- 
	                        
            
            Etegameno—Mbela otali kwathele ngaa omuntu monkalamwenyo?Penduka mo! — 2004 | Apilili 22
- 
                            - 
                                        Etegameno — Mbela otali kwathele ngaa omuntu monkalamwenyo? OPWA li pu na okamati kamwe, edhina lyako Daniel. Oka kwatwa kokankela sho ke na omimvo omugoyi, noka lumbu nayo uule womumvo gumwe, sigo osho ka hulitha ke na omimvo omulongo. Oondohotola nosho wo aantu yaandjawo oya li ye shi kutya onkalo yako kayi na siku yi ka hwepopale. Ihe Daniel ye mwene okwa li e na etegameno kutya ota ka tya po hwepo. Okwa kala ta dhiladhila kutya shampa a koko ote ki ilongela uunamiti, opo a monene okankela omuti. Okwa li a nyanyukwa noonkondo sho u uvu kutya ndohotola ngoka a pyokoka mokupanga onkakela ndjoka e na, ote ya e mu mone. Ihe ndohotola ina ka vula we okuthika esiku ndyoka, omolwonkalo yombepo ndjoka ya li kaayi li nawa. Shono osha ningitha Daniel a polimane, e ti ihupula, nokonima yomasiku gaali okwa si. Ehokololo ndika olya zi komuntu gumwe ngoka ha gandja ekwatho lyopaunamiti. Okwa konakona nkene okukala netegameno noku li kanitha haku gumu onkalo yomuntu. Otashi vulika nangoye wu uva omahokololo goludhi ndoka. Pashiholelwa, omukulupe ngoka e li pokusa, otashi vulika a kale a hala okumona oshinima shontumba tashi ningwa. Otashi vulika a kale a halelela okumona omuntu gwontumba ngoka e hole, nenge a hala okudhana esiku lyontumba ndyoka lya simana. Ngele shoka a hala osha ningwa, ohashi vulika a se konima yomasiku gontumba. Oshike naanaa hashi ningitha omuntu a kale e na etegameno ndyono? Mbela etegameno oli na ngaa uuwanawa washa, ngaashi yamwe yi itaala? Aakonakoni yiinima yopaunamiti oyendji oye shi koleke kutya okukala wu na omukumo, etegameno nowa nyanyukwa, ohayi kwathele omuntu a kale e na uukolele nokulelepeka onkalamwenyo ye. Ihe aantu yamwe itaya tsu kumwe nasho. Aakonakoni yamwe yiinima oya ti kutya oshinima shono inashi kolekwa kaanongononi. Pehala lyaashono, yo oye wete kutya omukithi kehe tagu kwata omuntu ohagu etwa owala kuunkundi wontumba molutu. Eitaalo kutya etegameno ihali eta uuwanawa washa olya za nale. Omimvo odhindji dha ka pita, omufilosofi Omugreka, gwedhina Aristotle okwa li a pulwa a fatulule kutya etegameno oshike. Okwa yamukula a ti: “Olyo ondjodhi yowala.” Omupresitende gwotango gwaAmerika, Benjamin Franklin, okwa popile a geya, a ti: “Ngele opu na ngoka i itaala kutya etegameno otali mu kwathele, nena oti ifundjaleke.” Mbela oshili kombinga yetegameno oyini? Mbela oli li ondjodhi, nenge oshinima owala shoka aantu haya ningi, opo ya hekelekathane? Mbela opu na ngaa uumbangi mboka tawu ulike kutya etegameno oshinima shoshili nosha simana, shoka atuheni twa pumbwa, opo tu kale tu na uukolele notwa nyanyukwa? 
