Tohi he Tohi Tapu Numera 46​—1 Korinito

Tagata Tohia: Paulo

Matakavi Tohia: Efeso

Katoatoa he Tohia: k. 55 V.N.

KO Korinito ko e “maaga kua talahaua mo e mahuiga ke he fakafiafiaaga, ko e matakavi ne feleveia e tau mahani kelea he Faahi Uta mo e Faahi Lalo.”a Ne haia he kaava he vahāloto he Peloponnesus mo e motu ko Heleni, ko Korinito ne pule ke he puhalatū ke he maaga lahi. He vahā he aposetolo ko Paulo, ko e puke tagata i ai ne kavi ke 400,000 ti ko Roma, Alesania, mo Suria Anetioka ni ne mua atu e numera puke tagata. Ke he faahi uta a Korinito ne ha ha ai e Tahi Aegean, mo e ke he faahi lalo, ko e Ava ha Korinito mo e Tahi Ionian. Ti ko Korinito, ko e maaga lahi he faahimotu a Akaia, ne ua e loto ava ko Kenekerea mo Lechaeum, ne moua e tuaga aoga pauaki fakatupe. Ko e lotouho foki he fakaakoaga Heleni. Kua talahau, “ko e mautū haana kua fakamanatu tumau ai ti kua eke mo tala aga mau; ti pihia foki e mahani kelea mo e matahavala he tau tagata i ai.”b Putoia he tau gahua he lotu pouliuli i ai e tapuaki ki a Aphrodite (tatai mo Roman Venus). Ko e manako velagia ko e fua he tapuakiaga ha Korinito.

² Ko e maaga mautū ne kelea muitui nei he lalolagi a Roma ne fano fenoga ai a Paulo he kavi 50 V.N. He 18 e mahina haana ne nofo ai, ne taha e fakapotopotoaga Kerisiano ne fakatū i ai. (Gahua 18:1-11) Ko e fakaalofa lahi a ia ha Paulo ke he tau tagata talitonu nei ne taatu fakamua e ia e vagahau mitaki ki ai hagaao ke he Keriso! Puhala atu he tohi, ne fakamanatu e ia ki a lautolu ke he pipiaga fakaagaaga ne ha ha i ai he pehē: “Pete ni he hogofulu e afe ha mutolu a tau takitaki tama ha ha ia Keriso, ka e nakai tokologa e tau matua tane ha mutolu; nukua fanau e au a mutolu kia Keriso Iesu ke he vagahau mitaki.”—1 Kori. 4:15.

³ Ne manamanatu lahi a Paulo ke he tuaga fakaagaaga ha lautolu ati omoi ai ke tohi e tohi fakamua haana ke he tau Kerisiano i Korinito he fano agaia he fenoga misionare ke toluaki haana. Ne gahoa e tau ne mole he nofo a ia i Korinito. Mogonei, ko e kavi 55 V.N., ne haia a Paulo i Efeso. Ne moua e ia e tohi mai he fakapotopotoaga ne foou agaia i Korinito, ti lata ke moua e taui. Lafi ki ai, kua logona foki e Paulo e tau tala fakatupetupe. (7:1; 1:11; 5:1; 11:18) Kua fakatupetupe lahi e tau mena nei ti nakai hagaao e aposetolo ke he tohi ha lautolu ato hoko laia ke he kupu hafagi he veveheaga 7 he tohi haana. Ne mua atu e tau tala ne logona e Paulo ati manatu malolō a ia ke tohi ke he tau matakainaga Kerisiano haana i Korinito.

⁴ Ka e iloa fēfē e tautolu na tohia e Paulo e tohi Fakamua Korinito mai i Efeso? Ka e taha e mena, he fakaoti e tohi aki e tau kupu fakafeleveia, ne putoia he aposetolo e tau kupu ha Akula mo Pisila. (16:19) Fakakite mai he Gahua 18:18, 19 ne hiki mai a laua i Korinito ki Efeso. Ha kua nonofo a Akula mo Pisila i ai ne putoia e Paulo a laua he tau kupu fakafeleveia fakahiku he tohi Fakamua Korinito, kua liga ko ia i Efeso he magaaho ne tohi ai. Ti nakai fakauaua ke he manatu nei ha ko e talahauaga ha Paulo he 1 Korinito 16:8: “Ka e nofo au i Efeso ato hoko ke he Penetekoso.” Ti kua tohia e Paulo e tohi Fakamua Korinito i Efeso he matahiku he nofo haana i ai.

