Veveheaga 3
Ko Hai e Atua Moli?
1. Ko e ha ne tali tonu ai e tokologa mo e tau kupu hafagi he Tohi Tapu?
KA ONOONO hake a koe ke he pulagi he po maaliali, nakai kia ofo a koe he kitia e loga he tau fetu? Maeke fefe ia koe ke fakamaama e ha ha i ai ha lautolu? Mo e ka e kua e tau mena momoui he lalolagi—tau fiti lanu kehekehe, tau manu mo e ha lautolu a tau lologo fiafia, ko e tau tafua malolo lahi ne tauhopo he moana? Kua nakai fai fakaotiaga e fakamauaga. Ko e tau mena oti nei kua nakai hohoko mai noa. Ti pihia ai ne tokologa ne talia mo e tau kupu hafagi he Tohi Tapu: “Ne eke he Atua e lagi mo e lalolagi ke he kamataaga”!—Kenese 1:1.
2. Ko e heigoa ne talahau he Tohi Tapu hagaao ke he Atua, mo e ko e heigoa ne fakamalolo mai ki a tautolu ke taute?
2 Kua mavehevehe lahi e tau tagata ha ko e huhu ke he Atua. Manamanatu e falu ko e malolo nakai ko e peresona e Atua. Miliona ne tapuaki ke he tau tupuna mamate, he talitonu ko e mamao lahi e Atua ke o atu ki ai. Ka e kua fakakite mai he Tohi Tapu ko e Atua moli ko e peresona moli ne kua fakakite mai e fiafia mafanatia ki a tautolu ko e tau tagata takitaha. Ko e mena ia ne fakamalolo mai ki a tautolu ke ‘kumi e Iki,’ he talahau: “Ka e nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha.”—Gahua 17:27.
3. Ko e ha ne nakai fakaai ke taute e ha fakataiaga ke he Atua?
3 Tuga e heigoa e fofoga he Atua? Gahoa e tau fekafekau hana ne kua kitia e tau fakakiteaga ke he hana a ha ha hinei fakalilifu. Ke he tau mena nei kua fakatai e ia a ia he nofo ke he nofoa patuiki mo e ofoofogia lahi e kikila kua hau mai ia ia. Ka e, ko lautolu ne kitia e tau fakakiteaga ia kua nakai fakamaama e fofoga tonu. (Tanielu 7:9, 10; Fakakiteaga 4:2, 3) Pihia ai ha ko e “Atua ko e agaga ni a ia”; nakai tino a ia tuga e tagata. (Ioane 4:24) Kua moli ai, nakai fakaai ke taute ha fakataiaga ke he ha tautolu a Tufuga, ha kua “nakai fakai ni taha ne kitia e Atua.” (Ioane 1:18; Esoto 33:20) Ka e kua lahi e fakaako he Tohi Tapu a tautolu hagaao ke he Atua.
FAI HIGOA E ATUA MOLI
4. Ko e heigoa e falu matahigoa kakano lahi ne fakatonu atu ke he Atua i loto he tau Tohi Tapu?
4 I loto he Tohi Tapu, kua fakakite mai e Atua moli he tau talahauaga tuga e “Atua Malolo Ue Atu,” “ko e Mua Ue Atu,” “Tufuga Homo Ue Atu,” “Faiaoga Homo Ue Atu,” “Iki Pule Katoatoa,” mo e “Patuiki Tukulagi.” (Kenese 17:1; Salamo 50:14; Fakamatalaaga 12:1; Isaia 30:20; Gahua 4:24; 1 Timoteo 1:17; fakatatai NW.) Ko e manamanatu fakahokulo ke he tau matahigoa ia ka lagomatai a tautolu ke tupu e iloilo ke he Atua.
