Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • w94 9/1 lau 5-7
  • Saiene, Lotu, mo e Kumikumiaga ma e Kupu Moli

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Saiene, Lotu, mo e Kumikumiaga ma e Kupu Moli
  • Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1994
  • Tau Vala Mataulu
  • Fakahigoa Kelea he Lotu e Tufugatia
  • Fakaaoga Hehe he Malolo
  • Ko e Kautuaga he Lotu Moli
Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1994
w94 9/1 lau 5-7

Saiene, Lotu, mo e Kumikumiaga ma e Kupu Moli

“Ha kua moli ni kua tokologa e tau lotu fakavai ne tupu tolomaki . . . ati mamafa mai ai ki a au.”​—Charles Darwin

HE VAHA fakamua he senetenari ke 19 aki, ne tokotoko mitaki e fakafetuiaga he saiene mo e lotu. “Kua eke foki e tau tohi fakasaiene,” he talahau he tohi Darwin: Before and After, “ke nakai fakauaua e tau loto he tau tagata tohia tohi ke eke e puhala vagahau hagaao ke he Atua ke tuga moli ko e aga mo e loto fakamoli tuai naia.”

Ko e Origin of Species ha Darwin ne lagomatai ke hiki e mena ia. Ti kua taute ai he saiene mo e tupumainoa e fakafetuiaga ne kua tiaki e lotu​—mo e Atua​—mai he fakatino. “Ke he puhala manamanatu he tupumainoa,” he talahau e Sir Julian Huxley, “kua nakai tuai fai manako po ke ha vala ata ma e tau mena mana.”

Ne pehe he vaha nei ko e fakaakoaga fakataitai tupumainoa ko e fakaveaga muatua he saiene. Kua fakakite mai ai he physicist ko Fred Hoyle e kakano muatua he fakafetuiaga: “Kua mua ni e tupetupe he tau saienetisi ne tapiki lahi ke he onoonoaga tuai ke nakai liliu ke he tau onoonoaga fakalotu to matua he vaha ia ka e nakai amaamanaki lahi ke he kupu moli.” Ko e tau faga mena to matua fefe ne kua taute ai e lotu ke kelea lahi ke he saiene?

Fakahigoa Kelea he Lotu e Tufugatia

He tuga kua lali ke lagaki hake tumau e Tohi Tapu, ko “lautolu ne tua ke he fakatufugatiaaga”​—mua atu foki he kau mo e tau Porotesano ne uta ni ke he mena ne talahau​—ne kua pehe tumau ko e to tote hifo he 10,000 e tau tau he lalolagi mo e lagi katoatoa. Ti kua fakalagaia he onoonoaga to muatua nei e tau fakafiufiu he tau tagata kumikumi kelekele, kumikumi pulagi, mo e tau physicist, ha kua fekehekeheaki mo e ha lautolu a tau mena moli ne kitia.

Ka ko e heigoa moli ne talahau mai he Tohi Tapu? “Ne eke he Atua e lagi mo e lalolagi ke he kamataaga.” (Kenese 1:1) Ko e mena nakai talahau tonu e tau magaaho ne putoia ai. Ne nakai talahau foki e “aho fakamua” ne tufugatia ato hoko ki a Kenese 1:3-5. Ka kua fita ‘e lagi mo e lalolagi’ he ha ha ai he magaaho ne kamata e “aho” nei. Ha ko e mena ia, kua piliona kia e tau tau ne kua ha ha ai e lagi mo e lalolagi tuga ne talahau he tau saienetisi? Kua liga ko e mena ia ni. Kua nakai talahau tonu he Tohi Tapu e magaaho ne kaputia ai.

Ko e mena to matua foki he lotu ko e puhala fakamaamaaga he falu ke he ‘tau aho’ ono ne tufugatia ai. Kua eke tumau ne falu ne uta ni ke he mena ne talahau ko e tau aho he mouiaga nei a ia, ti kua fakakaupa ai e tufugatia he lalolagi ke he vaha kua 144 e tau tula. Kua fakaohooho he mena nei e aga mahalohalo he tau saienetisi, ke he logonaaga ha lautolu kua fepakaki e talahauaga nei mo e tau mena kua kitia maaliali fakasaiene.

