Ko e Tagata Lahi Mahaki ue Atu ne Moui Mai i Tuai
“Ko koe ko e Keriso, ko e Tama he Atua moui.”—MATAIO 16:16.
1, 2. (a) Na liga maeke fefe ke fifili e lahi mahaki ue atu he tagata? (e) Ko hai e tau tagata i tuai ne fakahigoa ko e Lahi Mahaki, mo e ko e ha?
KO HAI he manatu e koe e tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai? Fifili fefe e koe e lahi mahaki ue atu he tagata? Ko e makaukau he hana a tau lagatau kautau kia? tokoluga he hana lotomatala he tau manamanatuaga? hana a malolo he tino?
2 Kehekehe e tau pule ne fakahigoa ke he Lahi Mahaki, tuga a Kuresa Lahi Mahaki, Alesana Lahi Mahaki, mo Charlemagne, ne fakahigoa ai “ko e Lahi Mahaki” ti pihia foki he magaaho katoa ne moui ai a ia. Ha ko e ha lautolu a malolo matakutakuina, ko e tau tagata pehe nei ne fakaaoga fakalahi e malolo ki a lautolu ne pule ki ai a lautolu.
3. (a) Ko e heigoa e kamatamata ke fuafua aki e lahi mahaki ue atu he tagata? (e) Ha kua fakaaoga e kamatamata pihia, ko hai e tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai?
3 Kua fulufuluola lahi, he fakamaama he tagata fakamau tala tuai ko H. G. Wells hana a kumikumi ke he fuafuaaga he lahi mahaki ue atu he tagata. Molea e 50 e tau tau kua mole, ne tohi e ia: “Ko e kumikumi he tagata fakamau tala tuai ke he lahi mahaki ue atu he tagata takitokotaha hanei, ‘Ko e heigoa hana ne toka hifo ke fakatupu? Kua kamata nakai e ia e tau tagata ke manamanatu ke he tau puhala fou mo e fakamakamaka ke tumau ka mole atu a ia?’ Mai he kumikumiga nei,” ne fakaoti e Wells, “Kua tu fakamua a Iesu.” Pihia foki ni he fakamau e Napoléon Bonaparte: “Ko Iesu Keriso ne fakaako mo e poaki ke he Hana a tau tagata ka e nakai kitia Hana a tino.”
4. (a) Ko e heigoa e tau kitiaaga kehekehe he gahuahua agaia hagaao ki a Iesu? (e) Ko e heigoa e tuaga he vaha i tuai ne age he tagata fakamau tala tuai, nakai ko e Kerisiano, ki a Iesu?
4 Ka ko e falu ne totoko nakai ko e peresona mai i tuai a Iesu ka ko e tala tuai. Ke he fahi kehe lahi foki, tokologa ne nava ue atu ki a Iesu ko e Atua, mo e pehe ne hau e Atua ke he lalolagi ia Iesu. Ka e taha e mena, ha kua fakave mamafa hana a tau fakaotiaga ke he fakamoliaga mai he fakamauaga tuai hagaao ke he moui ha Iesu tuga e tagata, ne tohi e Wells: “Kua fulufuluola lahi mo e ofoofogia ha ko e tagata fakamau tala tuai kua nakai fai fili mena tuai ke he tau mena pihia, kua nakai maeke ke fakamaama fakamoli e holo ki mua he moui he tagata kaeke ke nakai age e tuaga fakamua ke he faiaoga mativa mai i Nasareta. . . . Ko e tagata fakamau tala tuai tuga au, ne nakai ui e ia a ia ko e Kerisiano, kua moua e fakatino maopoopo ke he moui mo e mahani he tagata ofoofogia mua ue atu nei.”
Moui Moli Nakai a Iesu?
5, 6. Ko e heigoa he tau tagata fakamau tala tuai ko H. G. Wells mo Will Durant ne talahau hagaao ke he tau fakamauaga tala tuai kua tonu ki a Iesu?