5. Ko hai e higoa he Atua, mo e fa kitia laga fiha i loto he Tohiaga Tapu Heperu?
5 Ka e, kua ha ha he Atua e higoa ne mua atu e kehe ne kua teitei ke laga 7,000 ka moua i loto he tau Tohiaga Tapu Heperu hokoia ni—kua mua atu ke he ha matahigoa hana. Ke he falu 1,900 e tau tau i tuai, ne matakutaku aitu e tau Iutaia ti fakaoti e fakaleo he higoa faka-Atua. Kua tohia e tau tohi Heperu he Tohi Tapu mo e nakai fai vaoeli. Ha ko e mena ia, kua nakai iloa tonu ko e fakaleo fefe e Mose, Tavita, po ke falu foki he tau vaha i tuai e tau matatohi fa (יהוה) ne kua taute aki e higoa faka-Atua. Kua talahau he falu a tagata fakaako tokoluga kua liga fakaleo e higoa he Atua “Yahweh,” ka e kua nakai iloa moli e lautolu. Ko e fakaleoaga faka-Niue “Iehova” kua fakaaoga ai ke he tau tau loga, mo e ko e fakatataiaga ke he tau vagahau loga kua talia he laulahi he vaha nei.—Kikite Esoto 6:3 mo e Isaia 26:4.
KO E HA KUA LATA IA KOE KE FAKAAOGA E HIGOA HE ATUA
6. Ko e heigoa ne talahau he Salamo 83:18 hagaao ki a Iehova, mo e ko e ha kua lata ia tautolu ke fakaaoga e higoa hana?
6 Ko e higoa mua atu e kehe he Atua, ko Iehova, kua fakaaoga ai ke fakatukehe mai a ia he falu a atua. Ko e kakano a ia ne fa kitia lagaloga ai e higoa ia i loto he Tohi Tapu, mua atu ke he tohi Heperu. Tokologa e tau tagata fakaliliu tohi ne kaumahala ke fakaaoga e higoa faka-Atua, ka e kua talahau fakamaaliali mai ia Salamo 83:18: “Ko e hāu a higoa ko Iehova, hoko koe ni kua Mua ue atu ke he lalolagi oti.” Ti kua lata ai ia tautolu ke fakaaoga e higoa he Atua ka tutala hagaao ki a ia.
7. Ko e heigoa ne fakaako mai he kakano he higoa ko Iehova ki a tautolu hagaao ke he Atua?
7 Ko e higoa ko Iehova ko e faga kupu fakagahuahua Heperu ne kakano ko e “ke taute.” Ti, ko e kakano he higoa he Atua ko e “Kua Taute e Ia ke Tupu.” Kua fakakite ai he Atua ko Iehova a ia ko e Fioia Finagalo Mua Ue Atu. Kua fakatumau a ia ke fakamoli e tau finagalo hana. Kua lata tonu ni he Atua moli ke fua e higoa nei, ha kua nakai iloa moli he tau tagata ko e kautu nakai e tau fakatokatokaaga ha lautolu. (Iakopo 4:13, 14) Ko Iehova hokoia ni kua maeke ke talahau: “To pihia ni haku a kupu kua fina atu ai he gutu haku, . . . to monuina foki ia ke he mena ne fakafano atu ai e au.”—Isaia 55:11.
8. Ko e heigoa e finagalo ne fakailoa e Iehova mai ia Mose?
8 Ko e tau tupuna Heperu fakamua ko Aperahamo, Isaako, mo Iakopo kua igatia ke “ui atu ai ke he higoa a Iehova,” ka e kua nakai iloa e lautolu e mitaki lahi he higoa faka-Atua. (Kenese 21:33; 26:25; 32:9; Esoto 6:3) He fakakite ai e Iehova he magaaho fakamui e finagalo hana ke laveaki e matohiaga ha lautolu, ko e tau Isaraela, mai he fakatupa i Aikupito mo e foaki ki a lautolu e “motu ne tafe ai e puke huhu mo e meli,” kua tuga ko e mena nakai fakaai a nei. (Esoto 3:17) Pete ni ai, ne pehi he Atua e mitaki tukulagi he higoa hana he tala age ke he perofeta hana ko Mose: “Kia pehe atu a koe ke he fanau a Isaraela, Ko Iehova, ko e Atua he tau matua ha mutolu, ko e Atua a Aperahamo, ko e Atua a Isaako, mo e Atua a Iakopo, ko ia ni ne fakafano mai au kia mutolu, ko e haku higoa haia tukulagi, mo e haku a fakamanatuaga haia ke he taha hau mo e taha hau.”—Esoto 3:15.
