Ireferensia Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu
5-11 A FEVERERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 12-13
“Niphwanaphwaniho na Tiriku ni Nthakathaka”
(Mateu 13:24-26) Yesu àlotxa niphwanaphwaniho nikina: “Omwene wa wirimu onaphwanaphwana ni mutxhu mmoha anle mmiso waphama mmatxani mwawe. 25 Atxhu othene ekonaka, àrwa mwitxana awe, àla nthakathaka veri va trigo, ni àrowa. 26 Mmiso ole wamenlaya ni opatxeryaka wima, nàhoneya nthakathaka.
w13 15/7 9-10 ¶2-3
“Miyo Kini Kinakhala ni Nyuwano Mahiku Othene”
Saweereya mu emaca ya mulipa oolima ola, sinnooniherya ti liini nave ti mwawiihai Yesu aahaaleiye waathukumanya achu yaawo anapaka makupa a tiriku—Akristu awoocihiwa yaawo anahaala olamulelaka ni yoowo mu Omwene awe. Waala iwo opacenrye mu eyaaka ya 33 E.K. Othukumanyiwa onahaala waakhwanela vaavaa awoocihiwa oothene yaawo anahaala okhala akumi ophiyerya omakuchuwelo wa mukhalelo ola wa ichu aneeraaya yaakhele eneneeryo yookuchula ni okerihiwa wirimu. (Mat. 24:31; Wup. 7:1-4) Hiiha ntoko eneereyaaya ni muchu eemenle vamwaako onaweryeiye woona woorakamawo, niphwanaphwaniho nla ninnanikhaviherya osuwela ichu sahaala weereya variyari va iyaakha 2.000 muhoolo. Ni ekari yeela nryaahuno ya woona ichu seiha saakhwanelaka, saweereya taani iniiwanana ni Omwene nimanlaahu osuwela? Niphwanaphwaniho nnaloca sa elukuluku ya waala, winnuwa ni othukumanyiwa. Mwaha yoola onahaala othokororya xaxaxa elukuluku ya othukumanyiwa.
EKHAPELELIWAKA NI YESU
Omapacereryo wa nsana nanaawiili E.K., “nàhoneya nthakathaka” vaavaa Akristu otakiherya yaapacenryaaya wooneya elapo yoothene. (Mat. 13:26) Mu nsana naneexexe, Akristu yaawo analikana ni nthakathaka yaatepa waaca waapwaha Akristu awoocihiwa. Muupuwele wi mu niphwanaphwaniho, anamalapa yaamukoha mwaneene a emaca waakhanle wi yaanaphwanela ophola nthakathaka. (Mat. 13:28) Owo aawaakhunle hai?
(Mateu 13:27-29) Anamalapa yàya omukoha mwanene: “Pwiya, hiwanle mmiso waphama mmatxani mwà? Vano nthakathaka nrule wowi?” 28 Owo àhakhula: “Mwitxanaka t’anlemo.” Anamalapa yàmukohatho: “Onnakhwela wi nipholemo nthakathaka?” 29 Owo àwakhula: “Hoye, vawi mwapholaka nthakathaka, muhimphole trigo.
w13 15/7 10 ¶4
“Miyo Kini Kinakhala ni Nyuwano Mahiku Othene”
Alocaka sa tiriku ni nthakathaka, Yesu aahi: “Hiyani wi ninnuwe vamoha ni trigo ophiyerya nihiku nohepha.” Masu ala annooniherya wi ovinyerya nsana noopacerya ophiyerya olelo, annakhalavo veelaponi yavathi Akristu awoocihiwa yaawo analikana ni tiriku. Makuchuwelo ala anneereliwa onamoona ni yeeyo Yesu aaleenleiye oomuchara awe: “Miyo kini kinakhala ni nyuwano mahiku othene ophiyerya ophiyerya nihiku nomaliha elapo.” (Mat. 28:20) Mwawiihiiha, Akristu awoocihiwa yaahaala okhapeleliwa ni Yesu mahiku oothene ophiyerya omala wa mukhalelo ola wa ichu. Nyenya, woona wi waaca wa Akristu analikana ni nthakathaka waahaala okhala otokweene waapwaha Akristu awoocihiwa, hannasuwela phaameene taani aapaka makupa a nikhuuru na tiriku variyari va elukuluku yeele. Nyenya, iyaakha vakhaani ehaakumve opacerya elukuluku ya ohepha, nikhuuru na tiriku naakhala nawooneya. Eyo yeeren’ye hai?
