1. ¿Keniuj techpaleuia tein itech Biblia moijtojka ke mochiuaskia?

¿TONI kipanos ixolal Jiova amo uejkaua? Tanankilil tikajsij itech Biblia. Tein ompa moijtojka ke mochiuaskia techpaleuia maj tikmatikan toni techpanos amo uejkaua. Se taman tein moijtojka kinextia toni kichiuaskej seki tekiuanij akin okachi chikaujkej. Moajsi itech amatajkuilol Daniel capítulo 11, kampa ininka motajtoua ome tekiuanij akin moteuiaj: tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur. Miak taman tein ika tajtoua nejon tajkuilol mochiuakya, yejua ika ueli tikneltokaj ke no mochiuas okseki taman tein kijtoua.

2. Kemej kijtoua Génesis 3:15 uan Apocalipsis 11:7 uan 12:17, ¿toni moneki tikelnamikiskej keman timomachtiskej tein moijtojka itech amatajkuilol Daniel?

² Uelis tikajsikamatiskej tein kijtoua Daniel capítulo 11, komo tikelnamikij ke sayoj ininka tajtoua taixyekananij uan tekiuajyomej akin kiixnamikinij ixolal Jiova oso taixyekananij kampa yejuan neminij. Uan maski itekitikauan Dios amo semi miakej, miakpa yejuan akin okachi kinchiuilianij tein amo kuali. ¿Keyej? Porin Satanás uan nochin akin kinixyekana kitemouaj kinixpoloskej akin kitekitiliaj Jiova uan Jesús (xikonixtajtolti Génesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Tein Daniel kijtojka mouika ika okseki taman tein itech iTajtol Dios no moijtojka ke mochiuaskia. Tein melauj, moneki timomachtiskej nejon tein no moijtojka porin ijkon uelis tikajsikamatiskej tein Daniel kijtojka.

3. ¿Toni tikitaskej itech nejin tamachtilis uan tein kisentoka?

³ Yejua ika, itech nejin tamachtilis ika titajtoskej Daniel 11:25-39. Tikitaskej akonimej katkaj tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur itech xiujmej 1870 hasta 1991, uan tikitaskej keyej moneki tikpataskej kemej tikajsikamatiaj seki taman tein kijtoj Daniel. Itech okse tamachtilis, timomachtiskej Daniel 11:40-12:1 uan tikitaskej toni techajsikamatiltiaj nejon tajkuilolmej ika tein peuak mochiua itech xiuit 1991 uan tami hasta Armagedón. No techpaleuis maj tikajsikamatikan nejin tamachtilis uan tein kisentoka, komo no tikitaj kampa kijtoua “Tekiuanij akin motauelitaj itech itamian tonalmej”. Sayoj ke yekinika moneki tikmatiskej akonimej nejin ome tekiuanij.

AKONI TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE UAN TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA SUR

4. ¿Toni eyi taman techpaleuia maj tikmatikan akoni tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur?

⁴ Ne uejkauj, kiluiayaj “tekiuaj akin taixyekana norte” uan “tekiuaj akin taixyekana sur” akin taixyekanaya kampa ika norte uan sur itech xolal Israel. ¿Keniuj tikmatij? Porin ángel akin kimatiltij Daniel tein panoskia satepan, kiluij: “Nimitspaleuiko xikajsikamati tein kipanos moxolal [ixolal Dios] itech itamian tonalmej” (Dan. 10:14). Hasta itech Pentecostés xiuit 33, ixolal Dios katka xolal Israel. Sayoj ke ijkuak, Jiova peuak kinextia ke imomachtijkauan Jesús yeskiaj ixolal. Yejua ika, miak taman tein kijtoua Daniel capítulo 11 mochiua itech itatojtokakauan Cristo uan amo itech xolal Israel (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Uan no, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur mopatatianij ijkon kemej panouanij xiujmej. Sayoj ke nochin kichiuanij eyi taman. Yekinika, kiixnamikinij ixolal Jiova oso taixyekananij kampa yejuan neminij. Ojpatika, ika tein kichiuilianij ixolal, kinextianij ke kitauelitaj Dios akin melauak. Uan expatika, moteuianij porin kinekij taixyekanaskej.

5. ¿Moajsia se tekiuaj akin taixyekana norte uan se tekiuaj akin taixyekana sur itech xiujmej 100 hasta 1870? Xikonmelaua.

⁵ Tepitsin satepan ke peuak xiuit 100, itech inechikol Dios peuak moajsij akin amo yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo, akin peuak tamachtiaj tein amo melauak. Ijkuak uan hasta itamian siglo diecinueve, amo moajsia se nechikol kampa kisentekitiliayaj Dios. Akin amo yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo momiakilijkej kemej amo kuali xiuit uan nejon kichiuak maj amo moitani akonimej yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo (Mat. 13:36-43). ¿Keyej semi moneki maj tikmatikan nejin? Porin kinextia ke tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur amo katkaj taixyekananij nion tekiuanij itech xiujmej 100 hasta 1870. Itech nejon xiujmej amo moajsia se nechikol kampa kisentekitiliayaj Dios akin ueliskia kinixnamikiskej.b Sayoj ke, tepitsin satepan ke peuak xiuit 1870 oksepa neskej tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur. ¿Keyej tikijtouaj nejon?

6. ¿Kemanian uan keniuj oksepa peuak moajsi se nechikol kampa kitekitiliayaj Jiova?

