လွန်ခဲ့တဲ့ အနှစ်တစ်ရာ ၁၉၁၆

၁၉၁၆ ခုနှစ်ရောက်တဲ့အခါ ပထမကမ္ဘာစစ်ဖြစ်ပွားတာ တစ်နှစ်ကျော်လောက်ရှိနေပြီ။ နှစ်ဖက်စလုံးမှာ အသေအပျောက်များတယ်။

၁၉၁၆၊ ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်ထုတ် ကင်းမျှော်စင်မှာ “စစ်ပွဲကြောင့် လူတွေက ဘာသာတရားကို စိတ်ဝင်စားလာပြီး အနာဂတ်ကိုလည်း စိုးရိမ်လာကြတယ်” လို့ပြောတယ်။ “ဒီအခွင့်အရေးကို ကျွန်တော်တို့ ကောင်းကောင်းအသုံးချကြပါစို့။ ဘုရားသခင်နဲ့ သတင်းကောင်းအတွက် သတ္တိရှိကြပါစို့၊ ဇွဲထက်သန်ကြပါစို့” ဆိုပြီးတော့လည်း ဆက်ပြောထားတယ်။

၁၉၁၆ ခုနှစ်၊ နှစ်ချုပ်ကျမ်းချက်က ရောမ ၄:၂၀၊ ဂျိမ်းဘုရင်ဘာသာပြန်ကျမ်းကို အခြေခံထားပြီး “ယုံကြည်ခြင်း သန်မာနေပါ” လို့ အားပေးတိုက်တွန်းထားတယ်။ ကျမ်းစာကျောင်းသားများစွာဟာ ယုံကြည်ခြင်းသန်မာခဲ့တာကြောင့် ယေဟောဝါရဲ့ကောင်းချီး အလျှံပယ်ခံစားခဲ့ရတယ်။

နယ်လှည့်အမှုဆောင်တွေ အားပေးခဲ့ကြ

ကင်းမျှော်စင်အသင်းရဲ့ကိုယ်စားလှယ် နယ်လှည့်အမှုဆောင်တွေဟာ တစ်မြို့ပြီးတစ်မြို့သွားပြီး ကျမ်းစာကျောင်းသားတွေကို သွန်သင်အားပေးခဲ့တယ်။ ၁၉၁၆ ခုနှစ်မှာ နယ်လှည့်အမှုဆောင် ၆၉ ယောက်လောက်က မိုင်ပေါင်းငါးသိန်း ခရီးသွားခဲ့ကြတယ်။

ဗာဂျီးနီးယားပြည်နယ်၊ နော်ဖော့ခ်မြို့ ခရိုင်စည်းဝေးမှာ နယ်လှည့်အမှုဆောင် ဝေါ်လ်တာ သော်န်က ပထမကမ္ဘာစစ်ကို ခရစ်ယာန်တွေ တိုက်တဲ့တိုက်ပွဲနဲ့ အခုလိုနှိုင်းယှဉ်ပြတယ်– “စစ်ပွဲမှာပါဝင်တဲ့စစ်သား သန်းနှစ်ဆယ်ကနေ သုံးဆယ်အထိ ရှိမယ်လို့ ခန့်မှန်းကြတယ်။ . . . လူတွေမသိတဲ့ စစ်သားအုပ်စုတစ်စု ရှိပါသေးတယ်။ သူတို့ကတော့ သခင်ရဲ့စစ်သားတွေပါ။ ဂိဒေါင်ရဲ့တပ်သားတွေလိုပေါ့။ သူတို့လည်း တိုက်ခိုက်နေကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ တကယ့်လက်နက်တွေကိုင်ပြီး တိုက်နေတာမဟုတ်ဘူး။ အမှန်တရားနဲ့ ဖြောင့်မတ်ခြင်းတရားအတွက်၊ ယုံကြည်ခြင်းအတွက် တိုက်နေကြတာ။”

စစ်ပွဲအတွင်း အခက်အခဲတွေကြား အမှုဆောင်ခဲ့ကြ

ပြင်သစ်နိုင်ငံမှာ ၁၉၁၆ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းအတွင်း ပထမအကြိမ်တိုက်ခိုက်တဲ့ ဆောမ်စစ်ပွဲမှာ လူတစ်သန်းကျော် ထိခိုက်သေကျေခဲ့တယ်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံအနှံ့မှာ ညီအစ်ကိုတွေက အသင်းတော်တွေကို အားပေးထောက်မခဲ့ကြတယ်။ စစ်အတွင်းမှာ အဲဒီလိုလုပ်ရတာ သိပ်ခက်တယ်။ ၁၉၁၆၊ ဇန်နဝါရီ ၁၅ ရက်ထုတ် ကင်းမျှော်စင်မှာ ကျမ်းစာကျောင်းသား ဇိုဇက် လက်ဖ်ရာရဲ့စာကို ဖော်ပြထားတယ်။ ၁၉၁၄ ခုနှစ်မှာ ပြင်သစ်နိုင်ငံက သူ့ဇာတိမြို့ ဒနင်းကို ဂျာမန်စစ်တပ်တွေ ဝင်ရောက်လာတဲ့အခါ သူထွက်ပြေးခဲ့ရတယ်။ ပါရီမြို့တောင်ဘက်ကိုသွားပြီး အဲဒီမြို့က ကျမ်းစာကျောင်းသားတွေရဲ့ တစ်ခုတည်းသောအသင်းတော်နဲ့ ပူးပေါင်းခဲ့တယ်။ ကျန်းမာရေးမကောင်းတဲ့ကြားက စည်းဝေးအားလုံးကို ဦးဆောင်ပေးခဲ့တယ်။

