PERPUSTAKAAN ONLINE Manuriaigö
PERPUSTAKAAN ONLINE
Manuriaigö
Nias
ö
  • ö
  • Ö
  • ŵ
  • Ŵ
  • ʼ
  • SURA NI'AMONI'Ӧ
  • PUBLIKASI
  • ANGOWULOA
  • ia faza 15 nga’örö 125-134
  • Iʼoʼawögö Nono Mbanua Lowalangi

Lö nihenaigö video nifili

Bologö dödöu, so zi fasala irege tebai teboka video

  • Iʼoʼawögö Nono Mbanua Lowalangi
  • Miʼohiaʼö Wamatira
  • Tuho sigide-ide
  • Tuho si Fagölö
  • Faʼauri Gesitera ba Wamobörö
  • ”Si Sökhi Sibai Bawa”
  • ’Laʼomasiʼö Ia Dozi Sangila Yaʼia’
  • Tetandraigö Wamati Gesitera
  • Famati Sabölö Aro moroi ba Waʼataʼu ba Waʼamate
  • Atua-tua Ia, Barani, ba Tenga Ha Tana Khönia Iʼera-era
    Miʼohiaʼö Wamatira
  • Iʼefaʼö Soinia Esitera
    Fahaʼö Ndraʼugö ba Cerita-Cerita Zura Niʼamoniʼö
Miʼohiaʼö Wamatira
ia faza 15 nga’örö 125-134
Esitera

FAZA FELELIMA

Iʼoʼawögö Nono Mbanua Lowalangi

1-3. (a) Hana wa hulö zataʼu-taʼu Gesitera me edöna ifalukhaisi woʼomonia? (b) Hadia wanofu nitutunöda sanandrösa khö Gesitera?

IHONOGÖ dödönia Esitera me ahatö irugi newali razo ba Zusa. Lö aoha wamalua daʼa. Lafazökhi gödo razo andrö hegöi faʼamolakhöminia fefu enaʼö ahöli-höli dödö niha—adu nifoe simane sawi soʼafi, samana, hegöi singo ba dowa batu bata solaʼa-laʼa si no takile; no tefaʼoli döla-döla domosa hegöi gambara nadu segebua; inönö nasa tefaudu ba danö saloʼo sebolo ahatö ba Hili Zagros sosalju hegöi ba Nidanö Khoaspes sohahau. Fefu daʼa möi famasugi ba dödö zangondrasi wa ebua kuaso ndra matua sedöna ifalukhaisi Esitera andrö, samotöi yaʼia ”razo fondrege zalawa”. Foʼomonia ndra matua daʼö.

2 Foʼomo ira matua! Faböʼö sibai Ahasiwero moroi ba woʼomo ira matua nidöna-döna nono alawe Yahudi si lö faröi!a Lö iʼoʼö duma-duma gofu haniha manö, simane Aberahamo, ira matua soloʼö fanuturu lala moroi khö Lowalangi si fao fangide-ngideʼö ba wamondro-ndrongo niwaʼö woʼomonia Sara. (I Moz. 21:12) Lö aboto ba dödö razo haniha Yehowa, Lowalangi nifosumange Gesitera, mazui Oroisania. Hizaʼi, aboto ba dödö Ahasiwero huku Persia, hegöi huku si lö manehegö nifalua Gesitera dania. Hadia daʼö? Moloʼö huku Persia, tola labunu niha sangondrasi razo na lö nikaoni razo ia. Lö mukaoni Gesitera, hizaʼi hasambalö ifalukhaisi razo. Me ahatö irugi golayama tanö bakha, iʼila ia razo moroi ba dadaomania, ba worasoi Gesitera hulö möi ia ba wamaondragö faʼamatenia.​—Baso Gesitera 4:11; 5:1.

3 Hana wa ifalua zi möi famununia? Hadia wamahaʼö khöda ba wamati ndra alawe sahöli-höli dödöda andre? Si oföna, datafaigi hewisa wa isöndra dadaoma si lö toʼölö lasöndra niha böʼö, yaʼia daʼö tobali ratu Persia.

