To Kautu Nakai e Tau Fakatokatokaaga ma e Nakai Haofia he Lalolagi Katoa?
“KO E Felakutaki Taufetului ne kua gega mau ke he lalolagi ke molea e 40 e tau tau, kua fakakite mai ke he fakaalofa hofihofi noa he Atua ke hoko e fakaotiaga,” he talahau mai he One World, ko e mekasini WCC (World Council of Churches [Takitaki he Tau Lotu he Lalolagi]). “Kua tutupu lahi e tau mena fulufuluola lahi he Uho mo e Fahi Uta i Europa . . . ke tuga kua fakaata fakamali ma e mafola mo e nakai haofia i Europa mo e laulahi he lalolagi,” he lafi atu he tagata tohia tala Akilikana ko John Pobee, he Fakaholoaga he WCC he Fahi Fakaako Faka-Atua.
Ko e tau hukui he WCC kua nakai ni ko lautolu ne tutaki atu e fakatokatokaaga he Atua mo e tagata ma e nakai haofia he lalolagi katoa. Ia Apelila 1991, he mole fakaku e Ava felakutaki ha Pesia, kua fakafano atu he Epikopo ko John Paul e fekau ke he hagai tohi kupu he MK he magaaho ia ko Javier Peréz de Cuéllar ti ko e mena ne talahau e ia: “Ko e tau epikopo he tau Tapu Katolika he Fahi Uho ki Uta mo e Fahi Lalo kua ha ha ia lautolu e loto malolo ke he gahua he Tau Motu Kaufakalataha . . . Ne amaamanaki a lautolu ke puhala mai he Tau Motu Kaufakalataha mo e hana fakatokatokaaga kumikumi pauaki, ko lautolu haia ne lauia he felakutaki nakai la leva lahi kua tuku he tuaga manako lahi to nakai kaumahala ke moua e taliaaga mo e fiafia fakalataha auloa ma e lalolagi katoa.”
Mua atu ki ai, ko e Vetikana ko e taha he Tau Fakalatahaaga ne fakatu mo e fakamoli e ua e Fakamoliaga he Mafola Helsinki he tau 1975 mo e Fakamauaga Stockholm he tau 1986. He magaaho ne fakapuloa he Tau Motu Kaufakalataha he tau 1986 ko e “Tau he Mafola ma e Lalolagi Katoa,” kua fanogonogo e epikopo, he uiina e tau hukui he tau lotu lalahi ke kau auloa ke fakamanatu e “Aho Liogi he Lalolagi ma e Mafola.” Ia Oketopa 1986, ko e tau hukui he lotu Puta, Hinitu, Isalama, Sinito, Akilikana, Lufalani, Heleni Tuai, Iutaia mo e falu tua foki kua nonofo auloa i Assisi, Italia iga mo e magaaho ke liogi ma e mafola he lalolagi.
He falu tau tau kua mole, he lauga ne foaki e ia i Roma, ko e Akilikana, ko e Takitaki Epikopo ha Canterbury kua liu talahau mai e gahua i luga. “I Assisi,” kua pehe a ia, “ne kitia e mautolu ko e Epikopo ha Roma [ko e pope] kua fakapotopoto auloa e tau Tapu Kerisiano. Kua lata a tautolu ke liogi fakalataha, vagahau fakalataha mo e gahua fakalataha ma e mafola mo e nonofo fakamitaki he tau tagata . . . Ke he liogi fakamua ia ma e mafola kua logona e au kua hau au ki mua he Atua ne pehe ‘Manamanatu ne taute e au e mena fou.’ ”
Pete he nakai fakalataha atu falu lotu ki Assisi, kua pihia moli hagaao ke he fakatokatokaaga he tagata ma e nakai haofia he lalolagi katoa. Ko e tala i loto he Die Kerkbode, ko e senolo pauaki he Tapu Liliu Fou a Holani i Aferika Toga kua pehe: “Kua kitia e mautolu e hikiaga ke he fakatokaaga he lalolagi fou. Ko e mena ne uka lahi ke manamanatu ki ai he tau tau gahoa e kua mole kua liu tupu ki mua he tau mata ha mautolu. Ko e matutakiaga ne ha ha i ai e kitiaaga lahi ue atu he vahaloto he Kautaha Soviete mo e Fahi Lalo kua fuluola lahi kua ha ha i ai e putoiaaga lahi. He ha tautolu a vala he lalolagi, ko e matakau totoko mo e tau fi kelea ne tutala ke he taha mo e taha, mo e kua puna e manako atu ke he ‘mafola’ he tau mena oti . . . He tuaga he Kerisiano, kua lata ke fakafeleveia fakamitaki e tau laliaga ke tamai e mafola ke he vahaloto he tau tagata. Liogi a tautolu ma e mafola he vaha ha tautolu.”
