Tau Onoonaaga ke he Motu he Maveheaga
Kenesareta—‘Homo ue atu mo e Fulufuluola’
“He kauvai he Vai Kenesareta kua ha ha i ai e motu kua loa atu mo e higoa kua tatai ai, kua homo ue atu hana tau foliga mo e hana a fuluola. Fakaaue ke he kelekele mitaki ha kua nakai fai akau kua nakai tupuolamoui i ai, mo e tau tagata nonofo mau kua to e tau mena oti: ko e matagi kua nakai vevela lahi ti kua lata tonu ke he laulahi he tau momoui kehekehe. . . . Nakai ni kua fua mai e tau fua akau kehekehe fakaofoofogia; ka kua tumau e fua loga mai. . . . Kua fakamalu mai he vaipuna kua ha ha i ai e lahi mahaki he malolo fetalaisa.”
He pihia ko e tagata fakamauaga tala tuai ko Josephus kua fakamaama e kelekele tatai fahi tolu he matapotu toga ki mo lalo uta ne kua fa iloa mau ko e Tahi i Kalilaia. Ko e tau ata i luga ka atu e taha maamaaga ko e fua loga fefe e kelekele tatai fakamua nei, ko e taha ne talumelie lahi i Kalilaia.a Ko e fahi kua lahi mahaki e mitaki he vaha i tuai ti ko e tagata tohia Uta Fekau ko Luka ne fakahigoa e tahi vai magalo ne tata mai ko e “vai ko Kenesareta.”—Luka 5:1.
Ne fakaaoga e ia e talahauga ia he magaaho ne fakakite he hau a Iesu ke he fahi nei mo e moua ai fa e tagata tane ke eke ai mo tau aposetolo. Ko e tau tagata gahua fonua kia ne nonofo mo e gahua he kelekele talumelie, to tau kulepi, tau volonati, tau olive, po ke tau mati? Nakai. Ko e tau akau kai pihia kua tupu ai he Kelekele Tatai ha Kenesareta, ka ko e tau tagata nei ko e tau tagata takafaga ika, ti mukamuka ke maama ko e pihia he ha a lautolu.
Liga ko e tau vaitafe ikiiki mai he kelekele tatai ne kua uta e tau akau ki tahi ne kua eke ai ke tuga e galue ma e tau ika. Ti ko e vai kua fetofetolofi ai ke he tau fuifui ika kehekehe kua takitaki atu ke he fale gahua taute ika. Ko Peteru mo Aneterea ko e tau tagata takafaga ika tutuli tupe i ai, ke tuga a Iakopo mo Ioane, ko e tau fanau he tagata takafaga ika ko Sepetaio.—Mataio 4:18-22; Luka 5:2-11.
Ne fa mahani e futi ika ke taute he fofola e kupega toho mai he foulua. Ko e mena ia ne taute e Peteru mo Aneterea he magaaho ne fina atu ai a Iesu. Ko e kupega loa po ke kupega toho, kua fofola viko ke he lotoga. Ko e tau taofi akau kua fakalele ai e matapotu i luga, ka ko e tau fua mamafa he matapotu i lalo ne taofi aki e kupega ki lalo he toka he tahi. Lahi e numela ika ka moua mai he faga kupega pihia. To tamai mogoia ki loto he poti po ke toho mai ke he vai potake, ti liligi ke he uluulu. Ko e tau ika mitaki mo mena kai kua vevehe kehe mai he kau ne ai nakai mitaki. Kitia e hakotika he tala nei he Luka 5:4-7 mo e Ioane 21:6-11. Manatu nakai e koe ko e mena talahau e Iesu e puhala nei ke he takafaga ika he hana fakatai ke he kupega toho? (Mataio 13:47, 48) He lafi ki ai, ne talahau e Mataio 4:21 ko e tau tagata takafaga ika ne fa mahani ke fakamole magaaho ke liu fakafou e tau kupega ne mahehe he tau maka po ke he tau ika.
Ka fano a koe he kaukau vai i Kenesareta, to liga kitia e koe e tau matakavi ne ua kua talahau e tau mena tutupu he gahua fakamatala a Iesu i ai. Taha ko e mouga lanu lau futi, ne pehe he fakamotu, ne fakamatala e Iesu hana Lauga he Mouga. Ko e matakavi nei ne nakai fetoko mo e fakamauaga he Tala Mitaki, ha ko Iesu kua tata atu ke he Kelekele Tatai i Kenesareta he magaaho ne taute e lauga ia.—Mataio 5:1–7:29; Luka 6:17–7:1.
Ko e taha matakavi kua falanaki ki ai kua nakai fetataiaki mo e tau mena moli faka-Tohi Tapu. To kitia e koe e fale tapu ne pehe kua talaga he mena ne fagai ai e Iesu e 4,000 mai he fitu ni e fua falaoa mo e tau ika gahoa. (Mataio 15:32-38; Mareko 8:1-9) He nakai tuku atu e mena nei ke he Kelekele Tatai i Kenesareta, ne talahau ai he fakamatalaaga a Mareko “ke he fahi a Tekapoli,” ne kua ha he taha fahi he vai kua molea ai e 11 e kilomita he mamao.—Mareko 7:31.
Ne talahau e Mataio mo Mareko he magaaho ne oti ai he taute e mana nei, ne fano a Iesu he foulua ki Makatala, poko Tamanuta. (Mataio 15:39; Mareko 8:10) Kua fakatatai he Tau Tagata Iloilo nei e fahi ia mo Makatala (Miketala), haia ni he fahi toga he Kelekele Tatai i Kenesareta, fano atu ki Tiperia. Hagaao ke he The Macmillan Bible Atlas, “talahaua lahi ma e hana ni a fale tauteuteaga ika,” a Makatala. Ko e futi ika lahi he vala he vai nei kua moli ni kua eke ai mo puhala gahua aoga mo e kumikumiaga tupe.
Fulufuluola lahi, he to e la he tau 1985/86 ne mamiti hifo e Tahi i Kalilaia, fakatoka noa atu ai e toka he vai. Tata atu ke he Kelekele Tatai i Kenesareta, ua e tagata tane ne moua e falu vala ne toe hifo he taha foulua tuai. Ko e tau tagata kumikumi ke he lalo fonua kua maeke ai ke moua e foulua takafaga ika akau nei ti fakaaho ai ke he magaaho ne ahi atu a Iesu ke he Vai mo e Kelekele Tatai i Kenesareta.
[Tau Matahui Tala]
a Kikite ke he ata lanu kehekehe lahi he 1992 Calendar of Jehovah’s Witnesses.
[Fakatino Credit Line he lau 8]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Fakatino Credit Line he lau 8]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Fakatino Credit Line he lau 9]
Garo Nalbandian
[Fakatino Credit Line he lau 9]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.