Ik wul air gerecht wild häwe

Soo as Ursula Menne fortelt hät

Air dail wat ik ümer sër saie wul, wäir dat al lüür mit gerechtigkët behanelt ware schule un, dårweegen bün ik inspuunt woore in Alemanha Oriental Comunista. Un hät mij bewunret dat dår, ine kadë, ik lërt häw oiwer air wild ån ungerechtigkët. Ik dau dit beeter uutdüüre.

IK BÜN geboore in 1922 ine Düütschland, in ain stad wat Halle hit. Halle is air sër früüer stad wat 200 kilomëter af blijwe däit fon Berlim. Mijn swester Käthe is geboore woore in 1923. Mij papa wäir air soldåt un mijn mama sijne arbëd wäir singe ine teatro.

Soo as mij papa, ik wul gërn dai ungerechtigkët almåke. As mij papa ni mër soldåt wäir, hai hät ain vend köft un dai mëste lüür wat dår kööpe däire dai wäire arm. Hai däir dai lüür beduure un däir geborgt forkööpe. Doir dit, dai vend is bråke. Ik har müst mit dit lërt häwe dat dës gerechtigkët ni licht is taum måken. Åwer, soo as juugende, ik wul sër gërn dat wild aners måke.

Mijn mama däir gërn musik hööre, singe un danse. Ik un mijn swester Käthe häwe dat mit eer lërt. Ik wäir air kind wat sër lustig wäir. Ik un mijn swester hare air gaur leewend bet dat jår 1939.

Air slim dail hät anfånge

As ik 15 jåre har, ik häw anfånge ane lëren balé danse. Ik häw ain dans lërt wat “dança de expressão” haite däit. Wee hijr airst mit anfånge hät, is ain fruug wääst wat Mary Wigman hit. In dës sort dans, dai mësch däit danse un däit wijse wat hai forneeme däit. Ik häw uk anfånge ane bijler anfarwe. Dun, as ik juugend wäir ik wäir sër fröölig, un ik häw sër feel daile lërt. Åwer in dat jår 1939 dat is ales aners woore in dai Twait Wild Krijg. In 1941 is anerd slecht dail passijrt: mij papa is doodbleewe weegen hai wäir krank ane lung.

Ain krijg doirsete is soo as ain slecht droom. As ik man bloosig 17 jår har, as dai Wild Krijg anfånge hät, ik dacht dai ganse lüür wäire forrükt woore weegen dai nazismo. Nåheer is dai armhët kåme, dai dood un ales is uutrot woore. Oos huus is gans foråst woore weegen dai bumbe wat upplatst sin un feel fon mijn fründe sin doodbleewe in dës krijg.

In 1945 as dai krijg alwoore is, ik ,mijn mama un mijn swester däire nog wåne in Halle. Ik wäir al forfrigt un har ain klain määke, åwer mij forfrigt leewend güng ni sër gaud. Ik un mij kërl sin uutananergåe. Taum mijn määke ernääre, ik däir arbëre mit danse un däir bijler anfarwe.

Nådem krijg, Düütschland is indailt woore in fair stüke un oose stad däir tauhööre tau dai stük wat União Soviética regijre däir. Den, jërer ainsig müst anware mit dai regirung fon dai comunistas. In 1949, dai stel woo wij wåne däire in Düütschland, wat Alemanha Oriental haite däir, is dai República Democrática Alemã woore.

Dat leewend uuner dai regirung fon dai comunistas

In dere jåre, mijn mama is krank woore un ik häw müst eer uppasse. Ik häw ain arbëd fuune in ain arbëdstel fone regirung. Dës tijd oiwer, häw ik wek juugende kent wat gëgen dai regirung wäire. Sai wule dat ale waite schule dai ungerechtigkët wat passijre däir. Air dail wat passijrt is, is air jong wääst wat ni in dai Universidade annåme woore is weegen sij papa har al tauhöört tau dai nazistas. Ik däir dai jong gaud kene weegen wij däire oos t’hoop tijdfordrijwe. Ik häw dun dacht: “Woweegen müst hai dat doirsete wen em sij papa wääst is wat dai forkërd dail måkt hät?” Ik häw mij nog mër mankmischt mit der juugende wat gëgen dai regirung wäire un ik häw uk uutsöcht mit eer upe ruu mitgåe taum forlange dat dai ungerechtigkët alware schul. Ais, häw ik sogår bläärer an dai trep fon dai gerichtshuus ranerbakt.