Kua fakamonuina kia he Atua e tau fakatokatokaaga he tagata ma e nakai haofia he lalolagi katoa?
Fefe he Talahau he Tohi Tapu?
He magaaho ka fakahagaao e falanakiaga ke he laliaga he tagata, ne foaki he Tohi Tapu e hatakiaga hakotika: “Aua neke tua a mutolu ke he tau iki, po ke fanau he tau tagata, nakai ha i ai ha fakamouiaga. Kua fina atu hana agaga, kua liu a ia ke he kelekele ne eke aki a ia, ko e aho ia ni kua mate ai hana tau manatu.” (Salamo 146:3, 4) Ko e tupu ki mua he vaha nei ke he mafola kua tuga ko e fakaohoohoaga. Ka e kua lata a tautolu ke fakamoli. Na fakakaupa e malolo he tagata. Fa mahani ke, lalahi e tau mena tutupu ia lautolu. Fa mahani foki a lautolu ke nakai iloa tumau e tau mena tutupu, ko e tau malolo galo, ne fakatupetupe aki ha lautolu a tau manamanatuaga ue atu he tau fakatokatokaaga.
He fitu e tau tau ato hoko ke he vaha ha Iesu, ke he tau aho he perofeta ko Isaia, kua fakatokatoka e tau takitaki Iutaia ma e nakai haofia mai he tau maveheaga he lalolagi katoa pauaki mo e tau motu tata kua fakatatai aki e puhala ke he mena ne tupu he vaha nei. He tau vaha ia foki, kua lagomatai he tau takitaki lotu e tau mena ne taute he tau politika. Ka e hataki mai a Isaia: “Kia pulega a mutolu, ka to fakahui ni; kia vagahau e mutolu e kupu ka e nakai ni mau.” (Isaia 8:10) Ko e ha lautolu a fakaholoaga kua kaumahala lahi. Pihia nakai e mena ka tupu he vaha nei?
E pihia, ha ko e mai he perofeta taha ia, kua fakapuloa he Atua ko Ia ha ha ia ia Hana ni a puhala ke tamai e nakai haofia ke he lalolagi. To pihia, he nakai puhala mai he ha fakatokatokaaga he tagata, ka e puhala mai he matohiaga he patuiki Isaraela ko Tavita. (Isaia 9:6, 7) Ko e hakeaga nei he Patuiki ko Tavita ko Iesu Keriso, he magaaho ne huhu he Ponitio Pilato, ti talahau ko ia ni ko e Patuiki ka e pehe: “Nakai ko e kautu he lalolagi nai haku a kautu.” (Ioane 18:36; Luka 1:32) He moli, ha ha he lagi e Kautu ha Iesu. Mo e kua—nakai ko e Tau Motu Kaufakalataha po ke ha motu fakapolitika he lalolagi—ke tamai e nakai haofia tukulagi kua maeke ke falanaki ki ai ke he lalolagi nei.—Tanielu 2:44.