Ka e pete ni ia, ko e fakamaamaaga ke he Tohi Tapu ha lautolu ne uta ni ke he mena ne talahau​—nakai mai he Tohi Tapu​—ne kua nakai fetataiaki mo e saiene. Kua nakai talahau he Tohi Tapu ko e tau “aho” takitaha ko e 24 e tula he loa; kua moli, kua fakalataha oti e tau ‘aho’ he mena loa lahi ko e “aho ne eke ai e Iehova ko e Atua e lalolagi mo e lagi,” kua fakakite mai ko e nakai eke ni e ‘tau aho’ faka-Tohi Tapu oti ke 24 ni e tula he loa. (Kenese 2:4) Kua liga eke e falu e loga e tau afe he tau tau he loa.a

Ti ko e manatu ke he tufagatia kua fakahigoa kelea ai e lautolu ne tua fakatufugatia mo e tua ha lautolu ne uta ni ke he talahauaga. Ko e ha lautolu a tau fakaakoaga, ko e fiha e tau tau he lagi mo e lalolagi katoatoa mo e loa he ‘tau aho’ tufugatia ne nakai felauaki mo e saiene kakano mitaki po ke Tohi Tapu. Ka e pete ni, kua ha ha ai foki e tau mena to matua ne kua fakakelea aki e lotu ke he tau saienetisi.

Fakaaoga Hehe he Malolo

Mai he fakamauaga tuai katoa, kua lago ke he lotu e tau mena nakai tonu loga. Mai he tau vaha Lotouho Pouli, ke fakatai ki ai, kua fakakeukeu pauaki e fakaakoaga ke he tufugatia ke fakamitaki aki e tau lagomatai he lotu ne age ke he tau iki lalahi a Europa. Kua fakahaha ai pehe ko e e naia he tau tagata he ha lautolu a tau tutuaga, ko e muhukoloa po ke mativa, ha ko e mena fioia tuai ni he Atua. Kua fakamaama mai he The Intelligent Universe: “Kua tala age ke he tau tama tane fakamui he tau tagata muhukoloa ko e ‘fakatokaaga pauaki he Atua’ ma lautolu ke tote po ke nakai fai mena ka moua mai he tau koloa fakamagafaoa, mo e fa tala age tumau ke he tagata taute gahua ke taofi mau e loto fiafia ke ‘nofo mau ke he mena ne nofo ai ka kua ui he Atua kia ia.’”

Kua nakai ofo ai kua tokologa e tau tagata ne matakutaku ke ai liliu ke he “tau mena to matua he lotu he vaha ia”! Ka e kehe he nakai fakapuke e manako fakaagaga he tagata, ne fa mahani mau e lotu ke fakaaoga hehe e mena ia. (Esekielu 34:2) Ko e tau talahauaga he tala ne tohi he mekasini India Today: “Mo e faga fakamauaga ne kua fakatoka mai he tau vaha, ti kua fakaofo mate ni ka ha ha agaia e onoonoaga mitaki ke he lotu. . . . Ke he higoa he Tufuga Mua ue Atu, . . . kua hoko matua e tau tagata ke taute e tau mena kelea muitui ke he ha lautolu ni a faoa taha ko e tagata.”

Kua lahi mahaki e fakaheheina he fakamauaga ke he mahani kelea lahi he lotu fakavai ke he manamanatuaga a Darwin. “Kua eke fakahaga au ke nakai talitonu ke he faka-Kerisiano ko e fakakiteaga faka-Atua,” he tohi e ia. “Kua moli ni kua tokologa e tau lotu fakavai ne kua tolomaki ke he tau mena loga he lalolagi tuga e afi vela ko e mena mamafa mai ki a au.”

