1924—Otu Fakhe Silalö
IMANE Bulletina nifazökhi me Baŵa si Sara 1924, ”No inötö si sökhi mböröta ndröfi andre ba niha Keriso si no tebayagö idanö . . . ba wangalui lala enaʼö oya nasa zi tola lafalua ba halöwö fanuriaigö.” Ba ndröfi daʼö, fefu Ndraono Sekola Zura Niʼamoniʼö lafalua mene-mene daʼö, laʼalui lala si bohou ba wamaʼema turia somuso dödö hegöi ba wanuriaigö si fao faʼabarani.
SIARAN RADIO—LALA SI BOHOU BA WANURIAIGÖ
No töra döfi mohalöwö ndra talifusöda si toröi ba Mbetieli ba wamazökhi stasiun radio WBBR ba Staten Island, New York City. Lafaʼanö nahia andrö ba lafazökhi sambua nomo sebua si tobali nahia ndra sohalöwö, ba lafazökhi göi domosa tanö böʼö si tobali nahia wangiröʼö gama-gama. Me no awai daʼö fefu, ibörögö lafaʼanö ira talifusöda gama-gama niʼogunaʼö ba wamazökhi siaran radio. Hizaʼi, so zi tobali taha-taha.
Abua sibai wamasa antena sebua ba stasiun radio andrö. Antena si 91 meter andrö muböbö ia ba gotalua zi dua rozi toga. Faʼalawa ero sara toga 61 meter. Ba wamobörö lö mofozu ira wamasa. Hizaʼi, börö me laʼodaligö wanolo moroi khö Yehowa, ba gafuriata mofozu ira. Imane Calvin Prosser, si fao ba wamasa antena daʼö, ”Na mofozu ndraʼaga me awena sibai mafasa, tatu mawaʼö tödöma wa pade ndraʼaga.” Aboto ba dödö ndra talifusöda andrö wa Yehowa zanolo yaʼira irege mofozu. Hewaʼae simanö, so zui daha-taha tanö böʼö salua.
Mamasindro si sara toga antena WBBR
Me luo daʼö, teknologi si bohou siaran radio andre, ba lö fefu niha tola laʼöli gama-gamania. Börö daʼö, laʼogunaʼö ira talifusöda pemancar radio si 500 watt nifazökhi niha ba mbanua daʼö hegöi mikrofon moroi ba telefo umum. Samuza inötö ba zi bongi me baŵa si Dua, latandraigö wangogunaʼö fakake si no öna-öna andrö. Enaʼö so siaran nifaʼemara, laʼanunöisi zinunö ba wamati. Me luo daʼö, so zalua si möi famaʼiki. Ernest Lowe, samösa moroi ba gotalua ndra talifusöda andrö, itutunö wa irongorongo Hakim Rutherfordb zinunö daʼö ba radionia ba Brooklyn, mato 25 kilometer moroi ba daʼö. Andrö wa itelefo ira.
Imane talifusöda Rutherford, ”Miböhöli wanunö andrö, hulö li garawi limi!” Aila sibai ndra talifusöda andrö ba iʼanemaiʼö labatogö siaran. Hizaʼi, si löʼö-löʼönia aboto ba dödöra wa no tola muʼogunaʼö siaran radio andrö.
Me 24 mbaŵa si Dua 1924, laʼogunaʼö siaran radio WBBR ba ziföföna sibai. Ba siaran daʼö, ifatunö talifusöda Rutherford wa muʼogunaʼö stasiun radio andre ba wamalua halöwö nibeʼe Keriso si no tobali Razo. Itutunö göi hadia gohitö dödö wa mufazökhi radio andrö, yaʼia daʼö ”ba wanolo fefu niha, gofu hadia nifaduhusira tödö, enaʼö aboto ba dödöra Zura Niʼamoniʼö hegöi eluaha ngawalö zalua ba götöda iadaʼa”.