Ik däir arbëre for dai grup taum dai freere hule. Dårweegen ik müst wek braife srijwe wat mij unruig låte däire weegen dai wäire ni richtig. Ais, dës grup wul dës braife henschike tau air uld mësch wat in Alemanha Ocidental wåne däir taum em wat schåre. Dat hät mij soo arglig låte, weegen dai kërl däir air groot ungerechtigkët doirsete dårweegen. Den ik häw uutsöcht dai braife forsteeke. Dës braife sin nij ais henschikt woore.

“Dai slechst mësch” ine kadë hät mij hofnung geewt

In juni 1951, twai kërls sin in mij arbëd kåme un häwe soo sägt: “Duu warst inspuunt”. Sai häwe mij na ain kadë henbröcht wat up düütsch Roter Ochse haite däir, urer Roode Bule. Air jår nåheer häwes mij updrükt un stråft weegen ik wäir gëgen dai regirung. Air fon dere juugende hät mij tau dai Stasi, dai düütsch poliss, updrükt oiwer dai bläärer wat ik ranerbakt har an dai gerichtshuus. Dai gericht is ni wår wääst weegen sai häwe ni annåme dat wat ik sägt häw. Sai häwe mij stråft doir söss jårelang ine kadë site låte. Dës tijd oiwer, bün ik krank woore un bün ik inspuunt woore mank 40 fruuges wat uk krank wäire. As ik wäir mite fruuges t’hoop, häw dår saie dai wäire soo traurig. Dat hät mij sër unruig låte un dat hät mij sër groot angst geewt. Ik häw loope un häw sër an dai doir ranerslåe.

Dun, hät dai soldåt sägt: “Wat wilst duu?”

Ik häw sreege: “Ik mut hijr weggåe. Kast mij låte in ain stel alaine, åwer dau mij hijr ruuterneeme.” Dai soldåt hät går ni horgt wat ik sägt har. Bits tijd nåheer, häw ik ain fruug saie dat wäir aners as dai andrer. Ik häw in eere oogen saie dat sai freer wäir un ik häw dun mij gëgen eer set.

As ik mij gëgen eer set häw, häw ik mij wunert wat sai mij sägt hät. Sai hät soo sägt: “Wen’s duu dij gëgen mij setst, dau dij uppasse. Dai andrer daue denke dat ik dai slechst mësch bün, weegen ik bün fon dai Jehovaas Tüügen.”

In dai tijd, däir ik ni waite dat dai regirung fone comunistas maine däire dat dai Jehovaas Tüügen fainde wäire. Ik däir bloos waite dat twai wat dai Bijbel lëre däire, soo’s dai Jehovaas Tüügen in dai tijd kent wäire, däire ümer mijne papa besuike as ik klain wäir. Ik kan mij denke dat mij papa däir soo säge: “Dai wat dai Bijbel lëre sin richtig!”

Hät mij soo fröögt dat ik dai lijb fruug kent häw dat ik anfånge häw hüüle. Dës fruug däir Berta Brüggemeier haite. Ik häw eer forlangt: “Dau mij oiwer Jehovaa fortele.” Fon dun an, wäire wij ümer t’hoop un wij däire oiwer dai Bijbel fortele. Ik häw feel daile lërt, soo as dat Jehovaa air lijb un gerecht God is un wat oos freere giwt. Ik häw uk lërt dat hai almåke däit al dai nood un slechtigkët wat dai lüür måkt häwe. Soo as dai Salmo 37:10 un 11 sägt: “Bloos nog air klair bits, un dai slechte ware ni mër sin . . . Åwer dai Ër wart der fråme hööre un sai häwe den groot fruir in sër feel freere.”

