Tualelelenuho ku Endela mu “Njila ya ku Lela”

1-2. Cihangula cika ca seho va pandele ku linga vaYundeya va kele mu Mbambilone? (Ezela 1:2-4)

MUANGANA ua lingile mutambi ngecize vaYundeya vose va kele mu vundungo mu Mbambilone mu miaka 70, citava va hiluke kuimbo liavo ku Isaleli. (Tandenu Ezela 1:2-4.) Yehova ikeye lika ue ku hasele ku puisamo evi. Vika tu handekela ngoco? Muomu Mbambilone ka ya kele na ku ecela vindzinda viayo ngoco. (Isaya 14:4, 17) Vunoni va i vulile kaha muangana ua muha, ua lekele vaYundeya ngecize citava va hiluke ku membo avo. Ngeci mukemuo, nkala kaYundeya cikuma-kuma mitue ya vindzivo va pandele ku linga cimo cihangula ca seho: ku tualelelaho ku kala mu Mbambilone ni ku hiluka ku membo avo. Citava cihangula caco ka ca puile ca casi. Omo lia vika?

² Vukulupe vua lingisile vamo linga kati va lihake mu vusonde vua ku hiluka ku Isaleli. Kaha mu ku linga cingi ca vaYundeya va semukilile mu Mbambilone, ka va tantekeyele Isaleli. Kuli vakevo, Isaleli ya puile lika cifuti ca vakukuluila yavo. Kaha ci soloka vene ngecize vamo vaYundeya tele va na putuka ku yoya vuino ku Mbambilone. Ngeci mukemuo, ca va kaluuilile ku seza vindzivo viavo via cili na mingoso yavo linga vaye ku cifuti ka va tantekeyele.

3. Vivezikiso vika va lavelele ku tambula vaYundeya va ku ononoka ve ku hilukile ku Isaleli?

³ Vivezikiso via ku hiluka ku Isaleli, via hianene nkala visoti vi ve ku liuanene navio mu ku hilukamo. Civezikiso ca kama, ca likuatele na ku lemesa cavo. Vutuhu mu Mbambilone mua kele vitembele via vanjambi veka via ku pua 50, vunoni ka mua kele na imo tembele ya Yehova yahi. Kaha ka mua kele naua mutula u ve ku pangesele vaIsaleli mu ku hana vikombelo vi va tumbuile mu masiko a Mosesa. Kaha ka kua kele civunga ca sasendote, ci va viukisile mu ku hana-hana vikombelo viaco. Cikuavo naua, vangamba va Yehova va puile va vandende mu ku va setekesa na vamala na vampuevo ka va kele na ku pangela Yehova ni ku singimika vitume vieni. Ngeci mukemuo, makulukazi a vaYundeya va kele na ku lavelela na mutima uose ku hiluka ku cifuti cavo linga va ka tungulule ku lemesa ca ku lela.

4. Vukuasi vuka Yehova ua kulahesele kuli vaYundeya ve ku hilukile ku Isaleli?

⁴ Vungendzi vua ku tunda ku Mbambilone kuya ku Isaleli, ua puile ua ukalu kaha vue ku ambatele vingonde viuana. Vunoni Yehova ua va kulahesele ngecize vioua viose via solokele ngue vi ka tanganesa vungendzi vuaco, a ka vi tundisako. Isaya, ua sonekele ngueni: “Viukisenu mu zindinda njila ya Yehova; Lambesenu ku mpambo tapalo ya Njambi yetu. . . . na vize via kuluka vi ka salama, na mihela ya ku lunduoka i ka pua cana.” (Isaya 40:3, 4) Aci singaniekenu tapalo ya kama ili mu likango ni nguetu mu cana ca ku sungama. Mua vusunga, ca puile civezikiso ca kama kuli vantu ve ku endele mu njila yaco! Muomu ce ku va puililile ca casi ku endela mu njila ya ku sungama, ku tuvakana kuya na kuenda londa suluka ku mukulo ya mincinda, malundu na mu vimbongo. Cikuavo naua, ve ku hetele vuasi omo lia ku sungama ca tapalo.

5. Njila ika va lukile tapalo ya tundile ku Mbambilone kuya ku Isaleli?

⁵ Lelo lino, cingi ca vitapalo via kama via kala na mazina ni vinumelu. Njila ya cimueso ya tumbuile Isaya, nayo naua ya kala na lizina. Isaya 35:8 nguayo: “Kaha kuze ku ka kala tapalo, na njila, kaha va ka i luka, Njila ya ku lela; Mukua mazilo ka li ka hitamo.” Vika eci cikulaheso ca lombolokele kuli vaIsaleli ntsimbu ize? Kaha vika ca lomboloka kuli yetu lelo lino?