Ko e Kautuaga he Lotu Moli

Nakai ko e mena fou e fakatupua fakalotu ke he lalolagi nei. Ne pehe a Iesu ke he tau takitaki lotu ne manako lahi ke fai pule malolo he vaha hana: “Kua tuga e tau tagata mitaki a mutolu i fafo​—ka e i loto ko e fakatupua lahi mo e mahani kelea lahi.”​—Mataio 23:28, Phillips.

‘Nakai ko e vala he lalolagi’ e faka-Kerisiano moli. (Ioane 17:16) Nakai taute mena fakalataha hana tau tutaki mo e lotu kolokolovao mo e tau mena politika; po kua fakaheheina he tau fakaakoga fakataitai ne kua fakatikai ko e fai Tufuga. “Ha ko e iloilo he lalolagi nai, ko e goagoa haia ki mua he Atua,” he tohia he aposetolo ko Paulo.​—1 Korinito 3:19.

Ka e, kua nakai kakano e mena nei ko e goagoa e tau Kerisiano moli ke he tau mena saiene. Kua kehe ni, ko e tau tutaki he lotu moli kua fiafia ke he tau mena saiene. Kua tala age ke he perofeta i tuai ko Isaia: “Hahaga hake a ki luga mo e kitekite ā mutolu, po ko hai ne eke e tau mena nai?” (Isaia 40:26) Ati kua pihia, ke maama lahi e Tufuga, kua uiina atu ki a Iopu ke onoono fakalahi ke he tau mena ofoofogia he tau mena tufugatia mo e lagi mo e lalolagi katoatoa.​—Iopu, tau veveheaga 38-41.

E, ko lautolu ne talitonu ke he Tufuga ka onoono ke he tufugatia fakalataha mo e matakutakuina lilifu lahi. (Salamo 139:14) Ke lafi ki ai, kua falanaki a lautolu ke he mena ne talahau he Tufuga, ko Iehova ko e Atua, hagaao ke he amaamanakiaga homo ue atu ma e vaha i mua. (Fakakiteaga 21:1-4) He puhala mai he fakaakoga Tohi Tapu, kua ako e tau miliona ko e kamataaga he tagata po ke hana vaha i mua ko e mena nakai falanaki ke hoko pouli mai. Kua ha ha ai ia Iehova, e kakano ne taute ai e tagata mo e to hoko moli ni e finagalo ia​—ke he fakamonuinaaga he tau tagata omaoma oti kana. Kua uiina atu a mautolu ki a koe ke kumikumi fakalahi a koe ni ke he mena ia.

[Tau Matahui Tala]

a Kikite ke he Awake!, Novema 8, 1982, tau lau tohi 6-9, mo e Insight on the Scriptures, Volume 1, lau tohi 545, ne lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Ma e tau fakailoaaga loga ke he tua fakatufugatia mo e hana tau feokaaga mo e saiene mo e Tohi Tapu, kikite ke he tau fufuta tohi he Awake! ia Mati 8, 1983, tau lau tohi 12-15, mo Mati 22, 1983, tau lau tohi 12-15.

[Puha he lau 6]

AILOA FAKAMOLIAGA KIA?

“KUA eke foki e Tau Fakamoli a Iehova ke fakaako ti iloa lahi e tau mena ke he tau mena momoui,” he tohia he loea ko Norman Macbeth he hana tohi he tau 1971 Darwin Retried​—An Appeal to Reason [Liu Kamatamata Foki a Dar­win​—Olelalo ke he Kakano Mitaki]. He totou e tala he Awake! ke he tupumainoa, ne tohi e Macbeth: “Kua ofo lahi au he kitia ko e toka ai e tau fakafiliaga iloilo ke he faka-Darwin.” He kitia e kumikumiaga lahi mo e kua fatiaki fakamitaki mai e tau tala he tau tagata pulotu ki ai, ti kua talahau fakahiku ai he tagata tohia tohi: “Kua nakai tuai hako ma Simpson ke talahau: ‘. . . ko lautolu ne nakai talitonu ke he mena ia [tupumainoa], kua teitei oti na lautolu, ke ailoa mena fakasaienetisi moli.’”

[Fakatino he lau 7]

Ko e vaha i mua he tagata kua nakai toka ke hoko pouli mai

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa