Veveheaga 15
‘Kia O mai mai Loto ia Lautolu’
1. Kaeke ke loto mooli a tautolu ke he kupu mooli mo e tututonu, ko e heigoa kua lata ai ia tautolu ke fakavihia mo e tiaki?
KO IEHOVA ko e Atua kua amanaki a ia ki a lautolu oti kua fakaalofa mo e fekafekau ki a ia ke kalo kehe mai he tapuakiaga pikopiko. Ko e Tama he Atua, kua pehe e Tohi Tapu: “Kua fiafia a koe ke he mahani tututonu, ka e vihiatia e mahani hepehepe.” Ha ko e mena ia ne fakamonuina pauaki ai he haana Matua a ia, kua fakatokoluga a ia ko e patuiki kua fakauku ma e kautu he Atua. (Heperu 1:9) Kaeke kua fakaalofa a ko e ke he kupu mooli mo e tututonu, to vihiatia foki e koe mo e kalo kehe, mai he tau mena kua hepe mo e nakai fiafia ki ai e Atua. To eke foki e puhala nei ke moua ai e koe e levekiaga he mogonei mo e fakatulakiaga he fakafiliaga he Atua ha ne fa e hoko mai ki a lautolu kua fakateaga ke he haana a finagalo.
2. Kaeke ke kitia e tautolu e kehekehe ha lautolu ne fekafekau fakamooli ke he Atua mo lautolu kua nakai fekafekau ki a ia, ko e heigoa e puhala ka taute e tautolu, mo e ko e ha?
2 Loga he tau vaha ne kua mole atu ne fakailoa mai he Atua to fifili e ia e falu a tagata ke eke mo “koloa uho,” ko lautolu kua kitekite to kitia ai “kua kehe e tagata mahani tututonu, kehe e tagata mahani kelea; kua kehe a ia kua fekafekau ke he Atua, mo ia kua nakai fekafekau kia ia.” (Malaki 3:17, 18) Kaeke kua kitia e koe e kehekeheaga ia, ti kua tonu ke taute e koe e mena kua lata. Ka fakateaga a koe to fakalago kelea ai haau a amaamanakiaga ke he moui tukulagi. Ko e heigoa e puhala ke taute e koe? Kua pehe mai e kupu he Atua mo e fakamooli ni: “Aua neke hahamo a mutolu mo e nakai tatai fakalataha mo lautolu kua nakai tua; ha ko e mena fakalataha fefe e tututonu mo e mahani kelea? Ke fakafetui fefe e maama mo e pouli? . . . Po ke igatia fakalataha fefe a ia kua tua mo ia kua nakai tua?” Ha ko e mena to nakai ha i ai e fakafehagaiaga mitaki ke he vahaloto ha lautolu kua taute e mahani tututonu mo lautolu kua taute e tau mahani hepehepe, kua poaki mai e Atua: “Hanai, kia o mai a mutolu mai loto ia lautolu, mo e vevehe kehe a mutolu.”—2 Korinito 6:14-17.
O KEHE MAI I “PAPELONIA LAHI”
3. Ko e heigoa e tau kupu kua tatai mo e tau kupu ne talaage he Atua ke he tau tagata fakapaea haana he vaha ia i Papelonia, ti uta kehe kia he mena ia e ha mena mitaki ia lautolu?
3 Ko lautolu e motu ne fifili e ia ke eke mo faoa haana ne fakapaea ki Papelonia i tuai, kua vagahau mai pehe a Iehova ko e Atua ke he tau kupu agaia: “Ko au ko Iehova, ko e hau a Atua, kua fakaako atu kia koe ke he tau mena ke aoga ai, kua takitaki e ia a koe ke he puhala ke fano ai a koe. Ane hagao mai a koe ke he haku tau poaki, po kua tuga ne vailele hāu a monuina; mo e tuga ne tau peau he tahi hau a tututonu . . . ti nakai fakahiku ai hana higoa ki mua haku. Kia o kehe a mutolu i Papelonia.” (Isaia 48:17-20) Ko e tau mena ne taute e Iehova he vaha ia ke aoga ki a lautolu kua fakaalofa ki a ia, nakai ke fakatikai a lautolu ke he taha mena kua mitaki. Ko e kautuaga ki luga ia Papelonia he tau 539 V.N.K. ne taute ai e ia ke fakaatā ke o kehe mai i Papelonia ko e tau tagata tokanoa.