“NJILA YA KU LELA”—KU LAZA NA LELO LINO

6. Omo lia vika tapalo yaco va i lukile ku pua ya ku lela?

⁶ Tapalo yaco, ya kele na lizina lia cili cikuma—“Njila ya ku Lela.” Omo lia vika va i lukile eli lizina? Va i lukile eli lizina mu ku muesa ngecize mu va ka tungulula cifuti ca Isaleli, ka mu ka kala cihela ca mukua mazilo na umo uahi. Uose kaYundeya ua kele na ku linga vupangala, ku lemesa tumponia, ni nkala vupi vukuavo vua kama ka va ka mu tavesa ku kalamo. Muomu vose ve ku hilukile, ve ku puile “vantu va ku lela” kuli Yehova Njambi yavo. (Ndeu. 7:6) Vunoni eci ka ca lombolokele ngecize vaze va salele ku Mbambilone, ka va tondekele ku alulula viuma na vimo viahi linga vaye Yehova ku mutima.

7. Viuma vika va pandele ku alulula vamo va Yundeya? Hanenu cimueso.

⁷ Ngue mu tu na muene laza, cingi ca va Yundeya va semukilile mu Mbambilone. Kaha ci soloka ngecize cingi cavo va lizilisile na visinganieka na vitume via vakua Mbambilone. Mu nima ya miaka ya ingi, tunde ha va hilukilile vamo vaYundeya ku Isaleli, Ezela ua nongonuene ngecize vamo vaYundeya va lingile matavasiano a malo na vampuevo vakua mavu. (Ezu. 34:15, 16; Ezela 9:1, 2) Kaha mu nima ya ntsimbu, nguvulu Nehemiya ua komokele cikuma ku uana ngecize vamo vanike vutuhu va semukilile vene mu Isaleli, vunoni ka va lilongesele lilimi lia vaYundeya. (Ndeu. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Vati honi vaze vanike ve ku lilongesele ku lema Yehova na ku mu lemesa, nga ka va kele na ku ivuisisa lilimi li va pangesele mua kama mu ku soneka Lizi lia Njambi ni nguetu ciHevelu? (Ezela 10:3, 44) Ngeci mukemuo, vaze vaYundeya va tondekele ku alulula viuma via vingi. Vunoni ce ku va puililile ca casi ku alulula viuma viaco mu Isaleli, muomu mukemuo mu ca kele na ku hilukila ku lemesa ca ku lela kamandende-kamandende.—Neh. 8:8, 9.

8. Omo lia vika viuma via solokele ku laza via pande ku pua via seho kuli yetu lelo lino? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

⁸ Vamo va hasa ku handeka nguavo, muzimbu ua cili cikuma ouo. Vunoni haka honi ua likuata netu lelo lino? Muzimbu uaco ua likuata netu, muomu netu tuli na kuendela “Mu Njila ya ku Lela.” Ambe nga tua pua va ku vuavesa ni vakua vampanga veka, tua tondeka ku tualelelaho kuendela mu njila ya ku lela, muomu ikeyo i ka tu tuala ku citungu ca mu lutsilielo kaha na ku vivezikiso via ku lutue vi vu ka neha Vuangana.b (Yoa. 10:16) Tunde mu 1919, makulukazi na makulukazi a vamala na vampuevo na vanike va tunda mu Mbambilone ya kama ni nguetu Civunga cose ca Malombelo a Makuli kaha va putuka ku endela mu njila eyi ya cimueso. Nenu citava mua pua umo uavo. Vutuhu njila yaco ya sokolokele imo miaka 100 ku nima, vunoni cipanga ca ku i viukisa ca putukile makulukazi a makulukazi a miaka ku nima.

