo Jabal. Ta̱yóʼo kúú ta̱ nu̱ú ni̱xi̱yo ti̱xin veʼe ña̱ manta, ta xi̱ndaara si̱ndi̱ki̱. 21 Ta ñanira xi̱naní Jubal. Ta̱yóʼo kúú ta̱ nu̱ú xi̱sakáʼa arpa saátu xi̱tivira flauta. 22 Tasaá, ñá Zilá ka̱ku se̱ʼeñá ta chi̱núuñá ki̱vi̱ ta̱yóʼo Tubal-Caín, ta̱yóʼo xi̱xiniñúʼura cobre xíʼin hierro ña̱ xi̱keʼéra ña̱ xi̱xiniñúʼuna tá xi̱kachíñuna. Ta ku̱ʼva ta̱ Tubal-Caín ni̱naníñá Naamá. 23 Tasaá ta̱ Lamec ka̱ʼyíra iin verso nu̱ú ñá síʼíra ñá Adá xíʼin ñá Zilá: “Kuniso̱ʼondó tu̱ʼi̱n, ná síʼí ta̱ Lamec. Ta chika̱a̱ so̱ʼondó tu̱ʼi̱n: xa̱ʼníi̱ iin ta̱a ta̱ sa̱túkue̱ʼe̱ yi̱ʼi̱, iin ta̱ loʼo ta̱ ka̱ni yi̱ʼi̱. 24 Tá ta̱ Caín u̱xa̱ yichi̱ chaʼvína xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna xíʼinra, ta̱ Lamec u̱ni̱ xiko xa̱ʼu̱n u̱vi̱, yichi̱ chaʼvína xa̱ʼa̱ ña̱ keʼéna xíʼinra”. 25 So̱ndíʼi ni̱ki̱si̱ ta̱ Adán xíʼin ñá síʼíra, saá ka̱ku se̱ʼeñá. Ta chi̱núuñá ki̱vi̱ ta̱yóʼo Set, saáchi ka̱chiñá: “Ndióxi̱ ta̱xira inka se̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ ta̱ Abel, saáchi ta̱ Caín xa̱ʼníra ta̱yóʼo”. 26 Saátu ni̱xi̱yo iin se̱ʼe ta̱ Set, ta chi̱núura ki̱vi̱ra ña̱ kunaníra Enós. Tiempo saá ki̱xáʼa na̱ yiví xíniñúʼuna ki̱vi̱ Jehová.
5 Ña̱yóʼo kúú libro ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Adán. Ña̱ ki̱vi̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱ ta̱ Adán, i̱xava̱ʼara ta̱yóʼo táki̱ʼva íyo mií Ndióxi̱. 2 I̱xava̱ʼara ta̱a xíʼin ñaʼá. Ña̱ ki̱vi̱ i̱xava̱ʼarana ta̱xira bendición ndaʼa̱na, ta chi̱nanírana na̱ yiví. 3 Tá xi̱kuumií ta̱ Adán 130 ku̱i̱ya̱ra, ni̱xa̱a̱ra xi̱koo iin se̱ʼera ta̱ íyo táki̱ʼva íyo miíra, ta chi̱núura ki̱vi̱ ta̱yóʼo Set. 4 Tá ni̱xa̱a̱ ta̱ Set ka̱kura, ta̱ Adán 800 ku̱i̱ya̱ka ni̱xi̱yora. Ta ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼá ñaʼá xíʼin ta̱a se̱ʼera. 5 930 kúú ndiʼi ku̱i̱ya̱ ña̱ xi̱taku ta̱ Adán. Tasaá ni̱xi̱ʼi̱ra. 6 Tá xi̱kuumií ta̱ Set 105 ku̱i̱ya̱ra, ni̱xi̱yo iin se̱ʼera ta̱ Enós. 7 Tá ka̱ku ta̱ Enós, ta̱ Set ni̱xi̱yokara 807 ku̱i̱ya̱. Ta ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼá ñaʼá xíʼin ta̱a se̱ʼera. 8 912 kúú ndiʼi ku̱i̱ya̱ ña̱ xi̱taku ta̱ Set. Tasaá ni̱xi̱ʼi̱ra.
20-26 TÍ ENERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 6-8
“Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra saá ke̱ʼéra”
(Génesis 6:9) Ña̱yóʼo kúú historia ta̱ Noé. Ta̱ Noé iin ta̱a va̱ʼaní ni̱xi̱yora. Iinlá ta̱yóʼo kúú ta̱ kǒo ku̱a̱chi níxi̱yo nu̱ú ndiʼi na̱ yiví na̱ ni̱xi̱yo tiempo kán. Ta iinlá Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱ xi̱ndiku̱nra.
(Génesis 6:13) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Noé: “Nda̱kaxin ña̱ sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, saáchi nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱kutúña xíʼin ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼé na̱ yiví, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi na̱ yiví xíʼin ndiʼi ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo.
