Tohi he Tohi Tapu Numera 52—1 Tesalonia
Tagata Tohia: Paulo
Matakavi Tohia: Korinito
Katoatoa he Tohia: k. 50 V.N.
KAVI ke he tau 50 V.N. ne fina atu e aposetolo ko Paulo, he fenoga fakamatala haana ke uaaki, ke he maaga ko Maketonia i Tesalonia ti fakatū i ai e fakapotopotoaga Kerisiano. Ke he taha e tau, he magaaho ne nofo i Korinito mo Siluano (ko Sila he tohi a Gahua) mo Timoteo, ne omoomoi a Paulo ke tohia e tohi fakamua haana ke he tau Tesalonia ke fakamafana a lautolu mo e atihake a lautolu ke he tua. Ne liga ke he matahiku he 50 V.N. Ne kitia ai ke he tohi nei e kehekehe ha ko e tohi fakamua ha Paulo ne kua eke mo vala he kanona he Tohi Tapu, ne liga ko e Evagelia ni ha Mataio ne kehe pihia foki, ko e tohi fakamua ne tohia he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano.
2 Kua mua atu e loga e fakamooliaga ke lalago e tonutika mo e mooli he tohi. Ne fakakite e Paulo a ia he tohi ai e higoa haana ko e tagata ne tohia ai, ti kua lautatai e tohi mo e Kupu katoatoa ne omoomoi he agaaga. (1 Tesa. 1:1; 2:18) Ne totoku e higoa he tohi i loto he tau ketaloko fakamua atu he tau Tohiaga Tapu omoomoi, putoia e Muratorian Fragment. Ne loga e tagata tohia fakalotu he vahā fakamua ne fatiaki po ke hagaao ke he tohi Fakamua Tesalonia, putoia a Irenaeus (senetenari ke uaaki V.N.), ne totoku e higoa he tohi. Ko e Chester Beatty Papyrus No. 2 (P46), he kavi 200 V.N., ne ha ha ai he tohi Fakamua Tesalonia, mo e taha vakai he senetenari ke toluaki (P30), kua haia mogonei i Ghent, Belgium, ne toka ai e tau vala he tohi Fakamua mo e Ua Tesalonia.a
3 He onoono fakakū ke he fakamauaga tuai he fakapotopotoaga i Tesalonia, ato tohia e tohi nei, ne fakakite e tau kakano ne tupetupe lahi a Paulo ke he tau matakainaga he maaga ia. Tali mai ni he kamataaga, ne lahi e favale mo e totoko ke he fakapotopotoaga. He Gahua veveheaga 17, ne talahau e Luka e hohoko maiaga ha Paulo mo Sila ki Tesalonia, ne “ha ha i ai e sunako he tau tagata Iutaia.” Ke he tolu e Sapati, ne fakamatala a Paulo ki a lautolu, he fakamaama ki a lautolu mai he tau Tohiaga Tapu, ti kua fakakite foki ne nofo loaloa a ia i ai, ha kua fai magaaho a ia ne gahua he feua haana, ka e mua atu, ke fakatū mo e fakatokatoka e fakapotopotoaga.—Gahua 17:1; 1 Tesa. 2:9; 1:6, 7.
4 Ko e fakamauaga he Gahua 17:4-7 ne talahau fakamatafeiga e lauiaaga he fakamatala he aposetolo i Tesalonia. Ha kua mahekeheke ke he kautūaga he fekafekauaga faka-Kerisiano ha Paulo, ne fakapotopoto he tau Iutaia e moto tagata mo e gō ai e maaga. Ne ekefakakelea e lautolu e faoa a Iasona mo e toho a ia mo e falu he tau matakainaga ke he tau iki fakafili, ti tauhea: “Ko e tau tagata nai kua fakatupu e fakaagitau ni ke he lalolagi oti, ti kua hohoko mai foki a lautolu ki hinei; kua talia foki a lautolu e Iasona. Kua eke foki e lautolu oti kana nai e tau mena nakai lata mo e tau poaki a Kaisara, kua tala mai, ko Iesu ko e taha patuiki a ia.” Ne peehi ki a Iasona mo e falu ke taute e maveheaga ato fakatoka a lautolu. Ke lata mo e tau matakainaga he fakapotopotoaga, pihia mo e haohao mitaki fakatino ha laua, ne fakafano atu he pō a Paulo mo Sila ki Perea. Ka kua fakatū tuai e fakapotopotoaga i Tesalonia mogonei.
5 Ne mui atu e totokoaga vevela he tau Iutaia ki a Paulo i Perea mo e fakamatakutaku ke fakaoti e fakamatala haana i ai. Ne fano mogoia a ia ki Atenai, i Heleni. Ka e manako agaia a ia ke iloa e tuaga he tau matakainaga i Tesalonia ne kua fehagai mo e kamatamata. Ne lagaua e lali a ia ke liu atu ki a lautolu, ka e he tau magaaho ua ia ne ‘fakalekua e Satani a ia.’ (1 Tesa. 2:17, 18) Ha kua tupetupe lahi ma e fakapotopotoaga foou mo e mamahi he mailoga e kamatamata ne fehagai mo lautolu, ne fakafano e Paulo a Timoteo ki Tesalonia ke fakamafana e tau matakainaga mo e fakamalolō fakalahi e tua ha lautolu. He magaaho ne liu mai a Timoteo mo e tamai e talahauaga mafanatia, ne fiafia lahi a Paulo ke he hokotaki ha kua malolō lahi e fakamooli ha lautolu pete kua vevela e favaleaga. Ko e tau tala ki a lautolu kua eke mo fakafifitakiaga mogonei ke he tau tagata talitonu i Maketonia katoa mo Akaia. (1:6-8; 3:1-7) Ne loto fakaaue a Paulo ki a Iehova ko e Atua ma e fakauka tua fakamooli ha lautolu, ka kua mailoga foki e ia ha kua matutaki a lautolu ke tupu fakaagaaga, to liga lata foki a lautolu ke moua falu takitakiaga mo e fakatonuaga. Ko e mena ia, he nonofo fakalataha mo Timoteo mo Siluano i Korinito, ne tohia e Paulo e tohi fakamua haana ke he tau Tesalonia.
