PERPUSTAKAAN ONLINE Manuriaigö
PERPUSTAKAAN ONLINE
Manuriaigö
Nias
ö
  • ö
  • Ö
  • ŵ
  • Ŵ
  • ʼ
  • SURA NI'AMONI'Ӧ
  • PUBLIKASI
  • ANGOWULOA
  • bt faza 3 nga’örö 20-27
  • ”Fahöna Khöra Geheha Niʼamoniʼö”

Lö nihenaigö video nifili

Bologö dödöu, so zi fasala irege tebai teboka video

  • ”Fahöna Khöra Geheha Niʼamoniʼö”
  • ’Haogö Wamaduhuʼö Sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi’
  • Tuho sigide-ide
  • Tuho si Fagölö
  • ’Owulo Ira ba zi Sambua Nahia’ (Hal. 2:1-4)
  • ’Larongo Ngawalö Li si Toʼölö Laʼogunaʼö’ (Hal. 2:5-13)
  • ”Mozizio Wetero” (Hal. 2:14-37)
  • ”Mifabayagöʼö Ami Idanö” (Hal. 2:38-47)
  • Latema Geheha Niʼamoniʼö Ira Nifahaʼö
    Fahaʼö Ndraʼugö ba Cerita-Cerita Zura Niʼamoniʼö
’Haogö Wamaduhuʼö Sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi’
bt faza 3 nga’örö 20-27

FAZA 3

”Fahöna Khöra Geheha Niʼamoniʼö”

Salua me no aefa latema geheha niʼamoniʼö me luo Wendrakose

Teʼodane-dane ba Halöwö Zinenge 2:1-47

1. Tutunö hewisa me mufalua Gowasa Fendrakose.

ATO sibai niha ba lala si numalö ba Yeruzalema.a Me numalö miyawa zimbo moroi ba naha wanunu sumange si so ba gosali, manunö niha Lewi laʼanunöisi Halel (Sinunö 113 irugi 118), lala woʼanunöisira faoma lafagema-gema. Ato sibai zangondrasi irege fasösö niha ba lala. Yaʼira andrö moroi ba mbanua saröu simane ba Gelama, Mezofotamia, Kafadokia, Fondro, Miserai hegöi Roma.b Hana wa tohare ira? Ba wamalua Owasa Fendrakose nifotöi ”ngaluo siföföna na mamasi”. (4 Mo. 28:26) Owasa nifalua ero röfi andre, daʼö zi tobali tandra wa awai saʼae ginötö wamasi barli ba tebörögö wamasi gandru. Daʼa ngaluo safönu faʼomuso dödö.

Peta sangoromaʼö banua niha samondrongo turia somuso dödö me Fendrakose 33 M. 1. Banua sebua: Libia, Miserai, Gaitiofia, Bitinia, Fondro, Kafadokia, Yudea, Mezofotamia, Babilonia, Elama, Media, ba Faretia. 2. Banua: Roma, Alesandria, Mefisi, Andriokhia (ba Ziria), Yeruzalema, ba Babilona. 3. Ungo nidanö: Asi Mediterania, Asi Saitö, Asi Soyo, Asi Kaspia, ba Asi Sadöni Bakha ba Weresia.

YERUZALEMA—PUSAT YUDAISME

Oya waö-waö salua nisura ba wamobörö mbuku Halöwö Zinenge, musura ia ba Yeruzalema. Banua daʼa so ia ba gotalua hili Yudea tanö ba dalu, mato 55 kilometer tanö ba gatumbukha Nasi Mediterania. Me döfi 1070 SM, ikalaisi mbanua nifoʼöli ba zuzu Hili Ziona Razo Dawido, si so ba nahia daʼa. Banua sebua nifazökhi ba zi fasuinia, daʼö zi tobali ibu kota soi Gizaraʼeli me föna.

Lö aröu moroi ba Hili Ziona so ba daʼö Hili Moria. Moloʼö waö-waö nitutunö ngaʼötö niha Yahudi mböröta, ba daʼö arakhagö ibeʼe sumange nononia Aberahamo sotöi Izaʼaki, te 1.900 fakhe fatua lö alua nitutunö ba mbuku Halöwö Zinenge. Farahu Hili Moria ba mbanua andrö me ifazökhi Selomo gosali Yehowa siföföna ba daʼö. Daʼa zi tobali nahia waʼowulo ndra niha Yahudi ba wamosumange Lowalangi.

