Vave Lahi Mai, To Nakai Nofogati Taha!
“UA MATAKUTAKU a mutolu; kitiala, kua fakamatala atu e au kia mutolu e tala mitaki, ke fiafia lahi ai e tau tagata oti he motu.” (Luka 2:10) Ko e tau kupu fakafiafia nei kua logona he tau leveki mamoe ofomate ne tata ki Petelehema he po ne fanau a Iesu. Ke felauaki mo e ogo ia, ne pehi lahi mahaki e Iesu e “tala mitaki” he vaha he hana fekafekauaga he lalolagi. He vaha nei, ha ko e mena falanaki lahi a tautolu ke he tupe ke moua mai e tau mena kua lata lahi mo tautolu, to aoga fefe ki a tautolu e tala mitaki ki a Iesu?
Tukuogo e Iesu Keriso e “vagahau mitaki kia lautolu kua nonofogati.” (Luka 4:18) Hagaao ki a Mataio 9:35, “Kua haele fano a Iesu ke he tau māga oti, mo e tau magamotu, kua fakaako ke he tau sunako ha lautolu, mo e fakamatala e vagahau mitaki he kautu.” Kua mua atu e fakamafanatiaaga he fekau hana ki a lautolu ne mativa lahi mahaki. “Kua fioia e ia e lanu tagata, ati fakaalofa hofihofi ai a ia kia lautolu, ne fakafita a lautolu, mo e tiaki atu ai, tuga e tau mamoe nakai fai leveki a lautolu.” (Mataio 9:36) Moli, kua pehe a Iesu: “Ha ko e mena nonofo mau a mutolu mo e tau nonofogati,” ka e nakai lata ia tautolu ke manamanatu ko e pehe e tau kupu nai, ko e nakai fai amaamanakiaga e tau nonofogati. (Ioane 12:8) Ke he tau magaaho ni ka ha ha mau ai e fakatokaaga mahani kelea nei, to ha ha ai foki e tau tagata nonofogati, pete ni ko e ha ai ne matematekelea a lautolu. Nakai tiaki he Kupu he Atua e tuaga moli he mativa, ka e nakai ono lahi ke he tau mena kelea. Ka e, kua foaki ki a lautolu ne nonofogati e lagomatai ke fahia ke kautu mai he tau mena fakaatukehe he moui.
Lagomatai ma Lautolu ne Nonofogati
Kitia ai, mena fita he pehe: “Nakai fai mena fakakavega lahi mahaki foki ke fua he tagata, ka e ke iloa ko e nakai fakaalofa taha ki a ia po ke maama a ia.” Ka e pete ni, kua nakai fakaalofa noa e tokologa, ha ha agaia ni e tala mitaki ma lautolu ne nonofogati—he magaaho nei mo e ke he vaha i mua.
Kua tokihala lahi, he tokologa e tau tagata ne nakai lahi e manako ke lagomatai a lautolu ne nonofogati. Hagaao ke he The World Book Encyclopedia, kua tua falu tagata “mena fetoko ni e tau tagata he kaufakalatahaaga ke momoui mo e . . . ko e tau tagata iloilo lahi ni ne malolo lahi mo e mautu.” Ko lautolu ne tua ke he tala fakataitai nei, ne ui ko e aga kaufakalatahaaga faka-Darwin, ka liga onoono ni ki a lautolu ne nonofogati ko e tau tagata teva po ke moumou tupe. Ka e, ko e tau tagata gahua lima, tau tagata motu kehe ne o fenoga gahua, mo e falu, pete ni kua tote lahi e totogi, kua fa malolo lahi ke gahua ke fagai e tau magafaoa ha lautolu.