KU VIUKISA NJILA

9. Kuliya na Isaya 57:14, vati va lingile cipanga ca ku viukisa “Njila ya ku Lela”?

⁹ Yehova ua lingile cose, mu ku tundisa vioua via kele mu tapalo i ve ku endele vaYundeya va kele na ku tunda mu Mbambilone. (Tandenu Isaya 57:14.) Amba co vati va viukisile “Njila ya ku Lela” ya lelo lino? Mu vihita via miaka via kokelele ku muaka ua 1919, Yehova ua pangesele vamala vakua ku mu vuila liova linga va viukise njila ya ku tunda mu Mbambilone ya kama. (Setekesenu na Isaya 40:3.) Va lingile cipanga ca ku viukisa njila ya mu lutsilielo, linga vantu vakua mitima ya cili va hase ku tunda mu Mbambilone ya kama na ku kovela mu citungu ca mu lutsilielo, muze mu va tungulula laza ku lemesa ca ku lela ca Yehova Njambi. Vati cendele cipanga ca ku viukisa tapalo? Tu hilulenu vimo vipanga vi va lingile mu ku viukisa tapalo yaco.

10-11. Vati ku tuhula na ku langulula Mbimbiliya via vueza ku ku lisanduoka ca vusunga? (Talenu naua cikupulo.)

¹⁰ Ku tuhula. Tunde ku laza na mu 1450, viMbimbiliya va kele na ku vikopiala ku mavoko. Cipanga caco ca kele na ku ambata miaka ya ingi. Ngeci mukemuo, viMbimbiliya ka via lanene cikuma kaha via kele na ndando ya kama. Vunoni mu kua putukile ku kala makina a ku tuhula mikanda, ca puile ca casi ku tuhula viMbimbiliya na ku vi tepela ku vantu.

¹¹ Ku langulula. Mu vihita via miaka, Mbimbiliya ya kele lika mu lilimi lia ciLatini, cize ci va kele na ku handeka vaze va lilongesa mua kama. Vunoni omo ca putukile cipanga ca ku tuhula mikanda, vakua ku lema Njambi va vuezelele ku cipanga ca ku langulula Mbimbiliya mu malimi a va hasele ku ivuisisa vantu. Ngeci mukemuo, vantu va hasele ku setekesa viuma vi va va longesele ku malombelo na vize mpundu via ya longesa Mbimbiliya.

12-13. Hanenu cimo cimueso ca vati vakua ku lilongesa Mbimbiliya mu vusunga va ku sekulu 19, va putukile ku aneka ku mutana vilongesa via vakua malombelo a makuli.

¹² Vikuata via ku lilongesa navio Mbimbiliya. Vaze va lilongesele Mbimbiliya na civando, va hasele ku nongonona viuma via vingi mu Lizi lia Njambi. Kaha eci ka ca ile ku mitima ya vakuluntu va malombelo, vaze va kele na ku sueka viose vi va kele na ku lilongesa mu Lizi lia Njambi. Ca ku muenako, mu 19, cimo civunga ca vamala va putukile ku tuhula mapapelo (vitratado) anekele ku mutana vilongesa via makuli via malombelo.

¹³ Kampe mu muaka ua 1935, umo mukua ku vuila Njambi vuoma ua lizina Henry Grew, ua tuhuile imo tratadu ya lomboluele cifua ca vatsi. Ha lipapelo liaco ua pangesele vinimbu via mu Mbimbiliya, mu ku muesa ngecize ku hona ku-tsa ca pua vuana vua Njambi kati cifua ci tue ku semuka naco ngue mu va kele na ku longesa mu malombelo a engi. Mu 1837 umo mukuluntu ua vulombelo ua lizina George Storrs, ua uanene imo ya vitratadu viaco tele ali mu kumboyo. Ua i tandele kaha ua hetele ha ku nongonona ngecize tratadu yaco ya handekele vusunga. Ngeci ua tondele ku lekako vakuavo viuma via lilongesele. Mu 1842, ua putukile ku hana cimo cimpande ca kele na mutue nguaco: “Cimo Cihula, Vuno Vakua Vupi—Ka ve Ku-tsa ni?” Viuma via sonekele George Storrs, via kuatele ku mutima ua umo mukuendze ua lizina Charles Taze Russell.

14. Mu vinjila vika muanetu Russell na civunga ceni va uanene vukuasi ku njila ya mu lutsilielo i va viukisile ku nima? (Talenu naua cikupulo.)

¹⁴ Mu vinjila vika muanetu Russell na civunga ca likatele naco va uanene vukuasi ku njila ya mu lutsilielo i va viukisile ku nima? Mu va kele na ku lilongesa Mbimbiliya muanetu Russell na vakua civunga ceni, va hasele ku tondesesa mu viMbimbiliya vieka, vidicionario via Mbimbiliya na mavulu akuavo a lombolola Mbimbiliya ize i va livangelele ku tuhula vantu veka mu nima yavo. Kaha va hasele naua ku tondesesa mu Mbimbiliya i va tuhuile vamala ngeci mua Henry Grew, George Storrs na vakuavo. Muanetu Russell na civunga ca likatele naco, va vuezele mua kama ku ku viukisa njila ya mu lutsilielo mu ku tuhula mavulu a ku liseza-seza a engi, hamo lika na vitratadu via lomboluele vimpande via mu Mbimbiliya.