⁶ Itech xiuit 1870 peuak moajsi se nechikol kampa kisentekitiliayaj Dios. Itech nejon xiuit, Charles Russell uan oksekin peuak mosenmachtiaj Biblia. Yejuan katkaj akin Jiova kijtojka ke kititaniskia maj ‘kiuika itanauatil’, akin kemej yeskia kitaposkia ojti achto ke moixtaliskia Tekiuajyot tein moajsi imako Mesías (Mal. 3:1). Oksepa moajsia se nechikol kampa kitekitiliayaj Jiova kemej kiyolpaktia. ¿Moajsiaj tekiuajyomej itech nejon tonalmej tein kinixnamikiaj itekitikauan Dios? Maj tikitakan.

¿AKONI TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA SUR?

7. ¿Akoni katka tekiuaj akin taixyekana sur hasta xiuit 1917?

⁷ Itech xiuit 1870, tekiuajyot tein moajsia Gran Bretaña taixyekanaya okachi miakkan ke okseki altepemej uan kinpiaya miakej tateuianij. Daniel ika tajtoj se tsikitsin kuaomit tein kintanik okseki eyi kuaomimej. Kuaomit tein tsikitsin kiixnextiaya Gran Bretaña uan okseki eyi kuaomimej kinixnextiayaj Francia, España uan Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Gran Bretaña katka tekiuaj akin taixyekana sur hasta xiuit 1917. Ijkuak, Estados Unidos de América mochiujka altepet kampa okachi kipiayaj tomin uan akin ompa tekiuajtiaj peuak tekitij iniuan akin tekiuajtiaj Gran Bretaña.

8. ¿Akoni tekiuaj akin taixyekana sur itech itamian tonalmej?

⁸ Itech Yekinika Ueyi Neteuilis, akin taixyekanayaj Estados Unidos uan Gran Bretaña sentateuijkej. Ijkon peuak sentekitij uan mochiujkej altepemej tein okachi chikaujkej itech nochi taltikpak. Ijkon kemej kijtoj Daniel, tekiuaj akin taixyekana sur kinsentilij “miakej tateuianij akin semi chikaujkej” (Dan. 11:25). Itech itamian tonalmej, tekiuaj akin taixyekana sur yejua Gran Bretaña uan Estados Unidos.c Sayoj ke ¿akoni tekiuaj akin taixyekana norte?

TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE OKSEPA NESI

9. 1) ¿Kemanian oksepa nesik tekiuaj akin taixyekana norte? 2) ¿Keniuj mochiuak tein kijtoua Daniel 11:25?

⁹ Itech xiuit 1871, se xiuit satepan ke tokniuj Russell uan oksekin peuak mosenmachtiaj Biblia, oksepa nesik tekiuaj akin taixyekana norte. Itech nejon xiuit, akin taixyekanayaj itech miak xolalmej kampa motajtoua alemán peuak sentekitij uan semi chikaujkej mochiujkej. Ininaltepeuj moixmatik kemej Alemania. Seki xiujmej satepan, peuak kinixyekanaj seki xolalmej tein moajsiaj África uan Oceano Pacífico, uan kitemojkej yeskij okachi chikaujkej ke akin taixyekanayaj Gran Bretaña (xikonixtajtolti Daniel 11:25). Alemania mochiuak ojpatika altepet tein okachi chikauak porin kinpiaya miakej tateuianij uan miak taman tein ika tateuiskej. Ika nochi nejon tein kipiaya, kinteuij akin kiixnamikkej itech Yekinika Ueyi Neteuilis.

10. ¿Keniuj mochiuak tein kijtoua Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Satepan, Daniel no kijtoj tein kipanoskia tekiuajyot tein moajsia Alemania uan itateuijkauan. Kijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte ‘amo kisentokaskia ijkatos’. ¿Keyej? Daniel kijtoj: “Kitemoskej kichiuiliskej tein amo kuali. Uan akin kikuaj itakual tein uelik kiuetsiltiskej” (Dan. 11:25b, 26a). Itech itonaluan Daniel, sekin akin kikuayaj itakual tekiuaj katkaj ueyichiuanimej akin kitekitiliayaj (Dan. 1:5). ¿Uan akonimej ininka motajtoua itech tein kijtoj Daniel? Ueyichiuanimej akin tekitiaj iuan tekiuaj ompa Alemania, kemej akin kinixyekanayaj tateuianij uan akin kinyolmajxitiayaj. Ika tein kichiujkej nejin ueyichiuanimej, tekiuaj kipoloj tanauatil uan peuak moajsi okse yankuik taixyekanalis.d Daniel no kijtoj tein kipanoskia tekiuaj akin taixyekana norte keman moteuiskia iuan tekiuaj akin taixyekana sur. Kijtoj: “Itateuijkauan kintaniskej uan miakej mikiskej” (Dan. 11:26b). Ijkon kemej moijtojka, tateuianij kayomej Alemania kintankej itech Yekinika Ueyi Neteuilis, uan miakej mikkej. Itech nejon neteuilis okachi miakej mikkej ke itech okseki neteuilismej tein mochiujkaj achto.

11. ¿Toni kichiujkej tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur?