5 Ka e kua ka tala atu taha ki a koe nakai moui moli a Iesu, ka ko ia moli ni ko e tala tuai, ko e tala fakatu he falu a tagata he senetenari fakamua? To tali fefe e koe e tukumale nei? Ha kua fakakite mai e Wells “kua nakai iloa lahi e tautolu ha mena hagaao ki a [Iesu] tuga mo e manako a tautolu ke iloa,” ka e pete ni kua kitia e ia: “Ko e fa e tau Tala Mitaki . . . kua tatai oti he ta mai ki a tautolu e fakamaamaaga he mahani fakatagata moli; ne fakakite e lautolu e fakamoliaga mauokafua he mena moli. Ke piko ko e nakai moui a ia, ko e tau talahauaga ke he hana moui ko e tau tala fakatutu, kua mua atu e uka mo e fakatupu e tau mena vihi loga ue atu ma e tau tagata fakamau tala tuai mai ke talia e tau kakano kua aoga lahi he tau tala he Tala Mitaki ko e tau tala moli.”
6 Ko e lilifu ko Will Durant ko e tagata fakamau tala tuai ne fakamaama mai he puhala taha ia ni pehe: “Ko e gahoa ni e tau tagata noa [ne fakahigoa e lautolu a lautolu ko e tau Kerisiano] ne kua maeke ai he taha e atuhau ke fakatu hake e mahani fakatagata, kua malolo lahi mo e fulufuluola, ne tokoluga e tau mahani tonu mo e omoi e kitekiteaga fakamatakainaga he tagata, ko e mana haia ne mua atu e fakaofogia ke he ha fakamauaga ne ha ha i ai he tau Tala Mitaki.”
7, 8. Putoia lahi fefe a Iesu he fakamauaga tala tuai he tagata?
7 Ko e mena ia, kua maeke ia koe ke tutala mo e tau tagata fakauaua pihia: Ko e maeke nakai he aga fuafua manatu—ko e tagata ne nakai moui moli—ke fai hufiaaga mitaki lahi ke he fakamauaga tuai he tagata? Ko e gahua liu kitekite ki tua he The Historians’ History of the World (Ko e Fakamauaga Tuai he Tau Tagata Fakamau Tala Tuai he Lalolagi), kitia e lautolu: “Ko e fua he tau gahua he fakamauaga tuai a [Iesu] kua mua atu he aoga, pete ni foki mai he onoonoaga he lalolagi, ke he tau gahua he ha aga he tagata he fakamauaga tuai. Ko e vaha fou nei, ne mailoga he tau kaufakalatahaaga ne mua he lalolagi, kua kamata mai he aho he hana fanauaga.” Manamanatu la ke he mena ia. Ke hoko foki ke he falu kalena he vaha nei kua matapatu ke he tau ia ne manatu tuai ko e aho ke fanau mai a Iesu. “Ko e tau aho to hoko e tau ia ne fakamau ai ko e F.K., po ke fakamua to fai Keriso,” he fakamaama he The World Book Encyclopedia (Ko e Tohi Fakamaama Tala he Lalolagi). “Ko e tau aho he mole atu e tau ia ne fakamau ai ko e A.D., po ke anno Domini (tau he Iki).”
8 Ha ko e hana a tau fakaakoaga malolo mo e he puhala ne moui ai hana a moui fakalataha mo lautolu, ne omoi fakamalolo e Iesu e tau momoui he tau tagata tokologa ne nakai maeke ke talahau, ke teitei ua e afe he tau tau. Tuga he lata tonu e talahau he taha tagata tohi tala: “Ko e tau matakau kautau oti ne foleni, mo e tau toga tau oti ne talaga, mo e tau paliamene oti ne fakatutu, mo e tau patuiki oti ne pule, ka tuku fakalataha kua nakai maeke ke omoi fakamalolo pihia e moui he tagata he lalolagi nei.” Ka e tumau agaia ni, he talahau he tau tagata fili tala: ‘Ko e tau mena oti ne iloa moli e tautolu hagaao ki a Iesu ne moua ia he Tohi Tapu. Kua nakai fai fakamauaga he magahala ia hagaao ki a ia ne gahuahua agaia.’ Ka e, moli nakai e mena nei?