Ba gosali Yehowa andre owulo fefu ndra niha Yahudi sangataʼufi Lowalangi moroi ba ngawalö soi ba zi sagörö ulidanö ba wanunu sumange, ba wamosumange Lowalangi hegöi ba wamalua owasa ba ginötö si no mutatugöi. Lafalua daʼö ba woloʼö oroisa Lowalangi sangumaʼö, ”Tölu kali ba zi döfi, fefu ndra matua enaʼö laʼondrasi Yehowa Lowalangimi ba nahia si no itatugöi.” (5 Mo. 16:16) Ba Yeruzalema so gödo Zangetuʼö Huku Yahudi hegöi dewan pemerintahan nasional.

2. Hadia zalua sahöli-höli dödö me Fendrakose 33 M?

2 Te mato bözi siwa sihulö wongi me baŵa wangaruru ba ndröfi 33 M, alua zahöli-höli dödö si lö olifu niha mato hauga abad aefa daʼö. Ba zi lö mudöna-döna, ”so zi höngö si otarai mbanua si yawa hulö na itörö angi sabölö-bölö”. (Hal. 2:2; Lembaga Alkitab Indonesia) Afönu nomo li si höngö andrö ba no owulo ba daʼö zi 120 niha nifahaʼö Yesu. Aefa daʼö so zalua sahöli-höli dödö. Oroma zi hulö hola-hola galitö side-ide sahono ba högö ndra nifahaʼö zamösana.c Aefa daʼö ”fahöna khöra geheha niʼamoniʼö” ba ibörögö fahuhuo ira ba ngawalö li böʼö! Me no mofanö ira moroi ba nomo daʼö, ahöli-höli dödö niha si falukha khöra ba lala si numalö ba Yeruzalema börö me tola fahuhuo khöra ndra nifahaʼö ba li niʼilara samösa! Sindruhu, oi zara larongo me ”fahuhuo ndra nifahaʼö ba ngawalö li si toʼölö laʼogunaʼö”.—Hal. 2:1-6.

3. (a) Hana wa mufotöi dane-dane sejarah ba wamosumange satulö zalua me Fendrakose 33 M? (b) Hadia gamakhaita huhuo nifaʼema Wetero ba wangogunaʼö ’ono kusi Wamatörö Lowalangi’?

3 Waö-waö salua si möi famarou dödö andrö zi tobali dane-dane sejarah ba wamosumange satulö yaʼia daʼö me tefasindro soi Gizaraʼeli ba wamati, banua niha Keriso si no tebayoini. (Gal. 6:16) Hizaʼi, so nasa danö böʼö. Me fahuhuo Wetero ba niha sato me luo daʼö, iʼogunaʼö nono kusi si oföna moroi ba zi tölu ’ono kusi Wamatörö Lowalangi’ samokai bawandruhö ba zi sambua ngawawa enaʼö tola latema howu-howu si tohude. (Mat. 16:18, 19) Börö nono kusi si oföna andre, tola latema duria somuso dödö ira niha Yahudi hegöi proselit ba tebayoini ira faoma eheha Lowalangi.d Börö daʼö, tobali dania ira ösi nomo Gizaraʼeli ba wamati sangokhögö tötönafö tobali razo hegöi ere ba Wamatörö Mesia. (Fam. 5:9, 10) Ba gafuriata, tebeʼe göi ginötö simane daʼö ba niha Zamaria hegöi niha si tenga Yahudi. Hadia wamahaʼö nihalö niha Keriso iadaʼa ba ngawalö zi tohude salua me Fendrakose 33 M?