¹¹ Itech Daniel 11:27, 28 moijtoj seki taman tein kichiuaskiaj tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur achto ke mochiuaskia Yekinika Ueyi Neteuilis. Ompa moijtoj: “Mosentaliskej uan mokajkayauaskej”. No moijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte kisentiliskia “miak taman tein kipia ipatiuj”. Uan yejua nejon panok. Akin tekiuajtiaj Alemania uan Gran Bretaña moiluiayaj ke kuali mouikaskiaj, sayoj ke neteuilis tein kipeualtijkej itech xiuit 1914 kinextij ke mokajkayaujtoyaj. Seki xiujmej achto, ompa Alemania kisentilijkaj miak taman tein kipia ipatiuj uan mochiujka ojpatika altepet kampa kipiayaj miak tomin. Ompa, kemej moijtojka itech Daniel 11:29 uan ipeujyan versículo 30, tateuianij kayomej Alemania kiteuitoj tekiuaj akin taixyekana sur, sayoj ke tapolojkej.

TEKIUANIJ KIIXNAMIKIJ IXOLAL DIOS

12. ¿Toni kichiujkej itech Yekinika Ueyi Neteuilis tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur?

¹² Itech xiuit 1914 hasta satepan, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kisentokakej moteuijkej uan no kiixnamikkej ixolal Dios. Kemej neskayot, itech Yekinika Ueyi Neteuilis, akin tekiuajtiaj Alemania uan akin tekiuajtiaj Gran Bretaña kintajyouiltijkej itekitikauan Dios porin amo kinekkej tapaleuiskej itech neteuilis. Uan tekiuanij ompa Estados Unidos kintsakkej tokniuan akin kiixyekanayaj tanojnotsalis. Ijkon mochiuak tein moijtojka itech Apocalipsis 11:7-10.

13. ¿Toni kichiuak tekiuaj akin taixyekana norte satepan ke peuak xiuit 1933 uan itech Ojpatika Ueyi Neteuilis?

¹³ Satepan ke peuak xiuit 1933 uan okachiok itech Ojpatika Ueyi Neteuilis, tekiuaj akin taixyekana norte semi kintajyouiltij itekitikauan Dios. Keman nazis peujkej taixyekanaj Alemania, Hitler uan akin kipaleuiayaj amo kinkaujkej itekitikauan Dios maj kisentokanij kitekitilianij. Kinmiktijkej kemej 1,500 uan miakej kintsakkej kampa semi kintekitiltiayaj uan kintajyouiltiayaj. Daniel kijtojka ke ijkon panoskia. Kijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte kipitsotiliskia “kampa taueyichiuaj” itekitikauan Dios uan kijkuaniskia “netemaktilmej”, tein kijtosneki ke amo kinkauaskia maj tanojnotsakan (Dan. 11:30b, 31a). Hitler, akin taixyekanaya Alemania, hasta kijtoj ke senkis kinixpoloskia itekitikauan Dios akin ompa nemiaj.

NESI SE YANKUIK TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE

14. ¿Akoni mochiuak tekiuaj akin taixyekana norte satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, uan keniuj tikmatij?

¹⁴ Satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, akin taixyekanayaj itech Unión Soviética moaxkatilijkej miakej xolalmej tein katkaj iaxka Alemania uan peuak kinixyekanaj. Ijkon kemej nazis, yejuan semi kintajyouiltijkej akin kitayekanaltiayaj kiueyichiuaskej Dios akin melauak uan ijkon mochiujkej tekiuaj akin taixyekana norte.

15. ¿Toni kichiuak tekiuaj akin taixyekana norte satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis?

¹⁵ Tepitsin satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, yankuik tekiuaj akin taixyekana norte, oso Unión Soviética, kiixnamikik ixolal Dios. Itech Apocalipsis 12:15-17 moijtoua ke nejin taixnamikilis kemej yeskia “se ueyi at”. Ijkon kemej moijtojka itech nejin tajkuilolmej, tekiuaj akin taixyekana norte amo kikauak maj itekitikauan Jiova kisentokanij tanojnotsanij uan miakej kinuikak Siberia kampa semi kintajyouiltij. Tein melauj, itech nejin itamian tonalmej, tekiuaj akin taixyekana norte okachi kintajyouiltiani itekitikauan Dios, sayoj ke amo keman uelini kichiuani maj amo tanojnotsakanok.e

16. ¿Keniuj akin taixyekanayaj Unión Soviética kichiujkej tein kijtoua Daniel 11:37-39?

¹⁶ (Xikonixtajtolti Daniel 11:37-39.) Kemej kijtoua nejin tajkuilol, tekiuaj akin taixyekana norte ‘amo kipoujkaitak ininDios itatuanʼ. ¿Keniuj kichiuak nejon? Akin taixyekanayaj itech Unión Soviética kitemojkej kinkuiliskej taneltokalismej chikaualis tein kipiayaj porin kinekiaj senkis kinixpoloskej. Yejua ika, itech xiuit 1918 kiixtalijkajya seki taman tein kichiuak maj itech kaltamachtiloyamej motamachtiani ke amo moajsi se Dios. ¿Uan keniuj nejin tekiuaj kiueyichiuak “dios akin kiueyichiuaj itech uejkapan tepamit kampa mopaleuiaj”? Keman kichijchiuak uan kikouak miak teposmej tein kikuiskiaj itateuijkauan porin kinekia kipias okachi chikaualis. Satepan, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kipiayajya miak teposmej tein ika ueliskia kinmiktiskej millones taltikpakneminij.

OMEN AKIN MOTAUELITAYAJ SENTEKITIJ

17. ¿Toni taman “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua” kiixtalijkej?

¹⁷ Tekiuaj akin taixyekana norte kipaleuij tekiuaj akin taixyekana sur itech se taman. Yejuan kiixtalijkej se taman “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua” (Dan. 11:31). Nejin taman “tein tetajyaltij” yejua Organización de las Naciones Unidas.