4. (a) Ha kua nakai tumau a Papelonia, ko e heigoa e talahauaga he Atua ke he taha Papelonia? (e) I loto he Fakakiteaga veveheaga 17, kua fakatino fefe mai a Papelonia lahi?
4 Ko Papelonia i tuai ne nakai liu tu foki. Ka e vagahau mai e Atua ke he taha Papelonia ne fakahigoa ko “Papelonia Lahi” (NW). Mo e liu poaki atu a ia pehe: “Ati o kehe a mutolu ia ia, neke fakalataha a mutolu mo ia ke he hana tau hala, neke moua foki a mutolu he hana tau malaia.” (Fakakiteaga 18:4) Ko e veveheaga kua mole he Fakakiteaga, kua fakatai a Papelonia Lahi ke tuga e fifine fakataka kua nofo ki luga po ke pule, “ko e tau motu ia, mo e tau moto tagata, mo e tau atu motu mo e tau vagahau kehekehe,” mo e “ha i ai e pule ke he tau patuiki he lalolagi” kua feuaki ai mo e tau patuiki nei.—Fakakiteaga 17:1, 2, 15, 18.
5. (a) Ko Papelonia Lahi kia ko e taha kautu he tau fakatufono he lalolagi nei? (e) Ko e ha kua nakai eke ai a Papelonia Lahi mo kautu he tau fakatufono taute koloa? (i) Hā hā i loto he Tohi Tapu, ko e ha e matapatu he tau lotu kua fakatai ai ke he fifine fakataka?
5 Ko e kakano haia ko Papelonia Lahi ko e kautu. Ko e kautu fefe? Tali mai he “tau patuiki he lalolagi,” ko e tau fakatufono he tau kautu, kua talahau ai pehe kua ‘feuaki’ a lautolu mo ia, ko Papelonia Lahi nakai ko ia ko e kautu faka-fakatufono. Ko e tohi Fakakiteaga kua fakakite mai pehe ka fakaoti a Papelonia Lahi ko lautolu e tau “maukoloa” he lalolagi nei, to tutū mamao a lautolu, mo e tagi; ti nakai ni ko e kautu fakafua koloa. (Fakakiteaga 18:15) Ka ko e, kautu, kia he tau lotu kehekehe? Mooli, ko e tau lotu hā hā ia lautolu e fakaohoohoaga ki luga he tau kautu faka-fakatufono, ti nakai tolomaki atu ke he tau tagata oti he lalolagi nei. Ka ko e ha e kautu fakalotu nei kua fakatai ai ke he fifine fakataka kua agahala ke he feuaki? Ko e mena kua pihia ai ha kua fio fakalataha e lotu mo e fakatufono. Haga ki a lautolu e tau lotu he lalolagi Kerisitenitome (Christendom), kua pehe e Tohi Tapu ko lautolu kua talahau kua fekafekau ke he Atua ka e nakai tumau fakamooli mo e kau fakalataha mo e tau fakatufono fakalalolagi kua fioia he Atua a lautolu ko e tau feuaki fakaagaga po ke tau faivao.—Esekielu 16:1, 2, 28-30; Iakopo 4:4.
6. Ne kamata mai i fe e lotu hepe he mole e fakapuke, ti maeke fefe e tau fakaakoaga mo e tau gahua ke fakalaulahi ai?
6 Nakai leva he mole atu e fakapuke he vaha ia Noa ti kamata agataha e lotu pikopiko fakamua i Papelonia, ko e kamataaga a ia he fakatokoluga e Nimarota a ia ni “ko e toa [totoko atu] . . . ki mua a Iehova.” Kitiala, ne fakakehekehe e Iehova e vagahau he tau tagata, ti “ko e mena foki ia ne fakamavehevehe ai e Iehova a lautolu ke he lalolagi oti.” Ha ne o a lautolu, mo e uta e lautolu e tau fakaakoaga mo e tau gahua faka-Papelonia. (Kenese 10:8-10; 11:4-9) Kua pihia e tatai mo e mena nei, ko e tohi The Religion of Babylonia and Assyria (he Professor Morris Jastrow, lau tohi 701) talahau ai “ko e malōlo he talahauaga hagaao ke he lalolagi i tuai ke he tau mena lalahi ne fakakite ai e manatu fakalotu i Papelonia katoa mo e tau gahua fakalotu ne faka tumau ai ke he faahi motu ia.”