’Owulo Ira ba zi Sambua Nahia’ (Hal. 2:1-4)

4. Hana wa tola tawaʼö, banua niha Keriso iadaʼa no faʼatedou moroi ba mbanua niha Keriso nifasindro me döfi 33 M?

4 Ha 120 niha zi farahu me awena tefasindro mbanua niha Keriso ba wamobörö. Yaʼira andrö nifahaʼö ’sowulo ba zi sambua nahia’ ba sanema eheha niʼamoniʼö ba zi sambua bateʼe tanö yawa. (Hal. 2:1) Ba zi tanö owinia, ribu niha sawena tebayagö idanö si farahu ba mbanua niha Keriso andrö. Daʼö awena böröta waʼatedou organisasi situgu tedou ofeta iadaʼa! Sindruhu wa banua niha Keriso iadaʼa, yaʼia daʼö ira matua hegöi ira alawe sangataʼufi Lowalangi, iʼogunaʼö ira Yehowa ba wanuriaigö ’turia somuso dödö sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi ba zi sagörö ulidanö misa si tobali famaduhuʼö’ fatua lö amozua götö danö andre.—Mat. 24:14.

5. Hadia howu-howu nitema niha si farahu ba mbanua niha Keriso me abad siföföna hegöi iadaʼa?

5 Banua niha Keriso andrö, no tobali umbu waʼabölö ba wamati ba niha si farahu ba daʼö, he niha nibayoini hegöi ’biri-biri tanö böʼö’ ba gafuriata. (Yoh. 10:16) Iʼandrö sibai saohagölö Faulo börö wanolo nibeʼe ndra talifusö ba mbanua niha Keriso ba ifaʼema daʼö me ifaʼoheʼö zurania ba niha Keriso si so ba Roma, imane, ”Omasido sibai falukha khömi enaʼö tola ubeʼe khömi mbuala moroi khö Lowalangi ba wangaʼaroʼö yaʼami. Eluahania, enaʼö tola tafarou dödö nawöda zamösana. Tefarou dödögu ba wamatimi, ba tefarou dödömi ba wamatigu.”—Rom. 1:11, 12.

ROMA—IBU KOTA ZI SAMBUA IMPERIUM

Sagötö mututunö zalua ba mbuku Halöwö Zinenge, banua sabölö ebua yaʼia daʼö Roma, ba tohude göi ia ba politik ba zi sagörö ulidanö me luo daʼö. Roma andre ibu kota zi sambua imperium ba ebua sibai mbanua nifatörönia, iʼotarai ba Inggris ofeta ba Afrika Utara hegöi Samudra Atlantik ofeta ba Nasi Sadöni Bakha ba Weresia.

Niha si toröi ba Roma no faböʼö-böʼö soi, li, kebudayaan hegöi nifaduhusira tödö. Börö me no muhaogö lala si numalö ba daʼö, ato niha si möi mogale ba laʼohe gama-gama moroi ba zi sagörö imperium andrö. Lö aröu moroi ba daʼö so labua göfa Ostia. Fefu göfa sanörö rute perdagangan sato niha, labeʼe tou norora ba labua göfa andrö, simane soguna ero maʼökhö hegöi gama-gama sebua böli.

Me abad siföföna M, töra sazuta niha si toröi ba Roma. Te matonga zi toröi ba mbanua daʼö yaʼira andrö sawuyu, yaʼia daʼö niha si lö sökhi nihuku, iraono nifamawa mazui nitiboʼö zatuara, mazui niha niʼoloiʼö sagötö me fasuwö ndra saradadu Romawi. Moroi ba gotalua ndra sawuyu andrö so niha Yahudi moroi ba Yeruzalema, börö me no möna Jenderal Romawi Pompeius ba wokalaisi banua daʼö me döfi 63 SM.

Arakhagö fefu niha si no teʼefaʼö si toröi ba daʼö, laʼiagö nomo si fasösö ba laʼodaligö wanolo moroi khö ndra famareta. Hizaʼi, no lahaogö ibu kota mbanua daʼö ira Kaisaro, lafazökhi domosa segebua. So teater hegöi stadion segebua nahia wamaigi drama, fatandrisa gladiator, hegöi kureta kudo. Lafalua daʼa enaʼö terara dödö niha mbanua, ba lö laʼandrö gefe.

6, 7. Hewisa mbanua niha Keriso iadaʼa wamaluara halöwö nibeʼe Yesu ba wanuriaigö ba ngawalö soi misa?