Ná kandíxayó Ndióxi̱ táki̱ʼva i̱xaa ta̱ Noé, ta̱ Daniel xíʼin ta̱ Job
4 Tu̱ndóʼo ña̱ ni̱ya̱ʼara nu̱ú. Tá tiempo ta̱ Enoc ta̱ xi̱í xíkua ta̱ Noé, na̱ yiví va̱ása níxindasakáʼnukana Ndióxi̱. Nda̱a̱ xi̱ka̱ʼa̱n ndi̱va̱ʼana xa̱ʼa Jehová (Jud. 14, 15). Yáʼa tiempo ku̱a̱ʼa̱nña ndeéka kini xi̱keʼéna. Tá tiempo ta̱ Noé iníí nu̱ú ñuʼú nda̱kutu ña̱ kini. Na̱ ángel ndi̱va̱ʼa-ini nda̱saana miína na̱ yiví, ta ti̱ndaʼa̱na xíʼin ná ñaʼá ta ka̱ku se̱ʼena ta ndeéní ndi̱va̱ʼa ni̱xi̱yo ini na̱yóʼo (Gén. 6:2-4, 11, 12). Soo ta̱ Noé síínní ni̱xi̱yo ta̱yóʼo. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ra ʻña̱ va̱ʼaní ña̱ ke̱ʼéra nu̱ú Jehová, kǒo ña̱ kini níxikeʼéra táki̱ʼva xi̱keʼé na̱ xi̱ndoo tiemporaʼ nina ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ ke̱ʼéra (Gén. 6:8, 9).
(Génesis 6:14-16) Keʼé iin arca xíʼin yitu̱n tú va̱ʼaní, ta ndataʼviún ini túyóʼo, ta ndasiún ininú saátu chí sa̱tánú xíʼin alquitrán. 15 Siʼa keʼúnnú: xíniñúʼu 300 codo ña̱ káni̱ koonú, ta 50 codo ña̱ ndíka̱ koonú ta 30 codo ña̱ súkun koonú; 16 ta xíniñúʼu u̱ni̱ piso koo ti̱xin túyóʼo: ña̱ nu̱ú ña̱ u̱vi̱ xíʼin ña̱ u̱ni̱; ta iin codo chí yatin nu̱ú ndiʼi xi̱nínú koo ventana ña̱ va̱ʼa ki̱ʼvi luz, ta iin táʼvi chí síi̱nnú koo iin yéʼénú.
“Iinlá Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱ xi̱ndiku̱nra”
Ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ke̱ʼé ta̱ Noé chiñu ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ra keʼéra, sana u̱vi̱ xiko á u̱vi̱ xiko u̱xu̱ ku̱i̱ya̱ ke̱ʼéra tú arca. Saáchi xi̱niñúʼu kaʼndara yitu̱n ta kuikora túyóʼo ta tavára viga xíʼin tabla xíʼin ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa keʼéra xíʼin túyóʼo. Ta u̱ni̱ piso xa̱a̱ túyóʼo koonú, saátu ku̱a̱ʼání ndataʼví ininú, xíʼin koo iin yéʼénú chí síi̱nnú. Saátu keʼéra ventana válínú, ta chí ma̱ʼñú xi̱ní túyóʼo xi̱niñúʼu súkún loʼo kooña ña̱kán va̱ʼa kutikaaña ta kǒo ki̱ʼvi ti̱kui̱í ininú. Ki̱ʼva saá xi̱niñúʼu keʼéra tú arca. (Génesis 6:14-16).
(Génesis 6:22) Tasaá ta̱ Noé ke̱ʼéra ndiʼi chiñu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra. Ta míí ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra ña̱kán kúú ña̱ ke̱ʼéra.