Loga e tau motu ne kitia lahi e mativa. Ha kua pihia, ko lautolu ne nonofogati—tokologa a lautolu—kua nakai eke ke logona hifo ko e kaumahala a lautolu. Ka e pete ni, kua ha ha ai he tau motu pihia e tau tagata ne eke e puhala momoui ke loga lahi mahaki e tau mena tau uka ke he vahaloto ha lautolu ne mativa. Kua tutu ai e tau kaina tokotoko mitaki kua fulufuluola lahi, he tapa he tau kapa fale apiapi lahi kua nakai mitaki ke he malolo tino. Kua fakaholo he tau tagata moua totogi lalahi ha lautolu a tau motoka tau uka he tau puhala tu apiapi lahi he tau tagata mativa kelea mo e tau tagata nakai fai gahua. Ke he tau motu pihia kua iloa lahi e lautolu ne nonofogati ha lautolu a matematekelea. Kua moli, “nakai ni matematekelea a lautolu ne nonofogati he nakai lahi e tau kai mitaki, kelea e tau fale, mo e nakai katoatoa e fahi leveki malolo tino, ka e he fakaatukehe tumau foki ke he ha lautolu a tutuaga,” he talahau he The World Book Encyclopedia. “He nakai maeke ke moua e tau gahua mitaki, kua hola kehe ha lautolu a manamanatuaga lilifu mo e logona hifo mitaki.” Kua maeke fefe mogoia falu ke fahia ke kautu mai he tutuaga ha lautolu? Kua aoga foki fefe e tala mitaki hagaao ki a Iesu ke he fahia ke kautu mai?
Fakamua, kia manatu ko e au atu ni e mativa ka aga goagoa. Manamanatu la ke he falu fakatai. Kua talahau fakatonu e Valdecir pete ni kua tote lahi e tau mena ke kai hana hoana mo e fanau ikiiki, ka e moumou tupe a ia he mole ni he fakatumau e puhala moui mahani kelea. Kua pehe a ia: “Pete ni kua fai gahua, ne nakai fai tupe au ma e haku magafaoa ka e fa fai tiketi loteri kehekehe tumau he haku a kato tapulu.” Ko Milton, kakano he kai kava lahi mo e ula, tomo e pisinisi ne 23 e tau tagata gahua. Kua pehe a ia: “Fa fano tumau au he tau po he puhala tu, he nakai maeke ke fano ki kaina, mo e matematekelea lahi mahaki haku magafaoa ha ko au.”
Ko João foki ne moumou hana totogi ke he tau mena kelea. “Fa nakai nofo au i kaina he falu po. Kua nakai lahi e totogi haku ma e tau mena kelea mo e tau mahani faivao haku. Ti kua eke ne tuaga ke uka lahi ke fakauka ki ai, mo e manako ai e hoana haku ke nonofo kehekehe.” Lafi ke he hana tau mena vihi he fahi tupe mo e mau, kua ha ha i ai foki falu lekua. Kua pehe a ia: “Kua fakatupu lekua a au ke he tau matakainaga tino mo e tau tuuta kaina, mo e mua atu e tau lekua haku he gahuaaga. Ko e fua, fa nakai fai gahua tumau au.” Ko Júlio ko e tagata kai tulaki. Pete ni, kua fakamaama mai e ia: “Ha kua nakai lahi haku totogi ke leveki haku aga kai tulaki, kamata au ke gahua fakafua vai fakaligoia ke nakai fakatau ai e tau tulaki.”
Ha ko e mena tupu hake he magafaoa nonofogati ne tokovalu e fanau, ne manako a José ke fai mena mana ni. He manamanatu ko e nakai maeke foki ke au atu e kelea, ne kamata a ia fakalataha mo e falu tama fuata ke kaiha e tau tagata. He fakahakuhaku lahi, ne hu e taha tama fuata he kege ne higoa ko e Headbangers. Kua fakamaama mai e ia: “Ha ko e mena nonofogati lahi oti a mautolu, kua fiafia lahi pauaki a mautolu he moumou e tau mena mo e keli e tau tagata.”
Ka e, he vaha nai ko e tau tagata nei mo e ha lautolu a tau magafaoa kua nakai matematekelea he mativa lahi agaia po ke konakona mo e vihiatia e tau loto. Kua nakai pehe ko e nakai maeke ke lagomatai ni e lautolu a lautolu po ke eke ke nakai fai amaamanakiaga. Nakai pihia he ha? Kakano he kumikumi a lautolu ke he tala mitaki ne fakamatala e Iesu. Ne fakagahua e lautolu e fakatonuaga he Tohi Tapu mo e feoaki fakalataha mo e tau tagata ne taute mena pihia he tau fakapotopotoaga he Tau Fakamoli a Iehova. Mo e fai mena aoga lahi mahaki a lautolu ne ako hagaao ke he muhukoloa mo e mativa.