6 Ohitö dödö mbanua niha Keriso me abad siföföna fagölö simane ohitö dödö mbanua niha Keriso iadaʼa. Me abad siföföna, ibeʼe halöwö sabua khö ndra nifahaʼönia Yesu, hizaʼi si möi fangomuso dödöra. Imane khöra, ”Miʼae mibaliʼö nifahaʼögu fefu niha moroi ba ngawalö soi, mibayagö ira idanö ba döi Nama, ba döi Nono, ba döi geheha niʼamoniʼö. Mifahaʼö ira ba woloʼö fefu niwaʼögu khömi.”—Mat. 28:19, 20.

7 Banua niha Keriso Samaduhuʼö Yehowa, daʼö lala niʼogunaʼö ba wamalua halöwö andrö iadaʼa. Tatu manö lö aoha wanuriaigö ba niha moroi ba ngawalö li. Hizaʼi, no lafazökhi ira Samaduhuʼö Yehowa ngawalö mbuku si teʼodane-dane ba Zura Niʼamoniʼö töra ba zi 1.000 ngawalö li. Ösöndra waʼomuso dödö na asese fao ndraʼugö ba gangowuloa, ba wamalua halöwö fanuriaigö hegöi ba wamahaʼö niha ba Zura Niʼamoniʼö. Tefarahu ndraʼugö ba ngawawa niha si lö atoto ba gulidanö andre sangokhögö töi sebua ba wamaduhuʼö töi Yehowa!

8. Hewisa wa tola latema howu-howu dozi niha si farahu ba mbanua niha Keriso?

8 No ihenaigö Lowalangi Yehowa waʼafatalifusöta ba zi sagörö ulidanö sanolo yaʼugö enaʼö anau gölömö ba örasoi waʼomuso dödö sagötö mbaŵa sabua fanaögö andre. Imane Faulo ba niha Keriso Heberaiʼo, ”Yafaoma taʼameʼegö tödö nawöda ba wamarou tödö ba waʼomasi hegöi ba mbua-bua si sökhi, böi taböhöli weʼamöi ba gangowuloa, simane nifalua danö böʼö ösa, hizaʼi faoma tafarou dödö nawöda zamösana ba tafalua ia soroi ba dödö, mendrua manö me taʼila wa no ahatö ginötö andrö.” (Heb. 10:24, 25) No howu-howu moroi khö Yehowa mbanua niha Keriso andrö enaʼö tola tafarou dödö nawöda ba tefarou göi dödöda. Böi fandröndröu ndraʼugö khö ndra talifusöda ba wamati. Böi lalöi weʼamöi ba gangowuloa niha Keriso!

’Larongo Ngawalö Li si Toʼölö Laʼogunaʼö’ (Hal. 2:5-13)

Manuriaigö ndra nifahaʼö Yesu ba niha Yahudi hegöi proselit sanörö lala.

”Fahuhuo ira ba li niʼilada sanandrösa ba zahöli-höli dödö nifalua Lowalangi.”—Halöwö Zinenge 2:11

9, 10. Hadia manö nifalua niha solulu faʼaurira enaʼö tola manuriaigö ira ba niha sangogunaʼö li böʼö?

9 Khalaigö hewisa waʼakaliru niha Yahudi hegöi proselit moroi ba ngawalö soi sowulo me Fendrakose 33 M andrö. Ato zangondrasi, te aboto ba dödöra sambua li sasese muʼogunaʼö, li Yunani mazui Heberaiʼo. Hizaʼi iadaʼa, fefu ira oi zara larongo me ”fahuhuo ndra nifahaʼö ba ngawalö li si toʼölö laʼogunaʼö”. (Hal. 2:6) Tatu omuso sibai dödöra me larongo duria somuso dödö ba li sasese laʼogunaʼö andrö. Sindruhu sa wa lö tebeʼe dandra sahöli-höli dödö ba niha Keriso iadaʼa irege tola fahuhuo ira ba ngawalö li böʼö. Hizaʼi ato zi no molulu faʼaurira ba wanuriaigö turia somuso dödö ba niha moroi ba ngawalö soi. Hadia nifaluara? So zamahaʼö yaʼira ba li si bohou enaʼö tola mangai halöwö ira ba mbanua niha Keriso sahatö ba zi so yaʼira sangogunaʼö li böʼö mazui findra ira ba soi tanö böʼö. Sasesenia ahöli-höli dödö niha samondrongo.