Ne fakakite tuai e Iesu kua kamata pule hana Kautu mai he lagi he magaaho ne kua ha ha i ai e “tau tau mo e tau ogo tau,” mo e “to laga e taha motu ke he taha motu, ko e taha kautu ke he taha kautu.” Ko e fakamoliaga he perofetaaga kua fakamailoga ai he tau 1914 ko e magaaho ne tutupu mo e fakamailoga ai e tau tau kua kamata mai ai tuga “mo e fakaotiaga he lalolagi.”—Mataio 24:3, 6-8.
Kakano fefe e mena nei? Ha kua ku e magaaho ne toe ma e fakatokatokaaga he lalolagi nei, kua tata lahi ke teitei oti tuai. Ko e tupuaga ia ka ma e fai manatu po ke momoko? Nakai pihia, kaeke ke manatu e tautolu e favale lahi, mo e nakai ko e fakafiliaga tonu, ko e totoko, ko e tau, mo e tau mena mamahi ne kua fakamailoga aki e fakaotiaga he lalolagi nei. To moli ko e hahau mitaki ke nonofo hifo he pule ne fakahagaao e Tohi Tapu ki ai: “To haele mau ia ia e Agaga a Iehova; ko e Agaga he iloilo mo e pulotu; ko e Agaga he fifiliaga mo e malolo; ko e Agaga he maama mo e matakutaku kia Iehova.”—Isaia 11:2.
Nakai Haofia Moli he Lalolagi
Ko e kupu moli, kua nakai fai haofia moli e lalolagi ato, ki lalo hifo he Kautu he Atua, ko e perofetaaga ha Isaia kua fakamoli ke he lalolagi lahi katoa: “Kua eke e au e lagi fou mo e lalolagi fou; nakai tuai manatu ke he tau mena fakamua, ti nakai hake ai ke he loto e tau mena ia.” (Isaia 65:17) Pete ni he laga loga e tau liogi he tau takitaki lotu kua foaki fakalata he lalolagi nei, ko e tau fakatokatokaaga he tagata ma e nakai haofia kua nakai maeke ke hukui aki e puhala he Atua ma e tamaiaga he mafola.
Ko e nakai haofia mau he lalolagi lahi ne kua omoi fakalahi he Kautu he Atua to mua atu e mitaki. Hanei e taha fakamauaga tala ku kua mua i loto he Tohi Tapu: “Ti tukituki e lautolu e tau pelu ha lautolu ke eke mo tau koho, ko e tau tao foki ha lautolu ke eke mo tau titipi ke taute aki e tau vine; to nakai nikiti atu he taha motu e pelu ke he taha motu, to nakai liu ako tau foki a lautolu. To takitokotaha a lautolu mo e nofo i lalo hana vine, mo lalo foki he hana mati; to nakai ha i ai foki taha ke fakamatakutaku ki ai; ha kua vagahau mai ai pihia e fofoga a Iehova Sapaota.”—Mika 4:3, 4.
Ko e nakai haofia ni ne taute he Atua ka tumau mo e maeke ke tua ki ai. He pihia, ke kehe mai he tuku e tua ke he tau iki, ko e ha ne nakai tuku e tua ki a ia? Ti to moua e koe e moli he tau kupu he salamo: “Uhoaki e tagata ha i ai e Atua a Iakopo mo lagomatai hana; ko e hana amaamanaki ha i ai ia kia Iehova ko e hana Atua; Ko ia ne eke e lagi katoa mo e lalolagi, ko e tahi mo e tau mena oti ha i ai; ko ia ne toka ki ai e fakamoli tukulagi.”—Salamo 146:5, 6.
[Puha he lau 7]
Ko e Tapu Katolika mo e Tau Politika he Lalolagi Katoa
“Ha kua talahau e Keriso kua ‘nakai mai he lalolagi nei hana kautu,’ ko e vahega fekafekau lotu tokoluga mo e ofisa epikopo ko e fakatuaga kua kau auloa ke he lalolagi katoa mo e tau taufetului fakapolitika he motu kua fakamakamaka kamata mai he vaha ha Constantine.”—The Catholic Church in World Politics, mai he Tagata Fakaako Tokoluga Atu ko Eric Hanson he Santa Clara University Iesuiti.