Faʼauri Gesitera ba Wamobörö

4. Hewisa waʼauri Gesitera ba wamobörö, ba hana wa tola toröi ia khö zi fasambua ama khönia sotöi Morodokhai?

4 Esitera andrö iraono si lö ama si lö ina. Lö hadöi angombakhata sanandrösa khö zatuania samotöi yaʼia Hadasa, na ba li Heberaiʼo ”mirtel”, saʼa-saʼa mao sobowo mbunga safusi si baga-baga. Me mate zatua Gesitera, so samösa dalifusönia si sökhi tödö sotöi Morodokhai, ahakhö dödönia nono daʼö. Morodokhai andrö si fasambua ama khönia, hizaʼi alawa ndröfinia moroi khö Gesitera. Ihalö Gesitera, isou tobali ononia.​—Gesi. 2:5-7, 15.

Ibe’e Esitera gö khö Morodokhai ba nomonia

Sinangea na omuso dödö Morodokhai khö nono nisounia

5, 6. (a) Hewisa Morodokhai wangebuaʼö Esitera? (b) Hewisa waʼauri Morodokhai hegöi Esitera ba Zusa?

5 Toröi Morodokhai hegöi Esitera ba ibu kota Persia tobali niha Yahudi nitiboʼö. Te asese laʼoʼaya ira ba daʼö börö agama hegöi Huku niʼoʼöra. Tatu manö lö aefa Gesitera khö Morodokhai samahaʼö yaʼia sanandrösa khö Yehowa, Lowalangi si so faʼahakhö dödö sasese mangorifi ono mbanuania moroi ba deʼala ba zilalö—ba simane daʼö zui ifalua dania. (III Moz. 26:44, 45) Börö daʼö, aro waʼomasi hegöi faʼalöfaröi ba gotalua Gesitera ba Morodokhai.

6 Te mohalöwö Morodokhai tobali pejabat ba gödo razo ba Zusa, ba mudadao ia ba zinga mbawandruhö razo fao khö ndra enoni tanö böʼö. (Gesi. 2:19, 21; 3:3) Lö taʼila sibai hewisa me awuyu-wuyu Gesitera. Hizaʼi, yaʼia zondrorogö si fasambua ama khönia andrö sabölö atua moroi khönia ba ibabaya halöwö ba nomo. Toröi ira ba mbanua side-ide ba zi tambai nungo nidanö hegöi gödo razo. Te omasi möi ia ba fasa ba Zusa wamaigi-maigi gama-gama nifamawa tuka ganaʼa, firö, hegöi sogale tanö böʼö. Lö irai itötöna Esitera wa ifasui ia dania gama-gama sebua böli simane daʼö; lö iʼila hewisa waʼaurinia dania.

”Si Sökhi Sibai Bawa”

7. Hana wa laheta Wasi moroi ba dadaoma waʼaratu, ba hadia nifalua razo aefa daʼö?

7 Samuza maʼökhö, kaliru niha Zusa börö me lafatou-tou waʼafawuka ba nomo razo. Ba gowasa sebua nifalua Ahasiwero, ibeʼe gö sami hegöi agu khö ndra awönia salawa, ikaoni ratunia si baga-baga sotöi Wasi samalua owasa göi khö ndra awönia ira alawe. Hizaʼi, lö omasi möi Wasi. Aila sibai razo ba mofönu ia, börö daʼö isofu khö ndra sanuturu lala hadia hukuma sinangea mubeʼe khö Wasi. Lua-luania? Laheta khönia dadaoma waʼaratu. Labörögö wangalui ira enoni razo nono alawe sawuyu-wuyu si sökhi bawa ba zi sagörö soi andrö ba hezo nifili razo daʼö zi tobali ratu si bohou.​—Gesi. 1:1–2:4.

8. (a) Hana wa aombö dödö Morodokhai me itugu ebua-bua Gesitera? (b) Moloʼö yaʼugö, hewisa zi bagania na tafaigi waʼasökhi mbawa? (Faigi göi Gamaedola 31:30.)

