Kia Manako Lahi ke he Fale a Iehova!
“Kua kai ni au he manako lahi ke he hau a fale.”—IOANE 2:17.
1, 2. He 30 V.N. he faituga, ko e heigoa ne taute e Iesu, ti ko e ha?
MANAMANATU ke he mena ne tupu. Ko e magaaho Paseka he 30 V.N. He ono e mahina fakamua atu, ne kamata e gahua fakamatala a Iesu ke he lalolagi. Ne hake a ia mogonei ki Ierusalema. He faituga he Lotopā he Tau Motu Kehe, ne moua e Iesu a “lautolu ne fakafua e tau povi, mo e tau mamoe, mo e tau lupe; ko lautolu foki ne fakafua e tau tupe, ha ne nonofo mai ai.” He ili e fahi ne taute ke he tau afo tua ikiiki, ne vega e ia e tau manu oti ki fafo, ti mumui atu foki e tau tagata fakafua koloa. Ne ligi hifo foki e Iesu e tau tupe he tau tagata fakafua ti fuluhi e tau laulau ha lautolu. Ne poaki a ia ke he tau tagata fakafua he tau lupe ke uta kehe e tau mena oti ha lautolu ti o ki fafo.—Ioane 2:13-16.
2 Ko e tau gahua ha Iesu kua hagaao fakatonu ai ke he manamanatu lahi haana ke he faituga. “Ua eke e fale he haku a [M]atua mo fale fakafua koloa,” he poaki e ia. He kitia he tau tutaki a Iesu e tau mena tutupu nei, ne liu a lautolu manatu e tau kupu ne tohi he salamo ko Tavita he tau senetenari fakamua atu: “Kua kai ni au he manako lahi ke he hau a fale.”—Ioane 2:16, 17; Sala. 69:9.
3. (a) Ko e heigoa e manako lahi? (e) Ko e heigoa e hūhū ka hūhū hifo ki a tautolu?
3 Ko e manamanatu lahi, po ke manako lahi ha Iesu ke he fale he Atua ne fakaohooho a ia ke taute e mena nei. Ko e manako lahi ko e “fakamakutu mo e makai lahi he tutuli e taha mena.” He senetenari 21 nei, molea e fitu e miliona he tau Kerisiano ne fakakite e manamanatu lahi ke he fale he Atua. Liga hūhū hifo takitokotaha a tautolu, ‘Maeke fēfē ia au ke fakaholo ki mua e manako lahi haaku ke he fale a Iehova?’ Ke lagomatai a tautolu ke tali e hūhū ia, kia kumikumi fakamua la a tautolu ke he kakano he fale he Atua he vahā nei. Ti manamanatu a tautolu ke he tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu ke he tau tagata taane tua fakamooli ne fakakite e manako lahi ki ai. Ko e tau fakafifitakiaga ha lautolu ne tohi ke “fakaako ai a tautolu” mo e ke fakalagalaga a tautolu ke manako lahi atu foki.—Roma 15:4.
Fale he Atua—Vahā i Tuai mo e Mogonei
4. Ko e heigoa e kakano he faituga ne talaga e Solomona?
4 I Isaraela i tuai, ko e fale he Atua ko e faituga i Ierusalema. Ka e nakai nofo mooli a Iehova i ai. Ne fakapuloa e ia: “Ko e lagi ko e haku a nofoaiki haia, ko e lalolagi ko e haku a fakatuaga hui haia; ko e fe kia e fale ke ta e mutolu māku? Ko e fe kia e mena ke eke mo okiokiaga haku?” (Isaia 66:1) Ka kua talaga e faituga he magahala ne patuiki a Solomona ke eke mo matakavi pauaki ke tapuaki ki a Iehova, mo e liogi i ai.—1 Patu. 8:27-30.
5. Ko e heigoa e fakatokaaga he vahā foou nei ne fakaata he tapuakiaga he faituga a Solomona?
5 He vahā nei, nakai ha ha i ai e fale a Iehova ne talaga aki e tau maka i Ierusalema po ke ha matakavi. Ka ko e fakatokaaga ma tautolu ke o atu ki a ia he tapuaki he fakavē ke he poa lukutoto he Keriso. Ko e tau fekafekau tua fakamooli oti he Atua ne ha ha ai he lalolagi kua fakapotopoto auloa ke tapuaki ki a Iehova he faituga fakaagaaga nei.—Isaia 60:4, 8, 13; Gahua 17:24; Hepe. 8:5; 9:24.