10 Duma-dumania Christine, si fao khö zi dafitu Samaduhuʼö tanö böʼö samahaʼö yaʼira ba li Gujarati. Me falukha ia khö nawönia wohalöwö sangogunaʼö li Gujarati, iʼogunaʼö li Gujarati me ifahede ndra alawe andrö. Ahöli-höli dödö ndra alawe daʼö ba omasi ia iʼila hana wa iforege sibai Christine wamahaʼö yaʼia ba li Gujarati. Tola ibeʼe wamaduhuʼö si sökhi Christine. Imane ira alawe daʼö khö Christine, ”Lö hadöi agama tanö böʼö samarou ono mbanuania ba wamahaʼö yaʼira ba li sabua. Tatu so zabölö moguna somasi ami mifaʼema ba niha.”

11. Hewisa wamaʼanöda yaʼita ba wanuriaigö turia somuso dödö ba niha sangogunaʼö li böʼö?

11 Tatu manö lö fefu ita tola tafahaʼö ita ba li böʼö. Hewaʼae simanö, tola tafaʼema duria somuso dödö ba niha sangogunaʼö li böʼö. Hewisa wamaluada daʼö? Sambua lala yaʼia daʼö taʼogunaʼö applikasi JW Language® na tafahaʼö ita ba li fangowai sasese muʼogunaʼö ba mbanua daʼö. Fahaʼö göi ndraʼugö ba ngawua wehede sadöni dödöra ba li daʼö. Fatunö khöra sanandrösa ba jw.org, ba foromaʼö video hegöi publikasi si no mufaʼanö ba lira samösa. Na taʼogunaʼö fakake daʼa ba wamalua fanuriaigö, tola tarasoi waʼomuso dödö simane nirasoi ndra talifusöda me abad siföföna me ahöli-höli dödö niha moroi ba soi böʼö me larongo duria somuso dödö ”ba ngawalö li si toʼölö laʼogunaʼö”.

NIHA YAHUDI BA MEZOFOTAMIA HEGÖI BA MISERAI

Imane The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 SM–135 M), ”Ba Mezofotamia, Media, hegöi ba Mbabilonia toröi ngaʼötö wamatörö [Gizaraʼeli] si fulu mado hegöi famatörö Yehuda si no irai latiboʼö ba daʼö ira niha Asiria hegöi Babilonia.” Moloʼö Esera 2:64, ha 42.360 ndraono Gizaraʼeli zangawuli ba Yeruzalema moroi ba Mbabilona. Alua daʼö me döfi 537 SM. Imane Flavius Yosefus wa ngafulu ribu waʼato niha Yahudi ”si toröi ba zi fasui Mbabilona” me abad siföföna M. Me abad si tölu irugi si lima M, so karya si tehöngö nifazökhi ndra niha daʼa yaʼia daʼö Talmud Babilonia.

Oya zi no musura sangoromaʼö wa no toröi ndra niha Yahudi ba Miserai si löʼö-löʼönia iʼotarai me abad si önö SM. Me luo daʼö, ifaʼoheʼö goroisania Yeremia khö ndra niha Yahudi si toröi ba danö Miserai, farahu ba daʼö Mefisi nifotöi Nofi. (Yer. 44:1) Te ato niha Yahudi sofanö ba Miserai sagötö Helenistik (sagötö famazaewe si toʼölö mufalua ba Yunani). Ifatunö Yosefus wa so niha Yahudi ba gotalua niha si oföna toröi ba Alesandria. Ba gafuriata, so ösa mbanua daʼö nibeʼe khöra. Me abad siföföna M, iwaʼö samösa sanura moroi ba Yahudi sotöi Filo, wa so sazuta dalifusö si sambua soi khönia si töröi ba zi sagörö tanö Miserai, iʼotarai ”zinga mbanua Libia irugi ba nola danö Gaitiofia”.

”Mozizio Wetero” (Hal. 2:14-37)

12. (a) Hewisa wangombakha Yoeli samaʼeleʼö dandra sahöli-höli dödö salua me Fendrakose 33 M? (b) Hana wa labalo-baloi sibai waʼalua nifaʼeleʼö Yoeli me abad siföföna?