8 Tola takhalaigö Morodokhai na itaria ifaigi Gesitera hulö waʼomasi nama khö nononia si fao faʼomuso dödö ba faʼaombö-aombö dödö; si fasambua ama khönia andre no tobali ono alawe si baga-baga. Databaso, ”Ba no si sökhi sibai boto nono alawe andrö, ba si sökhi sibai bawa.” (Gesi. 2:7) Lö talafo isuno Sura Niʼamoniʼö waʼabaga-baga mbawa—sindruhu omuso dödöda na tafaigi, hizaʼi sökhi na itete faʼatua-tua hegöi fangide-ngideʼö. Na löʼö, tola manö fayawa, mangosebua hegöi amuata tanö böʼönia. (Baso Gamaedola 11:22.) Hadia daʼö göi nifaigimö? Hewisa Gesitera—hadia faʼabaga-bagania andrö mbörö wa tobali ia niha si sökhi mazui si lö sökhi? Datafaigi.

9. (a) Hadia zalua me laʼila Gesitera ira sohalöwö khö razo, ba hana waʼafökhö wabalisania khö Morodokhai? (b) Hana wa itehegö Morodokhai na mangowalu Gesitera ba niha baero si tenga si sara lala wamati khöra? (Faigi göi kotak.)

9 Laʼila ira enoni razo waʼabaga-baga Gesitera. Lahalö ia moroi khö Morodokhai, lafaogö ba ndra alawe tanö böʼö, ba laʼohe ba gödo razo sebua ba zi tambai nidanö. (Gesi. 2:8) Tatu afökhö wabalisara yaʼira si darua, si no amaedola nama khö nono. Tatu lö omasi Morodokhai na mangowalu nono nisounia andre ba niha si tenga si sara lala wamati hewaʼae razo ia; hizaʼi lö hadöi si tola ifalua.b Ihaogö ifondro-ndrongo mene-mene Morodokhai Esitera fatua lö lafawuʼa ia! Ba lala numalö ba gödo Zusa, manofu-nofu Gesitera. Hewisa lua-lua waʼaurinia dania?

’Laʼomasiʼö Ia Dozi Sangila Yaʼia’

10, 11. (a) Hadia lua-luania khö Gesitera me awena toröi ia ba nahia si bohou? (b) Hewisa wangoromaʼö Morodokhai wa so so dödönia Gesitera?

10 Izumaigö so Gesitera ba nahia si bohou si lö irai möi ia. So ia ba gotalua ’nono alawe’ si no laʼowuloi moroi ba zi sagörö Öri Persia. Tatu faböʼö-böʼö zi toʼölö lafalua, li hegöi amuatara. Samösa nifataro ba wamaigi-maigi iraono alawe sagawuyu andre sotöi Hegaʼi ba latörö wangehao waʼabaga-baga barö zi döfi ba labeʼe wanikha fangomösi somuhua. (Gesi. 2:8, 12) Börö me no larugi nahia si sökhi, tola manö ha faʼabaga-baga niʼera-erara börö me simane daʼö waʼauri si toʼölö mufalua ba daʼö irege asiliawa ira ba fahindri. Hewisa Gesitera?

11 Tatu manö so so dödö Morodokhai Gesitera. Tabaso, ero maʼökhö manörö-nörö ia ahatö ba nomo ndra alawe andrö ba wamaigi-maigi na lö hadia ia khö Gesitera. (Gesi. 2:11) Te moroi khö ndra alawe si sökhi tödö irongo duria sanandrösa khö Gesitera, irege omuso dödönia. Hadia mbörö?

12, 13. (a) Hadia zi toröi-röi ba dödö niha khö Gesitera? (b) Hana wa omuso dödö Morodokhai me lö ifatunö Esitera wa niha Yahudi ia?

12 Toröi-röi ba dödö Hegaʼi lagu Gesitera irege iforomaʼö waʼasökhi dödö, ibeʼe dafitu ndra alawe si tobali ngoni-ngoninia hegöi nahia si sökhi ba nomo ndra alawe andrö. Imane ba waö-waönia, ”Ba laʼomasiʼö Gesitera dozi sangila yaʼia.” (Gesi. 2:9, 15) Hadia ha börö waʼabaga-baga wa adöni dödö niha khönia? Tenga, tenga ha baga-baga Gesitera.