 
- 
                                        
- 
	                        
            
            Omolwashike twa pumbwa etegameno?Penduka mo! — 2004 | Apilili 22
- 
                            - 
                                        Omolwashike twa pumbwa etegameno? ANDO Daniel ngoka twa zi nokupopya okwa li a tsikile okukala e na etegameno, andola oshike sha ningwa po? Mbela ando okwa ka monena ngaa okankela omuti? Mbela ando oku na omwenyo sigo onena? Aantu mboka yi itaala kutya etegameno otali vulu okukwathela omuntu ngoka te ehama a tye po hwepo, nayo itaya ka zimina omapulo ngoka. Shono otashi ulike kutya katu na okukala unene twa lenga etegameno, tse katu na okukala tu wete kutya kali na ekwatho lyasha. Etegameno ihali panga nenge li aludhe omikithi adhihe. Ndohotola gwedhina Nathan Cherney, ngoka a li a pulwapulwa koradio yedhina CBS News moAmerika, okwa londodha shi na ko nasha nokulombwela aavu kutya etegameno lya kola otali vulu oku ya aludha, a ti: “Opu na aasamane yamwe haya nyenyetele aakulukadhi yawo mboka taye ehama kutya sho itaaya ti po hwepo, aniwa osho ya teka omukumo yo ihaya dhiladhila iinima tayi tungu.” Okwa gwedha ko a ti: “Omadhiladhilo ngono ohaga ningitha aantu ya kale yu uvite kutya omuvu oku na oonkondo a keelele oshitumbuka nenge okankela kaayi taandele molutu lwe. Yamwe ohaya kala yu uvite kutya ngele onkalo yomuvu itayi hwepopala, nena oye e na okupewa ombedhi, oshinima shono sha puka.” Aantu mboka ye na uuvu woshinamenena, ohaya kala taya ningi ngaashi taya vulu ya tye po hwe po. Onkee ano, aantu yaandjawo kaye na nando oku ya ningitha ya kale yu uvite ye na ondjo, oshoka oya gwililwa po nale kuuvu wawo. Mbela natu thike ihe pehulithodhiladhilo kutya etegameno kali na ekwatho lyasha? Aawe. Ndohotola Nathan Cherney, ngoka a popiwa metetekelo, naye oku na owino yokukwathela aavu, opo uuwehame mboka ye na kaawu ya ye komwenyo. Ihe nonando ongawo, iha kutha po uuwehame waavu thiluthilu nenge a lelepeke onkalamwenyo yawo. Pehala lyaashono, ohe ya kwathele owala ya tye po hwepo noya kale ya nyanyukwa, manga ye li momwenyo. Oondohotola dholudhi ndono, odhi itaala kutya osha simana okupanga omuvu momukalo ngoka tagu mu kwathele a kale e na ombili yopamadhiladhilo, nonando ote ehamenene. Opu na uumbangi owundji mboka tawu ulike kutya etegameno otali vulu okukwathela omuntu a kale e na ombili yopamadhiladhilo. Omolwashike etegameno lya simana? Omunyoli gwiifo ya pamba uunamiti, ndohotola W. Gifford-Jones okwa ti: “Etegameno ohali kwathele omuntu a tye po hwepo.” Shono okwe shi popi konima yomapekapeko ngoka ga ningwa, opo ku kwathelwe mboka taye ehamenene ya kale ye na ombili yokomwenyo. Ekwatho ndyono ngawo, otali vulu oku pa aavu etegameno noya kale ye na etaloko ewanawa. Uuyelele wumwe mboka wa monikile mo 1989, owu ulika kutya aavu mboka ya kwathelwa ya kale ye na etegameno oya li ya kala nomwenyo ethimbo ele. Ihe uuyelele mboka opo wa monika ngashingeyi, inawu koleka naanaa oshinima shoka. Omakonakono oge shi ulika kutya aavu mboka haya kwathelwa ya kale nombili yokomwenyo, ihaya kwatwa naanaa kepolimano noihaya kala muuwehame wamemememe ya fa mboka inaaya pewa ekwatho lya sha. Natu tale ishewe komapekapeko gamwe nkene etaloko ewanawa netaloko ewinayi hali gumu mboka ye na uuvu womutima (coronary heart disease [CHD]). Aalumentu ya konda pe 1 300 oya li ya pulwapulwa ku talike kutya yangapi ye na omukumo nayangapi ya teka omukumo. Mokati kaalumentu 1 300 aashona owala ya li ye na omukumo, omanga oyendji ya li ya teka omukumo. Konima yomimvo omulongo, oya konakonwa ishewe e taku monika kutya oopelesenda 12 dhaalumentu mboka ya teka omukumo oya li ye na oludhi lwontumba lwuuvu womutima. Meme Laura Kubzansky omuprofesoli, ngoka ha kwathele kosikola hayi ithanwa Harvard School of Public Health, ha longo aantu kombinga yuulipamwe, okwa ti: “Uumbangi kutya okukala nombili yokomwenyo