(Mateu 13:30) Hiyani wi ninnuwe vamoha ni trigo ophiyerya nihiku nohepha. Ninaphiyà nihiku nlo, kinamwalèla alipa òhepha: mpatxerye ophola nthakathaka, mmakanye ni mweyele. Ni tirigo mmuhele vatathani vaka.”
w13 15/7 12-13 ¶10-12
“Miyo Kini Kinakhala ni Nyuwano Mahiku Othene”
Yoopacerya, opholiwa wa nthakathaka. Yesu aaloca: “Ninaphiyà nihiku nlo, kinamwalèla alipa òhepha: mpatxerye ophola nthakathaka, mmakanye ni mweyele.” Evinre eyaakha ya 1914, ankeelo yaapacerya “ophola” naari waathukumanya Akristu yaawo analikana ni nthakathaka moorweela wa waavalaanya ni awoocihiwa “anamwane a omwene.”—Mat. 13:30, 38, 41.
Vaavaa othukumanyiwa iwo onayaaya vahoolo, ohiyana variyari va makhuuru yaala meeli onnakhala wawooneya. (Wup. 18:1, 4) Mu 1919, yaakhala yawooneya wi Papulu mutokotoko ohuuwa. Tiheeni xaxaxa yaahiyaniha Akristu eeparipari ni ootakiherya? Muteko woolaleerya. Yaale yaahoolela Oohuserya a Piipiliya, yaanacicimiherya ochuneya waya opaka makupa mmuteko woolaleerya Omwene. Ntoko yootakiherya, yoolaleeryiwa emoha yaapakiwe mu eyaakha ya 1919, yaarino muru To Whom the Work Is Entrusted (Muteko Ola ti Wawani) yahaaceenyerya Akristu oothene awoocihiwa olaleerya empa ni empa. Eyo yaaloca: “Enakhala ntoko wi muteko ola ti woovila, nyenya muteko wa Apwiya, nave ninnaphara moorweela wa ikuru saya. Nyuwaano mookhalano ekari ya opaka muteko yoola.” Tiivi yaari yookhumelela? Ovinyerya elukuluku yeele oya muhoolo, A Torre de Vigia (vano oniichaniwa Mulipeleli) a eyaakha ya 1992 aaloca wi, Oohuserya a Piipiliya yaayano vahoolo muteko aya wa olaleerya. Evinre elukuluku vakhaani, muteko wa olaleerya empa ni empa yaakhala eneneeryo ya Akristu yaale oororomeleya—hiiha ntoko mmahiku ahu yaala.
Yanaawiili, othukumanyiwa wa tiriku. Yesu ohaaruma ankeelo wi yamuthukumanye tiriku ariki: “Mmuhele vatathani vaka.” (Mat. 13:30) Ovinyerya mu 1919, Akristu awoocihiwa annathukumanyiwa mmuloko Weekristu. Wa Akristu yaala awoocihiwa anahaala okhala akumi ophiyerya wookuchulani wa mukhalelo yoola wa ichu, othukumanyiwa iwo onahaala weereya vaavaa anahaalaaya omwaakhela phatamari aya wirimu.—Dan. 7:18, 22, 27.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 12:20) Harwa antaka muthala wokhuneya, nari harwa atxipiha muthiko onahala vakhani otxipha, ophiyerya atikitherye wokololowa.
nwtsty masu oohuserya va Mat 12:20
Muthiko: Yaari echu yaaphariheliwa ni achu ancipale wi yiimwaleeleno, yaakhala ntoko mwaapu mukhaani wa oloko nave yaanaheliwamo makurya. Yaanakhalano nchoce naanuula makhurya wi mooro ovareleke. Masu awi “muthiko” mu elocelo ya Ekiriki, ananwerya othoonyerya onyaari onachuwa mwiixi nthowa nawi nlelo onyaari owo wookhalano mooro, nyenya nikalume noopacerya orimeela naari oxipha. Yooloherya ya Isaiya 42:3 enaloca sa omoriwa ikharari wa Yesu; wi owo harwa aviihavo ewehereryo ya achu oohaawa ni oohooxiwa.
(Mateu 13:25) Atxhu othene ekonaka, àrwa mwitxana awe, àla nthakathaka veri va trigo, ni àrowa.
Nyuwaano Mwaanasuwela?
Apwanne eparipari wi mu ilukuluku sakhalai muchu aanaala nthakathaka mmacani mwa muchu mukina?
