¿Tikonmatia?

Biblia kijtoua ke israelitas katkaj takeualmej ompa Egipto, ¿toni no kinextia ke melauak nejon?

Biblia kijtoua ke satepan ke madianitas kiuikakej José ompa Egipto, ipopaj, Jacob, uan ichankauan kiskej Canaán uan mokaltalitoj Egipto, itech tal Gosén, tein moajsia kampa ueyiat Nilo monamiki iuan ueyiat Mediterráneo (Gén. 47:1, 6). Biblia kijtoua ke israelitas “semi miakej mochiujkej uan semi chikaujkej”. Yejua ika egipcios kinmouilijkej uan kinchiujkej inintakeualuan (Éx. 1:7-14).

Sekin akin amo kineltokaj tein kijtoua Biblia, kijtouaj ke nejin amo melauak. Sayoj ke, onkak tein kinextia ke ompa Egipto onkayaj takeualmej akin ualeuayaj itech ichankauan Sema.

Kemej neskayot, tatemouanij tachkuanij kampa achto moajsiaj seki xolalmej kampa ika norte ompa Egipto. Momachtijkej John Bimson kijtoua ke ompa moita ke onkayaj veinte oso okachi xolalmej kampa nemiaj ichankauan Sem. Uan no, James Hoffmeier, akin momachtia tein panok ompa Egipto, kijtoua: “Kemej itech xiujmej 1800 hasta 1540 achto itech totonaluan, ichankauan Sem akin nemiaj Asia occidental [kampa ualeuayaj ichankauan Jacob] kiuelitayaj mokaltalitiuij Egipto”. Uan no kijtoua: “Nejin xiujmej mouika ika inintonaluan Abrahán, Isaac uan Jacob uan yejua ika kinamiki tein ika motajtoua itech Génesis”.

Kampa ika sur ompa Egipto kiajsinij okseki taman. Se papiro tein kichijchiujkej kemej itech xiujmej 2000 hasta 1600 achto itech totonaluan kipia inintokayuan takeualmej akin tekitiaj itech se kali tein ompa moajsia. Panoua cuarenta takeualmej ualeuayaj itech ichankauan Sem. Yejuan takualchiuayaj, tajtsomayaj uan kichiuayaj okseki taman chikauak tekit. Hoffmeier no kijtoua: “Kemej nemiaj panoua cuarenta akin ualeuayaj itech ichankauan Sem itech nejon kali tein moajsia Tebaida [kampa ika sur ompa Egipto], xa itech nochi altepet Egipto moajsiajok miakej, okachiok kampa ueyiat Nilo monamiki iuan ueyiat Mediterráneo”.

Tatemojkej David Rohl kijkuiloj ke seki inintokayuan nejon takeualmej “kemej yeskia kinkixtijkej itech Biblia”. Kemej neskayot, papiro kipia tokaymej tein ijkuiliujtokej kemej yeskia Isacar, Aser uan Sifrá (Éx. 1:3, 4, 15). Yejua ika, Rohl kijtoua: “Nejin senkis kinextia ke israelitas katkaj takeualmej ompa Egipto”.

John Bimson kijtoj: “Tein kiajsinij tatemouanij senkis kinextia ke melauak keman Biblia kijtoua ke israelitas katkaj takeualmej uan ke kinkixtijkej ompa Egipto”.