“Ko e Lologo he Tahi” Menusikuripi ne Fakamatutaki e Vehā
IA Me 22, 2007, ko e vala he tohi vakai Heperu ne fakamau ai mai he senetenari ke fitu po ke valu aki V.N. ne fakatātā ke he Israel Museum i Ierusalema. Ko e menusikuripi anei he Esoto 13:19–16:1. Ne putoia ai foki e mena ne iloa “ko e Lologo he Tahi”—lologo he kautūaga ne uhu he tau Isaraela he mole e fakahao fakamana ha lautolu he Tahi Kula. Ko e ha ne uho lahi e fakatātā he vala tohi vakai nei?
Kua lauia e tali ke he aho he menusikuripi. Ne tohia e Tau Vakai he Tahi Mate he vahāloto he senetenari ke toluaki F.V.N. mo e senetenari fakamua V.N. Ato moua e tau mena ia he kavi ke he 60 e tau kua mole, ko e menusikuripi Heperu ne mua atu e tuai ko e Aleppo Codex, ne liu taha ki tua ke he 930 V.N. Kehe mai he falu vala tohi, nakai fai menusikuripi Heperu foki ne moua ke he magaaho ia he magahala fakamua ke he loga e teau he tau tau.
“Ko e menusikuripi Ko e Lologo he Tahi,” he talahau e James S. Snyder, takitaki he Israel Museum, “kua fakamatutaki e vehā he magahala he fakamauaga tuai he Tau Vakai he Tahi Mate . . . mo e Aleppo Codex.” Hagaao ki a ia, ko e menusikuripi nei fakalataha mo e falu kupu tohi he Tohi Tapu i tuai “kua foaki e fakataiaga kehe ue atu he fakamauaga he tau kupu.”
Ne talitonu ai ko e vala he tohi vakai ko e taha he tau menusikuripi loga ne moua he matahiku he senetenari ke 19 aki i loto he sunako i Cairo, Aikupito. Pete ia, ko e tagata fakaputu tokotaha he tau menusikuripi Heperu ne nakai mailoga e aoga lahi he mena ia ato tutala a ia ke he taha porofesa he matahiku he tau atu tau 1970. Ko e vala tohi ne carbon-dated he magahala ia ti toka he fakamauaga ato hoko ke fakatātā he Israel Museum.
He talahau ke he aoga he vala tohi vakai, ko Adolfo Roitman, ko e takitaki he Shrine of the Book, he Israel Museum, mo e leveki he Tau Vakai he Tahi Mate, ne pehē: “Ko e menusikuripi Ko e Lologo he Tahi ne fakatātā e mooli katoatoa he fakaliliuaga Masorete he Tohi Tapu ne fakatoka mai he tau senetenari kua mole. Kua ofoofogia e puhala ne tatai agaia e Lologo he Tahi ne moua he vahā nei mo e he tau senetenari ke fitu aki mo e valu aki i tuai.”
Ko e Tohi Tapu ko e Kupu omoomoi he Atua, ti ko Iehova ni hokoia ne puipui ai. Mua atu, ne lagaki (copied) fakakikili he tau tohikupu e tau Tohiaga Tapu. Ko e mena ia, ko e tau kupu he Tohi Tapu ne fakaaoga e tautolu he vahā nei kua tonutika mooli.
[Picture Credit Line he lau 32]
Courtesy of Israel Museum, Jerusalem