I’angerönusi nifazökhi Lowalangi Esitera ba ira alawe tanö bö’ö no arörö ba wangehao botora

Aboto ba dödö Gesitera wa abölö moguna wangide-ngideʼö hegöi faʼatua-tua moroi ba waʼabaga-baga mbawa

13 Duma-dumania, tabaso, ”Ba lö niʼombakhaʼö Gesitera ha mado ia ba ha niha niwara; noa sa iwaʼö khönia Morodokhai, böi yamuʼombakhaʼö.” (Gesi. 2:10) No iwaʼö Morodokhai khö Gesitera enaʼö böi ifatunö wa niha Yahudi ia; no iʼila wa lö sökhi gera-era ndra salawa Persia ba soira. Omuso dödönia me atua-tua Gesitera ba moloʼö, hewaʼae tenga ba ngainia so ia!

14. Hewisa ndraono si bohou ebua ba ginötö andre tola laʼoʼö duma-duma Gesitera?

14 Iraono si bohou ebua ba ginötö andre tola laʼomusoiʼö dödö zatuara hegöi sangebuaʼö yaʼira. Na aröu ira moroi ba ngai zatua, tola latimbagö zondrönisi yaʼira ba zi lö sökhi ba laʼosambuaʼö dödöra ba zindruhu si no lafaduhusi tödö hewaʼae so ira ba gotalua niha si lö sökhi era-era ba samalua horö. Na lafalua daʼö, no laʼomusoiʼö dödö Namara ba zorugo simane nifalua Gesitera.​—Baso Gamaedola 27:11.

15, 16. (a) Hana wa Esitera nifili razo? (b) Hana wa abua khö Gesitera me no faböʼö waʼaurinia?

15 Me irugi inötö wolohe Esitera föna razo, latehegö khönia hadia manö zomasi ia ifili, te ba wonönö fangehao waʼasökhinia. Hizaʼi, si fao fangide-ngideʼö, lö iʼandrö zi töra moroi ba zi no itötöi Hegaʼi. (Gesi. 2:15) Aboto ba dödönia wa tenga faʼabaga-baga mbawa zadöni dödö razo; hizaʼi amuata si sökhi ba fangide-ngideʼö si lö tesöndra ba gödo razo. Hadia sindruhu daʼö?

16 Imane waö-waönia, ”Ba omasi razo Gesitera, moroi ba waʼomasinia ndra alawe böʼö fefu, ba ebua dödönia khönia, moroi ba waʼebua dödönia ba nono alawe böʼö fefu. Ba ibeʼe ba högönia mbala högö woʼomo razo ba ibaliʼö foʼomo razo, fangali Wasi.” (Gesi. 2:17) Tatu abua ba nono alawe niha Yahudi sangide-ngideʼö andre wamaogö yaʼia me no faböʼö waʼaurinia—iadaʼa no tobali ia ratu si bohou, foʼomo razo sebua kuaso ba zi sagörö ulidanö me luo daʼö! Hadia fayawa ia börö dadaomania si bohou? Löʼö!

17. (a) Hadia manö nifalua Gesitera ba woloʼö niwaʼö namania sanou yaʼia? (b) Hana wa moguna khöda duma-duma Gesitera iadaʼa?

17 Iʼoʼö Esitera niwaʼö Morodokhai. Ibiniʼö gamakhaitania ba niha Yahudi. Baero daʼö me irongo Morodokhai no mamagölö niha ba wamunu Ahasiwero, iʼoʼö Esitera niwaʼö Morodokhai ba wamangelama razo irege lö aʼozu gera-era si lö sökhi andrö. (Gesi. 2:20-23) Lö tebulö mamati Gesitera khö Lowalangi si fao fangide-ngideʼö hegöi foloʼö. Moguna khöda duma-dumania börö me labaliʼö tandra waʼakala na moloʼö niha ba ginötö andre, ba fao dödöra na lö foloʼö hegöi famadaö! Hizaʼi, niha sindruhu-ndruhu mamati laʼameʼegö tödö woloʼö, simane nifalua Gesitera.