9, 10. (a) Ko e heigoa he tau tagata fakamau tala tuai mo e tau tagata tohi tala ne talahau hagaao ki a Iesu? (e) Matapatu ke he fakamoliaga he tau tagata fakamau tala tuai he vaha fakamua, ko e heigoa e talahauaga fakaoti he tohi fakamaama mena?
9 Pete ni he hogeia e tau fakamauaga he tau tagata fakamau tala tuai fakamua he lalolagi ki a Iesu, ka kua gahuahua agaia e tau fakamauaga pihia. Ko Cornelius Tacitus, ko e tagata lilifu fakamau tala tuai a Roma he senetenari fakamua, ne tohi ko e pule atu motu ko Nero ‘ne fakamau e ia e agahala he tugi a Roma ke he tau Kerisiano,’ mo e fakamaama mai e Tacitus: “Ko e higoa [Kerisiano] na moua mai ia Keriso, ko ia ne kelipopo he iki ko Ponotio Pilato he magaaho ne pule ai a Tiperio.” Ko Suetonius mo Pliny Fakamui, mo e falu he tau tagata tohi tala he magahala ia, ne taute foki e talahauaga ke he Keriso. Ke lafi ki ai, ko Flavius Josephus ko e tagata fakamau tala tuai i Iutaia he senetenari fakamua, ne tohia he tohi Antiquities of the Jews (Tau Tau Fakamua he tau Iutaia), hagaao ke he mate he tutaki Kerisiano ko Iakopo. Ne pehe a Josephus he fakamaamaga ko Iakopo “ko e matakainaga a Iesu, ne ui ko Keriso.”
10 Ko e mena ia ne fakaoti ai pehe he The New Encyclopædia Britannica: “Ko e tau talahauaga takitokotaha nei ne fakamoli ai, mai he vaha fakamua ke hoko ke he tau tagata ne totoko e tau Kerisiano foki kua nakai fakauaua ke he fakamauaga tuai ki a Iesu, ko ia ne ekefakakelea fakamua mo e ke he fakaveaga nakai katoatoa he fakaotiaga he senetenari ke 18 aki, atu ke he 19 aki, mo e he kamataaga he senetenari ke 20 aki.”
Ko Hai Moli a Iesu?
11. (a) Kua aoga lahi mogoia, ko e heigoa ni hokoia e punaaga he tau tala fakamau tuai ki a Iesu? (e) Ko e heigoa e huhu he tau tutaki a Iesu hagaao ke kitia aki a ia?
11 Kua felauaki tonu, mogoia, ko e tau mena oti ne iloa he magaaho nai hagaao ki a Iesu ne fakamau ai he hana tau tutaki he senetenari fakamua. Ko e ha lautolu a tau hokotaki kua fakamau he tau Tala Mitaki—ko e tau tohi he Tohi Tapu ne tohia ai he takoua he hana tau aposetolo, ko Mataio mo Ioane, mo e tokoua he hana tau tutaki, ko Mareko mo Luka. Ko e heigoa e tau talahauaga he tau tagata nei ne fakakite hagaao ke kitia aki a Iesu? Ko hai moli a ia? Ko lautolu ne fakalataha mo Iesu he senetenari fakamua ne manamanatu lahi ke he huhu ia. He magaaho ne kitia e lautolu a Iesu ne fakamilino e matagi afa ke he hataki, ne manamanatu a lautolu mo e ofomate: “Ka ko hai kia e tagata nai?” Ko e mena ne tupu he magaaho fakamui, ne huhu a Iesu ke he hana tau aposetolo: “Ko hai au he talahau e mutolu?”—Mareko 4:41; Mataio 16:15, NW.