“Ná kǒo sándakooyó yichi̱ ña̱ ñúʼuyó”
13 Íyo iin ña̱ va̱ʼaní chi̱ndeétáʼan xíʼin na̱ xi̱ndasakáʼnu Jehová ta va̱ʼaní ke̱ʼéna ndiʼi chiñu ña̱ xi̱taxi Jehová ndaʼa̱na, ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní xi̱kuumií na̱yóʼo, ná kotoyó ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Noé ña̱yóʼo (kaʼvi Hebreos 11:7). Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Noé ta ka̱chira: “Chindaʼíi̱ sa̱vi̱ kini koonrá nu̱ú ñuʼú, tasaá ndiʼi-xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ táku ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú” (Gén. 6:17). ¿Nda̱chun ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ña̱ nda̱a̱ iin na̱ yiví ta̱ʼán kuniña? Saáchi nda̱a̱ ni iin ki̱vi̱ ta̱ʼán kunina ña̱ koon sa̱vi̱ kini nu̱ú ñuʼú yóʼo. Soo ni saá ta̱ Noé va̱ása níndakanixi̱níra ña̱ va̱ása xa̱a̱ ña̱yóʼo xi̱nuña. Iin ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼin ta̱ Noé kúú ña̱ va̱ʼaní xi̱kandíxara Jehová. Ta xi̱kandíxara ña̱ xa̱a̱ Jehová keʼéra ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra keʼéra, xa̱ʼa̱ ña̱kán va̱ása ní ixayo̱ʼvi̱ña xíʼin ta̱ Noé ña̱ keʼéra ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra. Va̱ʼaní ke̱ʼé ta̱ Noé, saáchi nda̱a̱ táki̱ʼva íyo mií ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra saá ke̱ʼéra (Gén. 6:22). Ndeéní káʼnu chiñu ke̱ʼéra, saáchi xi̱niñúʼu keʼéra tú arca xíʼin taxiva̱ʼara ndiʼi ña̱ kuxu na̱ veʼera xíʼin ña̱ kixáʼan ndiʼi tí kití saátu ndataxiva̱ʼara ndiʼi nu̱ú tí kití, xíʼin natúʼunra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ kixi, saátu kiʼinra kuenta xíʼin na̱ veʼera ña̱ ná kandíxakana Ndióxi̱. Soo ña̱ ndakúní ni̱xi̱yo ini ta̱ Noé saátu ña̱ va̱ʼaní ka̱ndíxara Ndióxi̱, tíxa̱ʼvi ña̱yóʼo ni̱ka̱ku miíra xíʼin ndiʼi na̱ veʼera ta ku̱a̱ʼání bendición nda̱kiʼinna.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 7:2) Tí kití tí limpio xíniñúʼu u̱xa̱ koo iin iin tíyóʼo: tí síʼi xíʼin tí che̱e. Soo tí va̱ása kúú limpio xíniñúʼu u̱vi̱ kuití tíyóʼo ndataxiva̱ʼún: tí síʼi xíʼin tí che̱e.
w04 1/1 29 párr. 7
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ libro ña̱ Génesis (táʼvi 1)
7:2 ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱ndakunina ndáa kití kúú tí limpio xíʼin tí va̱ása kúú limpio? Iin ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinna ña̱ nda̱kunina ndáa kití kúú tí limpio, kúú ña̱ xi̱kiʼinna kuenta ndáa kití kúú tí xi̱keʼéna sacrificio nu̱ú Ndióxi̱, su̱ví ña̱ kotona ndáa kití kúú tí va̱ása va̱ʼa kuxuna. Tá kúma̱níka koon sa̱ví kini, va̱ása níxi̱xixi na̱ yiví ku̱ñu kití. Ña̱ tu̱ʼun “limpio” xíʼin ña̱ “va̱ása limpio” ña̱ nu̱ú yichi̱ xi̱niñúʼunaña nu̱ú ley ta̱ Moisés tá ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ kuchiñu kuxuna, soo tá kǒo níxiniñúʼukana ña̱ ley va̱ása níkeʼékana ña̱yóʼo (Hechos 10:9-16; Efesios 2:15). Ta̱ Noé xi̱xinira ndáa kití kúú tí va̱ʼa kuniñúʼura ña̱ keʼéra sacrificio nu̱ú Jehová. Tá ki̱tara ini tú arca, ki̱xáʼara ke̱ʼéra iin altar nu̱ú taxira iin sacrificio ndaʼa̱ Jehová, ta xi̱niñúʼura kití tí limpio, ña̱ keʼéra sacrificio yóʼo (Génesis 8:20).
(Génesis 7:11) Tá xi̱kúúmií ta̱ Noé 600 ku̱i̱ya̱ra, ña̱ ki̱vi̱ 17 ña̱ yo̱o̱ u̱vi̱, ki̱vi̱ saá ni̱nuna ndiʼi nu̱ú kána ti̱kui̱í saátu ni̱nuna chí ndiví.