9. Fefe e onoonoaga a Farao ki a Iehova?
9 Kua ole atu a Mose ki a Farao, ko e patuiki a Aikupito, ke fakatoka e tau Isaraela ke o ke tapuaki ki a Iehova he tutakale. Ka ko Farao, ne kua onoono ki ai ko e atua mo e na tapuaki foki ni ke he falu atua Aikupito, kua tali: “Ko hai kia a Iehova kia fanogonogo ai au ke he hana tau kupu, mo e toka e au a Isaraela ke o? Nakai iloa e au a Iehova, nakai toka foki e au a Isaraela ke o.”—Esoto 5:1, 2.
10. I Aikupito i tuai, ko e heigoa ne taute e Iehova ke fakamoli aki e finagalo hana ne putoia ai e tau Isaraela?
10 Ti taute ai e Iehova e taha mena ke fakamoli aki e finagalo hana, ke fakamoli atu ke he kakano he higoa hana. Ne fakahoko e ia hogofulu e malaia ki luga he tau Aikupito i tuai. Ko e malaia fakamui ne tamate e tau tama uluaki ha Aikupito, fakalataha mo e tama tane ha Farao fakatokoluga. Ko e mogoia ne loto lahi e tau Aikupito ke o e tau Isaraela. Ka e, ko e falu he tau Aikupito kua nava lahi ke he malolo a Iehova ti fakalataha atu a lautolu mo e tau Isaraela ke o kehe i Aikupito.—Esoto 12:35-38.
11. Ko e heigoa e mana ne taute e Iehova he Tahi Kula, mo e ko e heigoa ne kua uhu ke he tau fi hana ke fakailoa?
11 Ko Farao ulu kafilo mo e hana a matakautau fakalataha mo e tau teau he tau kariota tau ha lautolu, ne kua o atu ke liu tapaki mai e tau tupa hana. He tata atu e tau Aikupito, ne mana he Atua e Tahi Kula ke maihi ua ke o e tau Isaraela he kelekele momo. He huhu atu a lautolu ne tutuli ki loto he fuga tahi, ne “uta kehe e [Iehova] e tau men[a] ne taveli aki e tau kariota ha lautolu, kia matoho uka ni.” Kua tagi e tau toa Aikupito: “Kia fehola a tautolu ia Isaraela; ha ko Iehova kua tau ma lautolu ke he tau tagata Aikupito.” Ka e kua mule lahi. Kua liliu e tau kaupa lalahi mahaki he tahi ke o hifo mai mo e “ufitia ai e tau kariota, mo e tau kau heke solofanua, ko e tau kau oti a Farao ne mumui atu kia lautolu ke he tahi.” (Esoto 14:22-25, 28) Ti kua taute ai e Iehova ni e higoa mua ue atu ma hana, mo e kua nakai la nimo e mena tupu ia mai ke he vaha nei.—Iosua 2:9-11.
12, 13. (a) Ko e heigoa e kakano he higoa he Atua ki a tautolu he vaha nei? (e) Ko e heigoa he tau tagata kua lata ke fakamafiti ke ako, mo e ko e ha?
12 Ko e higoa ne taute he Atua ma hana ni kua ha ha i ai e kakano ne mua ue atu ma tautolu he vaha nei. Ko e higoa hana, ko Iehova, kua eke mo fakamoliaga, ko e tau mena oti ne finagalo e ia to fakahoko moli mai e ia. Kua putoia ai e fakakatoatoaaga he hana a finagalo he kamataaga ke eke e lalolagi mo parataiso. (Kenese 1:28; 2:8) Ke he fakahikuaga ia, to fakaotioti he Atua a lautolu ne totoko e pule mua ue atu hana he vaha nei, ha kua talahau tuai e ia: “Ti iloa ai e lautolu ko au ni ko Iehova.” (Esekielu 38:23) Ti he mogoia ka fakamoli ai he Atua e maveheaga hana ke laveaki e tau tagata tapuaki hana ke he lalolagi fou tututonu.—2 Peteru 3:13.
13 Ko lautolu oti ne manako ke talia he Atua kua lata ke ako ke ui atu ke he higoa hana mo e tua. Kua mavehe mai e Tohi Tapu: “Ko e mena fakamomoui a lautolu oti kana kua ui ke he higoa he Iki.” (Roma 10:13) E, kua ha ha he higoa ko Iehova e kakano uho. Ko e ui atu ke he higoa a Iehova ko e Atua mo e Laveakiaga hau ka takitaki atu a koe ke he fiafia nakai fai fakaotiaga.