12. Iloa fefe e tautolu nakai ko e Atua a Iesu?
12 Kaeke ke huhu atu e huhu ia ki a koe, ko e heigoa hau a tali? Ko hai moli a Iesu? Moli, tokologa he Kerisitenitome ka pehe ko ia ko e Atua Malolo Lahi ue Atu ke he tino tagata, ko e Atua tino tagata. Ka e taha e mena, ko e tau tagata ne fakalataha mo Iesu kua nakai tali tonu ke pehe ko ia ko e Atua. Ko e aposetolo ko Peteru ne ui a ia “ko e Keriso, ko e Tama he Atua moui.” (Mataio 16:16) Mo e kumikumi kaeke he manako a koe ki ai, to nakai fai mena ke totou a koe ki ai ke pehe kua talahau a Iesu ko e Atua. Ka kua, tala age a ia ke he tau Iutaia, ko ia ko e “Tama he Atua” nakai ko e Atua.—Ioane 10:36.
13. Ko e kehe fefe a Iesu mai he tau tagata oti?
13 Ko e magaaho ne fano ai a Iesu i luga he tahi loka lahi he matagi afa, ne ofogia e tau tutaki ko e moli, ko e tagata nakai tuga e taha tagata noa a ia. (Ioane 6:18-21) Ko ia ko e peresona pauaki. Ko e kakano ni ha kua nofo fakamua a ia ko e peresona agaga mo e Atua he lagi, e, ko e agelu, ne mailoga he Tohi Tapu ko e takitaki agelu. (1 Tesalonia 4:16; Iuta 9) Ne tufuga fakamua he Atua a ia to tufuga e Ia e tau mena oti kana. (Kolose 1:15) Ko e mena ia, ka e nakai la talahau ai e tau tau he tau magaaho, ka e nakai la tufugatia e lagi mo e lalolagi katoatoa, ne loto olioli fakalataha a Iesu i luga he lagi mo e hana Matua, ko e Atua ko Iehova, ko e Tufuga Mua ue Atu.—Fakatai 8:22, 27-31; Fakamatalaaga 12:1.
14. Hau fefe a Iesu ke eke mo tagata?
14 Ti ko e magaaho, kua teitei ua e afe he tau tau kua mole, ne hiki mai he Atua e moui he hana a Tama ke he nofoaga tama he fifine. Ko e puhala haia ne hau ai a ia ke eke mo tagata e tama he Atua, kua fanau mai tuga ne fa mahani ai ke he fifine. (Kalatia 4:4) Ka kua tupu fakahaga a Iesu he nofoaga tama he hana matua fifine, ko Maria, mo e magaaho fakamui he tupu hake a ia ke eke mo tama tane tote, ne falanaki ni a ia ki a laua kua fifili he Atua ke eke mo tau mamatua fakalalolagi hana. Ne tupu fakahaga a Iesu ke he tagata tane lahi, mo e fakamoli ai he magaaho ia kua foaki age ki a ia e manamanatuaga he hana fakalatahaaga fakamua mo e Atua he lagi. Ne hoko e mena nei he ‘magaaho ne mahafagi ai e lagi ki a ia’ he hana papatisoaga.—Mataio 3:16; Ioane 8:23; 17:5.
15. Iloa fefe e tautolu ko e tagata katoatoa moli a Iesu he magaaho ne nofo ai a ia he lalolagi?
15 Ko e moli, ko Iesu ko e peresona kehe lahi. Ko ia ni, kua nakai fai kehe, ko e tagata, kua tatai mo Atamu, ko ia ne tufuga fakamua he Atua mo e tuku ke he katene ko Etena. Ne fakamaama he aposetolo ko Paulo: “ ‘Kua taute ai e tagata tane fakamua ko Atamu mo solu moui.’ Ko e Atamu fakamui kua eke mo agaga foaki moui.” Ne ui a Iesu “ko e Atamu fakamui” ko e kakano, ha kua tuga a Atamu fakamua, ko Iesu ko e tagata mitaki katoatoa. Ka ko e magaaho ne mate a Iesu, ne liu fakatu mai a ia mo e liu atu a ia ke fakalataha mo e hana Matua he lagi ha ko e peresona agaga.—1 Korinito 15:45, NW.