6. Ko e tau patuiki fe i Iuta ne fakatātā e manako lahi homo ue atu ma e tapuakiaga mooli?
6 He mole e veveheua ha Isaraela he 997 F.V.N., tokofā mai he 19 e patuiki ne pule i Iuta, he faahi toga, ne fakatātā e manako lahi homo ue atu ma e tapuakiaga mooli. Ko lautolu ko Asa, Iehosafata, Hesekia, mo Iosia. Ko e heigoa e tau fakaakoaga aoga kua fakaako e tautolu mai he tau fakafifitakiaga ha lautolu?
Tamai he Fekafekau Loto Katoa e Tau Monuina
7, 8. (a) Ko e vahega gahua fēfē kua fakamonuina e Iehova? (e) Ko e heigoa e fakaakoaga hataki kua fakaako e tautolu mai he fakafifitakiaga he Patuiki ko Asa?
7 He magahala ne pule e Patuiki ko Asa, ne kotofa e Iehova e tau perofeta ke takitaki e motu Haana ke he puhala tua fakamooli. Ma e fakatai, kua talahau he Tohi Tapu ki a tautolu ne fanogonogo a Asa ke he perofeta ko Asaraia, ko e tama taane a Oteta. (Totou 2 Nofoaga he Tau Patuiki 15:1-8.) Ne fakapotopoto auloa he tau hikiaga mitaki ha Asa e tau tagata a Iuta, pihia mo e tokologa he tau tagata mai he kautu a Isaraela ne o hifo mai ke fakalataha ke he fakapotopotoaga lahi i Ierusalema. Ne fakapuloa auloa e lautolu ha lautolu a fifiliaga ke tapuaki fakamooli ki a Iehova. Ne totou e tautolu: “Ti omonuo a lautolu kia Iehova mo e leo lahi, mo e kalaga fiafia, mo e tau pu kua ulo, mo e tau sofaro. Ne fiafia a Iuta oti ke he omonuo; he omonuo a lautolu mo e loto katoa, mo e kumi e lautolu a ia mo e ha lautolu a tau manako oti; ne moua foki e lautolu a ia. Ne foaki mai e Iehova ke okioki ai a lautolu ke he tau fahi oti.” (2 Nofo. 15:9-15) To fakamonuina pihia foki e Iehova a tautolu ka fekafekau loto katoa a tautolu ki a ia.—Mare. 12:30.
8 Momoko ai, ne ita a Asa he magaaho fakamui ha kua fakatonu e Hanani ko e tagata kitekite. (2 Nofo. 16:7-10) Tali atu fēfē a tautolu ka foaki e Iehova e fakatonuaga po ke takitakiaga ki a tautolu he puhala mai he tau motua Kerisiano? Talia mafiti nakai e tautolu e fakatonuaga ha lautolu ne fakavē ke he Tohi Tapu mo e kalo mai he mokulu ke he matahele he ita?
9. Ko e heigoa e fakamatakutaku ne fehagai a Iehosafata mo e tau tagata a Iuta ki ai, ti tali atu fēfē a lautolu?
9 Ne pule a Iehosafata ko e patuiki a Iuta he senetenari hogofulu aki F.V.N. Kua fehagai a ia mo e tau tagata oti a Iuta ke he fakamatakutaku he tau matakau kaufakalataha ha Amoni, Moapi, mo e tau tagata he atu mouga i Seira. Pete he matakutaku a ia, ko e heigoa ne taute he patuiki? Ko ia mo e haana tau tagata taane, fakalataha mo e ha lautolu a tau hoana mo e tau fanau ne fakapotopoto ke he fale a Iehova ke liogi. (Totou 2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:3-6.) He tatai mo e tau kupu a Solomona ne talahau fakamua ke he fakatapuaga he faituga, ne olelalo a Iehosafata ki a Iehova: “Ha mautolu a Atua na e, nakai kia fakafili e koe a lautolu? Ha kua nakai fai malolo a mautolu ke totoko atu ke he motu o tagata tokologa nai, kua o mai ke tau mo mautolu; nakai iloa foki e mautolu e mena ke eke; ka kua hagao atu a mautolu kia koe.” (2 Nofo. 20:12, 13) He mole e liogi a Iehosafata, “i loto he fakapotopotoaga,” ne fakalagalaga he agaaga a Iehova a Iahasielu, ko e tagata Levi, ke talahau e tau kupu fakamafana ne fakamauokafua ke he tau tagata.—Totou 2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:14-17.