otaku vulu okukwathela omuntu a kale e na uukolele, omitotolombo dhowala, aanongononi inaya koleka oshinima shoka. Uuyelele kombinga yaalumentu 1 300 mboka ya konakonwa owo wotango tawu ulike kutya okukala wu na omwenyo omwanawa ohashi kwathele omuntu wu kale wu na uukolele nosho wo kuu kwatwe nuupu kuuvu womutima.” Omapekapeko gamwe ishewe ngoka ga ningwa otagu ulike kutya mboka haya kala ye na omukumo konima yetando, ohaya ti po hwepo nziya, omanga mboka haya kala ya teka omukumo ihaya aluka nziya. Aantu yamwe oye shi ndhindhilika kutya ngele omuntu oku na etaloko ewanawa ohashi vulika a kale nomwenyo ethimbo ele. Omapekapeko oga li ga ningwa ku talike nkene uukulupe hawu gumu mboka ye na etaloko ewanawa nosho wo mboka ye na etaloko ewinayi. Nziya konima owala sho aakulupe ya tuminwa omatumwalaka kutya okukala omukokele otashi ti owu na owino nosho wo uunongo, oya tameke okweenda nondjungu nokukala ye na oonkondo. Ondjungu ndjoka ya li ye na, oya fa yomuntu ngoka a kala ta ningi omadhewo uule woomwedhi ndatu lwaampo. Omolwashike okukala wu na etegameno, omukumo nosho wo etaloko ewanawa hayi vulu okukwathela omuntu a kale e na uukolele? Aanongononi noondohotola otashi vulika kaayu uvite ko nawa natango nkene olutu lwomuntu nosho wo uuluyi we hawu longo, onkee itaya vulu okugandja eyamukulo lyothaathaa kepulo ndyoka. Ihe mboka ya konakona kombinga yolutu nuuluyi womuntu, otaya vulu okufekela shi ikolela kuunongo, kontseyo nenge kuuyelele mboka ya mona. Pashiholelwa, omuprofesoli gumwe guuluyi nosho wo oothipa dholutu lwomuntu okwa ti: “Omuntu oho kala wu uvite nawa ngele wa nyanyukwa nowu na etegameno. Iho kala wa gwililwa po unene pamadhiladhilo nolutu ohalu kala lwa ndjangumukwa. Shono aantu taya vulu okuninga, opo ya kale ye na uundjolowele, osho okukala ye na ombili yokomwenyo, ya nyanyukwa noye na etegameno.” Omimvo 3 000 lwaampono dha ka pita, omukwaniilwa omunandunge, Salomo, okwa li a wilikwa kuKalunga a nyole kombinga yoshinima shoka. Otashi vulika oondohotola dhimwe, aanongononi nosho wo mboka haya panga uuvu wopamadhiladhilo, opo tayu uvu lwotango uuyelele mbuka wu li mOmbiimbeli. Omayeletumbulo 17:22, otaga ti: “Omutima gwa nyanyukwa otagu eta uundjangandjele, ihe omwenyo gwa nyanyagulwa otagu thipula omasipa.” Mboka haya konakona Ombiimbeli, oohapu ndhika kadhi shi oompe kuyo. Ovelise ndjika inayi tya kutya omwenyo gwa nyanyukwa otagu vulu okupanga uuvu wontumba, ihe oya ti kutya otagu “eta uundjangandjele.” Uushili owo kutya, ando etegameno olya li omuti gokupanga, nena ando oondohotola adhihe otadhi gu gandja kaavu. Oshinima shimwe ishewe osho kutya, etegameno ihali etele owala omuntu uundjolowele, ihe otali vulu wo oku mu etela ombili yokomwenyo. Omukumo, uunye nosho wo onkalamwenyo Aakonakoni yiinima oye shi mona kutya mboka ye na omukumo ohashi ya etele omauwanawa ogendji. Ohaye shi enditha nawa kosikola, kiilonga nomomaudhano. Pashiholelwa, opu na omapekapeko gamwe ngoka ga li ga ningwa nosipana yimwe yoomeme yokumatuka. Aadheuli yawo oya li ye ya konakona tango taya tala owala kutya ohaya tondoka ngiini. Oya konakona wo oomeme mboka ya tale kutya oye na omukumo gu thike peni. Iizemo oyu ulike kutya mboka ye na omukumo, oyo ya li ye na ondapo ye vule mboka kaaye na naanaa omukumo. Omolwashike aantu mboka ye na omukumo haye shi enditha nawa monkalamwenyo? Omuntu ngoka kee na omukumo, oku na uunye. Omapekapeko gamwe ngoka ga ningwa mo 1960 nasha, kombinga yeihumbato lyiinamwenyo, oge etitha pu totwe omupopyo gumwe hagu ti kutya iinamwenyo ohayi ihumbata unene shi ikolelela kedheulo ndyoka ya pewa nenge koonkalo ndhoka ya pita mudho, ihe hakunkene ya shitwa. Aapekapeki oye shi mona kutya aantu nayo ohaya vulu okwiihumbata shi ikolelela keputuko nokoonkalo ndhoka ya pita mudho. Pashiholelwa, opu na omapekapeko gamwe ngoka ga li ga ningilwa ongundu yimwe yaantu ndjoka ya tulwa mehala mu na omakudhilo