w04 1/1 29 párr. 8
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ libro ña̱ Génesis (táʼvi 1)
7:11 ¿Ndáa míí ke̱e ndiʼi sa̱vi̱ tá koon tiempo ta̱ Noé? Tá ki̱vi̱ u̱vi̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱ ña̱ʼa, saá kúúña nda̱taʼví ma̱ʼñúra tá ti̱kui̱í, iin táʼvíra ki̱ndoo chí “ni̱nu̱” ta inka táʼvíra ki̱ndoo chí “ni̱nu” (Génesis 1:6, 7). Tá ti̱kui̱í tá ki̱ndo̱o chí “ni̱nu̱” xa̱a̱ tá íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo kúúra. Tá ti̱kui̱í tá ki̱ndo̱o chí “ni̱nu” táyóʼo kúú tá ndu̱u yo̱kó chí ndiví, ta ku̱a̱ʼání xi̱kuu táyóʼo, ta táyóʼo kúú sa̱vi̱ kini tá koon tá tiempo ni̱xi̱yo ta̱ Noé.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 6:1-16) Tá ki̱xáʼa ku̱a̱ʼání ku̱u na̱ yiví nu̱ú ñuʼú yóʼo ta kixáʼa xi̱koo se̱ʼena ná ñaʼá, 2 tasaá na̱ ángel se̱ʼe Ndióxi̱ ki̱xáʼana xítona ná se̱ʼe na̱ yiví, ña̱ liviní náʼa̱ náyóʼo. Ta saá ku̱a̱ʼání náyóʼo nda̱kaxinna ña̱ tindaʼa̱ná xíʼinna. 3 Ta Jehová ka̱chira: “Su̱ví ndiʼi tiempo kundeé-inii̱ xíʼin ña̱ kéʼé na̱ yiví yóʼo, saáchi na̱ ku̱a̱chiva kúúna. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo 120 kuití ku̱i̱ya̱ kutakuna”. 4 Na̱ nefilim xa̱a̱ íyona nu̱ú ñuʼú yóʼo tiempo saá. Ta tiempo saá na̱ se̱ʼe Ndióxi̱ xi̱kisi̱na xíʼin ná ñaʼá ta xi̱kaku se̱ʼena xíʼin na̱yóʼo, ta na̱ se̱ʼená na̱ xi̱kaku ndakúní ni̱xi̱yo na̱yóʼo ta ku̱a̱ʼání na̱ yiví xi̱xini̱-ñaʼá. 5 Tasaá, Jehová xi̱nira ña̱ kini kéʼé na̱ yiví ku̱a̱ʼání ku̱a̱ʼa̱n ndúuña nu̱ú ñuʼú yóʼo, ta ndiʼi ña̱ ndíka̱a̱ níma̱na nina ña̱ kini kúúña ndiʼi tiempo. 6 Ta ku̱suchíní-ini Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼara na̱ yiví nu̱ú ñuʼú yóʼo; ta ni̱xo̱ʼvi̱ní níma̱ra xa̱ʼa̱ ña̱ kini xi̱keʼéna. 7 Tasaá, Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra: “Sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi na̱ yiví na̱ ke̱ʼíi̱ na̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, saátu tí kití tí íyo ti̱xin veʼe, xíʼin kití tí ñúu ti̱xin, xíʼin ndiʼi kití tí ndáchí, saáchi kúsuchíní-inii̱ ña̱ ke̱ʼíi̱ na̱yóʼo”. 8 Soo, ta̱ Noé va̱ʼaní xi̱táʼanra xíʼin Jehová. 9 Ña̱yóʼo kúú historia ta̱ Noé. Ta̱ Noé iin ta̱a va̱ʼaní ni̱xi̱yora. Iinlá ta̱yóʼo kúú ta̱ kǒo ku̱a̱chi níxi̱yo nu̱ú ndiʼi na̱ yiví na̱ ni̱xi̱yo tiempo kán. Ta iinlá Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱ xi̱ndiku̱nra. 10 Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ta̱ Noé ni̱xi̱yo u̱ni̱ se̱ʼera: Ta̱ Sem, ta̱ Cam xíʼin ta̱ Jafet. 11 Tasaá, Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱ xi̱nira ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo xíʼin ña̱ va̱ása va̱ʼa. 12 Tasaá xi̱ni Ndióxi̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo xíʼin ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ndiʼi na̱ yiví kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ʼa níxi̱keʼéna. 13 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Noé: “Nda̱kaxin ña̱ sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, saáchi nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱kutúña xíʼin ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼé na̱ yiví, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi na̱ yiví xíʼin ndiʼi ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. 14 Keʼé iin arca xíʼin yitu̱n tú va̱ʼaní, ta ndataʼviún ini túyóʼo, ta ndasiún ininú saátu chí sa̱tánú xíʼin alquitrán. 15 Siʼa keʼúnnú: xíniñúʼu 300 codo ña̱ káni̱ koonú, ta 50 codo ña̱ ndíka̱ koonú ta 30 codo ña̱ súkun koonú; 16 ta xíniñúʼu u̱ni̱ piso koo ti̱xin túyóʼo: ña̱ nu̱ú ña̱ u̱vi̱ xíʼin ña̱ u̱ni̱; ta iin codo chí yatin nu̱ú ndiʼi xi̱nínú koo ventana ña̱ va̱ʼa ki̱ʼvi luz, ta iin táʼvi chí síi̱nnú koo iin yéʼénú.