18. ¿Keyej moijtoua ke Naciones Unidas yejua “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua”?

¹⁸ Moijtoua ke Organización de las Naciones Unidas yejua “tein tetajyaltij” porin kijtoua ke kichiuas maj onka yolseuilis itech nochi taltikpak, uan nejin sayoj uelis kichiuas iTekiuajyo Dios. Uan moijtoua ke “taixpoloua” porin kinixnamikis uan kinixpolos nochi taneltokalismej tein amo melaujkej (xikonita kampa kijtoua “Tekiuanij akin motauelitaj itech itamian tonalmej”).

¿KEYEJ MONEKI TIKMATISKEJ NEJIN?

19, 20. 1) ¿Keyej kuali maj tikmatikan tein panouani ika tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur? 2) ¿Toni tikitaskej itech okse tamachtilis?

¹⁹ Kuali maj tikmatikan nochi nejin tein panok porin kinextia ke seki taman tein moijtojka ke kichiuaskia tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur, mochiuak itech xiuit 1870 hasta xiuit 1991. Yejua ika, ueli titakuaujtamatij ke okseki taman tein moijtoua itech Daniel capítulo 11 no mochiuas.

²⁰ Sayoj ke Unión Soviética poliuik itech xiuit 1991. Yejua ika, ¿akoni axkan tekiuaj akin taixyekana norte? Tikitaskej itech okse tamachtilis.

1, 2. ¿Toni tikitaskej itech nejin tamachtilis?

AXKAN okachi tikitaj ke amo uejkaua ixpoliuisya nochi tein amo kuali tein mochiujtok. Amo uejkaua, Jiova uan Jesucristo kinixpoloskej nochi tekiuajyomej tein kiixnamikij iTekiuajyo Dios. Achto ke mochiuas nejin, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kisentokaskej moteuiskej uan kisentokaskej kiixnamikiskej ixolal Dios.

² Itech nejin tamachtilis, ika titajtoskej tein kijtoua Daniel 11:40-12:1. Tikitaskej akoni tekiuaj akin taixyekana norte itech nejin tonalmej uan keyej uelis tiyolseujtoskej keman timoajsiskej itech ueyi tajyouilis.

NESI SE YANKUIK TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE

3, 4. ¿Akoni tekiuaj akin taixyekana norte, uan keyej tikijtouaj nejon?

³ Satepan ke poliuik Unión Soviética itech xiuit 1991, itekitikauan Dios akin ompa nemiaj ‘tepitsin kinpaleuijkej’, porin seki xiujmej tekiuanij amo teyi kinchiuilijkejok (Dan. 11:34). Yejua ika, ueliaya okachi tanojnotsayaj uan niman momiakilijkej tanojnotsanij itech altepemej tein moajsikaj itech Unión Soviética. Sayoj ke, Rusia uan akin kipaleuiaj yolik mochiujtiyajkej tekiuaj akin taixyekana norte. Itech tamachtilis tein achto tikitakej, timomachtijkej ke se tekiuajyot mochiua tekiuaj akin taixyekana norte oso tekiuaj akin taixyekana sur komo kichiua eyi taman: yekinika, kiixnamiki ixolal Jiova oso taixyekana kampa yejuan nemij; ojpatika, ika tein kichiuilia ixolal, kinextia ke kitauelita Jiova uan itekitikauan, uan expatika, moteuia iuan okse tekiuaj.

⁴ Maj tikitakan keyej tikijtouaj ke axkan tekiuaj akin taixyekana norte yejua Rusia uan akin kipaleuiaj. Yekinika, porin kiixnamikkej ixolal Dios keman kiixtalijkej maj amo tanojnotsakanok uan porin kintajyouiltiaj miakej tokniuan akin nemij kampa yejuan taixyekanaj. Ojpatika, porin ika nejon tein kichiuaj kinextiaj ke kitauelitaj Jiova uan itekitikauan. Expatika, porin moteuianij iuan Gran Bretaña uan Estados Unidos, tekiuaj akin taixyekana sur. Maj tikitakan keniuj Rusia uan akin kipaleuiaj kinextiaj ke yejuan tekiuaj akin taixyekana norte.

TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE UAN TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA SUR KISENTOKAJ MOTEUIAJ

5. ¿Katiyejua tonalmej ika tajtoua Daniel 11:40-43, uan toni panoua ijkuak?

⁵ (Xikonixtajtolti Daniel 11:40-43.) Nejin tein Daniel kijtojka techmatiltia tein panoskia itech itamian tonalmej. Nejin tajkuilolmej kijtouaj ke tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur moteuiskiaj. Daniel kijtoj: “Itech itamian tonalmej, tekiuaj akin taixyekana sur moteuis iuan [...] tekiuaj akin taixyekana norte” (Dan. 11:40).

6. ¿Toni kinextia ke tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kisentokaj moteuiaj?

