siuat taixpejpenal. ¿Keyej? Porin amo uejkaua, eski semej tein iuan tekiuajtiskej Cristo ne iluikak, uan ijkuak nejon kipias okachi ueyi tanauatil ke ángeles. Kemej tikitaj, tokniuan siuamej kipiaj se ueyi tatiochiualis. Ika imin kuali tachiualis uan mokauaskej maj kinixyekanakan, kinextiaj ke yolyemankej uan tatakamatij, uan ijkon kinkauiliaj se kuali neskayot tel miakej ángeles tein nemij.

¿Uelis se kitajpalos bandera? Tiitaixpantijkauan Jiova tikajsikamatij ke timoixpiloskej iixpan bandera oso tiktajpaloskej keman mokuikatiaj se himno, kijtosneki ke tikueyichiujtokej, uan tikijtojtokej ke ueyi altepet uan imin taixyekankauan kiualkuij nemakixtilis, uan amo Dios (Isaías 43:11; 1 Corintios 10:14; 1 Juan 5:21). Semej akin kiselij nejon taueyichiualis, motokaytiaya Nabucodonosor, se tekiuaj tein nemia Babilonia. Kemej kitelnekia kininextilis akin kinixyekanaya ke katka tel ueyichiujkej uan tel taneltokakej, kichijchiuak se ueyi imagen, uan tanauatij maj nochin motankuaketsanij iixpan imagen keman mokakiskia tatsotson tein katka kemej se himno. Sayoj ke eyi telpochmej hebreos —Sadrac, Mesac uan Abednego—, amo kiueyichiujkej maski kinimiktiskiaj (Daniel, iueyitapoual 3).

¿Uan axkan? Amaix El nacionalismo: una religión, tein kijkuiloj Carlton Hayes, kampa kijtoua “keniuj axkan kiueyichiuaj altepet uan imin tayekankauan”, kijtoua: “Bandera tein kipiaj itech ueyi altepet, yejua tein tayekantok kiixnextia ueyi altepet uan yejua yekinika taman tein kiueyichiuaj. [...] Takamej mokuakixtiliaj imin kuapikka keman kipanoltiaj bandera; uan poetas kiixpejpenaj tajtolmej tein ika kiueyichiuaskej; uan konemej mokuikatiaj himnos”. No kinextia ke nochin tein kiueyitaliaj altepet uan imin tayekankauan, no kipiaj “tonalmej tein kiitaj ke santo” —kemej itech tonal 16 metsti septiembre, tein kitokaytiaj Día de la Independencia de México—, uan no kipiaj imin “santos uan imin temakixtijkauan” uan imin “templos”, oso kalmej kampa taueyichiuaj. No ijkon amaix Diario Oficial de la Federación, tein moijkuiloj México, kinextia ke “Escudo, Bandera uan Himno Nacional kiixnextiaj ueyi altepet”, uan tayolchikaua maj “kiueyichiuakan” nochi nejin. Uan seki xiujmej achto, se amaix kijtoj ke “bandera uan kolotsin semi mouistikej” (The Encyclopedia Americana).

Nejon amaix yankuixtok no kimelauak ke itech himnos nacionales, kipia “tajtolmej tein kimachiliaj akin kiueyitaliaj ueyi altepet uan imin tayekankauan, kampa kitajtaniaj Dios maj kinyekana uan maj kinpaleui tein nemij itech altepet uan imin tayekankauan”. Yejika, tiitaixpantijkauan Jiova amo tiktelijtouaj keman tiknextiaj ke se kitajpalos bandera uan se mokuikatis se himno, kijtosneki se taueyichiualis. Itech amaix Genio y figura del norteamericano, kampa tamachtijkej D. W. Brogan ika tajtoj nechikol tein miakpa kipiakej tamelauanij, porin konemej momachtianij tein katkaj itaixpantijkauan Jiova amo kiueyichiuayaj bandera estadounidense, niono kijtouayaj ke amo kinekepiliskiaj altepet, kinextij nejin: “Okachi Ueyi Oloch Tamelauanij kijtoj [satepan ke miakpa monechikojkej] ke nejon talnamikilis kijtosneki taueyichiualis”.

Maski tiitaixpantijkauan Jiova amo titeuantij itech nejon talnamikilis porin tikitaj ke kitapanauilia principios bíblicos, tikajsikamatij ke oksekin amo akin ueli kintsakuilia maj amo kichiuakan. Tikpoujkaitaj banderas kemej se teisa tein kiixnextia ueyi altepet, uan tikintakamatij tekiuanij tein kiseliaj tanauatil, porin tikmatij ke yejuan “tekiuanij” tein “tekititinemij itenkopaka Dios” (Romanos 13:1-4). Uan no, kemej tayolmajxitia Biblia, tikchiuaj netataujtil iminka “reyes ten takitskijtokkej [oso taixyekantokej] [...] [uan] nochin nekes tekiuanij”. Sayoj ke tikchiuaj porin tiknekij “tiyekyetinemiskej ika yolseuilis uan para ijkon no tiktakamatinemiskej Dios” (1 Timoteo 2:2).