7. Ne kamata mai i fe e tau fakaakoaga mo e tau gahua fakahēhē he tau lotu?
7 Ha kua, tokologa e tau tagata kua nakai iloa, kua hā hā i ai e tau fakaakoaga mo e tau gahua kua hā hā i ai ke he tau lotu kehekehe ha he lalolagi he vaha nei kua tatai e tupumaiaga mo e tau lotu pikopiko a Papelonia. Ko e heigoa e falu he tau mena ia?
8. (a) Fakahigoa la falu a fakaakoaga fakalotu ne mahuiga lahi he vaha ia i Papelonia. (e) Na fakaako mai nakai i loto he Kupu he Atua?
8 Mai he tau fakaakoaga mai i Papelonia fakamua ko e: Tapuakiaga ke he atua tolu taha, ko e taofiaga ko e solu (soul) he tagata nakai mate, mo e fakaakoaga ko lautolu kua mamate to matematekelea ai ke he lalolagi i lalo fonua po ke “motu nakai liu mai taha.” Ko e fakaaoga foki he tau tupua ne tupu lahi ai ke he tapuakiaga faka-Papelonia. Tuga ne kua kitia ai ke he kamataaga he tohi nei, nakai fai mena pihia kua fakaako mai i loto he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu. Ka kua, kitia nakai e tautolu e tau fakaakoaga mo e tau gahua pihia kua taute ai he tau fakapotopotoaga he tau lotu kua agaagai ai ia tautolu he vaha nei?
9. (a) Ko e fakamailoga ha kua fakakite ai e ha lotu kua eke mo taha maaga a Papelonia Lahi? (e) Ha kua talahaua mai tuai he Atua to fakahoko fakalutukia e fakaotiaga ki a Papelonia lahi, ko e heigoa e mena kua lata ke taute fakatepetepe?
9 Fakalataha mo e tau fakaakoaga he “Atua tolu taha tapu,” ko e he tagata (solu) nakai mate mo e afi ke fakakikiveka ai, ka fai fakaakoaga po ke tau gahua kua kehe nakai tatai mo e Kupu he Atua mai he agaga, fakamailoga ai e lotu kua pikopiko mo e fakamailoga fakalataha ai mo Papelonia Lahi. To pehe e taha lotu to fakapuloa e lautolu e tapuakiaga ke he Atua mooli he Tohi Tapu mo e fakaaoga ai foki e lautolu e higoa he haana a Tama, ko Iesu Keriso, ka ko e heigoa hana a aoga kaeke kua fakakelea he tau fakaakoaga mo e tau mahani faka-Papelonia? (Kalatia 5:7-9; Mataio 7:22, 23) Ne talahaua tuai mai pehe he Atua to hoko fakaofo, “ke he aho taha,” e tau malaia “ko e mate, mo e fakatutuku mo e hoge” to hoko mai ia ki luga a Papelonia Lahi. Ti ko e mena haia kua fakatepetepe mo e mitaki ai a tautolu ke o kehe ai he mogonei mai he tau mena oti he kautu he tau lotu pikopiko ia.—Fakakiteaga 18:8.
10. (a) Ko e tagata kua ‘hola kehe mai ia ia’ kaeke ke fakatumau e fakafetuiaga haana mo e ha mena ni he tau mena he lotu kua fakaako e tau fakaakoaga fakahēhē? (e) Ko e heigoa e mena kua lata ke mailoga he tagata mai he fakapotopotoaga lotu ne fakalataha ki ai a ia fakamua?