10. (a) Moua fēfē e Iehosafata mo e tau tagata a Iuta e takitakiaga? (e) Maeke fēfē ia tautolu ke fakatātā e loto fakaaue ke he takitakiaga ne foaki mai e Iehova ki a tautolu he vahā nei?
10 E, he vahā ia, ne moua e Iehosafata mo e kautu ha Iuta e takitakiaga mai ia Iehova he puhala ia Iahasielu. He vahā nei, kua moua e tautolu e fakamafanaaga mo e takitakiaga he puhala he fekafekau fakamoli mo e loto matala. Mooli, kua manako tumau a tautolu ke kaufakalataha mo e fakakite e fakalilifu ke he tau motua ne kotofa nukua gahua malolō he leveki a tautolu mo e fakatoka mai e tau takitakiaga he “fekafekau fakamoli mo e loto matala.”—Mata. 24:45; 1 Tesa. 5:12, 13.
11, 12. Ko e heigoa e fakaakoaga kua fakaako e tautolu mai he mena ne tupu ki a Iehosafata mo e tau tagata a Iuta?
11 Tuga ni a Iehosafata mo e haana tau tagata ne fakapotopoto auloa ke kumi atu ke he takitakiaga a Iehova, kia nakai tiaki e tautolu e o tumau ke he tau feleveiaaga he fakapotopotoaga fakalataha mo e tau matakainaga ha tautolu. Kaeke kua lauia a tautolu he falu magaaho ke he tau mena uka lahi mahaki, ti nakai iloa e mena ke taute, kia mumuitua a tautolu ke he fakafifitakiaga mitaki ne fakatoka e Iehosafata mo e tau tagata a Iuta mo e hahaga atu ki a Iehova he liogi mo e falanaki katoatoa ki a Ia. (Fakatai 3:5, 6; Filipi 4:6, 7) Pihia foki ka nonofo mamao a tautolu, ko e tau olelalo ha tautolu ki a Iehova kua fakalataha a tautolu mo e “tau matakainaga ha [tautolu] ha he lalolagi.”—1 Pete. 5:9.
12 Ne muitua e Iehosafata mo e haana tau tagata e takitakiaga ne foaki he Atua ki a Iahasielu. Ko e heigoa e fua? Ne kautū a lautolu ke he tauaga mo e liliu ki Ierusalema “mo e fiafia” mo e “tau napeli, mo e tau kitara, mo e tau pu kua ulo, ke he fale a Iehova.” (2 Nofo. 20:27, 28) Kua fakalilifu pihia foki e tautolu e takitakiaga a Iehova mai he haana a halavaka mo e fakalataha auloa he fakaheke a ia.
Leveki Fakamitaki e Tau Matakavi Feleveiaaga ha Tautolu
13. Ko e heigoa e gahua ne tamata e Hesekia he kamataaga he patuiki haana?
13 He mahina fakamua ne patuiki a Hesekia, ne fakakite e ia e manako lahi haana ma e tapuakiaga ha Iehova he liu hafagi mo e liu fakafoou e faituga. Ne fakatokatoka e ia e tau ekepoa mo e tau tagata Levi ke fakameā e fale he Atua. Ne 16 ni e aho ne taute pihia e lautolu. (Totou 2 Nofoaga he Tau Patuiki 29:16-18.) Ko e laliaga ia kua fakamanatu ki a tautolu e gahua he levekiaga mo e fakafoouaga ke fakatumau e tau fale feleveiaaga ha tautolu ke he tuaga kua fakakite e fakamakutu ha tautolu ke he tapuakiaga ki a Iehova. Nakai kia logona e koe e tau mena tutupu ne fakakite kua nava he tau tagata e fakamakutu he tau matakainaga ne fakalataha ke he gahua ia? E, kua tamai he tau gahua ha lautolu e fakahekeaga lahi ki a Iehova.
14, 15. Ko e heigoa e gahua he vahā nei ne tamai e fakahekeaga lahi ki a Iehova? Talahau e tau fakafifitakiaga.
14 He taone ke he faahi tokelau a Igilani, ne totoko he tagata taane e fakaholoaga ke fakafoou e Fale he Kautu ne katofia mo e kaina haana. Ne tali totonu atu e tau matakainaga taane ki ai. He mailoga ko e pā ne vevehe aki e Fale he Kautu mo e kaina he tuutakaina kua lata ke fakafoou, ne tala age a lautolu ki a ia to taute ai e lautolu mo e nakai fai totogi. Ne gahua malolō a lautolu ti teitei oti e pā he fakafoou. Ne mitaki lahi e puhala ne fehagai ki ai a lautolu ti hiki e aga he tuutakaina. Ne lagomatai a ia mogonei he taufakakia ke he kaina he Fale he Kautu.