Mitaki Lahi Mahaki Fefe ke Iloa e Atua
16. (a) Ko e heigoa ne taute e fakalatahaaga mo Iesu ko e monuina? (e) Ko e ha kua maeke ai ke pehe ka kitia a Iesu kua tatai ni mo e kitia e Atua?
16 Manamanatu la fakaku ke he monuina fulufuluola he loto olioli ki ai e falu he fakalataha fakatagata mo Iesu he nofo a ia he lalolagi! Manamanatu la he fanogonogo mo e tutala ki ai, he kitekite, mo e gahua foki mo e Taha ne fakaaoga e piliona he tau tau ko e hoa fakafetui mafanatia he Atua ko Iehova i luga he lagi! Ha ko e tama tane tua, ne fifitaki e Iesu hana Matua he lagi ke he tau mena oti ne taute e ia. Ko e moli, ne fifitaki fakamitaki e Iesu hana Matua ha kua maeke ia ia ke tala age ke he hana a tau aposetolo he magaaho ku ti hoko hana a fakahala: “Ko ia kua kitia au, kua kitia foki e ia e Matua.” (Ioane 14:9, 10) E, he tau mena oti ne fakafehagai mo ia he lalolagi nei, ne taute e Iesu tuga ni he taute he hana Matua, ko e Atua Malolo Lahi ue Atu, ane mai hau a Ia ki hinai. Ko e mena ia, ka kumikumi e tautolu e moui mo e fekafekauaga ha Iesu Keriso, kua maeke foki ni ia tautolu ke he tau mena oti, ke iloa ko e vahega peresona fefe e Atua.
17. Ko e heigoa e puhala mitaki lahi ne taute he tau tala he Kolo Toko ke he “Moui mo e Fekafekauaga a Iesu”?
17 Ko e mena ia, ko e tau tohi ke he “Moui mo e Fekafekauaga a Iesu,” fakahaga ne holo he tau fufuta tohi he Ko e Kolo Toko (Peritania) mai ia Apelila 1985 ke he Iuni 1991, nakai moua mai e fakamaamaaga mitaki lahi ni hokoia he tagata ko Iesu ka kua fakaako fakalahi foki ke he hana Matua he lagi, ko e Atua ko Iehova. Oti e tau vala ua fakamua hana, ne tohia he fekafekau gahua foafoa ke he Kaufakalatahaaga Kolo Toko he tohi fakaaue, pehe, “Ko e heigoa foki e puhala mitaki lahi ke fakatata ke he Matua ke he puhala ke iloa mitaki e Tama!” Ko e moli ha a ia he mena ia! Ko e levekiaga hofihofi he Matua ma e tau tagata mo e hana loto fakaalofa lahi mahaki ne fakamatalahi mai he moui he Tama.
18. Ko hai e Tagata Tohi ne tohia e fekau he Kautu, mo e fakailoa fefe e Iesu e mena nei?
18 Ko e fakaalofa a Iesu ma e hana Matua, tuga he fakakite he hana omaoma katoa ke he finagalo he hana a Matua, kua fulufuluola moli he kitekite. “Nakai eke noa foki e au ha mena,” he tala age e Iesu ke he tau Iutaia ne kumi ke kelipopo a ia, “ha ko e mena tuga ne fakaako mai he haku a Matua kia au, ko e tau mena ia ne tala atu ai e au.” (Ioane 8:28) Ti ko e mena haia, nakai ko Iesu ne tohi e fekau he Kautu ne fakamatala e ia. Ko e Atua ko Iehova ni ne tohi! Ko Iesu ne tuku atu tumau e fakahekeaga he tau magaaho oti ke he hana Matua. “Ha ko e mena nakai vagahau noa au, hoko au,” he talahau e ia, “ka ko e Matua ne fakafano mai au, ko ia ni ne tuku mai kia au e poaki ke he tau mena ke tala atu ai e au, mo e tau mena ke vagahau ai e au. . . . Ko e hanai, ko e tau mena kua vagahau e au, tuga ne tala mai ai e Matua kia au, ke pihia foki he vagahau e au.”—Ioane 12:49, 50.