⁶ Tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kisentokaj moteuiaj porin kinekij maj inintekiuajyo kipia okachi chikaualis. Kemej neskayot, maj tikitakan tein panok satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, keman Unión Soviética peuak taixyekana itech miak altepemej tein moajsij Europa. Nejin kichiuak maj tekiuaj akin taixyekana sur peuani tekitini iniuan akin taixyekanaj itech okseki altepemej uan ijkon sentateuiskiaj. Nechikol tein kiixtalijkej moixmati kemej OTAN (Organización del Tratado del Atlántico Norte). Nejin ome tekiuanij no kitemouaj kipiaskej okachi kuali teposmej tein ika tateuiskej. No moteuijkej keman kinpaleuijkej tataman altepemej itech neteuilismej tein mochiujkej África, Asia uan América Latina. Seki xiujmej achto, Rusia uan akin kipaleuiaj peuak kipiaj okachi chikaualis itech nochi taltikpak. Nejin ome tekiuanij no moteuianij keman mopantianij se uan okse ke kichiuanij seki taman ika computadoras tein ika kitemouaj maj kipolokan tomin uan maj inintekiuajyo amo kipiaok chikaualis. Uan kemej kijtojka Daniel, tekiuaj akin taixyekana norte kisentoka kiixnamiki ixolal Dios (Dan. 11:41).

TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE KALAKI ITECH “TAL TEIN KUALTSIN”

7. ¿Toni “Tal tein Kualtsin”?

⁷ Daniel 11:41 kijtoua ke tekiuaj akin taixyekana norte kalakiskia itech “Tal tein Kualtsin”. ¿Toni nejon tal? Ne uejkauj, moijtouaya ke Israel katka “tal tein okachi kualtsin ke okseki talmej” (Ezeq. 20:6). Tein melauj, katka tal tein okachi kualtsin porin ompa kiueyichiuayaj Jiova. Sayoj ke, itech Pentecostés itech xiuit 33 hasta axkan, nejon “Tal” amo se xolal oso se altepet. Uan taixejekol nejin, porin itekitikauan Jiova moajsij itech nochi taltikpak. Axkan, “Tal tein Kualtsin” kijtosneki nochi tein kichiuaj itekitikauan Jiova itech ininnemilis. Se taman tein kichiuaj yejua kiueyichiuaskej Jiova itech nechikolmej uan tanojnotsalis.

8. ¿Keniuj kalakini itech “Tal tein Kualtsin” tekiuaj akin taixyekana norte?

⁸ Itech itamian tonalmej, tekiuaj akin taixyekana norte miakpa kalakini itech “Tal tein Kualtsin”. Kemej neskayot, keman Alemania nazi katka tekiuaj akin taixyekana norte, okachiok itech Ojpatika Ueyi Neteuilis, kalakik itech “Tal tein Kualtsin” keman kintajyouiltij uan kinmiktij itekitikauan Dios. Keman Unión Soviética mochiuak tekiuaj akin taixyekana norte, satepan ke tamik Ojpatika Ueyi Neteuilis, kalakik itech nejin tal keman kintajyouiltij akin kiueyichiuayaj Jiova uan kinkixtij kampa nemiaj uan uejka kinuikak.

9. ¿Keniuj Rusia uan akin kipaleuiaj peuak kalakij itech “Tal tein Kualtsin”?

⁹ Seki xiujmej achto, Rusia uan akin kipaleuiaj no peuak kalakij itech “Tal tein Kualtsin”. ¿Keniuj? Itech xiuit 2017, nejin tekiuaj akin taixyekana norte kiixtalij maj itaixpantijkauan Jiova amo tanojnotsakanok nion maj monechikokanok uan kintsakuak sekin. No kiixtalij maj amo kikuikanok toamaixuan, hasta Traducción del Nuevo Mundo. Uan no, moaxkatilij Betel, seki Kalmej kampa tiMosentiliaj uan Kalmej kampa mochiuaj Uejueyi nechikolmej. Yejua ika, itech xiuit 2018, Oloch Taojtokaltianij kijtojkej ke tekiuaj akin taixyekana norte yejua Rusia uan akin kipaleuiaj. Sayoj ke, maski se tekiuajyot semi techtajyouiltis, tiitekitikauan Jiova amo tikixnamikij nion tiktemouaj maj mopata. Okachi kuali, ininka timotataujtiaj “nochin nekes tekiuani” kemej Biblia tayolmajxitia, okachiok keman tein kiixejekouaj uelis kichiuas maj amo techkauakanok maj tiksentokakan titanojnotsakan nion maj timonechikokan (1 Tim. 2:1, 2).

¿TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE KIIXPOLOS TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA SUR?

10. ¿Tekiuaj akin taixyekana norte kiixpolos tekiuaj akin taixyekana sur? Xikonmelaua.

¹⁰ Daniel 11:40-45 okachi ika tajtoua tekiuaj akin taixyekana norte. ¿Kijtosneki nejin ke kiixpolos tekiuaj akin taixyekana sur? Amo. Tekiuaj akin taixyekana sur moajsisok keman Jiova uan Jesús kinixpoloskej nochi tekiuajyomej itech Armagedón (Apoc. 19:20). ¿Keniuj tikmatij? Maj tikitakan tein kijtoua amatajkuilol Daniel uan Apocalipsis.

11. ¿Toni kinextia Daniel 2:43-45? (Xikonita taixkopin ipeujyan amaix.)

¹¹ (Xikonixtajtolti Daniel 2:43-45.) Tanauatijkej Daniel ika tajtoua se ueyi takat tein chijchiujtok ika tataman teposmej. Ueyi takat tamachijchiuj kinixnextia tataman tekiuajyomej tein kiixnamikiskiaj ixolal Jiova oso taixyekanaskiaj kampa yejuan nemiskiaj. Imetsuan tein chijchiujtok ika tepos uan sokit kiixnextiaj Gran Bretaña uan Estados Unidos, tekiuajyot tein ika tami tekiuajyomej tein kinixnextia ueyi takat. Tein moijtojka itech Daniel 2:43-45 kinextia ke nejin tekiuajyot moajsisok keman iTekiuajyo Dios kinixpolos nochi tekiuajyomej.