15. Viuma vika via seho via solokele mu 1919?

¹⁵ Mu 1919, Mbambilone ya kama ni nguetu civunga cose ca malombelo a makuli, ka ca hasele naua ku saleka mavoko aco ha vangamba va Njambi. Mu muaka uaco, Yesu ua tumbikile “mukuamanda ua cili mukua mana” ha ntsimbu mpundu i va putukile ku tambula vantu vakua mitima ya cili, linga vendele mu “Njila ya ku Lela.” (Mat. 24:45-47) Kaha omo lia cipanga ca cili ci va lingile vaze va pangelele mu njila ya mu lutsilielo ku miaka ya ku nima, vose va kele na endela mu tapalo yaco, va hasele ku lilongesa via vingi ku tuala ha vutumbe vua Yehova. Kaha va hasele naua ku tombuesa miono yavo na vitume via Yehova. (Visi. 4:18) Yehova ka lavelele vangamba veni va alulule viuma viose mu ntsimbu imo. Vunoni ue ku va sungamesa kamandende-kamandende! (Talenu cikasa “Yehova ue ku Sungamesa Vangamba Veni Kamandende-kamandende.”) Mua vusunga, tangua tu kevua ndzolela ya kama, omo tu ka hasa kuya Njambi yetu ku mutima mu viose vi tu ka linga—Kolo. 1:10.

NJILA YA KU LELA KASI I NA SOKOLOKA

16. Tunde mu 1919, cipanga cika ca ku viukisa ve ku linga mu “Njila ya ku Lela”? (Isaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Nkala tapalo ya tondeka ku i viukisa ntsimbu yose. Tunde mu 1919, cipanga ca ku viukisa “Tapalo ya ku Lela” ce ku tualelelaho linga vantu vavengi va li na ku tunda mu Mbambilone ya Kama, va hase ku endelamo. Mukuamanda ua cili mukua mana ya hanguile Yesu, ua putukile ku panga mu muaka uze vene kaha mu muaka ya 1921, ua tuhuile limo livulu lia ku pangesa mu ku lilongesa Mbimbiliya, mu ku kuasa vantu va vaha veze mu vusunga. Livulu liaco va lilukile naua nguavo Halupa ya Njambi. Kaha lia hetele mu ku tuhuka mu vikopia vi tuvakana 6 milhoes na mu malimi 36. Kaha vantu vevengi va hasele ku lilongesa vusunga ku hitila mu livulu liaco. Ku matangua ano, tuli naua na livulu lieka lia cili lia ku endesa nalio vilongesa via Mbimbiliya, Yoyenu mu Ndzolela ku Miaka Yose! Kuno ku matangua a ku manusuila, Yehova ue ku pangesa lukungulukilo lueni mu ku tualelelaho ku tu hana via-kulia via mu lutsilielo vize vie ku tu kuasa ku endela mu “Njila ya ku Lela.”—Tandenu Isaya 48:17; 60:17.

17-18. Kuiko yaya “Njila ya ku Lela”?

¹⁷ Tu hasa ku handeka nguetu nkala muntu ue ku tava ku lilongesa Mbimbiliya, ua kala na vukovelelo vua ku putuka ku endela mu “Njila ya ku Lela.” Vamo ve ku endelamo mu ntsimbu ya indende lika kaha ve ku i seza. Vakuavo co ve ku lihakela kapandi ka ku tualelelaho ku endelamo noho va ka heta kuze kuaya njila yaco. Kuiko yaya?

¹⁸ Kuli vaze va kala na lulavelelo lua ku kaya muilu, “Njila ya ku Lela” ya-ya ku “Citungu ca Njambi” muilu. (Ku-So. 2:7) Kuli vaze va lavelela ku ka yoyela hano ha mavu, njila yaco ya-ya ku ku tantuluka ci va ka tambula ku ntsongo ya likulukazi lia miaka. Nga muli na ku endela mu tapalo yaco lelo lino, kati mu tale ku nima kaha kati mu tunde mu tapalo yaco noho i na ka mi hetesa mu mavu a aha. Ngeci mukemuo, tua mi sunguiya nguetu “vungendzi vua cili muane.”