MWAWIIWANANA ni Mateu 13:24-26 Yesu aaloca: “Omwene wa wirimu onaphwanaphwana ni mutxhu mmoha anle mmiso waphama mmatxani mwawe. Atxhu othene ekonaka, àrwa mwitxana awe, àla nthakathaka veri va trigo, ni àrowa. Mmiso ole wamenlaya ni opatxeryaka wima, nàhoneya nthakathaka.” Alipa oorepa akina annakhwa minikwa yaakhanle wi niphwanaphwaniho nla nnathipeleya mu yaweereya yeeparipari, nyenya mwawiiwanana ni soorepa soororomeleya sakhalai sa o Roma, echu yoolikana ni yeela yaaheereya.
Tisiyonariyu mmoha a Piipiliya ooloca wi mu nlamulo na o Roma, yaari echu yoonanara waala nthakathaka mmacani mwa muchu mukina nthowa na wunla ikuhu. Woona wi naanachuneya nlamulo nla, eyo enataphulela wi yaaneereya chiryene. Namavaha miruku Alastair Kerr ooloca wi mu eyaakha ya 533 Elukuluku ya Kristu, Muhooleli o Roma Yustino aamurepa liivuru awe. Liivuru owo waari mukwasu wa nlamulo na o Roma nave yaakhalamo masu a achu oosuwela malamulo oorweela mu iyaakha 100-250 Elukuluku ya Kristu. Mwawiiwanana ni Liivuru yoowo, mmoha a achu oosuwela malamulo, Ulpian, aaloca mwaha wa nsana nanawiili. Nthakathaka naaliwa mmacani mwa muchu mukina, ntoko yookhumelela, mmiso waanakhwa. Liivuru aathokororya ophwanelela aakhaleiyeno mulipa eemaca wa oliviwa ikhorowa nthowa na oyeleela mmiso.
Ichu soothene seiya seereya mu Olamulelo wa o Roma, sinnooniherya wi niphwanaphwaniho na Yesu yaari echu yeeparipari.
12-18 A FEVERERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 14-15
“Waavakulela Ancipale Moorweela wa Achu Avakhaani”
(Mateu 14:16, 17) Nto Yesu àwakhula: “Hanaphwanela orowa. Mwavahe nyuwo yolya” 17 Yawo yàmulèla eriki: “Nrino pahi iphau thanu ni ihopa pili.”
w13 15/7 15 ¶2
Waavakulela Ancipale Moorweela wa Achu Avakhaani
Vaavaa onooneiye muloko wa achu, Yesu onnamoriwano ikharari, nave onnaapenuxa awiiceliwa ni waahusiha sincipale vooloca sa Omwene wa Muluku. Vaavaa onaxekuwaaya, oohuserya annamuleela Yesu wi aarowihe achu wi yathume yoolya. Nyenya Yesu onnawaakhula: “Mwavahe nyuwo yolya.” Masu ala yaaweeriha oohuserya okhala ootikhiniheya, woona wi yaarino yoolya vakhaani pahi—ipau thanu ni ihopa piili.
(Mateu 14:18, 19) Yesu àwakhula: “Ruhani!” 19 Àharumatho atxhu othene okirathi vamanasini. Àkusa iphau ihe thanu ni ihopa pili, aweha osulu ni àrèliha. Akawanya iphau, ànnya amuhuseryawe ni amuhuserya yàhakawela atxhu othene.
w13 15/7 15 ¶3
Waavakulela Ancipale Moorweela wa Achu Avakhaani
Nthowa na ikharari, Yesu aapaka yootikhiniha—yootikhiniha yeeyo erempwe ni anamarepa oothene axexe a liivuru a Michaka. (Marko 6:35-44; Luka 9:10-17; Yohani 6:1-13) Yesu ahaaruma oohuserya awe wi yaaveka achu ale ekirathi vamanasi makithi mmakhuuru a achu 50 naari 100. Amanle ooreeliha, owo aapacerya waakawela oohuserya awe ipau ihe ni ihopa. Voocharela, ohiya yooweene waakawela achu, Yesu “àhannya amuhuserya wi yakawele atxhu.” Mootikhiniha yoolya ennahala yincipale! Nkuupuwelani ela: Yesu aahaavakulela ancipale moorweela wa achu avakhaani—oohuserya awe.