KAKANO NE AOGA AI
13 I loto he tohi nei, ne fakatātā e Paulo e agaaga fakaalofa mooli ma e tau matakainaga haana. Ko ia mo e tau matakainaga fekafekau haana ne fakatoka e fakafifitakiaga mua atu he fakaalofa hofihofi, he nakai talahau hokoia ni he tala mitaki he Atua ka e tuku hifo foki e tau momoui ha lautolu ma e tau matakainaga fakahele ha lautolu i Tesalonia. Kia eketaha e tau leveki oti ke atihake e tau pipiaga fakaalofa pihia he tau fakapotopotoaga ha lautolu! Ko e fakakite pihia he fakaalofa ka omoomoi e tau tagata oti ke fakakite e fefakaalofaaki, tuga ni he talahau e Paulo: “Kia fakalahi he Iki a mutolu, mo e fakatupu lahi ni ha mutolu a fakaalofa ko e taha, kia taha, katoa mo e tau tagata oti, tuga a mautolu nai foki kia mutolu.” Ka fakakite fakamakai he tau tagata oti he Atua e fakaalofa nei kua mua atu ai e atihake. Kua taute ai e tau loto ke ‘fakatumau, nakai maeke ke talahaua kelea a mutolu ke he mahani mitaki ki mua he Atua ha tautolu a Matua, ka haele mai e Iki ha tautolu ko Iesu Keriso, katoa mo e hana tau fekafekau tapu oti kana.’ Kua vevehe kehe e tau Kerisiano mai he lalolagi keukeu mo e mahani kelea ke maeke ia lautolu ke ō mo e mahani mitaki mo e tapu ti fakafiafia e Atua.—3:12, 13; 2:8; 4:1-8.
14 Kua foaki mai he tohi nei e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki ke he fakatonuaga fakalilifu mo e fakaalofa i loto he fakapotopotoaga Kerisiano. Pete kua makutu mo e tua fakamooli e tau matakainaga Tesalonia, kua ha ha e tau vala kua lata ke fakahako. Ka e, he tau tuaga takitaha, ne nava a Paulo ke he tau matakainaga ha ko e tau mahani mitaki ha lautolu. Ma e fakatai, he hataki ke he tau mahani nakai meā, ne nava mua e ia a lautolu he ō he tau puhala ke maeke ke fakafiafia e Atua ti fakamalolō mogoia e ia a lautolu ke “au atu” ai, he igatia mo e fakatapu mo e fakalilifu haana kapiniu. Ti he oti e nava ki a lautolu ke he fakaalofa fakamatakainaga ha lautolu, ne tomatoma e ia a lautolu “kia au atu” e matutaki ke he puhala nei, he taute ni he feua haana mo e momoui fakamitaki ki mua he tau tagata oti kana. Ne hataki fakailoilo e Paulo e tau matakainaga haana “kia fakamalolo a mutolu nakai noa ke he mena mitaki, ko e taha kia taha, katoa mo e tau tagata oti kana.”—4:1-7, 9-12; 5:15.
15 Ne lagafā e totoku a Paulo ke he “haele mai” po ke, ha ha hinei, ha Iesu Keriso. Maaliali ai ko e tau tagata ne hiki foou laia ke he faka-Kerisiano i Tesalonia ne fiafia lahi ke he fakaakoaga nei. He nofo he maaga ha lautolu, ne nakai fakauaua kua fakamatala fakamalolō a Paulo hagaao ke he Kautu he Atua ha ha he tau lima he Keriso, tuga ne fakakite he tau tukupau ne hokotaki ki a ia mo e tau hoa haana: “Kua eke foki e lautolu oti kana nai e tau mena nakai lata mo e tau poaki a Kaisara, kua tala mai, ko Iesu ko e taha patuiki a ia.” (Gahua 17:7; 1 Tesa. 2:19; 3:13; 4:15; 5:23) Ko e tau matakainaga Tesalonia ne kua fakavē e amaamanakiaga ha lautolu ke he Kautu, he tua ke he Atua, ti kua tatali “ke he hana Tama mai he lagi, ko ia ne fakatu mai e ia mai ia lautolu kua mamate, ko Iesu haia,” ke laveaki a lautolu mai he ita ne tatali. Pihia foki ni, ko lautolu oti he vahā nei ne amaamanaki ke he Kautu he Atua, kua lata ke omaoma ke he fakatonuaga he tohi Fakamua Tesalonia ke lahi e fakaalofa, mo e tau loto nakai talahaua kelea, ke liga maeke ia lautolu ke ‘o fano ke lata mo e Atua, ko ia ne ui kia lautolu kia o ke he hana kautu mo e hana lilifu.’—1 Tesa. 1:8, 10; 3:12, 13; 2:12.
[Matahui Tala]
a The Text of the New Testament, ha Kurt mo Barbara Aland, fakaliliu e E. F. Rhodes, 1987, lau 97, 99.