Tetandraigö Wamati Gesitera

18. (a) Hana wa lö omasi ituhi danö Morodokhai föna Hamano? (Faigi nisura ba gahe zura.) (b) Hewisa ndra matua hegöi ira alawe samati iadaʼa laʼoʼö duma-duma Morodokhai?

18 Samösa ndra matua sotöi Hamano tebeʼe khönia dadaoma salawa ba gödo Ahasiwero. Ituyu ia razo tobali perdana menteri irege yaʼia zi oföna mameʼe fanuturu lala ba numero dua ia ba nöri daʼö. No itatugöi razo wa hasambalö latuhi danö na falukha ira khö pejabat andre. (Gesi. 3:1-4) Abua khö Morodokhai woloʼö huku daʼa. Aboto ba dödönia wa moguna iʼoʼö niwaʼö razo, hizaʼi abölö ifosumange Lowalangi. Hamano andre niha Agagi. Eluahania, yaʼia ngaʼötö Agagi, razo Gamaleki nihuku Zamuʼeli samaʼeleʼö khö Lowalangi. (I Zam. 15:33) Lö sökhi gamuata niha Gamaleki irege tobali ira udu Yehowa hegöi iraono Gizaraʼeli. No iʼelifi ira Lowalangi.c (V Moz. 25:19) Hewisa wa ituhi danö föna zalawa Gamaleki niha Yahudi si lö faröi andrö? Tebai ifalua daʼö Morodokhai. No aro dödönia. Ofeta maʼökhö, ira matua hegöi ira alawe samati latehegö nosora ba woloʼö goi-goi daʼa, ”Niʼoʼö khö Lowalangi, moroi ba woloʼöda ba niha.”​—Hal. 5:29.

19. Hadia zomasi Hamano ba hewisa wamoregenia enaʼö faduhu dödö razo? 

19 Mofönu sibai Hamano. Hizaʼi, lö ibönö khönia na ha asala iʼalui lala wamunu Morodokhai. Omasi ia na tehori Morodokhai hegöi soinia! Iforege Hamano wangoʼaya niha Yahudi enaʼö faduhu dödö razo. Lö itötöi döi soi daʼö hulö tenga soi sinangea muʼameʼegö tödö ira ”si no muzaewe ba niha böʼö, ba danö fefu”. Inönö nasa waʼalösökhinia, iwaʼö wa yaʼira andrö lö laʼoʼö huku razo; tobali ira samadaö sinangea muʼangelamaisi. Omasi ia wameʼe kefe sebua khö razo ba wotuhini soguna ba wangohori niha Yahudi moroi ba nöri daʼö.d Ibeʼe Ahasiwero laedurunia si so tandro khö Hamano tandra wa fao dödönia ba daʼö.​—Gesi. 3:5-10.

20, 21. (a) Hadia lua-lua gangombakhata Hamano ba niha Yahudi ba zi sagörö Öri Persia hegöi khö Morodokhai? (b) Hadia niʼandrö Morodokhai khö Gesitera enaʼö ifalua?

20 Gösö möi ngoni-ngoni si fakudo ba zi sagörö nöri sebolo andrö, laʼombakhaʼö hukuma faʼamate ba niha Yahudi. Khalaigö atö lua-luania me terongo gangombakhata andrö ba zi sagörö Yeruzalema, nahia niha Yahudi sangawuli moroi ba Mbabilona sangodödögö mamazökhi banua andrö si lö hadöi öli. Me irongo duria si lö sökhi andre, te itörö tödö Morodokhai ira hegöi si fahuwu khönia ba talifusönia ba Zusa. Ba waʼabu dödönia andrö, isika nukhania, iʼonukha goni ba ilau nawu ba högönia, muʼao-ao ia si fao feʼe ba newali. No mudao-dao Hamano fao ia khö razo wamadu-madu, maʼifu lö abu dödönia zalua khö ndra niha Yahudi hegöi awö-awöra ba Zusa.​—Baso Gesitera 3:12–4:1.