kaage shi kwiidhidhimikilwa. Oya li ya lombwelwa mpoka ye na okuthinda, opo omakudhilo ngoka ga shune pevi noya li ya pondola oku shi ninga. Ongundu ontiyali oya li ya lombwelwa oshinima sha faathana, ihe sho ya thindi mpoka ya lombwelwa yi thinde, inapu ya elunduluko lyasha. Oyendji oya li yu uvite kutya kaye na we shoka taya vulu okuninga po. Oya li ya pulwa konima yethimbo, mesiku olyo tuu ndyoka ya ninge oshinima sha faathana, ihe oyendji kaya li ya we ya hala okukambadhala. Oya li ye wete kutya itaya vulu we okuninga po sha. Ihe yamwe mboka ye na omukumo, yomongundu ndjoka ontiyali, inaya sa uunye, oya tsikile okuninga ngaashi ya lombwelwa. Ndohotola Martin Seligman, ngoka a li u unganeka oshinima shono, oshe mu inyengitha a ka konakone nkene omukumo nosho wo uunye hayi gumu aantu monkalamwenyo. Okwa li a konakona nuukeka okudhiladhila kwaantu mboka ye na egamo lyoku iyekelela. Okwe shi ndhindhilike kutya aantu mboka ye na uunye, ihaya tungu, nohashi ya imbi ya ninge iinima yi itula mo. Oshinima shoka ohashi yi moshipala omalalakano gawo monkalamwenyo. Sho ndohotola Seligman a ngongo kombinga yuunye, okwa ti: ‘Omimvo 25 ndhoka nda kala tandi konakona uukwatya mboka odha tompa ndje ndi mone kutya ngele ohatu kala twa sa uunye aluhe, nenge tu uvite kutya otu na omupya mukehe shimwe nosho owala tatu kala ngawo sigo aluhe, iinima kayi na siku yi ke tu endele nawa. Onkee ano, katu na okwiitaala oshinima sha tya ngaaka.’ Ngaashi twe shi popi metetekelo, otashi vulika oshinima shoka shi kale oshipe kuyamwe, ihe mboka haya konakona Ombiimbeli oye shi kutya etekomukumo olya nika oshiponga. Ombiimbeli mOmayeletumbulo 24:10 otayi ti: “Ngele to tenguka pethimbo lyuudhigu, nena oonkondo dhoye oonshona ngiini!” Ombiimbeli oye shi popya sha yela kutya etekomukumo nokuninga omwenyo omwiinayi ohayi yugu omuntu oonkondo dhokuninga sha. Oshike to ka ninga po wu kondjithe uunye, nokukala wu na omukumo, opo wu kale wu na etegameno monkalamwenyo yoye? [ETHANO] Etegameno otali vulu okweetela omuntu uuwanawa owundji 
 
- 
                                        
- 
	                        
            
            Oto vulu okusinda uunyePenduka mo! — 2004 | Apilili 22
- 
                            - 
                                        Oto vulu okusinda uunye MBELA omashongo ngoka ho iyadha mugo monkalamwenyo ohu ungaunga nago ngiini? Aatseyinawa yiinima oyi itaala kutya eyamukulo kepulo ndyoka otali vulu okuulika kutya owu na omukumo nenge owu na uunye. Atuheni ohatu adhika komaupyakadhi gi ili nogi ili, gamwe omashona nagamwe omanene. Omolwashike mbela aantu yamwe hayu ungaunga nomaupyakadhi omanene, nopwaa na okusholola, omanga yamwe haya teka omukumo nziya nomuunima uushona? Pashiholelwa, natu tye nduno oto kongo iilonga. Owa yi wu ka pulwapulwe, ihe ino za mo moshihogololitho. Mbela oho kala wu uvite ngiini konima yoshinima shono? Otashi vulika wu kale wa sa uunye, e to ilombwele to ti: ‘Kapu na ngoka a hala okukuta ndje. Kandi na siku ndi ka mone iilonga.’ Nenge wu kale wu uvite kutya ku na ‘we esiku wu pondole sha monkalamwenyo yoye ayihe, nokukala wu wete kuu na we oshilonga shasha. Otashi vulika wu iyekelele.’ Omadhiladhilo ga tya ngawo otaga ulike kutya ngoye owu na uunye. Kondjitha uunye Ongiini to vulu okukondjitha uunye? Oshinima shotango, shoka sha simanenena, kala ho shi ndhindhilike mo nziya uuna wa sa uunye. Oshinima oshitiyali, ninga ngaashi to vulu wu kondjithe uukwatya mboka. Ngele inashi ku endela nawa, tala kutya osheetithi oshike. Pashiholelwa, mbela oshoshili ngaa kutya ino mona iilonga, shaashi kapu na ngoka a hala oku ku kuta? Nenge pamwe omugandji gwiilonga okwa kutha po omuntu ngoka a gwanitha po iitegelelwa yontumba? Ngele oho tala kiinima ayihe mbyoka ya kwatelwa mo, otashi ke ku kwathela kuu se uunye. Mbela sho inoo kutwa miilonga pompito ndjono, otashi ti kutya ku na we siku wu ka