Kabera: Talifusöda Rutherford ba studio WBBR siföföna
Kambölö: Pemancar hegöi fakake niʼogunaʼö ba siaran radio
Mofozu wamaluara siaran siföföna andrö ba ato niha samondrongo. Sagötö zi 33 fakhe, muʼogunaʼö WBBR tobali stasiun radio organisasi.
FAMANGELAMA KHÖ NDRA SONDRÖNIAʼÖ BA GEREJA
Me baŵa si Fitu 1924, lafalua gangowuloa sebua Iraono Zekola Zura Niʼamoniʼö ba Columbus, Ohio. Ato zangondrasi acara daʼö moroi ba soi tanö böʼö, ba lafondrondrongo huhuo ba li Arab, Hongaria, Inggris, Italia, Jerman, Lituania, Polandia, Prancis, Rusia, li Skandinavia, Ukraina, hegöi Yunani. So ösa moroi ba faosatö acara daʼö nifaʼema ba WBBR, ba laʼandrö ira talifusöda ba koran Ohio State Journal enaʼö lasura artikel sanandrösa ba waö-waö nifalua ero maʼökhö ba gangowuloa daʼö.
Angowuloa sebua ba Columbus, Ohio me döfi 1924
Me hari Kami, 24 mbaŵa si Fitu, töra 5.000 ndra talifusöda si möi manuriaigö ba mbanua daʼö. So mato 30.000 mbuku nibeʼera ba niha, ba ribu niha somasi tefahaʼö ba Zura Niʼamoniʼö. Ifatunö The Watch Tower wa ngaluo daʼö ”no faosatö si möi fangomuso dödö sagötö mufalua gangowuloa andrö”.
Me hari Zumaha, 25 mbaŵa si Fitu, ba zi sambua huhuo nifaʼema dalifusöda Rutherford, si fao faʼabarani ibaso sambua dokumen si tobali famangelama khö ndra sondröniaʼö ba Gereja. Iwaʼö wa ira sondröniaʼö ba politik, sondröniaʼö agama mazui ira pebisnis, yaʼira mbörö wa ”lö aboto ba dödö niha zindruhu sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi niʼogunaʼönia ba wolohe fangorifi ba niha gulidanö”. Iwaʼö göi wa fasala ira börö me ”latuhini Liga Bangsa-Bangsa ba lafaduhuʼö wa organisasi daʼö zosalahini Famatörö Lowalangi ba gulidanö”. Tatu manö, moguna barani Ndraono Sekola Zura Niʼamoniʼö andrö ba wamaʼema turia daʼö ba niha böʼö.
Itutunö The Watch Tower wa angowuloa daʼö tobali fangaroʼö wamati ndra talifusö sangondrasi, ba daʼö zanolo yaʼira irege ”lö ataʼu ira wanuriaigö gofu hadia wanaisi nifalua nudu”. Imane Leo Claus, si no möi ba gangowuloa daʼö, ”Me mangawuliga, afu-afuma no mabeʼe dokumen daʼö ba niha nifalukhaisima ba wanuriaigö.”
Risalah Ecclesiastics Indicted
Dokumen nibaso dalifusöda Rutherford, labaliʼö ia risalah tuhonia Ecclesiastics Indicted (Nifaluʼigö khö Ndra Sondröniaʼö Agama). Me baŵa si Fulu, ibörögö labagi risalah daʼö Iraono Zekola Zura Niʼamoniʼö, ba zuta waʼoya nibeʼera ba niha. Ba Cleveland, Oklahoma, no ahori ibeʼe risalah daʼö Frank Johnson ba nahania wanuriaigö 20 menit fatua lö tohare ndra talifusö samaondragö yaʼia. Tebai ibaloi ba nahia sato niha börö me laʼalu-alui ia ba mofönu khönia niha sato ba mbanua daʼö. Ibiniʼö ia ba gereja. Lö hadöi niha ba gereja daʼö, andrö wa ihalö risalah ba ibeʼe ba gotalua Zura Niʼamoniʼö niʼogunaʼö wandrita ba gereja daʼö, aefa daʼö idozigö ba naha wedadao niha sato. Iʼalio-liokö wondröi gereja daʼö. Börö me so nasa ginötönia, möi ia ba zi dombua gereja tanö böʼö ba ifalua zimane daʼö.