12. ¿Toni kiixnextia chikometika itsontekon “se okuilin”, uan keyej semi kuali maj tikmatikan nejin?

¹² Tatitanil Juan no ininka tajtoj tataman tekiuajyomej tein taixyekananij kampa miakej itekitikauan Jiova neminij. Kinixnextij ika “se okuilin ten kipiaya chikome itsontekouan”. Chikometika itsontekon kiixnextia inintekiuajyot Gran Bretaña uan Estados Unidos. Semi kuali maj tikmatikan nejin, porin “okuilin” amo kipiaok okseki itsontekouan, ta sayoj chikome. Keman Cristo uan itateuijkauan kiixpoloskej nejin “okuilin”, chikometika itsontekon taixyekantosok uan no ijkuak kiixpoloskej (Apoc. 13:1, 2; 17:13, 14).b

¿TONI KICHIUAS TEKIUAJ AKIN TAIXYEKANA NORTE AMO UEJKAUA?

13, 14. ¿Akoni “Gog akin ualeua itech tal Magog”, uan toni xa kichiuas maj kiixnamiki ixolal Dios?

¹³ Seki tajkuilolmej itech amatajkuilol Ezequiel techpaleuiaj maj tikajsikamatikan tein xa panos achto ke kinixpoloskej tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur. Nesi ke Ezequiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44-12:1 uan Apocalipsis 16:13-16, 21 ika tajtouaj sayoj se taman. Komo ijkon, uelis tikchiaskej maj pano nejin.

¹⁴ Tepitsin satepan ke peuas ueyi tajyouilis, “tayekanani ten kinyekantinemij in taltikpakuani nochi senmanauak” mosentiliskej uan mopaleuiskej (Apoc. 16:13, 14; 19:19). Biblia kitokaytia “Gog akin ualeua itech tal Magog” keman tekiuanij mosentiliskej uan mopaleuiskej (Ezeq. 38:2). Nochin nejin tekiuanij kiixnamikiskej ixolal Dios uan kitemoskej kiixpoloskej. ¿Keyej kichiuaskej nejon? Ika nejin tein panos, tatitanil Juan kiitak ke uetsia uejueyi tesiuit inintech akin kiixnamikij Dios. Nejin uejueyi tesiuit xa kiixnextia keman itekitikauan Jiova kitematiltiskej ke akin kiixnamikij Dios kinixpolotij. Xa nejin tein kitematiltiskej kichiuas maj Gog akin ualeua Magog kiixnamiki ixolal Dios uan maj kitemo kiixpolos (Apoc. 16:21).

15, 16. 1) ¿Toni tein panos amo uejkaua xa ika tajtoua Daniel 11:44, 45? 2) ¿Toni kipanos tekiuaj akin taixyekana norte uan okseki tekiuajyomej tein moajsij itech Gog akin ualeua Magog?

¹⁵ Tein kitematiltiskej itekitikauan Jiova uan keman kitemoskej kinixpoloskej xa no yejua tein ika motajtoua itech Daniel 11:44, 45 (xikonixtajtolti). Itech nejin tajkuilolmej, Daniel kijtoj ke tekiuaj akin taixyekana norte kitekakilis “seki taman tein motematiltis kampa ika kisa tonaltsin uan kampa ika norte” tein kikuejmolos. Yejua ika “semi kualanis uan [...] kinixpolotiuj miakej”. Nesi ke keman kijtoj “miakej”, ininka tajtojtoya itekitikauan Jiova.c Daniel xa ika tajtojtoya keman kitemoskej kiixpoloskej ixolal Dios.

¹⁶ Jiova, akin kipia nochi chikaualis, semi kualanis keman tekiuaj akin taixyekana norte uan okseki tekiuajyomej kitemoskej kiixpoloskej ixolal uan nejon kichiuas maj peua ueyi neteuilis Armagedón (Apoc. 16:14, 16). Ijkuak, tekiuaj akin taixyekana norte “ejkos itamilis, uan amo akin kipaleuis” (Dan. 11:45). Okseki tekiuajyomej tein moajsij itech Gog akin ualeua Magog no kinixpoloskej.

17. ¿Akoni Miguel, “ueyi tayekankej”, akin ika motajtoua itech Daniel 12:1, uan toni kichiua?

¹⁷ (Xikonixtajtolti Daniel 12:1.) Nejin tajkuilol okachi kimelaua keniuj kiixpoloskej tekiuaj akin taixyekana norte uan akin kipaleuiaj, uan keniuj tikseliskej nemakixtilis. ¿Toni kijtosneki nejin tajkuilol? ToTekiuaj Cristo Jesús no motokaytia Miguel. Yejua peuak kinpaleuia itekitikauan Dios itech xiuit 1914, keman mochiuak Tekiuaj itech iTekiuajyo Dios. Amo uejkaua “moketsas”, tein kijtosneki ke kinixpolos akin kitauelitaj itech ueyi neteuilis Armagedón. Ika nejin neteuilis tamis tonalmej tein Daniel kitokaytij “ueyi tayokol” kemej amo keman panotoya. Itech amatajkuilol Apocalipsis tein kijkuiloj tatitanil Juan, nejin tonalmej kitokaytia “ueyi tajyouilis” (Apoc. 6:2; 7:14, TNM).

¿IJKUILIUJTOS TOTOKAY “ITECH AMATAJKUILOL”?