19. (a) Iloa fefe e tautolu na fakaako ni a Iesu ke he puhala ne fakaako e Iehova? (e) Ko e ha a Iesu ne pehe ai ko e tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai?
19 Ka e taha e mena, kua nakai vagahau mo e fakaako ni hokoia e Iesu e tau mena ne tala age he Matua ki a ia. Ne taute fakalahi atu foki e ia. Ne vagahau e ia po ke fakaako e ia ke he puhala ne liga ke vagahau aki po ke fakaako aki he Matua. Pihia atu foki, he hana tau gahua oti kana mo e hana tau fakafetuiaga oti, ne mahani mitaki mo e gahua a ia tuga ni he liga mahani mitaki mo e gahua e Matua he tuaga taha ia. “Nakai maeke ke he Tama ke eke taha mena, ko ia ni hokoia,” he fakamaama e Iesu, “ka ko e tau mena ne kikite atu ke he Matua ha ne eke; ko e tau mena foki ne eke e ia, ko e tau mena foki ia ha ne eke pihia he Tama.” (Ioane 5:19) Ke he tau puhala oti kana, kua eke a Iesu mo fakaata mitaki katoatoa he hana Matua, ko e Atua ko Iehova. Ti nakai tuai fai tuaha ko Iesu ni ko e tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai tuai! Ko e moli, mogoia, ko e mena kua aoga lahi ni ke manamanatu fakatata a tautolu ke he tagata ofoofogia nei!
Ko e Fakaalofa he Atua Kua Kitia ia Iesu
20. Kua maeke fefe he aposetolo ko Ioane ke iloa “ko e Atua ko e fakaalofa”?
20 Ko e heigoa e mena pauaki ne iloa mai e tautolu he taute e onoonoaga hokulo, mo e kumikumi fakamitaki ke he moui mo e fekafekauaga a Iesu? Moli, ne fakailoa he aposetolo ko Ioane kua “nakai fakai ni taha ne kitia e Atua.” (Ioane 1:18) Ko e mena haia, ne tohi e Ioane mo e malolo katoa he 1 Ioane 4:8: “Ko e Atua ko e fakaalofa a ia.” Kua maeke ia Ioane ke talahau e mena ia ha kua iloa e ia e fakaalofa he Atua ha ko e tau mena ne kitia e ia ia Iesu.
21. Ko e heigoa e tau mena ki a Iesu ne eke ai a ia mo tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai?
21 Kua tuga e Matua, kua fakaalofa hofihofi a Iesu, totonu, fakatokolalo, mo e mukamuka ke fakatata ki a ia. Ne loto mafanatia lahi ki a ia e tau tagata lolelole mo e tau tagata ne lauia he ekefakakelea, tuga ni e tau vahega tagata kehekehe oti—tau tagata tane, tau fifine, tau fanau, ko e tau maukoloa, ko e tau mativa, tau tagata malolo, mo e mailoga foki ko e tau tagata hala. Moli, ko Iesu ni ne mua atu e fakafifitakiaga ke he fakaalofa, ha ko e fifitakiaga ke he hana Matua, ko e mena haia ne eke ai a ia mo tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai. Pihia foki he hokotaki ha Napoléon Bonaparte ne pehe: “Ko Alesana, Kaisara, Charlemagne, mo au ne moua e tau pule ke he tau atu motu, ka e fakave ke he heigoa ha mautolu a tau gahua lalahi ne tufuga? Fakave ke he malolo fakaohooho. Ko Iesu Keriso ni hokoia ne moua hana Kautu kua fakave ke he fakaalofa, mo e ke hoko mai ke he aho nei, tau miliona tagata ne mamate ma hana.”