pondole? Mbela ito shi enditha nawa miinima yimwe, ngaashi, mokulongela Kalunga, megumbo nomokupanga uukuume nayalwe? Ekelahi omadhiladhilo omawinayi kutya kehe shimwe otashi ke ku endela owala nayi monakuyiwa. Mbela owu na uushili kutya, ku na siku wu ka mone we iilonga? Onkee ano, opu na oshindji shoka to vulu okuninga po wu kondjithe uunye. Kala wu na omukumo, opo wu adhe omalalakano goye Omimvo opo dha zi ko, aakonakoni yiinima oye eta po efatululo tali hokitha kombinga yetegameno. Oya ti kutya oshitya etegameno osha kwatela mo eitaalo kutya oto vulu okugwanitha po omalalakano goye. Oshitopolwa tashi landula ko, otashi ku ulika kutya etegameno olya kwatela mo oshindji shi vulithe owala okugwanitha po omalalakano getu. Otali vulu oku tu kwathela tu kale tu na omukumo notu adhe omalalakano getu monkalamwenyo. Onkee ano, okukala neitaalo kutya oto vulu okugwanitha po omalalakano goye, oshi na uuwanawa wontumba. Opo tu kale neitaalo kutya otatu vulu okwaadha omalalakano getu gomonakuyiwa, otwa pumbwa okukala tu na omukalondjigilile gwokwiitulila po omalalakano ngashingeyi noku ga gwanitha po. Ngele iho shi ningi pandjigilile, osha simana wu dhiladhile muule kombinga yomalalakano ngoka wi itulila po. Shotango, omalalakano gashike wu na? Oshipu tu kale twa pwila owala miinima yakehe siku, e tatu dhimbwa okwiitulila po omalalakano kutya oshike naanaa twa hala okwaadha monkalamwenyo noshike sha simanenena kutse. Ombiimbeli otayi ti kutya natu kale tu na “owino yokuyoolola iinima mbyoka yi na oshilonga,” sha hala okutya, tu kale tu shi iinima mbyoka tu na okutula pondondo yotango. — Aafilippi 1:10. Ngele otu shi shoka tu na okupititha komeho, ohashi kala oshipu kutse okwiitulila po omalalakano ga simana, ngaashi okulongela Kalunga, oku shi enditha nawa megumbo nosho wo kiilonga. Inatu pumbwa okwiitulila po omalalakano ogendji petameko. Elalakano kehe tatu itulile po natu kale tu na uushili kutya otatu vulu oku li gwanitha po nuupu. Ngele otwi itulile po elalakano ndyoka tali ke tu nyenga, otashi ke tu gwilila po unene e tatu teka omukumo. Onkee oshi li pandunge tu itulile po omalalakano ngoka tatu vulu okugwanitha po nuupu, opo ihe tatu itulile po ngoka tashi pula ethimbo tu ga gwanithe po. Omukulu gwonale okwa tile: “Shidhigu iha nyenge mwene.” Momupopyo ngoka omu na uushili wontumba. Ngele otwi itulile po omalalakano gontumba, otwa pumbwa oonkondo nosho wo ehalo tu ga gwanithe po. Otu na wo okukala twa tokola toko tu ga gwanithe po nokudhiladhila kuuwanawa mboka tatu ka mona uuna twe shi ningi. Odhoshili kutya omashongo opo ge na okukala, ihe otu na okukala tu shi kutya kapu na shidhigu ihaa hulu, po kapu na shikukutu ihaa shuna omutse miipeta. Otwa pumbwa wo okudhiladhila shoka tu na okuninga tu adhe omalalakano getu. Omunyoli gwedhina C. R. Snyder, ngoka a konakona muule esimano lyetegameno, okwa gandja omayele ogendji nkene tatu vulu okwaadha elalakano kehe twi itulila po. Ngele omukalo gwotango inagu longa, otatu vulu okuya komutiyali, komutitatu nosho tuu. Snyder okwa ti wo kutya natu ilonge okulundulula omalalakano getu. Ngele otatu nyengwa okwaadha elalakano lyontumba, otashi ke tu teya omukumo ngele otwa kala tatu kondjo nalyo unene. Pehala lyaashono, ngele otwe li pingene po nalilwe ndyoka tatu vulu okugwanitha po, otashi ke tu pa etegameno. Opu na ehokololo li li mOmbiimbeli tali tu kwathele moshinima shika. Omukwaniilwa David okwa li e na elalakano ewanawa a tungile Kalunga ke, Jehova, otempeli. Ihe Kalunga okwa lombwele David kutya omwana, Salomo, oye te ke shi ninga. Pehala lyokuninga omwenyo omwiinayi nenge lyokupula komeho nelalakano lye, David okwa pulakene. Okwa longitha oonkondo dhe a gongele iimaliwa niilongitho mbyoka omwana ta ka pumbwa, opo a mane okutunga otempeli. — 1 Aakwaniilwa 8:17-19; 1 Ondjalulo 29:3-7. Nonando otu kale tu na etegamano lya kola mokukondjitha uunye nosho wo mokukala tu na