နောက်ပိုင်း သူက ဒနင်းမြို့ကနေ ထွက်ပြေးလာတဲ့ သီအိုဖီ လီကင်နဲ့ ပူးပေါင်းတယ်။ အစပိုင်းမှာ ညီအစ်ကိုလီကင်က ပြင်သစ်နိုင်ငံ၊ အိုရှီးလ်မြို့ကို သွားခဲ့တယ်။ အဲဒီမှာ ကင်းမျှော်စင်ကို ဘာသာပြန်ပြီး ပြင်သစ်နိုင်ငံမှာ သိမ်းပိုက်မခံရသေးတဲ့နယ်မြေတွေက ညီအစ်ကိုတွေဆီ ပို့ပေးခဲ့တယ်။ သူ့လုပ်ဆောင်မှုတွေကို အာဏာပိုင်တွေ သံသယဝင်လာလို့ အိုရှီးလ်မြို့ကနေ ထွက်ပြေးခဲ့ရတယ်။ ညီအစ်ကိုလက်ဖ်ရာက ပါရီမြို့ကို ညီအစ်ကိုလီကင် ရောက်လာတာဟာ သူ့ဆုတောင်းချက်ရဲ့အဖြေပဲလို့ ယူမှတ်တယ်။

ပါရီမြို့မှာ သူတို့ရဲ့လုပ်ငန်း အောင်မြင်ခဲ့တယ်။ ညီအစ်ကိုလက်ဖ်ရာ အခုလိုပြောပြတယ်– “အခုဆို ကျွန်တော်တို့အသင်းတော်မှာ လေးဆယ့်ငါးယောက်လောက် ရှိနေပြီ။ သူတို့က ဘုရားဆီဆက်ကပ်အပ်နှံခြင်းဟာ အခွင့်ထူးဖြစ်မှန်း၊ အကောင်းဆုံးဖြစ်မှန်း သိလာတယ်။ ဘုရားရေးရာမှာ အရှိန်အဟုန်နဲ့တိုးတက်လာကြတယ်။ အားလုံးလိုလိုက ပတ်စဉ်စည်းဝေးတွေ တက်နေကြပြီ။”

ကြားနေခဲ့ကြ

စစ်ပွဲအချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ ညီအစ်ကိုတွေဟာ ကြားနေခြင်းကိစ္စနဲ့ ရင်ဆိုင်ခဲ့ရတယ်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံမှာ စစ်မှုထမ်းတဲ့ဥပဒေထုတ်ပြန်ပြီး အသက် ၁၈ နှစ်ကနေ ၄၀ အထိ အမျိုးသားအားလုံးကို စစ်ထဲဝင်ခိုင်းတယ်။ ကျမ်းစာကျောင်းသားအများစုကတော့ သစ္စာရှိရှိရပ်တည်ပြီး ကြားနေခဲ့ကြတယ်။

ဥပမာအနေနဲ့ ၁၉၁၆၊ ဧပြီလထုတ် ကင်းမျှော်စင်မှာ စကော့တလန်က ညီအစ်ကို ဒဗလျူ အို ဝေါ်ဒန်ရဲ့စာကို ဖော်ပြထားတယ်– “ကျွန်တော့်သားတစ်ယောက်က အခုဆို ၁၉ နှစ်ရောက်ပြီ။ သူက စစ်မှုထမ်းဖို့ငြင်းဆိုခြင်းအားဖြင့် သခင့်အတွက် ကောင်းကောင်းသက်သေခံနိုင်ခဲ့တယ်။ ဒီလိုသာ ဆက်ငြင်းဆန်နေမယ်ဆိုရင် သေနတ်နဲ့ပစ်သတ်ခံရနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အမှန်တရားနဲ့ ဖြောင့်မတ်ခြင်းတရားအတွက် ကြံ့ကြံ့ခံရပ်တည်နိုင်ဖို့ ယေဟောဝါ သူ့ကို ကူညီပေးမယ်ဆိုတာ ကျွန်တော်ယုံကြည်တယ်။”