(Mateu 14:20, 21) Othene yàlya evona. Yàtxotxela mapatuso a iphau ni yàsariha ithokwa khumi napili. 21 Yale yalyile yàri atxhu matxikhwi mathanu, ehalikhanyiwe athiyana ni anamwane.
nwtsty masu oohuserya va Mat 14:21
ehalikhanyiwe athiyana ni anamwane: Pahiru Mateu tonaaromola athiyana vamoha ni anamwane vaavaa onaloceiye yootikhiniha yeela. Ti wawooneya wi waakhanle wi aheerenkiwa achu oothene yaalyile va yootikhiniha yeela, yaahaala opwaha 15.000.
w13 15/7 15 ¶1
Waavakulela Ancipale Moorweela wa Achu Avakhaani
Nkaanyiheryani yaweereya ela. (Mwaalakhanye Mateu 14:14-21.) Ohanle vakhaani ophiya Paskha a eyaakha ya 32 E.K. Muloko mutokotoko wa achu yoowo arivo alopwana awaakhwana 5.000, ehaalakhanyeriwe athiyana ni anamwane, yaawo ari ni Yesu vamoha ni oohuserya awe ari o makupa ohinakhaliwawo, waacamela o Petisaita, muceche mukhaani onakhala waacamela eniya yo Kalileya.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 15:7-9) Anawisotherye! Àlotxa phama wanyuwano mulipa a miririmu lsaiya, ariki: 8 “Atxhu ala anakitxitximiha ni eyanoru, nto murima aya ori otxiwene wa miyo. 9 Awo anakepesa siyo, ntakhara malamulo aya anakhuma mwa atxhu.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 15:7
anawisotherye: Masu awi hy·po·kri·tesʹ mu Ekiriki (nave ohoolo waya o Roma) anooniherya muchu yoowo onawara eharapatela yeeyo eneeriha wi nsu nawe ntorokeye. Masu ala annaphariheliwa mmukhalelo woosiphela, alociwaka muchu yoowo onavitha omuchu awe weeparipari wa mpuwa, meecelo awe naari soochuna sawe. Mwawiihiiha, Yesu onnawiichana ahooleli a malapelo ntoko “anawisotherye.”—Mat 6:5, 16.
(Mateu 15:26, Nlakano Nahihano) Nave Yowo áhákhula, ii, Heri yaphama okusha epau ya anamwane, ni ovonyerya asanapwa.
nwtsty masu oohuserya va Mat 15:26
anamwane . . . asanapwa: Woona wi mwawiiwanana ni malamulo a Mose, anapwa yaari oothanyeya, Soorepa sinnapharihela masu yaala mmukhalelo woosiphela. (Onam 11:27; Mat 7:6; Fil 3:2; Wup 22:15) Nyenya, mu saweereya soopiili mu Marko (7:27) ni mu Mateu, ninnawerya woona wi Yesu aalonce mmukhalelo wooyeviha ariki “asanapwa” naari “anapwa a vaate,” yooniheryaka wi achuna olikanyiha. Akhweya Yesu achuna waaleela yaale yahaari Ayuta mukhalelo woophwanelela wa waapwacha axinama. Moorweela wa waalikanyiha Aisarayeli ni “anamwane” nave yaale yahaari Ayuta ni “asanapwa,” akhweya Yesu aachuna oloca wi anamwane tanaphwanela okhala oopacerya ovahiwa yoolya. Vaate waarivo anamwane ni anapwa, anamwane ti yaaphwanela okhala oopacerya ovahiwa yoolya.
19-25 A FEVERERU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 16-17
“Nyuwaano Murino Muupuwelo Wawani?”
(Mateu 16:21, 22) Ovinya elukuluku yeyo, Yesu àpatxerya walèla amuhuseyawe ariki: “Kinahawela okòkela o Yerusalemu, kahosiwe vantxipale ti asitokwene, alipa a mukutxho ni alipa òrepa. Kinaya wiphiwa, nto nihiku naneraru naya kinanvinya mokhwani” 22 Pedro àmukusa Yesu, àmukeriha wiphini, àmusamela ariki: “Pwiya, Muluku ahiwerele yeyo onlotxawe. Yeyo herwa yophatxuwela.”
w07 15/2 16 ¶17
Alopwana nyu—Muchariheke Ohoolela wa Kristu
Mu ekwaha ekina, Yesu aahaaleela arummwa awe wi aaphwanela oya o Yerusalemu, weiwo ahaaleiye ohooxiwa vancipale ni “asitokwene, alipa a mukutxho ni alipa òrepa” nave aaloca ariki: “Kinaya wiphiwa, nto nihiku naneraru naya kinanvinya mokhwani.” Nthowa na yeela, Petro aahimwiichana Yesu ayano okhwipi, nave alocano ariki: “Pwiya, Muluku ahiwerele yeyo onlotxawe. Yeyo herwa yophatxuwela.” Mweevelevelo, moonelo wa Petro waakhoromana nthowa na omoriwa ikharari. Waanachuneya wookololiwa. Mwawiihiiha, Yesu aaloca ariki: “Vinyavo, satana, vamithoni vaka. Weyano ori mukwatxuliha aka, wona wi honupuwela itxhu sa Muluku, nto sa atxhuru.”—Mateu 16:21-23.