27 TÍ ENERO NDA̱A̱ 2 TÍ FEBRERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | GÉNESIS 9-11
“Ndiʼi saá na̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo iinlá tu̱ʼun xi̱ka̱ʼa̱nna”
(Génesis 11:1-4) Ta ndiʼi na̱ yiví na̱ xi̱ndoo nu̱ú ñuʼú iinlá tu̱ʼun xi̱ka̱ʼa̱n ndiʼina. 2 Tá ni̱xa̱a̱ na̱yóʼo chí este, xi̱nina iin yoso̱ nu̱ú ñuʼú ña̱ Sinar ta ki̱ndoona kán. 3 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n xíʼin táʼanna: “Naʼandó ta ná keʼéyó ndo̱ʼo válí ta ná kaʼmiyóña xíʼin ñuʼu̱”. Tasaá xi̱niñúʼuna ndo̱ʼo ta va̱ása níxiniñúʼuna yu̱u̱ ta saátu xi̱niñúʼuna alquitrán ña̱ keʼéna ña̱ ndo̱ʼo yóʼo. 4 Ta ka̱china: “Ná ku̱ʼu̱nyó ta keʼéyó iin ñuu ta keʼéyó iin veʼe ña̱ súkunní, ta ná xa̱a̱ xi̱níña nda̱a̱ chí ndiví. Tasaá kunúu va̱ʼa tu̱ʼunyó, ta va̱ása ndataʼvíyó ku̱ʼu̱nyó iníísaá nu̱ú ñuʼú”.
it-1 275
Babilonia ña̱ káʼnu
Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ñuu Babilonia ña̱ ni̱xi̱yo tiempo xi̱naʼá. Yoso̱ ña̱ Sinar nu̱ú ki̱xáʼa ña̱ ñuu Babilonia xi̱kooña, tá ya̱chi̱ ña̱ lugar yóʼo xi̱kuni̱na keʼéna iin veʼe súkun chí ñuu Babel. (Gé 11:2-9.) Na̱ yiví na̱ xi̱kuni̱ keʼé ña̱ ñuu yóʼo xíʼin veʼe ña̱ súkunní, xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱na ndukáʼnuna kúúña ta su̱ví ki̱vi̱ Ndióxi̱ níndasakáʼnuna. Ña̱ zigurats kúú ña̱ nda̱níʼina nu̱ú ni̱xi̱yo ña̱ ñuu Babilonia xíʼin ña̱ ñuu Mesopotamia ta ña̱yóʼo náʼa̱ña ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ ku̱va̱ʼa veʼe súkun chí ñuu Babel, ni xa̱a̱ síín i̱xava̱ʼana ña̱yóʼo. Ña̱ kǒo nítaxi Jehová sandiʼina keʼéna ña̱ veʼe súkun yóʼo, xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra káxira ña̱ kǒo kútóora keʼéna iin lugar ña̱ ndasakáʼnuna ndióxi̱ vatá. Ña̱ tu̱ʼun hebreo ni̱ka̱ʼyi̱ ki̱vi̱ ña̱ ñuu Babel, ta kúni̱ kachiña: “Nu̱ú va̱ása níkunda̱a̱-inina xíʼin táʼanna”, ta ña̱ tu̱ʼun sumerio (Ka-dingir-ra) xíʼin ña̱ tu̱ʼun acadio (Bab-ilu) kúni̱kachiña “yéʼé Ndióxi̱”. Na̱ yiví na̱ ki̱ndoo ña̱ ñuu yóʼo na̱samana ki̱vi̱ña chi va̱ása níkutóona ki̱ʼva ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ kunaníña, soo ni saá xíʼin ki̱vi̱ña xi̱na̱ʼa̱ña ña̱ ndásakáʼnuna inka ndióxi̱.
it-2 204 párr. 6
Tu̱ʼun
Ña̱ va̱xi nu̱ú libro ña̱ Génesis káʼa̱nña xa̱ʼa̱ sava na̱ yiví na̱ kixáʼa ke̱ʼé ña̱ va̱ása níkutóo Ndióxi̱ tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa tiempo ña̱ ko̱on sa̱vi̱ kini, chi va̱ása níxi̱ndikunna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Noé xíʼin se̱ʼera. (Gé 9:1.) Soo va̱ása níkeʼé na̱yóʼo ña̱ xi̱kuni̱ Ndióxi̱ chi ña̱ ke̱ʼéna kúú ña̱ ki̱ndoona iin lugar ta ki̱xáʼana ke̱ʼéna iin ñuu nu̱ú ña̱ yoso̱ ña̱ Sinar (Mesopotamia). Ta ña̱ veʼe súkun xíʼin ña̱ ñuu ña̱ keʼéna xa̱a̱ña kooña nu̱ú ndasakáʼnuna ndióxi̱ vatá. (Gé 11:2-4.)