12 ”Mozizio Wetero” me fahuhuo ia ba niha sato moroi ba ngawalö soi andrö. (Hal. 2:14) Itutunö khöra wa tandra sahöli-höli dödö nifalua Lowalangi irege tola fahuhuo ira ba ngawalö li, no faʼalua moroi ba wamaʼeleʼö nifaʼema Yoeli me imane, ”Ufaduwa dania gehehagu ba niha fefu.” (Yoe. 2:28) Fatua lö mangawuli Yesu ba zorugo, no ifatunö khö ndra nifahaʼönia, ”Uʼandrö khö Nama ba ibeʼe khömi zanolo tanö böʼö” yaʼia daʼö ”eheha niʼamoniʼö.”—Yoh. 14:16, 17.

13, 14. Hadia nifalua Wetero enaʼö tofakha ba dödö zamondrongo nifaʼemania, ba hewisa woloʼöda duma-dumania?

13 Abeʼe maʼifu wehede fangasiwai nifaʼema Wetero ba niha sato me luo daʼö imane, ”Yafaduhu fefu dödö niha Gizaraʼeli wa Yesu andre nibunumi ba döla geu, Lowalangi zombaliʼö yaʼia Soʼaya ba Keriso.” (Hal. 2:36) Sindruhu sa, ato moroi ba gotalua niha samondrondrongo huhuo Wetero, lö hadöi yaʼira me labunu Yesu ba döla geu famakao. Hizaʼi, börö me soi Yahudi ira, fao ira ba woluʼi salua andrö. Hewaʼae simanö, nehegö atö wa no ihaogö sibai wahuhuosa Fetero khö ndra talifusö si sambua soi khönia ba iforege enaʼö tofakha ba dödöra. Ohitö dödö Wetero tenga ba wamöbögö khöra si lö duhu hizaʼi enaʼö lafalalini gera-erara. Hadia abao dödöra ba wehede Wetero? Löʼö. Me no larongo daʼö, ”tofakha ba dödöra”. Manofu ira, ”Hadia zinangea mafalua?” Tatu manö, börö me no ihaogö-haogö wahuhuosa Fetero, andrö wa tola tofakha ba dödö niha samondrongo ba möi famarou dödöra ba wamalalini era-era.—Hal. 2:37.

14 Tola taʼoʼö duma-duma Wetero enaʼö tofakha ba dödö niha hadia nifaʼemada. Na möi ita manuriaigö, lö moguna fabuʼa-buʼa ita ba ngawalö lala wangera-ngera si fasala nifaehagö zokhö omo. Abölö sökhi na tafadunö-dunö zi faoma fatema ba dödöda. Na no taʼila hadia zi faoma fatema ba dödöda, awena tola tatohugö wanutunö khöra sindruhu moroi ba Zura Niʼamoniʼö. Sasesenia, na sökhi wamaehagöda sindruhu moroi ba Zura Niʼamoniʼö, hasambalö latemaʼö daʼö niha satulö tödö.

FAʼANIHA KERISO BA WONDRO

Ba gotalua niha samondrongo huhuo nifaʼema Wetero me Fendrakose 33 M, so niha Yahudi moroi ba Wondro, banua tanö yöu Asia Kecil. (Hal. 2:9) Tatu manö, sö ösa ba gotaluara zolohe turia somuso dödö ba mbanua si toröi yaʼira. Oroma daʼö me isura zurania siföföna Fetero, itutunö sanandrösa ba niha si faduhu tödö si no ”muzaewe” ba mbanua böʼö misa, simane ba Wondro.g (1 Fe. 1:1) Nisurania andrö zangoromaʼö wa niha Keriso si so ba mbanua daʼö no ’latörö ngawalö wamakao’ börö wamatira. (1 Fe. 1:6) Tefarahu ba daʼö wolohi hegöi famakao.