(Mateu 16:23) Nto Yesu àrukunuwa, àmulèla Pedro ariki: “Vinyavo, satana, vamithoni vaka. Weyano ori mukwatxuliha aka, wona wi honupuwela itxhu sa Muluku, nto sa atxhuru.”
Mukhale Awiilipelela—Satana Onachuna Woomiryaani
Satana onanwerya omuhuweliha ophiyeryatho kapuro a mvai a Yehova. Ntoko yootakiherya, muupuwele yeeyo yeeren’ye vaavaa Yesu aaleenleiye oohuserya awe wi aahanle vakhaani wi iiphiwe. Ni mathowa aphaama Petro aamukeriha okhwipi alocano: “Pwiya, Muluku ahiwerele yeyo onlotxawe. Yeyo herwa yophatxuwela.” Yesu aakhunle moolipa: “Vinyavo, satana.” (Mat. 16:22, 23) Ntakhara heeni Yesu aamwiichana Petro ntoko “Satana”? Nthowa nawi Yesu aanasuwela yeeyo yaahaala weereya. Yaahaacamela elukuluku yeeyo owo aahaaleiye okhwa wi avahe mukucho wa woopola yoowo waahaala wooniherya wi Satana nawoothe. Ele yaari elukuluku wi Yesu apake yoothanla yoochuneya, ohiya woova yeeyo yaahaala ‘ophatxuwa.’ Yoochuna ya Satana waari wi Yesu ahiye okhala awiilipelela.
Woona wi makuchuwelo a mukhalelo yoola wa ichu annaacamela, nnakhala mu elukuluku yeeyo nnaphwanelaahu opaka yoothanla yoochuneya. Satana onachuna wi nihiye okhala awiilipelela ni wiithokororya mukhatiihu moorweela wa wiithukumanyerya muhakhu mu elapo yeela. Eyo yaahaala onicuwaliha wi wooxavo. Muheemererye wi eyo yeereye ni nyuwaano! Mwawiihiha, “mulipeleleke.” (Mat. 24:42) Muhirwe mweemererye michaka sawootha wi makuchuwelo a elapo ari ocai—naari wi makuchuwelo herwa ephiya.
(Mateu 16:24, Tradução do Novo Mundo) Nave Yesu aaloca wa oohuserya awe: “Wakhala wi muchu onachuna okichara, apacerye wiikhooca mukhateiye, akuse mwiri awe woohooxa nave akichareke.
w06 1/4 23 ¶9
“Haweni, Mwahusihe Atxhu Othene, Mwapatisaka”
Ochara yootakiherya ya Yesu mu weera yoochuna ya Muluku onavolowela eheeni? Yesu aahaaleela oomuchara awe: “Wakhala wi muchu onachuna okichara, apacerye wiikhooca mukhateiye, akuse mwiri awe woohooxa nave akichareke.” (Mateu 16:24, NM) Owo ooloca ichu raru seihe nnaphwanelaahu weerano. Yoopacerya, “wiikhooca” mukhatiihu. Mmasu makina, ninneera “hooye” mathitimanelo ahu oohiphaameya ni oonanara, nave ninneera “aai” wa malakiheryo ni miruku sa Muluku. Yanaawiili, ‘ninnakuxa mwiri ahu woohooxa.’ Mmahiku a Yesu mwiri woohooxa waataphulela echu yawuuliha muru ni yoohooxa. Nthowa na okhala Akristu, ninneemererya ohooxeya nthowa na olaleerya michaka yaphaama. (2 Timóteo 1:8) Naamwi achu ennyemulaka naari oniikara, hiiha ntoko Yesu hinnapwacha “wulihiwa muru” nave ninnahakalala nthowa nawi ninnasuwela wi ninnamuhakalaliha Muluku. (Ahebri 12:2) Wookuchulani, ninnamuchara Yesu moohihiyererya.—Salumu 73:26; 119:44; 145:2.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 16:18, NN) Nave’tho Miyo kinalocha ni weyo, wi weyo wá Petro, nave va mwala ola kinarwa-kitikitherya Muloko aka: nave milako ya elapo ya alipa-okhwa herwa-elipiherya va yowo.