10 Ko e heigoa e kakano, “kia o mai a mutolu mai loto ia lautolu”? Kua lata nakai ke iloa he tagata ke he haana a loto e pikopiko he tau fakaakoaga a Papelonia, ka e matutaki agaia haana a fakafehagaiaga mo e fakapotopotoaga lotu kua fakaako e tau mena ia? Mooli, ni, nakai kia ko e fakatupuaga a ia he pikopiko? Nakai kia kua eke e lagomataiaga kua kitia ke he mena kua tiaki he Atua? Maeke fefe ke fifili he tagata a ia kua omaoma e ia e poaki he Atua “kia o mai a mutolu mai loto ia lautolu, mo e vevehe kehe a mutolu, . . . aua foki neke piki atu a mutolu ke he mena kelea”? (2 Korinito 6:17) Kaeke kua nakai manako a tautolu ke tuga a lautolu ia ne fakapotopoto ke he faituga a Paala he vaha a Iehu ke mahaikava oti ai ke he poakiaga mai he Atua, ti kua lata ke taofi mai he tau fakapotopotoaga oti a Papelonia Lahi. Kua lata ke fakaoti mai he fakalatahaaga ke he tau gahua kua hā hā i ai. (2 Patuiki 10:20-27) Kua lata ke fakailoa ki a lautolu kua o kehe mai fakaoti a tautolu he haana a tau fakapotopotoaga. Ka taute pihia e tautolu to nakai “fakauaua a mutolu mo e loto ua,” lali “ke inu ke he kapiniu he Iki [Iehova] katoa mo e kapiniu he tau temoni,” ko e mena ia “to fakahogohogomanava kia a tautolu ke he Iki [Iehova].”—1 Patuiki 18:21; 1 Korinito 10:21, 22.
11. Ko e heigoa e kitekiteaga he Tohi Tapu ke he tau fakapotopotoaga kua hā hā i ai e tua fakauaua?
11 Nakai kia ko e lafi fakalataha he tau lotu kua nakai tua fakamooli po ke fakapotopoto fakalataha ko e mena mitaki? Mitaki, ka e fefe e kitekiteaga a Iehova ko e Atua ki ai? Ko e tau fakamauaga he Tohi Tapu kua kitia ai nakai fakaatā e ia e nakai tua he tau tagata Kanana ma e kautu a Isaraela. (Teutaronome 7:3, 4) Ti fefe foki e Tama he Atua mo e haana a fifiliaga ke he nakai tua? Nakai kau fakalataha a ia mo e tau veveheaga lotu kehekehe a Iutaia nakai tua he nofo a ia he lalolagi nei. Ke he fakafehagaiaga ia, ne tiaki katoatoa e ia e tau lotu pikopiko he haana a vaha, mo e talahau fakatonu ai: “Nakai hau taha ke he Matua, ka noa mo au.”—Ioane 14:6; kikite foki Mataio 23:13, 38.
FAKATUMAU KE HE KUPU MOOLI KE MOUA AI E TAU MONUINA
12. (a) Ko e magaaho ka mavete kehe mai e tagata mai he tapuakiaga hēhē, ko e heigoa e mena ka tupu hagaao ke he magafaoa he tagata? (e) Ko e fakaalofa fe a ia ka tuku ke he kamatamata?
12 Ke hola kehe mai he tapuakiaga pikopiko to hohoko mai ai e tau mena uka loga. Fakakite mai e Iesu ko e tau magafaoa he tagata to totoko atu a lautolu ke he puhala ia. Ka e pete ni, ko lautolu kua totoko tuga mo e taha mai he haana magafaoa, pehe mai a Iesu to nakai eke e mena ia ke fakakehe ai ha tautolu a taofiaga tonu. (Mataio 10:32-37) Ka ko e hūhū, nakai pehe kua tote e fakaalofa ki a lautolu tuga fakamua, ka ko e fefe e malōlo he fakaalofa ha tautolu ki a Iehova katoa mo e haana Kupu mooli.
13. (a) Ko e heigoa e malōlo he fakauka haau ke he kupu mooli ki a lautolu kua vaha tata mo koe? (e) Ko e heigoa e fakamooliaga ka foaki mai he Atua?
13 Ko e mena hanei, ko e haau a taofi mau ke he kupu mooli to gahuahua ai ma e monuina tukulagi he haau a magafaoa ne totoko fakamua ke he puhala tonu ia. Ka fakamukamuka atu ke he totoko mai ko e fakaataaga haia ke tupu lahi ai ha lautolu a totoko ke he kupu mooli. Ko e taha mena foki, ko e haau a mahani fakamooli ke taofi mau ke he Kupu mooli he Atua mo e fakatatai aki e puhala he haau a moui to moua ai e koe e tau monuina mo e fiafia; to eke ai foki a koe mo tagata mitaki. A to, hoko mai e maagaaho, ko lautolu kua fakafehagai tumau mo koe to liga iloa e lautolu e tonu he haau a puhala to eke foki ia mo lagomataiaga ke kitia ai e kupu mooli. Kua pihia e amaamanakiaga he Tohi Tapu kua fakamafana mai ke tapiki ki ai mo e gahua ki ai. (1 Korinito 7:12-16; 1 Peteru 3:1, 2) Mooli kua lata ke fakauka, mo e tua ko e puhala he Atua kua mitaki lahi, ti, mua atu e fakaalofa. To fakamooli he Atua ki a koe haana a fakaalofa to lagomatai mo e fakamalōlo e ia a koe kaeke ke tuku fakamua e koe a ia ke he haau a moui.—Roma 8:38, 39.