စကော့တလန်နိုင်ငံ၊ အဲဒင်ဘာ့ဂ်မြို့က ကော်လ်ပေါ်တာလူငယ်တစ်ယောက်ဖြစ်သူ ဂျိမ်းစ် ဖရက်ဒရစ် စကော့က စစ်မှုထမ်းဖို့ စာရင်းမသွင်းတာကြောင့် ရုံးတင်စစ်ဆေးခံရတယ်။ တရားရုံးက အမှုကိုကြားနာပြီးနောက် ညီအစ်ကိုစကော့ဟာ “စစ်မှုထမ်းခြင်းဥပဒေကနေ ကင်းလွတ်ပြီး အပြစ်မရှိကြောင်း” အမိန့်ချမှတ်တယ်။

ညီအစ်ကိုအများစုကတော့ စစ်မှုထမ်းခြင်းကနေ ကင်းလွတ်ခွင့်မရဘူး။ စက်တင်ဘာလမှာ ညီအစ်ကို ၂၆၄ ယောက်ဟာ ကင်းလွတ်ခွင့်ရဖို့ လျှောက်လွှာတင်ခဲ့ကြတယ်။ သူတို့ထဲမှာ ၂၃ ယောက်က စစ်မတိုက်ရဘဲ စစ်တပ်ထဲမှာ တခြားတာဝန်တွေ လုပ်ရတယ်။ ကျန်တဲ့သူတွေထဲမှာ တချို့က “ပြစ်ဒဏ်အမျိုးမျိုးကျခံရပြီး” တချို့ကတော့ လမ်းဖောက်၊ ကျောက်တူးစတဲ့ “အလုပ်ကြမ်းတွေလုပ်ရတယ်” လို့ ၁၉၁၆၊ အောက်တိုဘာ ၁၅ ရက်ထုတ် ကင်းမျှော်စင်မှာ ဖော်ပြထားတယ်။ ညီအစ်ကိုငါးယောက်ပဲ ကင်းလွတ်ခွင့်ရခဲ့တယ်။

ချားလ်စ် တေ့ဇ် ရပ်စယ်လ် ကွယ်လွန်

၁၉၁၆၊ အောက်တိုဘာ ၁၆ ရက်မှာ ကျမ်းစာကျောင်းသားတွေကို ဦးဆောင်နေတဲ့ ချားလ်စ် တေ့ဇ် ရပ်စယ်လ်ဟာ အမေရိကန်အနောက်ပိုင်းမှာ လှည့်လည်ဟောပြောဖို့ ထွက်ခွာသွားတယ်။ အဲဒါက ထာဝရထွက်ခွာသွားခြင်းပဲ။ အောက်တိုဘာ ၃၁ ရက်၊ အင်္ဂါနေ့ မွန်းလွဲပိုင်းမှာ အသက် ၆၄ နှစ်အရွယ် ညီအစ်ကိုရပ်စယ်လ်ဟာ တက္ကဆက်စ်ပြည်နယ်၊ ပန်ပါမြို့ ရထားပေါ်မှာ ကွယ်လွန်သွားတယ်။

ညီအစ်ကိုရပ်စယ်လ်ရဲ့နေရာမှာ တစ်ယောက်ယောက်ကို အစားထိုးဖို့ဆိုတာ ညီအစ်ကိုအတော်များများအတွက် ဘယ်လိုမှမဖြစ်နိုင်ဘူး။ ညီအစ်ကိုရပ်စယ်လ်က သူအချိန်အကြာကြီးဦးဆောင်ခဲ့တဲ့ အလုပ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး ဖြစ်ချင်တဲ့ဆန္ဒတွေကို သေတမ်းစာထဲ ထည့်ရေးခဲ့တယ်။ အဲဒီသေတမ်းစာကို ၁၉၁၆၊ ဒီဇင်ဘာ ၁ ရက်ထုတ် ကင်းမျှော်စင်မှာ ဖော်ပြခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ သူ့နေရာကို ဘယ်သူဆက်ခံမလဲဆိုတဲ့မေးခွန်းက ရှိနေတုန်းပဲ။

ဒီမေးခွန်းကို ၁၉၁၇ ခုနှစ်အစောပိုင်းမှာကျင်းပတဲ့ ပဲင်စီလ်ဗေးနီးယား ကင်းမျှော်စင် သမ္မာကျမ်းစာနဲ့ဝေစာအသင်းရဲ့ နှစ်ပတ်လည်စည်းဝေးမှာ အဖြေရခဲ့တယ်။ တက်ရောက်သူအားလုံး မဲပေးပြီး တညီတညွတ်တည်း ဆုံးဖြတ်ချက်ချခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီဆုံးဖြတ်ချက်က ရေရှည်မခံပါဘူး။ နောက်ပိုင်းလတွေမှာ ပြင်းထန်တဲ့စမ်းသပ်မှုတွေကို ညီအစ်ကိုတွေ ကြုံခဲ့ရလို့ပဲ။