(Génesis 11:6-8) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová: “Xa̱ʼa̱ ña̱ iinlá ñuu kuuna ta iin kuití tu̱ʼun káʼa̱nna, koto ndáaña ki̱xáʼana kéʼéna. Vitin kivi xa̱a̱na keʼéna nda̱a̱ ndáaka ña̱ kuni miína. 7 Ná ku̱ʼu̱nyó ta ndasakáyó tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna ña̱kán va̱ása kunda̱a̱-inina xíʼin táʼanna”. 8 Tasaá nda̱taʼví Jehová na̱yóʼo nu̱ú iníísaá ñuʼú, tasaá loʼo tá loʼo ki̱xáʼana nda̱koona ña̱ íxava̱ʼana ña̱ ñuu kán.
it-2 204 párr. 7
Tu̱ʼun
Jehová Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱, va̱ása nítaxira ña̱ saxínuna ña̱ veʼe súkun yóʼo, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ki̱xáʼara na̱samara tu̱ʼunna, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása níkivika inkáchi kachíñuna, ta nda̱taʼvi̱na ta ku̱a̱ʼa̱nna iníísaá nu̱ú ñuʼú. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱saka tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna va̱ása inkáchika níkitáʼanna ña̱ koona contra Ndióxi̱, chi nda̱taʼvi̱na ta va̱ása inkáchika níndakanixi̱nína, saáchi kǒoka na̱ chindeétáʼan xíʼinna ña̱ keʼéna ña̱ kúni̱na, tá kúú ña̱ kuniñúʼuna ña̱ xa̱a̱ sa̱kuaʼana, ta su̱ví ña̱ xi̱kuni̱ Ndióxi̱ kúú ña̱yóʼo, chi mií na̱ yiví xi̱nandukú xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. (Chitáʼanña xíʼin Ec 7:29; Dt 32:5.) Ña̱ na̱sama tu̱ʼun ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna nda̱taʼvíña na̱ yiví, soo ña̱yóʼo chindeétáʼanña xíʼinna ña̱ va̱ása kamaní kixáʼana keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa á ña̱ kivi taxi tu̱ndóʼo ndaʼa̱na. (Gé 11:5-9; chitáʼanña xíʼin Isa 8:9, 10.) Tá ná kotoyó ki̱ʼva ña̱ káa ñuyǐví tiempo vitin, ña̱ va̱ása va̱ʼa xíniñúʼu na̱ yiví ña̱ ndíchi ña̱ kúúmiína, ta xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ tá va̱ása nínasama Ndióxi̱ tu̱ʼunna, xa̱a̱na kundoʼona ndiʼi ña̱yóʼo nda̱a̱ tá xa̱ʼa̱ tá ni̱xi̱yo ña̱ ñuu Babel.
(Génesis 11:9) Xa̱ʼa̱ ña̱kán ña̱ ñuu yóʼo xi̱ku̱naníña Babel, saáchi kán kúú nu̱ú nda̱saká Jehová tu̱ʼun ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n ndiʼi na̱ yiví na̱ xi̱ndoo nu̱ú ñuʼú, ta nani saá Jehová nda̱taʼvíra ndiʼi na̱ yiví iníísaá nu̱ú ñuʼú.
it-2 455
Ñuu
Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása níkivi ka̱ʼa̱n xíʼin táʼanna, iin tá iin na̱ káʼa̱n inkáchi tu̱ʼun ki̱xáʼana ndu̱kúna ki̱ʼva ña̱ kutakuna ta na̱samana ña̱ kéʼéna, costumbrena, ki̱ʼva ña̱ íyona xíʼin ndióxi̱ ña̱ ndásakáʼnuna; iin iin na̱yóʼo xi̱keʼéna nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱kuni̱ miína. (Le 18:3.) Xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱xíkana nu̱ú Ndióxi̱, ki̱xáʼana i̱xava̱ʼana ku̱a̱ʼání ña̱ kúni̱ miína ndasakáʼnuna. (Dt 12:30; 2Re 17:29, 33.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Génesis 9:20-22) Tasaá ta̱ Noé ki̱xáʼara káchíñura nu̱ú ñuʼú, ta chi̱ʼira tú uva. 21 Tá xi̱ʼira vino, ni̱xi̱nira ta ta̱vára ti̱ko̱to̱ra ta ki̱ndoo chálara ti̱xin veʼera ña̱ manta. 22 Ta̱ Cam, yivá ta̱ Canaán, xi̱nira ña̱ chálá yivára ta na̱túʼunra ña̱yóʼo xíʼin u̱vi̱ saá na̱ ñanira na̱ ndóo chí ke̱ʼe.
(Génesis 9:24, 25) Tá xa̱a̱ nda̱kaxin-ini ta̱ Noé. Ku̱nda̱a̱-inira ña̱ ke̱ʼé se̱ʼera ta̱ loʼoka xíʼinra, 25 ta ka̱chira: “Chiʼña kúú ta̱ Canaán. Ná koora iin esclavo ta̱ loʼoka ndáyáʼvi nu̱ú ndiʼi na̱ ñanira”.