omukumo tu adhe omalalakano getu, otashi vulika tu iyadhe twa ninga omwenyo omwiinayi. Omolwashike mbela? Oshoka itatu vulu okuninga po sha miinima oyindji mbyoka hayi tu teya omukumo muuyuni mbuka. Mbela oshike tashi vulu oku tu kwathela tu kale tu na etegameno, uuna tatu dhiladhila komaupyakadhi ogendji ngoka ge tu gwilila po, ngaashi oluhepo, iita, okwaanuuyuuki, uuwehame nosho wo eso? [Ethano] Ngele ino kutwa miilonga mbyoka wa li wa hala, mbela oho kala to dhiladhila kutya kapu na we esiku wu ka mone iilonga? [Ethano] Omukwaniilwa David okwa li u ulike kutya oha tifuka ngele tashi ya pomalalakano ge 
 
- 
                                        
- 
	                        
            
            Openi tatu vulu okwaadha etegameno lyolela?Penduka mo! — 2004 | Apilili 22
- 
                            - 
                                        Openi tatu vulu okwaadha etegameno lyolela? NATU tye andola owili yoye oya teka noitayi longo we. Ihe opu na omaetopo ogendji nkene to vulu oku yi pangelitha. Omaetopo gamwe oge shi okwiinekelwa, ihe gamwe kage shi okwiinekelwa. Ongiini ngele owu uvu kutya omushiinda shoye oye a longa owili ndjoka omimvo odhindji dha ka dhilongela? Shimwe ishewe, oku na ehalo lyoku ku kwathela e yi pangele oshali. Mbela oto ka kala ngaa natango to ipula kutya oto ke yi pangelitha ngiini? Etegameno otatu vulu oku li yelakanitha nowili ndjoka. Omolwomaudhigu ogendji ngoka ge li muuyuni, aantu oyendji oya kanitha etegameno. Ngele oshe ku ningilwa, openi to ka konga ekwatho? Opu na aantu oyendji mboka haya ti kutya otaya vulu okugandja ekwatho, ihe omaetopo gawo otaga limbilike noitaga tsu kumwe. Omolwashike itoo kongo ekwatho kuKalunga ngoka e tu shita tu na etegameno? Ombiimbeli otayi ti kutya “ke li kokule nomuntu nando ogumwe” nokwa halelela oku tu kwathela. — Iilonga 17:27; 1 Petrus 5:7. Eityo lyomuule lyoshitya etegameno Shoka Ombiimbeli tayi ti kombinga yetegameno oshi na eityo lyomuule nolya simana, shi vulithe shoka oondohotola, aanongononi naamboka haya panga uuvu wopamadhiladhilo taya ti kunena. Oshitya shOshihebeli nOshigreka hoka kwa za oshitya “etegameno” shoka shi li mOmbiimbeli, otashi ti okukala wa halelela sha nowa tegelela sha oshiwanawa shi ningwe. Oshi li ngeyi kutya etegameno olya kwatela mo iinima iyali. Olya kwatela mo okukala wa halelela sha oshiwanawa shi ningwe nosho wo okukala nuumbangi mboka tawu ulike kutya otashi ka ningwa shili. Etegameno ndyoka lya popiwa mOmbiimbeli kali shi ondjodhi yowala, ihe oli li einekelo lya kola. Shoka otashi ulike kutya etegameno olya faathana neitaalo ndyoka li na aluhe okukala li ikolelela kuumbangi wontumba. (Aahebeli 11:1) Nonando ongawo, Ombiimbeli otayi gandja eyooloko pokati keitaalo nosho wo ketegameno. — 1 Aakorinto 13:13. Natu tale koshiholelwa. Ngele owa pula kuume koye ngoka wi inekela ekwatho, oho kala wu na etegameno kutya ote ke ku kwathela. Etegameno ndyoka wu na kali shi osima, oshoka owe mu inekela. Owu mu shi nawa nowa mona nale kutya oku na ohenda noku hole okugandja. Shika otashi ulike kutya eitaalo netegameno oya pambathana, ihe oya yooloka wo. Oshike tashi ku kwathele wu kale wi inekela muKalunga? Etegameno olya kankamena koshike? Kalunga oye onzo yetegameno lyashili. Okuza konalenale, Jehova okwa kala nokwiithanwa “etegameno lyaIsrael.” (Jeremia 14:8) Etegameno ndyoka oshigwana shAaisraeli sha li shi na, okuye lya li hali zi, nomolwaashono oye a li etegameno lyasho. Etegameno lyoshigwana shoka kalya li ondjodhi yowala. Kalunga okwa li e shi kwathele shi kale shi na etegameno lya kola. Omauvaneko agehe ngoka a li e shi uvanekela, okwe ga gwanitha. Josua, omuwiliki gwoshigwana shaIsraeli, okwa li e ya lombwele a ti: “Kehe gumwe gwomune oku shi shi . . . kutya Omuwa Kalunga keni okwe mu pe iinima ayihe iiwanawa mbyoka e yi mu uvanekele.” — Josua 23:14. Sigo okunena Kalunga oha gwanitha po omauvaneko