Lö ara aefa daʼö, ifuli ia talifusöda Frank ba naha nifaondragö yaʼia. Ibiniʼö ia ba galon wanikha ba ihaogö sibai enaʼö lö laʼila ia ira matua solohi-lohi yaʼia. No itörö motora, hizaʼi lö laʼila ia. Lö ara me no mofanö ira, tohare ndra talifusöda sanuriaigö ba mbanua daʼö ba lafaondragö dalifusöda Frank.
Imane samösa talifusöda si fao khönia ba moto, ”Me maröi mbanua daʼö, matörö föna gereja si tölu ngawua no mege. Ero sambua gereja, so mato 50 niha si zizio ba daʼö. So zombaso-mbaso risalah daʼö, ba so göi zamatunö khö wandritara. Harazaki wa no mofanöga ba daʼö! Maʼandrö saohagölö khö Yehowa börö me no ilumöʼö ndraʼaga ba niha si faʼudu khöma.”
FAʼABARANI NONO ZEKOLA ZURA NIʼAMONIʼÖ BA SOI TANÖ BÖʼÖ
Józef Krett
Simanö göi Nono Zekola Zura Niʼamoniʼö ba soi tanö böʼö, manuriaigö ira si fao faʼabarani. Ba Prancis tanö yöu, manuriaigö dalifusöda Józef Krett khö ndra penambang moroi ba Polandia. No mutatugöi enaʼö yaʼia zamaʼema huhuo tuhonia ”Tesusugi Niha si No Mate ba zi Lö Aratö”. Me labagi undranga daʼö ba niha mbanua, so samösa wandrita si lö manehegö ono mbanuania weʼamöi ba daʼö. Hewaʼae simanö, töra 5.000 niha zi tohare ba wamondrondrongo huhuo daʼö, farahu ba daʼö wandrita no mege! Iʼandrö talifusöda Krett khö wandrita daʼö ba wamaduhuʼö famatinia, hizaʼi lö omasi ia. Me no awai ifaʼema huhuo, fefu zangondrasi oi zara lahalö publikasi niʼohe dalifusöda Krett. Sindruhu-ndruhu wa olofo ira ba wamati.—Amosi 8:11.
Claude Brown
Ba Afrika, ifaʼema duria somuso dödö talifusöda Claude Brown ba Tanjung Emas (iadaʼa lafotöi ia Ghana). Ato niha zamondrongo sindruhu ba soi daʼö börö huhuo nifaʼemania hegöi publikasi nibeʼenia ba niha. So samösa mahasiswa farmasi sotöi John Blankson samondrongo huhuo nifaʼema dalifusöda Brown. Iʼanemaiʼö aboto ba dödönia wa daʼa zindruhu. Imane John, ”Omuso sibai dödögu me tola uʼila zindruhu, ba udunö-dunö daʼö ba kampus si so yaʼo.”
John Blankson
Ifahaʼö ia John wa famahaʼö Lowalangi si Sambua Tölu lö teʼodane-dane daʼö ba Zura Niʼamoniʼö. Samuza maʼökhö, möi ia ba gereja Anglikan ba wanofu khö wandrita sanandrösa khö Lowalangi si Sambua Tölu. Mofönu khönia wandrita daʼö ba ebua linia imane, ”Ofanö ba daʼa! Tenga niha Keriso ndraʼugö. Soloʼö khö Gafökha ndraʼugö!”
Me mangawuli John, ifaʼoheʼö zura khö wandrita daʼö. Iʼandrö khö wandrita daʼö enaʼö ifaduhuʼö wamahaʼö Lowalangi si Sambua Tölu föna niha sato. Me itema zura daʼö, ifatunö fandrita andrö khö zi samösa dosen samahaʼö ba kampus John. Aefa daʼö, iʼandrö dosen daʼö enaʼö möi John ba gödonia ba wanofu hadia sindruhu yaʼia zamaʼoheʼö sura daʼö.