it-1 397 párr. 7
Ta̱ Cam
Sana ta̱ Canaán xi̱nira ndiʼi ña̱ ku̱u yóʼo soo yivá ta̱ Cam kǒo níka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ ke̱ʼéra yóʼo. Á sanatu iin profecía xi̱kuu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Noé, xa̱ʼa̱ ña̱ kundoʼo na̱ kixi ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Cam, ta sana na̱ se̱ʼe ta̱ Canaán kúú na̱ kundoʼo ña̱yóʼo. Ta chiʼña ña̱ nda̱kiʼinna ni̱xi̱nu iin táʼviña tá sa̱xóʼvi̱ na̱ ñuu Israel na̱ ki̱xi ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Sem na̱yóʼo. Soo va̱ása nísandíʼi-xa̱ʼa̱na na̱yóʼo (tá kúú na̱ ñuu Gabaón [Jos 9]) chi ni̱xa̱a̱ na̱yóʼo ndu̱una na̱ káchíñu ndáʼvi nu̱ú na̱ ñuu Israel. Tá ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ saá ni̱xi̱nu ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Noé xa̱ʼa̱ ña̱ kundoʼo ndiʼi na̱ se̱ʼe ta̱ Canaán, chi na̱ chíñu náʼnu na̱ ki̱xi ti̱xin veʼe ta̱ Jafet na̱ xi̱kuu na̱ ñuu Medo-Persia, Grecia xíʼin Roma ni̱xa̱a̱na xa̱ʼndachíñuna nu̱ú na̱ ñuu Canaán.
(Génesis 10:9, 10) Ta̱ Nemrod ndeéní ndakú ni̱xi̱yora, ta kǒo níxiinra kunira Jehová. Ña̱kán íyo iin tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna “Tá íyo ta̱ Nemrod saá íyo ta̱káa, iin ta̱ ndeéní ndakú ta̱ xi̱ín kuni Jehová”. 10 Ña̱ nu̱ú ñuu ña̱ xi̱ndisochíñura xíʼin kúú ña̱ Babel, Erec, Akkad xíʼin ña̱ Calné, nu̱ú ñuʼú ña̱ Sinar.
it-2 481
Nemrod
Ña̱ ñuu Babel, Erec, Akkad xíʼin Calné, ña̱ ni̱xi̱yo chí Sinar kúú nu̱ú xi̱xaʼndachíñu ta̱ Nemrod. (Gé 10:10.) Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ta̱yóʼo kúú ta̱ xa̱ndaʼchíñu tá ki̱xáʼa ku̱va̱ʼa ña̱ ñuu Babel xíʼin ña̱ veʼe súkun ña̱ ku̱va̱ʼa nu̱úña. Ña̱ káʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n na̱ judío. Ta̱ Josefo ka̱ʼyíra: “[Ta̱ Nebrodes (Nemrod)] loʼo tá loʼo kininí ki̱xáʼara sáxo̱ʼvi̱ra na̱ yiví tá ki̱xáʼara ndísochíñura, chi xíʼin ña̱yóʼo kúú ña̱ kuchiñu sákuxíkara na̱ yiví nu̱ú Ndióxi̱ [...] ta ndáa iinlá miíra ndakuisochíñu xíʼinna. Ta ni̱ka̱ʼa̱nra tá ná sakoon Ndióxi̱ sa̱vi̱ ña̱ sandiʼi-xa̱ʼa̱ na̱ yiví, ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ keʼéra iin veʼe súkun nu̱ú va̱ása kivi xa̱a̱ tá ti̱kui̱í ta sandiʼi-xa̱ʼa̱rá na̱ yiví, ta xíʼin ña̱yóʼo chaʼví Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéra xíʼin na̱ veʼera na̱ xi̱ndoo tá ya̱chi̱. Ndiʼi na̱ yiví ku̱tóona kundiku̱nna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Nebrodes [Nemrod] ta nda̱kanixi̱nína tá ná kundiku̱nna Ndióxi̱ iin na̱ i̱yo kúúna. Ta i̱xava̱ʼana veʼe súkun [...] ta kamaníka ki̱xáʼana i̱xava̱ʼana ña̱yóʼo”. (Antigüedades Judías, libro I, cap. IV, secs. 2, 3.)