ge. Ondjokonona oye shi koleka kutya iinima oyindji mbyoka Kalunga u uvaneka yi li mOmbiimbeli oya gwanithwa. Omauvaneko ge gopahunganeko oge shi okwiinekelwa, nomolwaasho poompito dhimwe ga nyolwa ga fa ga gwanithwa nale nokuli. Onkee Ombiimbeli otayi vulu okwiithanwa embo lyetegameno. Sho to konakona nkene Kalunga a li u ungaunga naantu, oto ka kala wu na omatompelo ogendji gokukala we mu inekela. Omuyapostoli Paulus okwa ti: “Ashihe shoka sha nyolwa mOmanyolo, osha nyolwa, shi tu longe, opo tu kale tu na etegameno tali zi mokwiidhidhimika notu mone omukumo, ngele tatu lesha oohapu dhaKalunga.” — Aaroma 15:4. Kalunga okwe tu pa etegameno lyeyumuko Uunake hatu kala unene twa pumbwa etegameno? Uuna twa silwa. Aantu oyendji mboka ya silwa, ohaya kala ya pumbwa etegameno nehekeleko. Eso olyo unene hali tu ningitha tu kanithe etegameno. Eso kali na mwene. Otatu vulu owala okukala nomwenyo uule wethimbo lyontumba, nokapu na ngoka ha vulu okukeelela eso. Oshi li mondjila sho Ombiimbeli tayi ithana eso “omutondi gwahugunina.” — 1 Aakorinto 15:26. Openi tatu vulu okwaadha etegameno nehekeleko uuna twa silwa? velise 26 oya ti kutya eso olyo omutondi gwahugunina, noli na wo “okusindwa.” Jehova Kalunga oku na oonkondo e vule eso kokulekule. Okwe shi ulika lwiikando oyindji. Ngiini mbela? Omokuyumudha aasi. Opu na omahokololo omugoyi ge li mOmbiimbeli, taga popi nkene Kalunga a li a longitha oonkondo dhe a yumudhe aasi. Jehova okwa li wo a pe oonkondo Omwana, Jesus, a yumudhe kuume ke, Lasarus, ngoka a li a sa uule womasiku gane. Jesus okwa li e shi ningi montaneho yaantu oyendji, ihe ine mu yumudha meholeko. — Johannes 11:38-48, 53; 12:9, 10. Otashi vulika wu pule to ti: ‘Aantu oya li ya yumudhilwa shike, ngele oya ka kulupa ngaa natango e taya si ishewe?’ Osho, ihe omahokololo geyumuko ngoka ge shi okwiinekelwa, ngaashi lyaLasarus, otage tu pe etompelo lyokwiitaala kutya aasi otaya ka yumudhwa shili. Otage tu kwathele wo tu kale twa hala okumona mboka ya sa taya yumudhwa. Otage tu kwathele tu mone kutya shoka twa tegamena otashi ka ningwa shili. Jesus okwa ti: “Ongame eyumuko nomwenyo.” (Johannes 11:25) Jesus oye ta ka pewa oonkondo kuJehova, opo a yumudhe aantu ayehe muuyuni. Jesus okwa ti: “Ethimbo otali ya, uuna ayehe mboka ye li moombila, taa ka uva ewi lye [Kristus]. Yo notaa ka za mo moombila dhawo.” (Johannes 5:28, 29) Ayehe mboka ye li moombila oye na etegameno lyoku ka yumudhwa ya ka kale nomwenyo moparadisa kombanda yevi. Omuhunganeki Jesaja okwa popi kombinga yeyumuko a ti: “Oonakusa yoye otaya ka ninga omwenyo ishewe! Omidhimba dhawo otadhi ka yumuka. Ayehe mboka ya kotha moombila, otaya ka penduka nokwiimba ekandanga. Ngashika omume tayi tutike evi, osho Omuwa ta ka mwenyeka mboka ya sa nale.” — Jesaja 26:19. Mbela euvaneko ndyoka itali tu hekeleke tuu? Aasi oye li mehala lya gamenwa, ya fa okahanona hoka haka kala ka gamenwa mela lyayina. Kalunga Omunankondoadhihe, ke na esiku a dhimbwe mboka ye li moombila. (Lukas 20:37, 38) Masiku ote ke ya yumudha notaya ka hambelelwa kaantu yaandjawo, ya fa owala taya hambelele okahanona hoka opo ka valwa. Onkee ano, nonando otu se, otu na etegameno. Nkene etegameno tali vulu oku tu kwathela Paulus okwe tu longa kutya etegameno olya simana. Okwe li yelekanitha negala lyosheela ndyoka li li oshitopolwa sha simanenena shiikondjitho mbyoka twa pewa kuKalunga. (1 Aatessalonika 5:8) Omolwashike mbela a yelekanitha etegameno negala lyosheela? Pethimbo lyonale, omukwiita okwa li ha zala egala lyosheela kombanda yaandyoka lyoshipa, uuna tayi molugodhi. Egala lyosheela ohali gamene omutse gwe, opo kaagu mone oshiponga, shoka tashi vulu oku etela omukwiita eso. Mbela Paulus okwa hala oku tu longa shike? Ngaashi owala egala lyosheela hali gamene omutse, etegameno nalyo ohali gamene omadhiladhilo getu. Ngele owu na etegameno lya kola momalalakano gaKalunga, oto ka kala wu na ombili