21 Aboto ba dödö Morodokhai wa so zinangea ifalua. Hizaʼi, hewisa wamaluania? Irongo Esitera wa abu dödö Morodokhai ba ifaʼoheʼö nukha, hizaʼi lö omasi ia na larara dödönia. Te no ara manofu-nofu Morodokhai hana wa itehegö Lowalanginia Yehowa lahalö Gesitera tobali ratu, foʼomo zamatörö niha baero. Iadaʼa itugu iʼila hadia mbörö. Ifaʼema goroisania khö Ratu Esitera enaʼö iʼandrö waʼahakhö dödö razo ba wangoʼawögö ”iwara”.​—Gesi. 4:4-8.

22. Hana waʼataʼu Gesitera ba wangondrasi razo, foʼomonia? (Faigi nisura ba gahe zura.)

22 Te abu dödö Gesitera me irongo daʼö. Daʼa wanandraigö sabölö-bölö ba wamatinia. Ataʼu ia, ba lö ibiniʼö wangombakha me itema li moroi khö Morodokhai. Ifasugi ba dödö Morodokhai sanandrösa ba huku razo. Tola labunu niha sangondrasi razo na lö mukaoni. Tola teʼorifi niha andrö na iʼoroʼö ziʼonia anaʼa razo. Ba hadia so dani Gesitera ba wanötöna faʼahakhö dödö razo mendrua manö me itörö tödönia zalua khö Wasi me lö iʼondrasi razo? Ifatunö khö Morodokhai wa no 30 hari lö nikaoni razo ia! Andrö manofu-nofu ia hadia no tebulö dödö razo khönia.e—Gesi. 4:9-11.

23. (a) Hadia niwaʼö Morodokhai ba wangabeʼeʼö famati Gesitera? (b) Hana wa sinangea taʼoʼö duma-duma Morodokhai?

23 Ibeʼe wanema li si tefaudu Morodokhai ba wangaʼaroʼö famati Gesitera. Iʼabeʼe dödönia Morodokhai, na lö hadöi nifaluania, fangorifi niha Yahudi so moroi ba danö böʼö. Hizaʼi, hewisa wa itötöna auri ia Esitera me ibörögö alua wamakao? Ba daʼa iforomaʼö wamatinia Morodokhai khö Yehowa, si lö irai manehegö tehori nono mbanuania mazui lö alua zi no ifabuʼu. (Yos. 23:14) Aefa daʼö, manofu Morodokhai khö Gesitera, ”Ha zangila, na tenga börö götö daʼe, wa no tobali foʼomo razo ndraʼugö!” (Gesi. 4:12-14) Hadia tenga sinangea taʼoʼö Morodokhai? Faduhu sibai dödönia khö Lowalanginia, Yehowa. Hadia simanö göi ita?​—Gamd. 3:5, 6.

Famati Sabölö Aro moroi ba Waʼataʼu ba Waʼamate

24. Hewisa Gesitera wangoromaʼö famati ba faʼabarani?

24 Moguna ihalö gangetula ba waʼalio Esitera. Iʼandrö khö Morodokhai enaʼö fao ira fuasö, fefu nono mbanuania ba zi tölu hari, ba irahugö goroisania faoma fehede si fao famati ba faʼabarani si tehöngö ofeta maʼökhö, ”Na matedo, ba hana na matedo.” (Gesi. 4:15-17) Ba zi tölu hari andrö, iʼosindruhugö wangandrö tenga simane si toʼölö. Ba gafuriata, irugi inötö si no mutatugöi. Ifake nukha waʼaratu hegöi gama-gama sebua böli, ihaogö ia fondrege waʼabaga-baga enaʼö adöni dödö razo. Aefa daʼö ilau mofanö.

Möi Gesitera ba gödo Razo Ahasiwero ifake nukha wa’aratu

Itehegö nosonia Esitera ba wolumöʼö ono mbanua Lowalangi

25. Tutunö zalua me iʼondrasi woʼomonia Esitera.

25 Simane nitutunö ba wamobörö faza daʼa, mofanö Gesitera ba wamalukhaisi razo. Tola takhalaigö hewisa weʼugu-ugu dödönia ba iforege wangandrö. Möi ia ba golayama tanö bakha, ba iʼila no mudadao Ahasiwero ba dadaomania. Te itandraigö ba wanahö tödö razo moroi ba zikhala—sikhala nifoadu faoma bu si gariti si handro buʼu galisi, si no muhaogö wanaba hegöi bu gambi nitaba niʼoʼöfa sagi. Na ibalo-baloi manö, hulö ngaotu fakhe waʼara. Ba gafuriata iʼila ia foʼomonia. Tatu tokea dödö razo, hizaʼi no ohau-hau mbawania. Iʼoroʼö ziʼonia anaʼa!​—Gesi. 5:1, 2.