Tekiuajixtalilis. Tein yekmelauj kichiuaj kemej Cristo, kinpoujkaitaj akin tekiuajixtaliaj tein nemij itech altepet. Amo moolochouaj uan kichiuaj teisa tein ika kinextiaj ke amo kiuelitaj akin tatanik, niono kijtouaj ke amo kinpaleuiskej tekiuanij tein kiseliskej tanauatil. Sayoj ke yejuan senkis kitaliaj itech imin yolo amo teuantiskej itech política (Mateo 22:21; 1 Pedro 3:16). Axkan, ¿komo itech imin altepeuj kinchikaujkauiaj maj tekiuajixtalitij oso kintauelitaj akin amo youij kampa tekiuajixtaliaj? Komo amo kinkuejmoloua imin tanemilil, uelis yaskej. Yejuan kichiujtoskiaj kemej Sadrac, Mesac uan Abednego tein kipiakej se kuejmol ijkuitik, uan yajkej itech tamanis kampa motatokaytiaya Dura. Sayoj ke tein kinpaleuis maj amo kitapanauilikan itanauatil Dios, moneki kuali kielnamiktoskej nejin chikuasen principios:

1. Imomachtijkauan Jesús ‘amo poujtinemijok iuan in taltikpakuanij’ (Juan 15:19).

2. Tein kichiuaj kemej Cristo tajtouaj itenkopa Cristo uan iTekiuajyo (Juan 18:36; 2 Corintios 5:20).

3. Kemej nochin tokniuan tein monechikouaj, kineltokaj nochi tein kijtoua Biblia uan motasojtaj se iuan okse, kichiua maj moajsikan kemej eskia sesaj (1 Corintios 1:10; Colosenses 3:14).

4. Akin tekiuajixtalia, no tepitsin itajtakol eski tein kichiuas tekiuaj (xikonita principios tein kipia 1 Samuel 8:5, 10-18 uan 1 Timoteo 5:22).

5. Keman israelitas tajtankej se taltikpak tekiuaj, Jiova kiitak ke senkis kinextiayaj ke kiixtopeuayaj Iueyi tayekanalis (1 Samuel 8:7).

6. Tein kichiuaj kemej Cristo kinekij kiteixmatiltiskej iTekiuajyo Dios akin yeski taltikpaknenkej, tein kipaleuijtos katiyejua eski partido político (Mateo 24:14; 28:19, 20; Hebreos 10:35).

¿Uelis se kichiuas se tekit itech altepet? Itech seki altepemej, akin amo kiseliaj yaskej momachtitiuij mochiuaskej soldados, kintajtaniaj maj kichiuakan se tekit itech altepet seki tonalmej. ¿Toni tikchiuaskej komo tikpiaj nejon kuejmol? Moneki tikchiuaskej netataujtil iuan Jiova uan tikitaskej toni kijtosneki nejon tekit xa iuan se tokniuj tein kuali kiixmati Biblia. Nejon techpaleuis maj kuali titaixpejpenakan ijkon kemej techiluis totanemilil (Proverbios 2:1-5; Filipenses 4:5).

ITajtol Dios techiluia ‘maj tikintakamatikan uejueyi tayekananij uan tekiuanij’, uan ‘maj nochipa tikpiakan yoltanejnekilis para tikchiujtinemiskej tein kuali chiualismej’ uan tikpiaskej kuali taixejekolis (Tito 3:1, 2). Ika nejin tein kijtoua Biblia, moneki timotajtaniskej achto ke tikseliskej nejon tekit: “¿Uelis nechuikas maj niktapanauili itanauatil Dios oso maj nimonelo itech taneltokalis tein amo melauak?” (Miqueas 4:3, 5; 2 Corintios 6:16, 17). “¿Nechkisas ouij nikchiuas itekiyo Dios oso senkis amo niuelisok?” (Mateo 28:19, 20; Efesios 6:4; Hebreos 10:24, 25.) “¿Oso okachi nikpias tonalmej uan uelis okachi nikchiuas itekiyo Dios, uan xa hasta uelis nimochiuas niprecursor oso okse tekit ijkuitik?” (Hebreos 6:11, 12.)

Komo se tokniuj amo kineki maj kitsakuakan, uan yejika kiselia nejon tekit itech altepet uan amo kikuejmoloua itanemilil, oksekin tokniuan moneki kipoujkaitaskej itanemilil (Romanos 14:10). Uan no ijkon kichiuaskej komo nejon tokniuj kinemilia amo kichiuas nejon tekit (1 Corintios 10:29; 2 Corintios 1:24).

Fracciones tein ualeua itech esti. Nejin fracciones kikixtiaj itech yekinika naui componentes tein kisa keman kixejxelouaj esti: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas uan plasma. Itech glóbulos rojos, kikixtiliaj se proteína tein itokay hemoglobina. Ika nejin hemoglobina, tein ualeua itech se taltikpaknenkej oso tapial, mochijchiua pajti tein kimakaj akin esyojtami oso tel eskisa.

Uan componente tein itokay plasma —tein ika chijchiujtok se 90% at— kipia miak hormonas, sales inorgánicas, enzimas uan nutrientes, tein iuantia minerales uan azúcares. Nejin plasma no kipia tein kitetsaualtia esti, kipia proteínas kemej albúmina uan seki taman tein kiixnamiki kokolismej. Keman tapajtianij kiitaj ke se aksa uelis kikuis se kokolis, kimakaj inyecciones tein tachijchiuj ika gammaglobulina, se fracción tein kitelpia tein kiixnamiki kokolismej, tein kikixtiaj itech imin plasma taltikpakneminij tein kipanokejya nejon kokolis. Uan itech glóbulos blancos kikixtiaj tein itokay interferones uan interleuquinas, uan nejin ika kinpajtiaj akin kinkalakkauiaj virus oso kipiaj cáncer.

Tein kichiuaj kemej Cristo, ¿uelis kiseliskej pajti tein kipia se fracción tein ualeua itech esti? Itech Biblia amo senkis techiluia ox uelis tikseliskej oso amo. Yejika tisejsemej moneki titaixpejpenaskej iixpan Dios, uan kemej techiluis totanemilil. Sekin senkis kiixtopeuaj fracciones, porin kinemiliaj ke ijkuak Dios kinimakak Tanauatil israelitas, kiniluiaya ke imin esyo tapialmej