TAU FUA HE ATUA MOLI
14. Ko e heigoa e tau matapatu fua he Atua ne kua fakakite mai he Tohi Tapu?
14 Kua fakakite mai he kumikumiaga ke he laveakiaga a Isaraela mai i Aikupito e tau matapatu fua ne fa kua ha ha i ai he Atua kua lagotatai mitaki katoatoa. Kua fakakite he hana a fehagaiaga mo Farao e hana malolo ofoofogia. (Esoto 9:16) Ko e puhala pule malolo ne taute aki he Atua e tuaga uka ia kua fakakite mai e pulotu nakai fai fakatataiaga hana. (Roma 11:33) Kua fakakite e ia e fakafili tonu hana he fuafua age e fakahala ki a lautolu ne totoko mo e eke fakakelea hana tau tagata. (Teutaronome 32:4) Ko e mahani ne mua atu he Atua ko e fakaalofa. Kua fakakite e Iehova e fakaalofa ne mua atu he fakamoli e maveheaga hana ne hagaao ke he tau matohiaga a Aperahamo. (Teutaronome 7:8) Kua fakakite foki e ia e fakaalofa he fakaata e falu Aikupito ke tiaki e tau atua fakavai mo e moua e monuina lahi he taute e tuaga ma e Atua moli hokoia ni.
15, 16. Ke he tau puhala fe ne kua fakakite he Atua e fakaalofa?
15 He totou a koe ke he Tohi Tapu, to mailoga e koe ko e fakaalofa ko e matapatu mahani a ia he Atua, mo e kua fakatata ai e ia ke he tau puhala loga. Ke tuga ia, ko e omoi he fakaalofa ati eke a ia mo Tufuga mo e tuku age fakamua e olioli he moui ma e tau mena moui fakaagaga. Ko e tau teau mo e tau miliona he tau agelu ia kua fakaalofa ke he Atua mo e fakaheke a ia. (Iopu 38:4, 7; Tanielu 7:10) Kua fakakite foki he Atua e fakaalofa he tufugatia e lalolagi mo e tauteute ai ma e moui fiafia he tau tagata.—Kenese 1:1, 26-28; Salamo 115:16.
16 Kua moua foki e tautolu e aoga mai he fakaalofa he Atua ke he tau puhala loga lahi ke talahau. Ke he taha mena, kua taute fakamitaki he Atua e tau tino ha tautolu ke he puhala kua mua atu e fulufuluola ke maeke ia tautolu ke olioli e moui. (Salamo 139:14) Kua fakakite ai e fakaalofa hana he foaki mai e ia e “tau uha mai he lagi kia tautolu, mo e tau tau ke tupu ai e tau fua, he fakamakona foki e ia, e tau loto ha tautolu ke he tau mena kai mo e fiafia.” (Gahua 14:17) Kua taute foki he Atua “ke fakahake ne ia hana la kia lautolu kua mahani kelea katoa mo lautolu kua mahani mitaki, kua fakato hifo foki e ia e uha kia lautolu kua tututonu katoa mo lautolu kua nakai tututonu.” (Mataio 5:45) Kua omoi foki he fakaalofa e Tufuga ha tautolu ke lagomatai a tautolu ke moua e iloilo ke he Atua mo e fekafekau mo e fiafia ki a ia ko e hana tau tagata tapuaki. Moli ni, “ko e Atua ko e fakaalofa a ia.” (1 Ioane 4:8) Ka e kua ha ha i ai foki e mua atu ke he hana mahani.
“KO E ATUA FAKAALOFA HOFIHOFI, MO E FAKAALOFA NOA”
17. Ko e heigoa ne ako e tautolu hagaao ke he Atua ia Esoto 34:6, 7?
17 He mole e o atu e tau Isaraela he Tahi Kula, kua lata agaia a lautolu ke iloa mitaki e Atua. Kua logona hifo e Mose e manako nei mo e liogi: “Hanai, kaeke kua ofania e koe au, kia fakailoa mai e koe kia au hau a puhala, kia iloa ai e au a koe, kia ofania ai e koe au.” (Esoto 33:13) Kua iloa mitaki e Mose e Atua he logona e fakapuloaaga ni he Atua: “Ko Iehova, ko Iehova, ko e Atua fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli; Kua tumau hana fakaalofa to hoko ke he afe he tau hau; kua fakamagalo foki e ia e mahani hepehepe, mo e holifono, mo e hala, ka e nakai toka noa e ia a lautolu kua hala.” (Esoto 34:6, 7) Kua fakalagotatai he Atua e fakaalofa hana mo e fakafili tonu, nakai puipui a lautolu ne agahala pauaki mai he tau fua he ha lautolu a mahani hepehepe.