⁵ Ko e tonutika he tohi Fakamua Korinito, pihia mo e tohi Ua Korinito, kua moolioli. Ne mailoga ai ko e tau tohi ha Paulo anei ti talia he tau Kerisiano fakamua e fakakanona, ne lafi ai ke he tau fakaputuaga ha lautolu. Kua talahau ai ko e tohi Fakamua Korinito kua hagaao mo e fatiaki ai kavi ke lagaono he tohi mai i Roma ki a Korinito he kavi 95 V.N. ti fakahigoa ko e First Clement. He hagaao fakamahino ke he tohi Fakamua Korinito, ne fakamalolō he tagata tohia e tau tagata ka moua e tohi nei ke “totou e tohi he aposetolo ne fakamonuina ko Paulo.”c Ko Justin Martyr, Athenagoras, Irenaeus, mo Tertullian ne fatiaki fakahako mai foki he tohi Fakamua Korinito. Kua ha ha ai e malolō he tau fakamooliaga loga, po ke fakaputuaga, he tau tohi ha Paulo, putoia e tohi Fakamua mo e Ua Korinito, ne “tohi mo e taute fakailoa ai he hogofulu tau fakahiku he senetenari fakamua.”d

⁶ Ko e tohi fakamua ha Paulo ke he tau Korinito kua foaki mai ki a tautolu e magaaho mitaki ke kikite ki loto he fakapotopotoaga Korinito. Ne fehagai e tau Kerisiano nei mo e tau lekua, ti fai hūhū a lautolu ne lata ke tali. Ne mavehevehe e fakapotopotoaga ha kua mumui falu ke he tau tagata. Kua ha ha e lekua he mahani feuaki ne kua tupu ai. Ne nonofo falu he tau kaina ne mavehevehe fakalotu. Kua lata nakai a lautolu ke nonofo mau mo e tau hoa nakai talitonu ha lautolu po ke nonofo kehekehe? Ka e kua e kai he tau vala manu ne poa ke he tau tupua? Kua lata nakai a lautolu ke kai ai? Kua lata e tau Korinito ke moua e puhala ke taute aki e tau feleveiaaga ha lautolu, putoia e fakamanatu he Kaiaga Afiafi he Iki. Ko e heigoa e tuaga kua lata ma e tau fifine i loto he fakapotopotoaga? Taha mena foki, kua ha ha e falu ia lautolu i ai ne nakai talitonu ke he liu tu mai. Ne loga e lekua. Mua atu mogoia, kua manako e aposetolo ke tamai e fakafoouaga fakaagaaga ke he tau Korinito.

⁷ Ha ko e tau tuaga i loto he fakapotopotoaga mo e takatakai i fafo ha Korinito i tuai, he mautū mo e mahani kelea, kua tatai mo e vahā nei, ti kua latatonu a tautolu ke fanogonogo ke he fakatonuaga malolō ne omoomoi faka-Atua a Paulo ke tohia. Ko e tau mena ne talahau e Paulo kua pukeina he tau kakano ma e vahā ha tautolu ti kua aoga lahi mooli ka manamanatu fakahokulo ke he tohi fakamua haana ke he tau matakainaga fakahele i Korinito. Manamanatu mogonei ke he mahani he magahala mo e matakavi ia. Manamanatu fakahokulo, tuga ne liga taute he tau Kerisiano i Korinito, he kitekite a tautolu ke he tau kupu malolō, fakaohooho, mo e omoomoi ha Paulo ke he tau matakainaga talitonu haana i Korinito i tuai.

KAKANO NE AOGA AI

²³ Kua mua e aoga he tohi nei he aposetolo ko Paulo ke fakalaulahi aki e maamaaga ha tautolu ke he tau Tohiaga Tapu Heperu, ne loga e fatiakiaga mai ai. He veveheaga hogofulu, ne fakakite e Paulo ko e tau Isaraela i lalo hifo ia Mose ne inu mai he maka fakaagaaga, ko Keriso. (1 Kori. 10:4; Nume. 20:11) Ti holo atu a ia ke hagaao ke he tau matematekelea ne moua ha ko e manako lahi ke he tau mena ke mamahi ai, tuga ne kitia ke he tau Isaraela i lalo hifo ia Mose, ti lafi ai: “Ne hohoko e tau mena oti ia kia lautolu ke eke mo tau fakamailoga; kua tohi foki ke eke mo tomatomaaga ma tautolu kua hohoko mai ke he vaha ke fakahiku ai.” Kia nakai falanaki ki a tautolu ni he manatu to nakai kaumahala a tautolu! (1 Kori. 10:11, 12; Nume. 14:2; 21:5; 25:9) Ne fatiaki e ia e fakatai mai he Fakatufono. Ne hagaao a ia ke he tau poa fakaaue i Isaraela ke fakakite ke he tau tagata ka kai mo e inu he Kaiaga Afiafi he Iki e puhala kua lata ke kai he laulau ha Iehova. Ke lalago mogoia e talahauaga haana ko e mena mitaki ke kai e tau mena oti ne fakafua he makete vala manu, ne fatiaki e ia e Salamo 24:1, he pehē, “Ko e lalolagi mo e tau mena kua puke ai, ha Iehova ia.”—1 Kori. 10:18, 21, 26; Esoto 32:6; Levi. 7:11-15.