nwtsty masu oohuserya va Mat 16:18
Weyo wa Petro, nave va mwala ola: Masu a Ekiriki awi peʹtros masu yaala yaphariheliwa ntoko nsina na mulopwana anataphulela “nluku nikosonwe va mwala.” Va enaphariheliwa ntoko nsina nawe nene (Petro) nsina na Ekiriki nenlo Yesu aamvanheiye Simoni. (Yoh 1:42) Nyenya woothiyanani peʹtra naahiwaka “nluku,” enanwerya othoonyerya mwaako mukhaani naari maluku mancipale. Masu yaala a Ekiriki annaphwanyeya tho mu soorepa ntoko Mat 7:24, 25; 27:60; Luka 6:48; 8:6; Aro 9:33; 1Kor 10:4; 1Ped 2:8. Mwawooneya, Petro hiisoona okhala ntoko mwala yoowo Yesu aahaaleiye otekavo muloko awe, woona wi aarepa mu 1 Pedro 2:4-8 wi Yesu taathanliwe ni Muluku wi akhale “nluku na vamuruwoni.” Moolikana, murummwa Paulo aamuloca Yesu ntoko “mathipelo” ni “mwala wamunepa.” (1Kor 3:11; 10:4, NN) Akhweya Yesu aapharihenle masu ala, mmukhalelo ola: ‘We, miyo kinnawiichana Petro (enataphulela “mwala”) weyo wohuupuwelela mwawiiseela eparipari vooloca sa Kristu, “mwala ola,” yoowo onahaala okhala mathipelo a otikitherya muloko Weekristu.
Muloko: Ela ekwaha yoopacerya ophariheliwa masu a Ekiriki awi ek·kle·siʹa. Ala anarweela mu nsu na Ekiriki, ek, nnataphulela “vaate,” ni ka·leʹo, nnataphulela “wiichana.” Eyo enathoonyerya nikhuuru na achu awompwe wi ethukumane erino yoolakelela naari muteko wammoori. (Mmoone Klosariyu mu Tradução do Novo Mundo.) Mmukhalelo yoola, Yesu aalaiherya otikitheryiwa wa muloko Weekristu, wa Akristu awoocihiwa, yaawo ari ntoko “maluku makumi” apakiweno “empa ya Munepa.” (1Ped 2:4, 5) Masu yaale Ekiriki annaphariheliwa wiiliwiili mu Septuagint ntoko masu a Ehepiri anathoonyerya “muloko,” yaawo anathoonyerya nloko noothene na achu a Muluku. (Malam 23:3; 31:30) Moolikana mu Saweriwa T’arummwa 7:38, Akristu yaawo ‘itxhaniwe mwepiphini’ ni ‘athanliwe mwa elapo’ annapaka makupa a “muloko wa Muluku.”—1Ped 2:9; Yoh 15:19; 1Kor 1:2.
(Mateu 16:19) Kinamonnya isavi sa omwene wa wirimu: yothene onerawe omake vathi vava, enarwa emakiwa wirimu; ni yothene onerawe otaphule vathi vava enarwa etaphuliwa wirimu.”
nwtsty masu oohuserya va Mat 16:19
isavi sa omwene wa wirimu: Mpiipiliyani, yaale yaavahiwa isaavi, sawooneya, naari soosiphela, yooniherya wi yaavahiwa owerya. (1Math 9:26, 27; Isa 22:20-22) Mwawiihiiha masu awi “isavi” yawooniherya ya olamulelo naari owerya. Petro aapharihela “isavi” seiha aavahiweiye wi ahule ekari wa Ayuta (Saw 2:22-41), achu o Samariya (Saw 8:14-17), ni Amalapo (Saw 10:34-38) wi yaakhele munepa wa Muluku ni ovolowa mu Omwene wa wirimu.
26 A FEVERERU–4 A MARSU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MATEU 18-19
“Musepe Waakwaculiha Akina ni Wiikwaculiha Meekhinyu”
(Mateu 18:6, 7) Akhalà mutxhu oni amukwatxulihe mmoha wa anamwane ala anakemererya miyo, yorèra ori ommakelela musikoni nsilo nolimela ni ariheliwe mmahini mwa ephareya yawisa. 7 Otxulu ti wa elapo wa nthowa na sokwatxuliha; sokwatxuliha himalaru mwelaponi, nto otxulu ti wa mutxhu yole onarwamo sokwatxuliha!
nwtsty masu oohuserya va Mat 18:6, 7
nsilo nolimela: Naari “nsilo ntokweene.” Lit., “nsilo nenlo nnapirikixiwa pahiru ni puuru.” Winnuwa wa masilo yaala, annaphiyerya 1.2 naari 1.5 m, naanatepa ohokola ophiyerya wi napirikixiwa pahiru ni puuru.