yokomwenyo. Itayi ka kana po uuna wi iyadha muudhigu. Mbela olye gwomutse inaa pumbwa egala lya tya ngawo? Paulus okwa li wo a longitha ethaneko lilwe tali ulike kutya etegameno olya kwatathana nehalo lyaKalunga. Okwa nyola a ti: “Etegameno ndika lyetu olya kwata lya dhiginina oomwenyo dhetu.” (Aahebeli 6:19) Paulus okwa li a hupu lwiikando oyindji meteko lyosikepa, nomolwaasho a li e shi nawa esimano lyohangela yosikepa. Uuna oshikungulu sha tukuka, aathayili ohaya umbile ohangela mefuta, opo yi kwate osikepa. Ngele ohangela ya thiki kondandelo yefuta, e tayi haka mevi, osikepa ohayi kala ya thikama pehala limwe, pehala lyokukala tayi falafalwa komakuthikuthi gomefuta sigo ye ki idhenga momamanya. Ngaashi owala ohangela yosikepa, etegameno lyetu momauvaneko gaKalunga otali vulu oku tu kwathela tu pite miikungulu yonkalamwenyo, uuna ‘lya kwata lya dhiginina.’ Jehova oku uvaneka kutya ethimbo otali ke ya uuna ta ka hulitha po iita, omiyonena, oluhodhi nosho wo eso. (Tala oshimpungu pepandja 10.) Ngele otwa kaleke etegameno ndyoka momadhiladhilo, otashi ke tu kwathela tu idhidhimikile oothina dha mbanda yevi notu kale twa tokola toko tu iyuthe komithikampango dhaKalunga. Itatu ke etha tu nwethwe mo kiikala iiwinayi mbyoka yi li apuhe muuyuni kunena. Etegameno ndyoka Kalunga e tu pa, nangoye olye ku kwatela mo wo. Okwa hala wu kale nomwenyo sigo aluhe ngaashi sha li elalakano lye petameko. Okwa hala “aantu ayehe ya hupithwe.” Oshike tu na okuninga opo tu ka hupithwe? Shotango, kehe gumwe gwomutse okwa pumbwa ‘okutseya oshili.’ (1 Timoteus 2:4) Aanyanyangidhi yoshifo shika otaye ku ladhipike wu ilonge oshili yOohapu dhaKalunga ndjoka tayi vulu oku ke ku petha omwenyo. Etegameno ndyoka Kalunga te ku pe, oli vule kokule ndyoka to adha muuyuni mbuka. Ngele owa kala wu na etegameno ndyoka lyopaKalunga, ito ka kala wa teka omukumo. Etegameno ndyono ewanawa shili. Kalunga ota vulu oku ku pa oonkondo ndhoka wa pumbwa, opo wu gwanithe po omalalakano ngoka wu na, ge li metsokumwe nehalo lye. (2 Aakorinto 4:7; Aafilippi 4:13) Ngele owa hala wu ka mone etegameno ndyono, kala noku li konga, ngoye tsikila noku shi ninga. Oto vulu oku li mona! [Oshimpungu/Ethano] Omatompelo gokukala netegameno Omanyolo taga landula otaga vulu oku ku kwathela wu kale wu na etegameno: ◼ Kalunga okwe tu uvanekela onakuyiwa ombwanawa. Ombiimbeli otayi ti kutya evi alihe otali ka ninga oparadisa, moka tamu ka kala aantu ayehe ya nyanyukwa noya hangana. — Episalomi 37:11, 29; Jesaja 25:8; Ehololo 21:3, 4. ◼ Kalunga iha fundju. Oku tonde iifundja ayihe. Jehova omuyapuki, onkee ke na siku a fundje. — Omayeletumbulo 6:16-19; Jesaja 6:2, 3; Titus 1:2; Aahebeli 6:18. ◼ Oonkondo dhaKalunga inadhi ngambekwa. Jehova oKalunga omunankondoawike. Kapu na sha meshito tashi vulu oku mu imba a gwanithe po omauvaneko ge. — Eksodus 15:11; Jesaja 40:25, 26. ◼ Kalunga okwa hala wu kale nomwenyo sigo aluhe.  — Johannes 3:16; 1 Timoteus 2:3, 4. ◼ Kalunga oku tu nine etegameno. Iha konenene omapuko nomaunkundi getu, ihe oha tala komaukwatya getu omawanawa nokoonkambadhala ndhoka tatu ningi. (Episalomi 103:12-14; 130:3; Aahebeli 6:10) Oku na einekelo kutya otatu ka longa shoka shi li mondjila noha kala a nyanyukwa uuna tatu shi ningi. — Omayeletumbulo 27:11. ◼ Kalunga oku uvaneka kutya ote ke ku kwathela wu kale metsokumwe nelalakano lye. Aapiya ye oye na aluhe etegameno. Kalunga ohe tu pe ombepo ye ondjapuki, yi tu kwathele, ndjoka yi li oonkondo oonenenene. — Aafilippi 4:13. ◼ Ngele owi inekela muKalunga ito ki ipa oombedhi. Ngele owa kala wi inekela thiluthilu muye, ite ke ku etha nando. — Episalomi 25:3.. [Ethano] Ngaashi owala egala lyosheela hali gamene omutse, etegameno ohali gamene omadhiladhilo [Ethano] Ngaashi ohangela yosikepa, etegameno lya kola otali vulu oku tu kwathela tu pite momaupyakadhi [Credit Line] Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo 
 
-