15 Ne fakalataha e tau tagata a Iehova ke he gahua talaga he lalolagi katoa. Ko e tau tagata gahua noa he matakavi ne fakalataha mo e tau fekafekau gahua mau he lalolagi katoa ke talaga e tau Fale he Kautu pihia mo e tau Fale he Toloaga mo e tau kaina Peteli. Ko Sam ko e enisinia pulotu ke he tau matini fakavela, koloa fakaagiagi, mo e tau matini fakahauhau. Ne fenoga a ia mo e hoana haana ko Ruth ke he tau motu loga i Europa mo Aferika ke lagomatai ke he tau matagahua talaga. Ko e mena fe ni ka o a laua ki ai, kua fiafia foki a laua he fakamatala auloa mo e tau fakapotopotoaga he matakavi. Ne fakamaama e Sam e mena ne fakalagalaga a ia ke fakalataha ke he tau matagahua talaga ia ke he lalolagi katoa: “Ko e fakamalolōaga he falu ne gahua he tau kaina Peteli hinai mo e tau motu kehe. He kitia e fakamakutu mo e olioli ha lautolu ne fakaohooho mooli au ke manako ke fekafekau ke he puhala nei.”
Omaoma e Tau Fakaakoaga Faka-Atua
16, 17. Ko e heigoa e gahua pauaki ne fakalataha fakamakai e tau tagata he Atua ki ai, ti ko e heigoa e fua?
16 Lafi ke he fakafoouaga he faituga, ne liu a Hesekia taute e fakamanatuaga he Paseka he tau tau takitaha ne poaki e Iehova. (Totou 2 Nofoaga he Tau Patuiki 30:1, 4, 5.) Ne uiina e Hesekia mo e tau tagata ne nonofo i Ierusalema e motu katoa—pihia mo lautolu he kautu he faahi tokelau—ke fakalataha mai. Ne o atu e tau fekau ke he motu katoa ke ta atu he tau tohi uiina.—2 Nofo. 30:6-9.
17 He tau tau e kua mole, ne fakalataha atu a tautolu ke he matagahua pihia foki. Kua fakaaoga e tautolu e tau uiina fulufuluola ne lolomi ke uiina e tau tagata he tau matakavi ha tautolu ke fakapotopoto mai mo tautolu ke fakamanatu e Kaiaga Afiafi he Iki, he omaoma ke he poakiaga a Iesu. (Luka 22:19, 20) He moua e tau fakaakoaga ke he ha tautolu a tau Feleveiaaga Fekafekau, kua fakalataha fakamakutu a tautolu he gahua nei. Ti kua fakamonuina mooli e Iehova e gahua nei! He tau kua mole mogoia, kavi ke he fitu e miliona ha tautolu ne tufatufa e tau uiina, ti 17,790,631 e katoa he tau tagata ne hohoko mai!
18. Ko e ha e manako lahi ke he tapuakiaga mooli kua aoga lahi ki a koe?
18 Ne talahau hagaao ki a Hesekia: “Ne tua a ia kia Iehova ko e Atua a Isaraela; ti nakai fai tagata ke tatai mo ia he tau patuiki oti a Iuta ne mumui atu kia ia, ti pihia foki mo lautolu ne fakamua atu kia ia. Ne pipiki ni a ia kia Iehova, ti nakai fano kehe a ia he mui atu kia ia, ka e omaoma a ia ke he hana tau poaki ne poaki mai ai e Iehova ia Mose.” (2 Patu. 18:5, 6) Kia fifitaki pihia foki a tautolu. Ko e manako lahi ha tautolu ke he fale he Atua to lagomatai a tautolu ke ‘pipiki ni kia Iehova’ mo e amaamanakiaga i mua ma e moui tukulagi.—Teu. 30:16.
Talia Fakamafiti e Takitakiaga
19. Ko e heigoa e laliaga fakamakutu kua foaki he magahala Fakamanatuaga?
19 He magaaho ne pule a Iosia ko e patuiki, ne fakatoka foki e ia ke fakamanatu e Paseka, he taute e tau tauteuteaga fakamatafeiga ke lata ai. (2 Patu. 23:21-23; 2 Nofo. 35:1-19) Kua lata foki ke mataala a tautolu ke tauteute fakamitaki ma e tau fonoaga he faahimotu, tau toloaga takaiaga, tau aho toloaga pauaki, pihia mo e Fakamanatuaga. Kua tū hagahaga kelea foki e tau momoui he tau matakainaga he falu motu he lali a lautolu ke fakapotopoto auloa ke maeke ke fakamanatu e mate he Keriso. Kua eketaha e tau motua fakamakutu ke kitia kua nakai fai he fakapotopotoaga kua tiaki noa. Ko lautolu ne momotua mo lautolu ne mafatifati kua moua e lagomatai ke fakalataha mai he magaaho ia.