18. ¿Keyej uelis tiyolseujtoskej maski tein yeski panos?

¹⁸ Daniel uan Juan kijtojkej ke Jiova uan Jesús kinmakixtiskej itekitikauan itech ueyi tajyouilis. Yejua ika, uelis tiyolseujtoskej maski tein yeski panos. Daniel kijtoj ke makisaskej akin inintokay ‘ijkuiliujtos itech amatajkuilol’ (Dan. 12:1). ¿Toni moneki tikchiuaskej uan ijkon totokay ompa ijkuiliujtos? Moneki tiknextiskej ke titakuaujtamatij iuan Jesús, akin “tamati keme ichkatsin” (Juan 1:29). Moneki timotemaktiskej iuan Dios uan timoauiskej (1 Ped. 3:21). Uan no, moneki tiknextiskej ke tiknekij maj iTekiuajyo Dios techixyekana keman tikinpaleuiskej oksekin maj kiixmatikan Jiova.

19. ¿Toni moneki tikchiuaskej axkan, uan keyej?

¹⁹ Axkan moneki tikchiuaskej tein techpaleuis maj okachi titakuaujtamatikan iuan Jiova uan inechikol. No moneki tiknextiskej ke tiknekij maj iTekiuajyo Dios techixyekana. Komo ijkon tikchiuaj, timakisaskej keman iTekiuajyo Dios kiixpolos tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur.

Seki tajkuilolmej tein nikan ixnesij kinextiaj seki taman tein mosenchiua. Nochi nejin tajkuilolmej kinextiaj ke tinemij itech itamian tonalmej (Dan. 12:4).

• 

  

  Tajkuilolmej: Apoc. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12.

  Tein moijtojka: “Ueyi okuilin” taixyekanani itech taltikpak panoua 3,000 xiujmejya. Itech itamian tonalmej, kikokouaj chikometika itsontekon. Satepan, itsontekon pajti uan “nochi in taltikpakuani” kitojtokaj nejin “ueyi okuilin”. Satanás kichiua maj nejin “ueyi okuilin” kinteui “nochi in oksekin [...] ipiluan de ne siuatsin”.

  Keniuj mochiuak: Satepan ke panok tetsaujkakiouit, peuak moajsij tekiuajyomej tein kiixnamikij Jiova. Panoua 3,000 xiujmej satepan, tekiuajyot tein moajsia Gran Bretaña kipoloj chikaualis itech Yekinika Ueyi Neteuilis. Sayoj ke oksepa kipiak chikaualis keman tekiuajyot tein moajsia Estados Unidos peuak tekiti iuan. Itech itamian tonalmej, Satanás kichiuani maj tekiuajyomej kiixnamikikan ixolal Dios.

• 

  Tajkuilolmej: Dan. 11:25-45.

  Tein moijtojka: Tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur moteuiaj porin kinekij kipiaskej okachi chikaualis.

  Keniuj mochiuak: Tekiuajyot tein moajsia Alemania moteuij iuan tekiuajyot tein moajsia Gran Bretaña uan Estados Unidos. Itech xiuit 1945, Unión Soviética uan akin kipaleuiayaj mochiujkej tekiuaj akin taixyekana norte. Itech xiuit 1991 poliuik Unión Soviética, uan satepan, Rusia uan akin kipaleuiaj mochiuaj tekiuaj akin taixyekana norte.

• 

  Tajkuilolmej: Is. 61:1; Mal. 3:1; Luc. 4:18.

  Tein moijtojka: Jiova kititani ‘akin kiuika itanauatil’ maj kemej yeskia kitapo ojti achto ke moixtalis Tekiuajyot tein moajsi imako Mesías. ‘Akin kiuika itanauatil’ Jiova, peua kinmatiltia “kuali tanauatilmej akin yolnejmachmej”.

  Keniuj mochiuak: Itech xiuit 1870, Charles Russell uan oksekin peuak mosenmachtiaj Biblia porin kinekiaj kimatiskej toni yekmelauj tamachtia. Itech xiuit 1881, kiajsikamatkej ke semi moneki maj itekitikauan Dios tanojnotsakan. Kikixtijkej tamachtilismej kemej “Se solicitan 1,000 predicadores” uan “Ungidos para predicar”.

• 

  Tajkuilolmej: Mat. 13:24-30, 36-43.

  Tein moijtojka: Se takat kitoka trigo. Ompa, akin kitauelita kitoka amo kuali xiuit kampa toktok trigo. Amo kuali xiuit okachi moskaltia ke trigo. Itech tatekilis, kixelouaj trigo uan amo kuali xiuit.

  Keniuj mochiuak: Itech xiuit 1870, peuak okachi moita akonimej yekmelauj kichiuayaj kemej Cristo uan akonimej amo. Itech itamian tonalmej, kinsentiliaj akin yekmelauj kichiuaj kemej Cristo uan kinxelouaj akin amo.

• 

  Tajkuilolmej: Dan. 2:31-33, 41-43.

  Tein moijtojka: Ueyi takat tein chijchiujtok ika tataman teposmej, kipia imetsuan tein maneliujtok ika tepos uan sokit.

  Keniuj mochiua: Sokit kinixnextia taltikpakneminij akin kinixyekana inintekiuajyot Gran Bretaña uan Estados Unidos. Nejon taltikpakneminij kinixnamikij tekiuanij. Yejua ika tekiuanij amo ueli senkis kikuij tanauatil tein kipiaj tein kemej yeskia tepos.