14. (a) Kua manako nakai e Atua ke he tau fuakau ke vevehe kehe mai he lotu hepe ka e hu atu ke he lotu tonu? (e) Ko e heigoa e amanakiaga kua hafagi mai ma e tau tagata pihia?
14 To pehe ai e falu kua loga lahi tuai e tau tau, ti kua to mui tuai ke liliu e tau puhala ha lautolu. Ka ko Iehova ko e Atua, kua fakahigoa foki a ia pehe ko “ia mai i tuai hana tau aho,” kua uiina foki ke he tau tagata oti, ke, kau fakalataha ke fakaheke atu ki a ia. (Tanielu 7:9; Salamo 148:12, 13) Ko e Haana a Kupu kua talahau mai to nakai ko e momotua ke kalo kehe mai ai taha he mena kelea kua vihiatia ki ai e Atua, ka “Ko e foufou fulufuluola e ulu hina, kaeke ke moua ai ke he puhala he tututonu.” (Fakatai 16:31; kikite foki Esekielu 9:4-6) Nakai fakaai ke to mui he vaha moui ke kumi e tuaga kua tatai mo e mena kua iloa he taha ko e mena mooli, to eke e mena ia ke he taha mo tuaga hui ke fakatumau ai ke he puhala he moui tukulagi.—Fakatai 10:22.
15. (a) Ko e heigoa e monuina ka moua ai kaeke ke o kehe a tautolu mai ia lautolu kua fakafifitaki e lotu fakahēhē? (e) Ko e heigoa e amanakiaga kua hafagi mai ma e tau tagata pihia?
15 Kaeke ke taute ai he mogonei ke gahuahua ai ke o kehe mai ia lautolu ne fa e taute e lotu pikopiko, to moua ai e tautolu e fiafia ha ko e fehagaiaga fakamonuina mo e ha tautolu a Atua, ko Iehova. (2 Korinito 6:17, 18) Ha ko e fekau kua nakai fakaoti ai ke o kehe mai ia lautolu ne fakaako mo e taute e tau mena kua nakai tatai mo e Kupu he Atua. Kua poaki mai foki he Atua ki a aua neke “tiaki e fakapotopotoaga ha tautolu,” tuga kua talamai he Heperu 10:24, 25 ki a tautolu. Ti ko hai kia, ke fakalataha a tautolu ki ai? Ko lautolu kua tapuaki ke he Atua mo e agaga mo e fakamooli. Ko lautolu ia kua pehe mai e Atua: “To nofo au ki loto ia lautolu mo e fai fano ki loto ia lautolu; ke eke foki au mo Atua ha lautolu, ke eke foki a lautolu mo tau tagata haku.”—2 Korinito 6:16.
16. Ha ko e fakalataha atu haau ke he tau fakapotopotoaga he tau Fakamooli a Iehova, ko e heigoa ka kitia hagaao (a) Ke he tukuaga he tau tupe? (e) Ko e tau fakapotopotoaga? (i) Ko e mahani ha lautolu kua fakapotopoto ai?
16 Ko lautolu kua taute ai e fakapotopotoaga Kerisiano he tau Fakamooli a Iehova ko e tau tagata kua o kehe mai he tau lotu kehekehe i loto he tau motu pouliuli mo e tau lotu Kerisitenitome. Ti kua fehola kehe a lautolu mai i Papelonia Lahi. Ka fakalataha a koe ke he tau fakapotopotoaga ke he taha he tau Fale he Kautu (Kingdom Halls) ha lautolu, to kitia e koe e kehe he ha lautolu a tauteaga. Nakai ko e mena kua tolo ki ai hokoia ni po ke okoaga tupe kua nakai taute ai, ka ko e puhala he tau fakapotopotoaga mo e mahani ha lautolu kua fakalataha ki ai kua fakamailoga ai e tau Fakamooli a Iehova kua kehe a lautolu mai he falu a lotu. Ko e tau fakapotopotoaga nei ko e tau fakaakoaga mooli he Tohi Tapu, kua fakamaama ai e tau poakiaga he Tohi Tapu ke eke mo takitakiaga ke he tau momoui ha tautolu he tau aho oti mo e fakaako atu ai foki e Kupu he Atua ke he falu. To kitia ai e koe he mena ia a lautolu kua fakamooli “kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu,” kua fakamakai fakalahi foki ke moua e tau fua he agaga he Atua.—Mataio 6:33; Kalatia 5:22, 23.