Mij leewend nå dat ik looslåte woore bün

In 1956, nå bits mër as fijw jåre ine kadë, ik bün looslåte woore. Fijw dåg nåheer bün ik weggåe fon República Democrática Alemã na Alemanha Ocidental. Ik har al twai määkes in dës tijd, Hannelore un Sabine, un sai sin mit mij kåme. Dår, ik un mij kërl häwe oos uutananersrijwe låte un ik häw werer Jehovaas Tüügen fuune. Solang as ik dai Bijbel lëre däir, däir ik saie dat ik müst feel daile in mij leewend aners måke taum Jehovaa gefale. Ik häw dat måkt un häw mij tauwe låte in 1958.

Spåre hen, häw ik werer frijgt, åwer mit air wat uk Tüüge fon Jehovaa wäir, Klaus Menne. Ik un Klaus hare air sër fröölig forfrigt leewend un häwe twai kiner hat, Benjamin un Tabia. Is traurig, åwer 20 jåre trööguut, Klaus is doodbleewe as ain unglük mit em passijrt is, un häw ik ni mër frijgt. Åwer air dail wat mij sër troost giwt is waite dat bald dai doore daue upleewe hijr upe ër in air paradijs. (Lucas 23:43 un Atos 24:15) Anerd dail wat mij sër troost geewe däit is dat mij fair kiner sin uk Jehovaas Tüügen.

Doir dai Bijbel, häw ik lërt dat bloos Jehovaa kan dai wår gerechtigkët bringe. Aners as dai lüür, God süüt ales wat passijre däit mit oos, sogår dai daile wat kair mësch saie kan. Dit waite däit nuu mij freere geewe, uphaupt wen ik sai dat ain ungerechtigkët passijre däit urer wen ik ain ungerechtigkët doirsete dau. Eclesiastes 5:8 sägt: “Wen’s duu saie däist in dijn gëgend, dat dai arm ni hülp krijgt un mit ungerechtigkët behanelt wart, dau dij ni bewunre, weegen dai wat schef is, hät air wat schef is oiwer em un sin andrer wat nog hööger sin as sai.” (Bijbel Nova Versão Internacional) Gans sicher, kair is hööger as oos God, un soo as stäit in Hebreus 4:13, hai däit al daile gans genau saie un bald däit hai ale gerichte.

Ik kijk trööguut nå mijn bijnå 90 jåre

Wek måls dai lüür daue mij fråge woo dat leewend wäir uuner dai regirung fon dai nazistas un dai comunistas. Uuner kair fon dai wäir licht taum leewen. Dai twai sort regirungs, soo as al dai andrer, häwe weese dat dai lüür krijge ni sich selwst regijre. Dat is soo as dai Bijbel klår sägt in Eclesiastes 8:9: “Mësch däit oiwer’t mësche regijre taum eer aigen schåre.”

As ik jong wäir un ni dai wårhët kene däir, däir maine dat dai lüür sich selwst regijre küüne mit gerechtigkët. Nuu dau ik ales beeter forståe. Bloos oos God kan ain wild bringe wat wirklig gerecht is. Hai däit dat måke wen hai al dai slechte lüür uutrote un wen sij Kind Jësus Kristus dai ër regijre däit. Hai däit sich mër bekümre mit dai andrer as sich selwst. Soo sägt dai Bijbel oiwer Jësus in Hebreus 1:9, hai lijbt dai gerechtigkët un däit hasse dat wat gëgen dai lei is. Ik bün sër dankbår dat God hät mij nå dës schöön un gerecht Köönig henlenkt. Is uuner em sij regirung dat ik wil up ümer leewe!

[Bijld]

T’hoop mit mijn määkes, Hannelore un Sabine, nå dat wij kåme sin na Alemanha Ocidental

[Bijld]

Hüüt, t’hoop mit mij jong Benjamin, un em sijn fruug, Sandra