Imane John, ”Yaʼia, Pak.”
Iʼandrö dosen daʼö khö John ba wamaʼoheʼö sura wangandrö faʼebolo dödö khö wandrita. Ifalua daʼö John, imane ba zurania,
”He Pak, iwaʼö khögu dosen enaʼö ufaʼoheʼö zura wangandrö faʼebolo dödö khöu. Omasido usura daʼö asala öfaduhuʼö wa fasala wamahaʼö nifaʼemamö.”
Tokea dosen daʼö ba manofu ia, ”He Blankson, hadia sindruhu daʼa zomasiʼö ösura?”
”Sindruhu Pak. Ha daʼö zi tola usura soroi ba dödögu.”
”Yaʼia andrö fandrita moroi ba gereja nituhini zamatörö. Na lö öböhöli wolawa yaʼia, tola manö lafofanö ndraʼugö ba kampus daʼa.”
”Hizaʼi Pak, . . . na öfahaʼö ndraʼaga ba kelas ba so zi lö aboto ba dödöma, hadia tola manofuga khömö?”
”Tatu manö.”
”Simanö göi Pak. Fandrita daʼö ifahaʼö niha ba Zura Niʼamoniʼö, ba yaʼodo ha sanofu. Na lö iʼila ibeʼe wanema li, hadia mbörö wa ufaʼoheʼö khönia zura wangandrö faʼebolo dödö?”
Lö aʼozu lafofanö Blankson moroi ba kampus, ba lö göi ifaʼoheʼö zura wangandrö faʼebolo dödö.
NO LAFAʼANÖ IRA BA WAMALUA HALÖWÖ SABÖLÖ EBUA
Ba gangohorita ndröfi daʼö, imane The Watch Tower, ”Tatu fao dödöda ba wehede Dawido andre: ’Yaʼugö zameʼe khögu faʼabölö ba wasuwöta.’ (Sinunö 18:39) Ba zi sandrohu ndröfi daʼa, asese tarasoi wamarou dödö börö me taʼila samösa wanolo moroi khö Lowalangi . . . ono mbanuania si lö faröi . . . lö laböhöli wanuriaigö turia somuso dödö si fao faʼowua-wua dödö.”
Ba gafuriata ndröfi daʼö göi, no laʼera-era ira talifusöda enaʼö abölö oya laʼogunaʼö radio ba wanuriaigö. Börö daʼö, ibörögö lafazökhi stasiun radio si bohou sahatö ba Chicago. Stasiun radio si bohou andre lafotöi ia WORD. Tefaudu sibai döi daʼö börö me ngawua wehede ”word” eluahania ”taromali”. Sindruhu sa, muʼogunaʼö stasiun daʼa ba wanuriaigö Taromali Lowalangi. Börö me laʼogunaʼö pemancar si 5.000 watt, tola tefaʼema duria somuso dödö sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi ba mbanua sagaröu misa irugi ba Kanada.
Me döfi 1925, itolo nono mbanuania Yehowa ba wanöndra faʼaboto ba dödö si bohou sanandrösa ba Wamaʼeleʼö faza 12. Hizaʼi, so ösa zawuwu ba wamati me luo daʼö ba laböhöli wamosumange Yehowa. Hewaʼae simanö, ato ndra talifusöda zorasoi faʼomuso dödö börö me abölö aboto ba dödöra ngawalö zalua ba zorugo hegöi lua-luania ba nono mbanua Lowalangi ba gulidanö.
a Iadaʼa mufotöi ia Faʼauri Niha Keriso ba Fanuriaigö—Waö-Waö Halöwö ba Gangowuloa.
b J. F. Rutherford, sondröniaʼö Ono Zekola Zura Niʼamoniʼö me luo daʼö, lafotöi ia Hakim Rutherford. Ba zilalö mohalöwö ia ba Mbetieli, ba no irai lafataro ia tobali hakim khusus ba Pengadilan Keliling Kedelapan ba Missouri.