Lagomatai ke Fahia ke Kautu Mai he Mativa
Fakamua, kua ako e lautolu ko e mena kaeke ke fakagahua e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu, maeke he tau mena kelea he mativa ke matukutuku hifo. Mena fakafili he Tohi Tapu e mahani kelea, konahia, pele tupe, mo e fakaaoga hehe e tulaki. (1 Korinito 6:9, 10) Kua tau uka lahi e tau mena pihia. Maeke he tau mena ia ke taute e tagata mautu ke nofogati, mo e tagata nofogati ke au atu foki e nofogati. Ka tiaki e tau mahani kelea nai mo e falu mena pihia foki to laukauka lahi mai e tuaga tupe he magafaoa.
Ke ua aki, kua kitia e lautolu kua fai mena he moui kua mua e aoga mai he muhukoloa. Kua kitia ai e onoonoaga lagotatai mai he tau kupu nai mai he agaga: “Ha kua eke e iloilo mo mena ke malu ai, kua eke foki e tau tupe mo mena ke malu ai; ka ko e aoga he iloilo kua moua, kua moui ai a ia ne toka ai.” (Fakamatalaaga 7:12) E, ko e mena aoga lahi e tupe. Ka ko e pulotu mo e loto matala ke he finagalo he Atua ne fakave he Tohi Tapu kua mua atu e aoga lahi. Kua moli, ko e tagata ne noa mo e pulotu ko e loga lahi he tau tupe to fakakavega mamafa lahi ni tuga ko e tote lahi mahaki. Kua pulotu e liogi he tagata tohia Tohi Tapu: “Aua neke foaki mai e koe kia au e nofogati po ke muhu mena; kia fagai e koe au ke he tau mena kai kua lata mo au. Neke makona ni au mo e fakatikai e au a koe, mo e pehe age au, Ko hai kia a Iehova neke nofogati foki au, mo e kaiha e au, mo e totoku teao ai e au e higoa he haku Atua.”—Tau Fakatai 30:8, 9.
Ke tolu aki, kua kitia e lautolu kaeke kua fakatauo e moui he tagata mo e tala mitaki ne fakamatala e Iesu, kua nakai lata a ia ke logona hifo ko e tiaki a ia. Mena hagaao e tala mitaki ia ke he Kautu he Atua. Kua fakahigoa e fekau ia ko e ‘tala mitaki he kautu,’ mo e he vaha ha tautolu kua fakamatala ke he lalolagi oti ne nonofo ai e tau tagata. (Mataio 24:14) Tala mai e Iesu ki a tautolu to moua e tautolu e lagomatai kaeke kua ha ha ia tautolu e amaamanakiaga ke he Kautu ia. Kua pehe a ia: “Ka kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu, ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.” (Mataio 6:33) Nakai mavehe e Atua ke foaki mai e tau motoka fulufuluola po ke tau fale tau uka. Ne tala a Iesu ke he tau mena kua lata lahi he moui, tuga e tau mena kai mo e tau mena tui. (Mataio 6:31) Ka e maeke he tau miliona tagata he vaha nei ke talahau tonu ko e moli e tau maveheaga a Iesu. To nakai tiaki katoatoa e tagata, pihia foki kaeke ko e tagata nofogati lahi ne tuku fakamua e ia e Kautu.