17. Ko e ha kua aoga ai ke fakalataha tumau ke he tau fakapotopotoaga pehe nei?
17 Ka hā hā i ai a koe fakalataha mo lautolu ke lagataha po ke lagaua ke he ha lautolu a fakapotopotoaga mo e makona ai haau a kumikumiaga, kaeke ke tupu atu mooli ki mua haau a fekafekauaga ke he gahua he Atua kua lata ki a koe ke fakatatai mo e tau Kerisiano fakamua. Ne uho ki a lautolu e kupu mooli, ti ko e mena haia, “Kua tumau a lautolu ke he tau kupu he tau aposetolo, . . . Kua nonofo mau a lautolu ke he faituga mo e loto fakalataha ke he taha aho mo e taha aho.” (Gahua 2:42, 46) Ko e fakalataha tumau ke he tau fakapotopotoaga pehe nei ke ati hake ai haau a tua, fakaaue ai mo e talitonu ai kua lata ke moua e fakamooliaga mai he Atua.
18. Ko e heigoa e maveheaga a Iesu ka fakamooli ai ki a koe ha ko e haau a vevehe kehe mai i Papelonia Lahi mo e fakalataha tumau atu ai mo e tau tagata a Iehova?
18 Pete ni kua uka ke fano kehe mai a koe ia Papelonia Lahi to galo ia koe a lautolu ne fa fakalataha mo koe fakamua, ka to moua ai e koe e loga he tau mena ha ko e haau a fakalataha tumau ke he tau fakapotopotoaga he tau tagata a Iehova. Tuga e tau tutaki a Iesu, ne toka e lautolu e tau mena loga ka e mumui atu a lautolu ki a ia, to kitia e koe e fakamooliaga he maveheaga ke “moua e ia takiteau ke he mouiaga nai” Mai he tau matakainaga mo e tau mahakitaga mo e tau kaina to talia ai a koe mo e fiafia. To kitia ai e koe kua fakalataha a koe mo e magafaoa lahi he tau matakainaga Kerisiano, ko e ha lautolu a fakaalofa mo e fekapitigaaki kua tonu mo e fakamooli. To moua oti e koe e tau mena ia katoa mo e amaamanakiaga ke he moui tukulagi “he fahi atu.”—Mareko 10:28-30; Salamo 27:10.
19. (a) Kua fakaaoga fefe he Atua e fakapotopotoaga haana kua kitia e tautolu ke fakamonuina aki a tautolu? (e) Ti ko e heigoa e mena ke fakalotomatala aki a tautolu ke taute ai mogonei?
19 Ko Iehova ko e Atua mo e haana a fakapotopotoaga kua maeke ke kitia nukua fakaaoga ai he vaha nei ke fakaako mo e fakamahani ai ke moua ai e tautolu e moui ke he haana fakatokaaga tututonu foou. Ka mole atu e fakatokaaga kelea he vaha nei, ko e puhala he Atua to tumau ke he tau mena oti. Ko e fakatufono ni Haana ka toe ai. (Tanielu 2:44) Ko e tau tagata ni kua fioia e Ia ka toe ai ke he lalolagi kia fakalataha atu ki a lautolu ia. Ko e tau tuaga ni he Atua ke he tonu mo e hepe ka fakaatā ai. To hā hā i ai taha ni e lotu. Ti ko e mena ni kua tonu kia fakatatai a tautolu ke he puhala he Atua kua taute ai e tau mena he mogonei, ke moua katoatoa ai e tau fakaakoaga kua foaki he Atua mai he Haana kupu kua tohia ai ko e Tohi Tapu. Ko e puhala ni a ia ke fakamooli ai e tau manatu ha tautolu kua talahau ai e tautolu e manako ke he moui tukulagi ke he fakatokaaga foou he Atua.—Salamo 86:10, 11; Fakatai 4:10-13.