Fanandraigö tanö böʼö nitaögö niha Keriso ba Wondro, oroma daʼö ba zura nifazökhi Kaisaro Trayanus hegöi Plinius Muda, gubernur provinsi Bitinia hegöi Fondro ba mbanua Romawi. Isura zurania Plinius moroi ba Wondro te me döfi 112 M. Itutunö wa Agama Niha Keriso no tobali ”waba” ba niha fefu, he ira matua, ira alawe, iraono, satua, niha si numana ba si kayo. Ibeʼe ginötö Plinius ba niha niböbögö wa yaʼira andrö niha Keriso enaʼö laröi wamatira. Na lö lafalua daʼö, hasambalö mate ira. Hizaʼi, iʼefaʼö dozi niha sangelifi Keriso mazui sangandrö khö lowalangi böʼö hegöi ba nadu Trayanus. Ifaduhuʼö Plinius wa ”tebai mufaso niha Keriso sindruhu” wamalua daʼö.

g Ngawua wehede ”muzaewe” tehalö moroi ba li Yunani soʼamakhaita ba ngawawa niha Yahudi. Daʼa zangoromaʼö wa so ösa ziföföna tobali niha Keriso, yaʼira andrö niha Yahudi.

”Mifabayagöʼö Ami Idanö” (Hal. 2:38-47)

15. (a) Hadia niwaʼö Wetero, ba hewisa wanemaʼö niha fehedenia andrö? (b) Hana wa ribu niha samondrongo turia somuso dödö me Fendrakose, sinangea na tebayagö ira idanö me luo daʼö?

15 Me Fendrakose 33 M safönu faʼahöli-höli dödö andrö, imane Fetero khö ndra niha Yahudi hegöi proselit somasi mamondrongo, ”Mifalalini gera-erami, ba mifabayagöʼö ami idanö.” (Hal. 2:38) Buania, so mato 3.000 niha nibayagö idanö, te ba mbaʼa nidanö si so ba Yeruzalema mazui ba zi fasui daʼö.e Hadia angetula nihalö ba waʼaösö daʼa? Hadia salua andre zi tobali duma-duma ba niha samahaʼö yaʼira ba Zura Niʼamoniʼö hegöi ono zamaduhuʼö Yehowa enaʼö alio tebayagö ira idanö hewaʼae lö nifaʼanöra yaʼira? Tatu manö tenga daʼö geluahania. Törö tödöu, ira niha Yahudi hegöi proselit nibayagö idanö me Fendrakose 33 M, owölö-ölö ira wamahaʼö yaʼira ba Zura Niʼamoniʼö ba no göi tefarahu ira ba soi nifili Yehowa. Baero daʼö, no göi laforomaʼö waʼaterou dödö, duma-dumania aröu danö latörö ba weʼamöi ba gowasa nifalua ero röfi. Me no aefa latema zindruhu sanandrösa ba halöwö nifalua Yesu Keriso ba wamalua ohitö dödö Lowalangi, no tefaʼanö ira ba wangai halöwö khö Lowalangi iadaʼa tobali soloʼö khö Keriso si no tebayagö idanö.

HANIHA NIFOTÖI PROSELIT?

Larongo ira ”niha Yahudi ba proselit” me manuriaigö Wetero me Fendrakose 33 M.—Hal. 2:10, nisura ba gahe zura.

So samösa ndra matua nifili ba wamalua ”halöwö” fombagi gö ero maʼökhö töinia Nikolao, ”niha proselit moroi ba Gandriokhia”. (Hal. 6:3-5, nis.) Proselit eluahania niha si tenga Yahudi si no faböbö ba agama Yahudi. Tobali ira niha Yahudi börö me no faduhu dödöra khö Lowalangi ba lafalua Goroisa nibeʼe ba ndraono Gizaraʼeli, latimbagö fefu lowalangi tanö böʼö, lasuna (na ono matua), ba teʼosambuaʼö ira ba ndraono Gizaraʼeli.

Me no teʼefaʼö ira ba Mbabilona me döfi 537 SM, ato niha Yahudi si toröi ba mbanua sagaröu moroi ba Gizaraʼeli, hizaʼi lö tebulö faböbö ira ba agama Yahudi. Börö daʼö, niha si toröi tanö ba gatumbukha Nasi Mediterania me föna hegöi banua si fasuinia, laʼila agama Yahudi. Ira sanura me götö föna, duma-dumania Horatius hegöi Seneka, lawaʼö wa ato niha moroi ba ngawalö soi, adöni dödöra ba niha Yahudi hegöi nifaduhusira tödö, ba lafaböbö ira ba agama Yahudi irege tobali ira proselit.