Yookwaculiha: Mu elocelo ya Ekiriki skanʹda·lon, masu yaala anathoonyerya “nluku nookwaculiha,” nave tho ennalociwa wi ennaphariheliwa ntoko muraakho; akina analoca wi onaahiwa muraakho onareiwa wi aheiweno palame. Masu ala annaphariheliwa xaxaxa wa echu eri yoothene enahiiha naari yaahaala omukwaculiha muchu ophiyerya othoowa. Moosiphela, masu ala anathoonya meerelo naari ichu saahaala omweeriha muchu ochara meerelo oohiphwanelela, ophiyerya okwaculiwa mmeecelo awe, naari othoowa mu yoocheka. Mu Mateu 18:8, 9, aaphariheliwa masu ala skan·da·liʹzo, yaawo ataphuleliwe ntoko ‘okwatxuliha’ naari ‘ochekiha’ annathoonyerya tho “okhala muraakho; echu yoochekiha.”
nwtsty sawoonihiwa
Nsilo
Masilo yaanaphariheliwa wi achu esileno musoro naari onyaanyano sawiima sa asitona wi epakiwe makhurwa. Makina yaari makhaani nave yaanaweryeya opirikixa ni mata, nyenya makina yaari oohokola ophiyerya wi pahiru yapirikixiwa ni mwaaxinama. Yaakhalavo masilo matokweenexa ntoko nenle Samsoni aakhinyereryiweiye opirikixa. (Amut 16:21) Masilo yaala yapirikixiwa ni asinama, yaari awunlaana ohiya pahiru ni Aisarayeli, nyenya mu elapo yoothene ya o Roma.
Masilo makhaani ni Matokweene
Nsilo ntokweene ntoko nla nnoonihiwa va, naanawerya opirikixiwa ni mwaaxinama a vaate, ntoko puuru ni osiliwano musoro naari onyaanyano sawiima sa asitona wi epakiweno makhurya. Nsilo noohokola naninnuwa ophiyerya 1.5 m nave naaphwanela ophariheliwa mu nluku ntokweenexa.
(Mateu 18:8, 9, NN) Nave ntata ná, nari nnani ná nótchekiha, othikile, orihe: ori waphama wa weyo, ovolowa mukumini órakala ntata nari nnani, opwaha wi ovonyiwe m’moroni wa ilukuluku sothene, ori ni mata meli nari manani meli. 9 Nave nitho ná nótchekiha, owosole, orihe: ori waphama wa weyo ovolowa mukumini n’nitho nimoha opwaha ni ovonyiwa m’gehena a moro, ori ni mitho meli.
nwtsty masu oohuserya va Mat 18:9
Gehena: Masu ala anarweela mu elocelo ya Ehepiri geh hin·nomʹ, yaawo anataphulela “opopani wa Hinomi,” yaawo yaari makupa a omoko ni oohico o Yerusalemu. (Mmoone livru sgd epaax. 54 “Yerusalemu ni miceche sookhuveela.”) Mmahiku a Yesu, achu yaakhovelela wi mpopa yoola naari nipuro neeyeliwawo ikokhola, mwawiihiiha, masu “Gehena” yaasiphela otoloxiwa moomalela.
nwtstg Klosariyu
Gehena
Masu ala anarweela mu elocelo ya Ekiriki nave anathoonyerya Mpopa wa Hinomi, yoowo waari ohico wa Yerusalemu. (Yer 7:31) Nave yaahilociwa mu yooloherya ntoko nipuro yavithiwaayawo achu ookhwa. (Yer 7:32; 19:6) Nave hiyaavo yawooniherya yeevelevelo wi axinama naari achu yaanariheliwa o Gehena wi esye eniiha nlelo ehikhwile. Mwawiihiiha, Gehena hannasiphela nipuro noohooneya nenlo achu anahooxiwaayawo okhala wookhala va mooroni wawooneya. Ohiya yeeyo, Gehena aaphariheliwa ni Yesu vamoha ni oohuserya awe wi yooniherye otoloxiwa moomalela naari “okhwa wanawili” yoowo onahaala okhala otoloxiwa ehirivo ewehereryo ekina.—Wup 20:14; Mat 5:22; 10:28.
(Mateu 18:10) Muhimunyemule mmoha mano wa anamwane ala, ntakhara miyo kinnolèlani wi ankelo aya, wirimu, annona ethoni ya Atithi aka ari wirimu.
nwtsty masu oohuserya va Mat 18:10
annona ethoni ya Atithi aka: Naari “annakhala ni Atiithi aka.” Ankeelo aakhalano owerya omwaacamela Muluku, pahiru yaawo tanawerya woona ethoi ya Muluku.—Muk 33:20.
w10 1/11 16
Soopatuxiwa Soomunepani Sinanivolowela Hai?