26. Hana wa moguna waʼabarani ba niha Keriso sindruhu simane Esitera, ba hadia mbörö wa awena famobörö daʼa?

26 Omasi razo wanemaʼö Esitera ba ifondro-ndrongo niwaʼönia. No ihalö gangetula Esitera ba wangoʼawögö Lowalanginia hegöi soinia, si tobali duma-duma ba nono mbanua Lowalangi sagötö faʼara. Iadaʼa, lö olifu niha Keriso sindruhu duma-duma daʼa. Simane niwaʼö Yesu, so waʼomasi si no aoha gölö ba zoloʼö khönia si lö faröi. (Baso Yohane 13:34, 35.) Ba wangoromaʼö faʼomasi daʼa, moguna waʼabarani simane nifalua Gesitera. Hizaʼi, hewaʼae no iʼoʼawögö nono mbanua Lowalangi Esitera, ha famobörö daʼa. Hewisa enaʼö faduhu dödö razo wa so zi lö sökhi niʼera-era zanuturu lala sabeʼe dödönia sotöi Hamano? Hewisa enaʼö tola iʼorifi soinia? Tatutunö aefa faza daʼa.

a Si toʼölönia, lafotöi Ahasiwero andre Xerxes I, si so kuaso ba Nöri Persia me böröta abad si lima SM.

b Faigi kotak ”Fanofu Sanandrösa khö Gesitera”, ba Faza 16.

c Te samösa Hamano andre zauri ba gotalua niha Gamaleki si lö mubunu, satonia no ahori tebunu me götö Razo Hisikia.​—I Nga. 4:43.

d Ibeʼe Hamano 10.000 talenta wirö, na iadaʼa ngaotu zuta dolar AS. Na Ahasiwero andrö Xerxes I, tola manö adöni dödönia ba gefe niwaʼö Hamano. Ebua ahori gefe Xerxes me fasuwö ia ba wolawa Yunani si no ara iʼanga-anga, hizaʼi kala ia.

e Tehöngö Xerxes I wa niha sabeʼe tandro ba moʼinö-inötö. Sejarawan Yunani sotöi Herodotus, isura duma-duma wasuwöta Xerxes ba wolawa Yunani. Ifaretakö razo enaʼö lafazökhi zoroso solangi, lafaʼoli göfa gamaudu Selat Helespontus. Me tekiko zoroso andrö ba mbade, ifaretakö Xerxes enaʼö laʼewa mbagi zamazökhi soroso andrö, ba ”ifahukuʼö” Helespontus laböbözi nidanönia fao feʼira-ira falelesa. Me luo daʼö, samösa ndra matua si kayo, iʼandrö enaʼö laʼefasi nononia ba halöwö zaradadu. Hizaʼi, ifaretakö Xerxes enaʼö lasila dalu nono matua andrö, ba lafaʼeleʼö ba niha sato si tobali famangelama.

SINANGEA MUʼANGERAIGÖ . . .

  • Hewisa wangoromaʼö Gesitera fangide-ngideʼö hegöi foloʼö?

  • Hewisa Morodokhai wanolo Esitera enaʼö ihalö gangetula si fao famati?

  • Hadia manö zangoromaʼö wa lö ataʼu Gesitera?

  • Hewisa lala woloʼöu faʼabarani Gesitera?

    Publikasi ba Li Nias (2013-2025)
    Log Out
    Log In
    • Nias
    • Fa'ema Misa
    • Pengaturan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Lala Wangoguna'ö
    • Si Tebai La'ila Niha Bö'ö
    • Pengaturan si Tebai La'ila Niha Bö'ö
    • JW.ORG
    • Log In
    Fa'ema Misa