²⁴ He fakakite e tokoluga mua ue atu he “tau mena kua taute he Atua ma lautolu kua fakaalofa kia ia” mo e fakateaga he “tau manatu he tau tagata iloilo” he lalolagi nei, ne liu foki a Paulo fatiaki e tau Tohiaga Tapu Heperu. (1 Kori. 2:9; 3:20; Isaia 64:4; Sala. 94:11) Ko e pule malolō ma e tau hatakiaga haana he veveheaga 5 ke he tuku ki tua he tagata taute mena hehē, ne fatiaki mai a ia he fakatufono ha Iehova ke ‘tuku kehe e kelea ia mutolu.’ (Teu. 17:7) He tutala ke he tonuhia haana ke moui fakatatau ke he fekafekauaga, ne liu foki a Paulo hagaao ke he Fakatufono ha Mose, ne pehē ke aua neke līlī e gutu he tau manu ka gahua ke nakai maeke ke kai mo e kua lata e tau Levi ne fekafekau he faituga ke moua e tufaaga mai he fatapoa.—1 Kori. 9:8-14; Teu. 25:4; 18:1.

²⁵ Ko e aoga ha ia he tau fakatonuaga ne omoomoi ne moua mai e tautolu he tohi fakamua ha Paulo ke he tau Kerisiano i Korinito! Manamanatu fakahokulo ke he hatakiaga ne talahau ke he feveheveheaki mo e mumui ke he tau tagata. (Veveheaga 1-4) Manamanatu ke he mahani feuaki ne tupu mo e puhala ne peehi e Paulo e lata ke mahani mitaki mo e meā he fakapotopotoaga. (Veveheaga 5, 6) Manamanatu ke he tomatomaaga omoomoi haana ke he nofo tokotaha, i loto he fakamauaga, mo e mavehevehe. (Veveheaga 7) Manamanatu ke he fakatutalaaga he aposetolo ke he tau mena kai ne poa ke he tau tupua, pihia foki ke he lata ke puipui mai he fakalolelole e falu mo e kaumahala ke he tapuaki tupua nukua talahau fakamalolō tumau. (Veveheaga 8-10) Ko e tomatomaaga ke he omaoma kua lata, ko e fakatutalaaga ke he tau mena fakaalofa fakaagaaga, ko e talahauaga ia ne mua atu e aoga ke he mitaki ue atu he fakauka, ko e aga mauokafua mooli he fakaalofa—kua kitekite foki ke he tau mena nei. Ti kua mitaki lahi ha ia he peehi fakalahi he aposetolo e lata ke fakatokatoka fakamitaki e tau feleveiaaga Kerisiano! (Veveheaga 11-14) Ko e lalagoaga homo ue atu ha ia ke he liu tu mai ne omoomoi a ia ke tohi hifo! (Veveheaga 15) Ko e tau mena oti nei mo e loga atu foki ne haia he mata he loto—ti uho lahi foki ke he tau Kerisiano he vahā ha tautolu!

²⁶ Kua lafi he tohi nei e maamaaga lahi ha tautolu ke he matapatu homo ue atu he Tohi Tapu ko e Kautu he Atua. Ne talahau e hatakiaga malolō lahi to nakai hohoko e tau tagata mahani hepehepe ke he Kautu, mo e loga e tau matahele ne tohi ka kaumahala ai e tagata ke nakai hoko ki ai. (1 Kori. 6:9, 10) Ka e mua atu e aoga, kua fakamaama e matutaki he vahāloto he liu tu mai mo e Kautu he Atua. Kua fakakite e Keriso, “ko e fua uluaki” he liu tu mai, kua lata ke “pule ni a ia ato tuku e ia hana tau fi oti ki lalo he na ve.” Ti, magaaho ka tuku e ia e tau fī oti ki lalo, putoia e mate, to “tuku atu e ia e kautu ke he Atua, ko e Matua haia, . . . kia pule okooko e Atua ke he tau mena oti kana.” Fakahiku ai, he fakamooli e maveheaga ke he Kautu ne taute i Etena, ko e tatuki katoatoa he ulu he Tarako to fakahoko he Keriso, fakalataha mo e tau matakainaga fakaagaaga Haana ne fakaliu tu mai. Kua ofoofogia mooli e amaamanakiaga he liu tu mai ha lautolu ka fakalataha ke he tau tino nakai tuai popo mo Keriso Iesu ke he Kautu he lagi. Kua fakavē ai ke he amaamanakiaga he liu tu mai ati tomatoma e Paulo: “Hanai, ko e haku a tau matakainaga fakahelehele na e, kia tumau a mutolu mo e nakai fagahuatia, kia fakamakai nakai noa ke he gahua he Iki, he iloa e mutolu nakai noa mo e fua ha mutolu a fakafita ke he gahua he Iki.”—1 Kori. 15:20-28, 58; Kene. 3:15; Roma 16:20.

[Tau Matahui Tala]