20. (a) Ko e heigoa ne tupu he magaaho ne pule e Patuiki ko Iosia, ti tali atu fēfē e ia? (e) Ko e heigoa e fakaaakoaga kua manako a tautolu ke tokaloto?
20 Ke he gahua fakafoouaga ne fakatoka he Patuiki ko Iosia, ne ‘moua ai he Ekepoa ne Mua ko Hilikia e tohi he fakatufono a Iehova ne tohi e Mose.’ Ne age ai e ia ki a Safana ko e tohikupu he patuiki ati kamata a ia ke totou ai ki a Iosia. (Totou 2 Nofoaga he Tau Patuiki 34:14-18.) Ti ko e heigoa e fua? Ti hehē agataha he patuiki e tau tapulu haana he tagi ti hataki e tau tagata ke kumi atu ki a Iehova. Ne foaki he Atua puhala he perofeta fifine ko Hulata e fekau ne fakahala e falu gahua fakalotu ne hoko i Iuta. Ka kua mailoga ai e tau laliaga mitaki a Iosia ke utakehe e tau tapuakiaga tupua, ati talia tumau e Iehova a ia pete ne fitā he talahau e tau matematekelea ma e motu katoa. (2 Nofo. 34:19-28) Ko e heigoa ka fakaako mai e tautolu he mena nei? Kua tatai tonu e manako ha tautolu mo e ha Iosia. Manako a tautolu ke talia mafiti e takitakiaga a Iehova, he tokaloto e fakafifitakiaga hataki ke he mena ka tupu kaeke ke fakaatā e tautolu e tiaki taofiaga mo e nakai mahani fakamooli ke holofa mai ke he tapuakiaga ha tautolu. Ti maeke ke mauokafua a tautolu to talia fiafia e Iehova e manako lahi ha tautolu ma e tapuakiaga mooli, tuga ni ne taute e ia ki a Iosia.
21, 22. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakatātā e manako lahi ke he fale a Iehova? (e) Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai he vala tala ka mui mai?
21 Ko e tau patuiki tokofā ia a Iuta—ko Asa, Iehosafata, Hesekia, mo Iosia—ne fakatoka e tau fakafiftakiaga mitaki ma tautolu he manako lahi ke he fale mo e tapuakiaga he Atua. Kua lata he manako lahi ha tautolu ke omoomoi pihia foki a tautolu ke falanaki ki a Iehova mo e ke eketaha a tautolu ke lata ma e tapuakiaga haana. Ko e puhala iloilo mo e puhala ke he fiafia lahi mooli ke omaoma e tau fakaakoaga faka-Atua mo e talia e levekiaga fakaalofa mo e fakatonuaga kua moua e tautolu mai he fakapotopotoaga mo e tau motua i ai.
22 To hagaao e vala tala ka mui mai ke he onoonoaga ha tautolu ke he fakamakutu ke he gahua he fonua mo e to foaki e fakamalolōaga ma e tau fuata ke fekafekau fakamakutu ke he ha tautolu a Matua fakaalofa. To fakatutala foki a tautolu ke he puhala kua maeke ia tautolu ke kalo mai he taha he tau fakaohoohoaga kelea lahi a Satani. He omaoma fakamakutu a tautolu ke he tau fakamanatuaga oti pihia mai ia Iehova, to muitua e tautolu e fifitakiaga he haana Tama ko Iesu, ne talahau hagaao ki a ia: “Kua kai ni au he manako lahi ke he hāu a fale.”—Sala. 69:9; 119:111, 129; 1 Pete. 2:21.
Manatu Nakai e Koe?
• Ko e vahega gahua fe kua fakamonuina e Iehova, ti ko e ha?
• Maeke fēfē ia tautolu ke fakatātā e falanaki ki a Iehova?
• Maeke fēfē he manako lahi ke fakalagalaga a tautolu ke omaoma ke he tau fakaakoaga faka-Atua?
[Tau Fakatino he lau 9]
Fakakite fēfē e Asa, Iehosafata, Hesekia, mo Iosia e manako lahi ke he fale a Iehova?