Ke fa aki, kua kitia e lautolu ko ia ne tuku fakamua e Kautu he Atua kua nakai konakona e loto ha ko e tau mena uka fakatupe. E, kua lata foki e tagata nofogati ke gahua malolo. Ka e kaeke kua fekafekau a ia ke he Atua, uhoaki a ia ha ko e hana fakafetuiaga mo e hana Tufuga, kua pehe mai e Tohi Tapu: “Ha kua nakai fakateaga a ia, ti nakai fakavihia foki e ia e matematekelea he tagata matematekelea; ti nakai haga kehe e ia hana fofoga ia ia; ne tagi atu a ia kia ia, ti fanogonogo mai ai a ia ki ai.” (Salamo 22:24) Ke lafi ki ai, kua fai lagomatai e tagata nofogati ke fahia ke kautu mai he tau mena vihi he moui. Kua olioli a ia he faihoani mafanatia mo e faoa Kerisiano mo e iloa ai ti mauokafua e loto ke he finagalo a Iehova kua fakakite mai. Ko e tau mena pehenei “kua mua hana mitaki ke he auro, ko e tau auro homo ne loga.”—Salamo 19:10.
Kua Hoko Tuai, Nakai Mativa!
Fakahiku aki, kua ako e lautolu ne fanogonogo ke he tala mitaki ko e fai finagalo e Atua ko Iehova ke fakamitaki oti katoatoa e tau mena vihi he mativa he puhala mai he hana Kautu. Kua mavehe mai e Tohi Tapu: “Ha ko e mena nakai nimo fakaoti a lautolu ne nonofogati; ko e amaamanaki foki ha lautolu ne matematekelea nakai tamate fakaoti ia.” (Salamo 9:18) Ko e fakatufono moli e Kautu, ne fakatu i luga he lagi mo e ko e Pule a Iesu Keriso. To vave mai, ke hukui he Kautu ia e tau fakatufono he tagata ke pule ke he tau mena he tagata. (Tanielu 2:44) Ati eke mogoia, e Patuiki ne nofo he nofoaiki, ko Iesu ke “fakaalofa a ia kia ia kua lolelole, mo ia kua nofogati; to fakamoui e ia a lautolu kua nonofogati. To laveaki e ia a lautolu mai he favale mo e mahani kelea; ko e mena uho foki ha lautolu a tau toto kia ia.”—Salamo 72:13, 14.
Kua amaamanaki lahi ke he magaaho ia, ne pehe a Mika 4:3, 4: “To takitokotaha a lautolu mo e nofo i lalo hana vine, mo lalo foki he hana mati; to nakai ha i ai foki taha ke fakamatakutaku ki ai; ha kua vagahau mai ai pihia e fofoga a Iehova Sapaota.” Tala ki a hai e mena nei? Ki a lautolu oti ni ne fakatokolalo ke he Kautu he Atua. To fakamitaki he Kautu ia e tau mena vihi oti kana ne fakamatematekelea aki e tau tagata—mo e tau mena vihi foki he tau gagao mo e mate. “To fakaoti tukulagi e ia e mate; to holoholo kehe foki he Iki ko Iehova e tau hihina mata mai he tau mata oti.” (Isaia 25:8; 33:24) To kehe lahi ha e lalolagi ia! Mo e manatu, maeke ia tautolu ke tua ke he tau maveheaga ia kakano ko e mai he agaga ni he Atua. Kua pehe a ia: “To nonofo foki haku motu ke he mena ke monuina ai, mo e tau fale ke nakai haofia ai, mo e tau okiokihaga ke nonofo fakatekiteki ai.”—Isaia 32:18.
Ko e falanakiaga mauokafua ke he Kautu he Atua kua uta kehe e logona hifo mitaki ne fa mahani ke tupu mai he mativa. Kua iloa he Kerisiano nofogati ko e aoga lahi a ia ke he tau mata he Atua tuga ni e Kerisiano ne mautu. Tatai ni e fakaalofa he Atua ki a laua tokoua, mo e tatai ni e amaamanakiaga ha laua tokoua. Amaamanaki lahi a laua tokoua ke he magaaho ka, ha ha i lalo he Kautu he Atua, to eke ai e mativa ko e mena he vaha kua mole. Ko e magaaho homo ue atu ni a ia ka hoko mai! Kua hoko tuai, ke nakai nofogati taha!
[Fakatino he lau 5]
Moumou tupe he ha he pele tupe, ula, kai kava, fakaaoga hehe e tulaki, po ke puhala moui nakai mahani mitaki?
[Fakatino he lau 7]
To fakamitaki he Atua ko Iehova e tau mena vihi he tagata mativa he puhala mai he hana Kautu