18. Kua fakamoli fefe a Iehova ke fakakite e fakaalofa hofihofi?
18 Tuga ne ako e Mose, kua fakakite e Iehova e fakaalofa hofihofi. Ko e tagata fakaalofa hofihofi kua fakaalofa atu ki a lautolu ne matematekelea mo e lali ke foaki ki a lautolu e lagomatai. Ti kua fakakite he Atua e loto hohofi noa ma e tau tagata he taute e tau foakiaga ke totoka tumau mai he matematekelea, gagao, mo e mate. (Fakakiteaga 21:3-5) To liga moua he tau tagata tapuaki he Atua e tau matematekelea ha ko e tau tutuaga he lalolagi kelea nei, po ke liga taute e lautolu e taha mena goagoa mo e feleveia ai mo e tau hagahaga kelea. Ka e ka fulufuluhi atu a lautolu ki a Iehova mo e mahani fakatokolalo ke moua e lagomatai, to fakamafana mai mo e lagomatai e ia a lautolu. Ko e ha? Ha kua fakakite e ia e fakaalofa hofihofi mo e fakamolulu atu ke he hana tau tagata tapuaki.—Salamo 86:15; 1 Peteru 5:6, 7.
19. Ko e ha ke talahau e tautolu ko e fakaalofa noa e Atua?
19 Tokologa e tau tagata ne pule malolo ne taute fakakelea e falu. Ke he taha fahi, kua fakaalofa noa ha a Iehova ke he hana tau fekafekau mahani fakatokolalo! Pete kua tokoluga mua ue atu e pule malolo hana ke he lalolagi mo e lagi katoatoa, kua fakakite e ia e mahani totonu kua mua ue atu ke he puhala laulahi ke he tau tagata oti kana. (Salamo 8:3, 4; Luka 6:35) Kua fakaalofa noa foki a Iehova ke he tau tagata takitaha, he tali e tau ole ha lautolu ma e taliaaga. (Esoto 22:26, 27; Luka 18:13, 14) Kua moli, kua nakai lago ke he Atua ke fakakite e taliaaga po ke fakaalofa hofihofi ke he ha tagata. (Esoto 33:19) Ti ko e mena ia, kua lata ia tautolu ke fakakite e loto fakaaue hokulo ma e fakaalofa hofihofi mo e fakaalofa noa he Atua.—Salamo 145:1, 8.
FAKATUAI KE ITA, NAKAI FAKAMAILOGA, MO E TUTUTONU
20. Fakakite he heigoa ko e haia ua ia Iehova e fakatuai ke ita mo e nakai fakamailoga tagata?
20 Kua fakatuai a Iehova ke ita. Ka e, nakai pehe e mena nei kua nakai taute e ia ha mena, ha kua taute ai e ia he fakaotioti a Farao ulu kafilo mo e hana matakautau he Tahi Kula. Kua nakai fakamailoga tagata foki a Iehova. Ka e ko e tau tagata ne talia e ia, ko e tau Isaraela, kua fakahiku ke uta kehe e fiafia hana mai ia lautolu ha kua fakatumau a lautolu ke taute e tau mena hepehepe. Kua talia e Iehova e tau tagata tapuaki ki a ia mai he tau tagata he tau motu oti, ka ko lautolu ia ni ne fanogonogo ke he tau puhala tututonu hana.—Gahua 10:34, 35.
21. (a) Ko e heigoa ne fakaako mai he Fakakiteaga 15:2-4 ki a tautolu hagaao ke he Atua? (e) Ko e heigoa ka fakamukamuka mai ki a tautolu ke taute e mena ne talahau he Atua kua hako?