• 

  

  Tajkuilolmej: Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20.

  Tein moijtojka: Kisentiliaj “trigo” uan kitaliaj itech “trigojkal”, uan kiixtaliaj takeual takuaujtamach uan tamatkej maj kinixyekana “oksekin takeualme”. Peua moteixmatiltia “yankuik Tajtoltsin de [...] Dios” itech “nochi senmanauak”.

  Keniuj mochiua: Itech xiuit 1919 kiixtaliaj takeual takuaujtamach uan tamatkej maj kiixyekana ixolal Dios. Ijkuak, Momachtianij ika Biblia peuak okachi tanojnotsaj. Itech nejin tonalmej, itaixpantijkauan Jiova tanojnotsaj itech panoua doscientos uejueyi altepemej uan xolalmej, uan kikixtiaj amaixmej tein kimelauaj tein Biblia kijtoua itech panoua mil tataman tajtolmej.

• 

  Tajkuilolmej: Dan. 12:11; Apoc. 13:11, 14, 15.

  Tein moijtojka: Se “okuilin” tein kipia ome ikuaomiyouan kiniluia taltikpakneminij “ma kichijchiuakan se tatadios ten ixtamati keme ne [ueyi] okuilin” uan “kimaka ijiyot”.

  Keniuj mochiuak: Inintekiuajyot Gran Bretaña uan Estados Unidos kiixtalijkej Sociedad de Naciones. No kiselijkej ininnepaleuil okseki altepemej. Tekiuaj akin taixyekana norte no moajsik itech Sociedad de Naciones itech xiuit 1926 hasta xiuit 1933. Taltikpakneminij kinemilijkej ke Sociedad de Naciones ueliskia kichiuas maj onka yolseuilis itech nochi taltikpak, se taman tein sayoj iTekiuajyo Dios uelis kichiuas. No ijkon kinemilijkej keman moixtalij Naciones Unidas (ONU).

• 

  

  Tajkuilolmej: Dan. 8:23, 24.

  Tein moijtojka: Se tekiuaj akin ixtamouilil “semi tauejuelos”.

  Keniuj mochiuak: Inintekiuajyot Gran Bretaña uan Estados Unidos kichiuak maj miakej mikikan uan semi tauejueloj. Kemej neskayot, itech Ojpatika Ueyi Neteuilis, tateuianij kayomej Estados Unidos kitamotkej ome bombas itech se altepet kampa nemiaj akin kinixnamikiaj yejuan uan Gran Bretaña, tein kinmiktij miakej uan semi tauejueloj kemej amo keman ijkon mochiujtoya.

• 

  Tajkuilolmej: Dan. 11:31; Apoc. 17:3, 7-11.

  Tein moijtojka: “Chichiltik okuilin” tein kipia majtakti ikuaomiyouan kisa itech ueyi taltekoch, uan yejua se chikueyitika tekiuaj. Amatajkuilol Daniel kijtoua ke nejin tekiuaj se taman “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua”.

  Keniuj mochiuak: Itech Ojpatika Ueyi Neteuilis poliuik Sociedad de Naciones. Satepan ke tamik neteuilis, kiixtalijkej ONU. Ijkon kemej panok iuan Sociedad de Naciones, taltikpakneminij kinemiliaj ke ONU uelis kichiuas maj onka yolseuilis itech nochi taltikpak, se taman tein sayoj iTekiuajyo Dios uelis kichiuas. ONU kinixnamikis uan kinixpolos taneltokalismej.

• 

  

  Tajkuilolmej: 1 Tes. 5:3, TNM; Apoc. 17:16.

  Tein moijtojka: Tekiuajyomej kijtouaj ke onkak “yolseuilis uan yekyetolis”, ompa “ueyi okuilin” uan majtakti ikuaomiyouan kiixnamikij “siuaauilnenke” uan kiixpolouaj. Satepan, kinixpolouaj tekiuajyomej.

  Keniuj mochiuas: Tekiuajyomej kijtoskej ke onkakya yolseuilis uan yekyetolis. Ompa, tekiuajyomej tein moajsij itech ONU kinixpoloskej taneltokalismej tein amo melaujkej. Ijkon peuas ueyi tajyouilis tein tamis itech Armagedón, keman Jesús kiixpolos nochi tein Satanás kiixyekana.

• 

  Tajkuilolmej: Ezeq. 38:11, 14-17; Mat. 24:31.

  Tein moijtojka: Gog kiixnamiki ixolal Dios. Satepan, ángeles kinsentiliaj taixpejpenalmej.

  Keniuj mochiuas: Tekiuaj akin taixyekana norte uan okseki tekiuajyomej kiixnamikiskej ixolal Dios. Satepan ke peuas nejin taixnamikilis, kintamisentiliskej taixpejpenalmej ompa iluikak.

• 

  Tajkuilolmej: Ezeq. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Apoc. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20.

  Tein moijtojka: Akin youi itech “istak caballo” senkis tatani keman kiixpoloua Gog uan itateuijkauan. “Ueyi okuilin” kipantamotaj kampa “xotatok tit uan ka azufre” uan se ueyi tet kiixpoloua ueyi takat tamachijchiuj.

  Keniuj mochiuas: Jesús, Tekiuaj itech iTekiuajyo Dios, kimakixtis ixolal Jiova. Iniuan 144,000 uan ángeles kinixpolos nochi tekiuajyomej tein kiixnamikiskej ixolal Dios. Ijkon ixpoliuis nochi tein kiixyekana Satanás.