16. Hewisa wangoromaʼö ndra niha Keriso me abad siföföna wa latehegö gokhötara ba wanolo niha böʼö?

16 Hasambalö ifahowuʼö Yehowa ngawawa daʼö. Imane Sura Niʼamoniʼö, ”Fefu zi no faduhu tödö andrö owulo ira ba faoma mamuala ira khö nawöra. Lafamawa fefu haratora, ba kefe daʼö labagi ba niha sato moloʼö soguna khöra zamösana.”f (Hal. 2:44, 45) Fefu niha Keriso sindruhu, omasi ira laforomaʼö waʼomasi hegöi faʼoböwö simane daʼö.

17. Hadia manö zinangea ifalua si samösa niha enaʼö sinangea tebayagö idanö?

17 Moloʼö Sura Niʼamoniʼö, so zinangea ifalua si samösa niha fatua lö ilulu waʼaurinia ba tebayagö ia idanö. Lö tola löʼö, iʼokhögö waʼaboto ba dödö sanandrösa ba Daromali Lowalangi. (Yoh. 17:3) Iforomaʼö wamati ba ifalalini gera-erania moroi ba gamuatania ba zilalö. Sindruhu-ndruhu iforomaʼö waniasa. (Hal. 3:19) Aefa daʼö ibulöʼö lala waʼaurinia, ibörögö ifalua zatulö ba si tefaudu ba gohitö dödö Lowalangi. (Rom. 12:2; Ef. 4:23, 24) Na no ifalua daʼö fefu, moguna ilulu waʼaurinia khö Lowalangi ba wangandrö ba aefa daʼö tebayagö ia idanö.—Mat. 16:24; 1 Fe. 3:21.

18. Hadia halöwö nibeʼe khö ndra nifahaʼö Keriso si no tebayagö idanö?

18 Hadia samösa soloʼö khö Keriso ndraʼugö si no molulu faʼauri ba no tebayagö idanö? Na yaʼia, andrö saohagölö ba döi sebua si no tebeʼe khömö. Simane ira nifahaʼö sanema eheha niʼamoniʼö me abad siföföna, tola göi iʼogunaʼö ndraʼugö Yehowa ba wanuriaigö turia somuso dödö hegöi ba wamalua ohitö dödönia!

a Faigi kotak ”Yeruzalema—Pusat Yudaisme.”

b Faigi kotak ”Roma—Ibu Kota zi Sambua Imperium,” ”Niha Yahudi ba Mezofotamia hegöi ba Miserai,” ba ”Faʼaniha Keriso ba Wondro.”

c Tenga sindruhu hola-hola galitö daʼö, hizaʼi ”hulö hola-hola galitö” sangoromaʼö wa khala-khala sahono ba högö ndra nifahaʼö me luo daʼö fakhili ba takile simane hola-hola galitö.

d Faigi kotak ”Haniha Nifotöi Proselit?”

e Duma-dumania, me tanggal 7 mbaŵa si Walu 1993, me mufalua kebaktian internasional ndra Samaduhuʼö Yehowa ba Kiev, Ukraina, so 7.402 niha nibayagö idanö ba mbaʼa nidanö si önö ngawua. Ha dua za felelima menit ginötö niʼogunaʼö ba wamalua famayagö idanö andrö.

f Mufalua daʼa enaʼö tebönökhi zoguna ba niha sangondrasi andrö börö me ara nasa toröi ira ba Yeruzalema enaʼö itugu oya waʼaboto ba dödö si bohou nitemara. Amakhoita daʼa mufalua ia soroi ba dödö, tenga nifaso mazui moʼamakhaita ba politik.—Hal. 5:1-4.

    Publikasi ba Li Nias (2013-2025)
    Log Out
    Log In
    • Nias
    • Fa'ema Misa
    • Pengaturan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Lala Wangoguna'ö
    • Si Tebai La'ila Niha Bö'ö
    • Pengaturan si Tebai La'ila Niha Bö'ö
    • JW.ORG
    • Log In
    Fa'ema Misa