21 Kua fakakite he tohi Tohi Tapu ia Fakakiteaga e aoga he ako ke he “tau fakafiliaga tonu” he Atua. Kua tala mai ki a tautolu kua lologo e tau mena momoui he lagi: “Ko e Iki na e, ko e Atua mana, kua lalahi hau a tau gahua ke ofomate ai; kua tonu mo e fakamoli hau a tau puhala, ko e Patuiki he tau tagata tapu na e. Ko hai kia taha, ma Iki na e, kua nakai matakutaku kia koe, mo e nakai fakaheke atu ke he hau a higoa? ha ko koe hoko koe ni kua mitaki; ha ko e mena to o mai e tau motu oti, mo e hufeilo ki ho mua; ha kua fakakite mai tuai hau a tau fakafiliaga tonu.” (Fakakiteaga 15:2-4) Fakakite e tautolu e matakutaku lago mitaki ki a Iehova, po ke lilifu ma hana, he fanogonogo ke he mena hana ne talahau kua hako. Kua fakamukamuka e mena nei he fakamanatu e tautolu a tautolu ni ke he pulotu mo e fakaalofa he Atua. Ko e tau poaki oti hana kua eke mo ha tautolu a mitaki.—Isaia 48:17, 18.
“KO IEHOVA KO E HA TAUTOLU A ATUA NE TOKOTAHA NI”
22. Ko e ha ne nakai tapuaki a lautolu ne talia e Tohi Tapu ke he Tolu Taha?
22 Ko Aikupito i tuai kua tapuaki ke he tau atua loga, ka ko Iehova ko e “Atua ita tafua.” (Esoto 20:5) Kua fakamanatu e Mose e tau Isaraela “ko Iehova ko e ha tautolu a Atua, ko Iehova ne tokotaha ni a ia.” (Teutaronome 6:4) Kua liu fatiaki mai e Iesu Keriso e tau kupu ia. (Mareko 12:28, 29) Ti, ko lautolu ne talia e Tohi Tapu ko e Kupu he Atua kua nakai tapuaki ke he Tolu Taha ne kua ha ha i ai tolu e tau peresona po ke tau atua he taha ni e ulu. Kua moli ai, nakai ni kitia e kupu “Tolu Taha” i loto he Tohi Tapu. Ko e Atua moli ko e Peresona taha ni kua kehe mai ia Iesu Keriso. (Ioane 14:28; 1 Korinito 15:28) Nakai ko e peresona e agaga tapu he Atua. Ka ko e malolo gahuahua ha Iehova, ne kua fakaaoga he Mua Ue Atu ke fakakatoatoa aki e tau finagalo hana.—Kenese 1:2; Gahua 2:1-4, 32, 33; 2 Peteru 1:20, 21.
23. (a) To tupu fefe e fakaalofa hau ke he Atua? (e) Ko e heigoa ne talahau e Iesu hagaao ke he fakaalofa ke he Atua, mo e ko e heigoa kua lata ia tautolu ke ako hagaao ki a Keriso?
23 Ka manamanatu atu a koe ko e homo ue atu ai pihia a Iehova, nakai kia tali tonu a koe ko e lata a ia mo e hau a tapuakiaga? He fakaako a koe ke he hana a Kupu, ko e Tohi Tapu, to iloa mitaki e koe a ia mo e to ako ko e heigoa ne manako a ia mai ia koe ma e hau a levekiaga mo e fiafiaaga tukumalagi. (Mataio 5:3, 6) Ke lafi atu, to tupu e fakaalofa hau ma e Atua. Kua lata lahi e mena ia, he pehe a Iesu: “Kia fakaalofa atu foki a koe ke he Iki hāu a Atua mo e hāu a loto katoa, mo e hāu a agaga katoa, mo e hāu a manatu katoa, mo e hāu a malolo katoa.” (Mareko 12:30) Kua maaliali ai, kua ha ha ia Iesu e fakaalofa ia ma e Atua. Ka ko e heigoa ne fakakite he Tohi Tapu hagaao ki a Iesu Keriso? Ko e heigoa hana a matagahua i loto he finagalo ha Iehova?
KAMATAMATA E ILOILO HAU
Ko hai e higoa he Atua, mo e fa laga fiha e fakaaoga i loto he tau Tohiaga Tapu Heperu?
Ko e ha kua lata ia koe ke fakaaoga e higoa he Atua?
Ko e heigoa e tau fua he Atua ko Iehova ne mua atu e futiaki ki a koe?
[Fakatino he lau 29]
Lahi fefe e iloa hau ke he Tufuga he tau mena oti