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Génesis 10:6-32) Na̱ se̱ʼé ta̱ Cam ni̱xi̱yo ta̱ Cus, ta̱ Mizraim, ta̱ Put xíʼin ta̱ Canaán. 7 Na̱ se̱ʼé ta̱ Cus ni̱xi̱yo ta̱ Sebá, ta̱ Havilá, ta̱ Sabtá, ta̱ Raamá xíʼin ta̱ Sabtecá. Na̱ se̱ʼé ta̱ Raamá ni̱xi̱yo ta̱ Seba xíʼin ta̱ Dedán. 8 Saatu ta̱ Cus ni̱xi̱yora yivá ta̱ Nemrod, ta̱ nu̱ú ta̱a ta̱ ndeéní ndakú ni̱xi̱yo nu̱ú ñuʼú yóʼo. 9 Ta̱ Nemrod ndeéní ndakú ni̱xi̱yora, ta kǒo níxiinra kunira Jehová. Ña̱kán íyo iin tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna “Tá íyo ta̱ Nemrod saá íyo ta̱káa, iin ta̱ ndeéní ndakú ta̱ xi̱ín kuni Jehová”. 10 Ña̱ nu̱ú ñuu ña̱ xi̱ndisochíñura xíʼin kúú ña̱ Babel, Erec, Akkad xíʼin ña̱ Calné, nu̱ú ñuʼú ña̱ Sinar. 11 Kán kúú nu̱ú ke̱era ta ku̱a̱ʼa̱nra chí Asiria ta i̱xava̱ʼara ña̱ ñuu Nínive, Rehobot-Ir, Cálah 12 ta ña̱ ñuu Resen, ma̱ʼñú Nínive xíʼin Cálah ni̱xi̱yoña. Ta káʼnuní ni̱xi̱yo ña̱ ñuu yóʼo. 13 Ta̱ Mizraim ni̱xi̱yo yivá ta̱ Ludim, saátu ta̱ Anamim, ta̱ Lehabim, ta̱ Naftuhim, 14 ta̱ Patrusim, ta̱ Casluhim yóʼo kúú nu̱ú ki̱xi na̱ filisteo xíʼin na̱ Caftorim. 15 Ta̱ Canaán ni̱xi̱yo yivá ta̱ Sidón, se̱ʼe nu̱úra ni̱xi̱yo ta̱yóʼo. Saátu ni̱xi̱yo inka se̱ʼera ta̱ xi̱naní Het, 16 saátu na̱ jebuseo, na̱ amorreo, na̱ guirgaseo, 17 na̱ heveo, na̱ arqueo, na̱ sineo, 18 na̱ arvadeo, na̱ zemareo xíʼin na̱ hamateo. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, na̱ veʼe na̱ cananeo nda̱taʼvi̱na. 19 Ñuʼú na̱ cananeo ni̱xi̱yoña nu̱ú kíxáʼa Sidón saá nda̱a̱ Guerar, ña̱ íyo yatin xíʼin Gaza, tasaá nda̱a̱ Sodoma, Gomorra, Admá xíʼin Zeboyim, ña̱ kíndo̱o yatin xíʼin Lasa. 20 Na̱yóʼo kúú na̱ ni̱xi̱yo se̱ʼe ta̱ Cam. Ta na̱yóʼo kúú na̱ veʼena, xíʼin tu̱ʼun ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna, xíʼin ñuuna, xíʼin ñuʼúna. 21 Saátu ta̱ Sem ni̱xi̱yotu se̱ʼera. Ta táʼanra ni̱xi̱yo na̱ se̱ʼe ta̱ Éber, ta ñanira ta̱ káʼnu xi̱kuu ta̱ Jafet. 22 Na̱ se̱ʼe ta̱ Sem ni̱xi̱yo ta̱ Elam, ta̱ Asur, ta̱ Arpaksad, ta̱ Lud xíʼin ta̱ Aram. 23 Na̱ se̱ʼe ta̱ Aram ni̱xi̱yo ta̱ Uz, ta̱ Hul, ta̱ Guéter xíʼin ta̱ Mas. 24 Ta̱ Arpaksad ni̱xi̱yora yivá ta̱ Selá, ta ta̱ Selá ni̱xi̱yora yivá ta̱ Éber. 25 Ta̱ Éber u̱vi̱ ni̱xi̱yo se̱ʼera. Ta̱ nu̱ú xi̱naníra Péleg, saáchi tiempo ni̱xi̱yo ta̱yóʼo kúú ña̱ nda̱taʼví ndiʼi ñuu nu̱ú ñuʼú yóʼo, ta ñanira xi̱naní Joctán. 26 Ta̱ Joctán ni̱xi̱yora yivá ta̱ Almodad, ta̱ Sélef, ta̱ Hazarmávet, ta̱ Jérah, 27 ta̱ Hadoram, ta̱ Uzal, ta̱ Diclá, 28 ta̱ Obal, ta̱ Abimael, ta̱ Seba, 29 ta̱ Ofir, ta̱ Havilá xíʼin ta̱ Jobab. Ndiʼi na̱yóʼo ni̱xi̱yona se̱ʼe ta̱ Joctán. 30 Ta nakán xi̱kundoona chí Mesá iin saá nda̱a̱ Sefar, chí nu̱ú íyoní yuku̱ chí Oriente. 31 Na̱yóʼo kúú na̱ ni̱xi̱yo se̱ʼe ta̱ Sem. Ta na̱yóʼo kúú na̱ veʼena, xíʼin tu̱ʼun ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna, xíʼin ñuuna, xíʼin ñuʼúna. 32 Na̱yóʼo kúú ndiʼi na̱ ni̱xi̱yo na̱ veʼe na̱ se̱ʼe ta̱ Noé, ta na̱yóʼo kúú na̱ veʼena xíʼin ñuuna. Ta se̱ʼe na̱yóʼo kúú ndiʼi na̱ ni̱xa̱a̱ xi̱kundoo nu̱ú iníísaá nu̱ú ñuʼú yóʼo, tá ndi̱ʼi ko̱on sa̱vi̱ kini.