Yesu ahooniherya wi ankeelo ahaakhela murici wa ovareryela okhala phaama wa makupa oomunepani wa akapuro a Muluku. Mwawiihiiha, aalopolaka oohuserya awe vooloca sa ohaakwaculiha akina, owo aaloca: “Muhimunyemule mmoha mano wa anamwane ala, ntakhara miyo kinnolèlani wi ankelo aya, wirimu, annona ethoni ya Atithi aka ari wirimu.” (Mat. 18:10) Ni masu yaala, tahi wi Yesu achuna oloca wi mmoha ti mmoha a oohuserya awe ookhalano munkeelo onamulipelela. Nyenya achuna wooniherya wi ankeelo yaawo anamwiiwelela Muluku annaathokororya vancipale Akristu eeparipari.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mateu 18:21, 22) Vano Pedro àmwatxamela Yesu, àmukoha ariki: “Mukhwaka akitxhekelà, kimulevelele vahai? Wakhweya kimulevelele itila thanu na pili?” 22 Yesu àmwakhula ì: “Nkinolèla wi omulevelele itila thanu na pili, nto kinnolèla wi omulevelele itila makhumi mathanu nameli wulùla vathanu na pili.
nwtsty masu oohuserya va Mat 18:22
Itila 77: Naari “itila makhumi mathanu nameli wulùla vathanu na pili.” Nuumero nenla, mu Ekiriki eniiwexexiwa ntoko echu yawaakhwanela “70 ni 7” (itila 77) naari “70 omuuluula itila 7” (itila 490). Mu Septuagint va yoorepa ya Maphatxuwelo 4:24 onnaphwanyeyamo tho moonelo wa Ehepiri wa “itila 77” yoowo tho oniiwanana ni ophariheliwa wa “itila 77” mu soorepa sa Ekiriki. Vooloca sa mukhalelo yiiwexexiwaaya, wooluuleliwa wa numero thanu napiili, waathoonyerya echu “ehinakota” naari “ehirino mphimo.” Moorweela wa waaceererya itila 7 saalociwe ni Petro, wi ikhale itila 77, Yesu achuna waaleela oomuchara awe wi hiyaaphwanela ohelela mphimo mu waakhurumuwela waya akina. Moohiyana, liivuru o Papulu oniichaniwa Talmud (Yoma 86b) onnaloca: “Wakhala wi muchu ohoochekela ekwaha emoha, yanaawiili ni yaneeraru, owo onnaphwanela okhurumuweliwa, nyenya ekwaha yaneexexe owo hanaphwanela okhurumuweliwa.”
(Mateu 19:7) Yawo yalotxatho ni Yesu: “Vano Mose olamuleleni onvaha ekarta yomwalana ni yomurowiha?”
nwtsty masu oohuserya va Mat 19:7
Ekarta yomurowiha: Naari “ekarta yomwalana.” Moorweela wa omulamulela mulopwana yoowo aachuna omwalana ni mwaariye opacerya toko orehererya ekaarata ya omwalana ni waakoha asitokweene, Malamulo yaanamvaha mulopwana elukuluku ya wuupuwelela yoolakelela yeela etokweene. Yoolakelela ya Nlamulo nenla, waari okwatelela omwalana pure ni omweeriha muthiyana okhala ookhapeleleya. (Malam 24:1) Nyenya mmahiku a Yesu, ahooleli a malapelo yaaheeriha wi omwalana onakhala wookhweya. Mulipa oorepa miyaha a nsana noopacerya awiichaniwa Josephus, yoowo aari Mfarisi aamwalanne ni mwaariye, aaloca wi omwalana onneemereryeya “nthowa na echu vyakala (nave ikwaha sincipale alopwana taniisoona okhalano mathowa).”
nwtsty sawoonihiwa
Ekaarata ya Omwalana
Ekaarata ela ya omwalana ti ya eyaakha ya 71 naari 72 E.K., yaarempwe mu elocelo ya Aramaiko. Ela ephwanyiwe makupa oohico a elapo ya o Wadi Murabbaat, mmuhice wawuuma makupa a ota awuuma o Yuteya. Ela ennavaha onamoona wi mu eyaakha yaneethanu nammoha ya okhoma wa Ayuta, Joseph, mwaana a Naqsan, yoowo akhala epooma yo Masada, aamwalana ni Miriam, mwaana a Jonathan.