22. Ko e heigoa ne kehe mamao ai e tau fakaakoaga ha Iesu?
22 Ko e tau fakaakoaga ha Iesu ne kehe mamao e fakaveaga. “Aua neke taui atu e mutolu e kelea,” he poaki e Iesu, “ka ko e tagata ne poki mai hau a pakagutu matau, kia haga atu taha kia ia.” “Kia fakaalofa atu a mutolu kia lautolu kua fai fi kia mutolu, . . . kia liogi foki a mutolu ma lautolu ne . . . favale mai ki a mutolu.” ‘Kia taute atu ke he falu tuga he manako a koe ke taute mai e lautolu ki a koe.’ (Mataio 5:39, 44; 7:12) Kua kehe ha e lalolagi kaeke ke taute he tau tagata oti e tau fakaakoaga tokoluga nei!
23. Ko e heigoa ha Iesu ne taute ke amohia ke he tau loto mo e fakalagalaga e tau tagata ke taute e mitaki?
23 Ko e tau fakatai, po ke tau fakamaamaaga a Iesu ne amohia e tau loto, kua fakalagalaga e tau tagata ke taute e mitaki mo e ke tiaki e kelea. Na liga manatu e koe e tala mahuiga hana ke he tagata mai he motu fakavihia ko Samaria ne lagomatai e tagata pakia he motu kehe ka kua nakai loto e tau tagata lotu he motu fakalataha mo e tagata ia ke lagomatai a ia. Po ke tala ke he matua tane fakaalofa hofihofi, ne loto fakamagalo mo e hana a tama tane moumou koloa. Ka e kua e taha hagaao ke he patuiki ne fakamagalo e tupa ne kaitalofa 60 e miliona tenari, ka e fuluhi mai e tupa ia mo e liti e matakainaga tupa ne nakai maeke ke totogi e kaitalofa ko e 100 ni e tenari ke he fale puipui? Mai he tau fakatai mukamuka, ne fakakite ai e Iesu ko e mahani fulukovi mo e lotokai ko e tau mena teteki, ka e navanava ke he tau gahua fakaalofa mo e fakaalofa hofihofi noa!—Mataio 18:23-35; Luka 10:30-37; 15:11-32.
24. Ko e ha ne maeke ai a tautolu ke pehe kua nakai fai huhu ko Iesu ni ko e tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai?
24 Ka e taha e mena, ko e mena pauaki ne futiaki aki e tau tagata ki a Iesu mo e fakaohooho a lautolu ma e mitaki ko e hana a moui kua tatai tonu e mitaki katoatoa mo e hana tau fakaakoaga. Ne taute e ia e tau mena ne fakamatala. Ne fakauka a ia ke he tau lolelole he falu. Ko e magaaho ne fetoko ai hana a tau tutaki ko hai ha lautolu ne lahi mahaki ue atu, ne fakatonu totonu atu e ia a lautolu ka e nakai tauage fakakelea a lautolu. Ne lagomatai fakatokolalo e ia ha lautolu a tau manako, ti holoholo foki ha lautolu a tau hui. (Mareko 9:30-37; 10:35-45; Luka 22:24-27; Ioane 13:5) Ko e fakaotiaga, ne talia e ia e matematekelea he mamahi he mate, nakai ke hukui aki a lautolu ni hokoia, ka e hukui aki foki e tau tagata oti kana! Kua nakai tuai fai tuaha, ko Iesu ni ko e tagata lahi mahaki ue atu ne moui mai i tuai.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Ko e heigoa e fakamoliaga ko Iesu ko e peresona moli mai he fakamauaga tala tuai?
◻ Iloa fefe e tautolu ko Iesu ko e tagata, ka ko e kehe fefe a ia mai he tau tagata oti?
◻ Ko e ha e fakaako ke he moui a Iesu ko e puhala mua ue atu ni a ia ke iloa e Atua?
◻ Ko e heigoa ne iloa e tautolu ke he fakaalofa he Atua ka fakaako hagaao ki a Iesu?
[Fakatino he lau 10]
Ne manamanatu e tau aposetolo ha Iesu mo e ofomate: “Ka ko hai kia e tagata nai?”