Tohi he Tohi Tapu Numera 48—Kalatia
Tagata Tohia: Paulo
Matakavi Tohia: Korinito po ko Suria Anetioka
Katoatoa he Tohia: k. 50–52 V.N.
KO E tau fakapotopotoaga i Kalatia ne hagaao a Paulo ki ai he Kalatia 1:2 ne putoia a Pisitia Anetioka, Ikonio, Luseta, mo Terepe—ne ha ha he tau matakavi kehekehe ka e haia oti he magamotu a Roma. Ne tala mai he Gahua veveheaga 13 mo e 14 e fenoga misionare fakamua ha Paulo mo Panapa ke he matakavi nei, ti hokotia ke fakatokatoka e tau fakapotopotoaga i Kalatia. Ne ha ha i ai e tau Iutaia mo lautolu ne nakai ko e tau Iutaia, ti nakai fakauaua kua putoia foki e tau Celt, po ke tau Gaul. Ko e tau mena anei he nakaila leva e aahi atu a Paulo ki Ierusalema he kavi 46 V.N.—Gahua 12:25.
2 He tau 49 V.N., ne o atu a Paulo mo Sila he fenoga misionare ke uaaki ha Paulo ke he matakavi i Kalatia, ti fakamalolō e ‘tau fakapotopotoaga kua mauokafua ke he tua ti kua fakatokologa ke he taha aho mo e taha aho.’ (Gahua 16:5; 15:40, 41; 16:1, 2) Pete ia, ne velagia e tau laliaga he tau faiaoga fakavai ki a lautolu, ko e tau tagata Iutaia, ne fakaohooho e falu he tau fakapotopotoaga Kalatia ke talitonu ko e peritome mo e omaoma ke he Fakatufono a Mose ko e tau vala aoga lahi he faka-Kerisiano mooli. He magaaho ia kua mole tuai e fenoga ha Paulo i Musia mo Maketonia mo Heleni, kua hoko fakahiku atu ki Korinito, ti nofo a ia i ai mo e tau matakainaga ke molea e 18 e mahina. Ti, he 52 V.N., ne fina atu a ia hala Efeso ki Suria Anetioka, ko e kaina nofo mau haana, ti hoko atu ki ai he tau ia ni.—Gahua 16:8, 11, 12; 17:15; 18:1, 11, 18-22.
3 I fe mo e magaaho fe ne tohia e Paulo e tohi ke he tau Kalatia? Nakai fakauaua ne tohi e ia he logona laia e ia e tala ke he gahua he tau tagata Iutaia. Ti liga tohi i Korinito, Efeso, po ko Suria Anetioka. Ka kua liga ni he magahala he 18 e mahina he nofo a ia i Korinito, he 50-52 V.N., ha kua liga fai magaaho ato hoko ki a ia e tau vala tala mai i Kalatia. Ne liga nakai i Efeso, ha kua nofo kū ni a ia i ai he liu mai he fenoga haana. Pete ia, ne “po loga foki” he nofo a ia he kaina haana i Suria Anetioka, he vahā mafana he 52 V.N., ti ha kua fitā e fai matutakiaga e maaga nei mo Asia Tote, ne liga moua ai e ia e hokotaki hagaao ke he tau tagata Iutaia ti tohia e tohi haana ke he tau Kalatia mai i Suria Anetioka he magaaho ia.—Gahua 18:23.
4 Ne fakamaama he tohi ko Paulo “ko e aposetolo, nakai mai he tau tagata, ti nakai kotofa foki he taha tagata, ka ko Iesu Keriso, mo e Atua e Matua.” Kua loga foki e vala tala hagaao ke he moui ha Paulo mo e gahua fakaaposetolo haana, ti fakamooli ai ha ko e aposetolo, ne gahua fakalataha a ia mo e tau aposetolo i Ierusalema ti fakagahuahua foki e ia e pule malolō haana ke fakahako e taha aposetolo, ko Peteru.—Kala. 1:1, 13-24; 2:1-14.
5 Ko e heigoa e tau tala mooli ne peehi e tonutika mo e fakakanona he tohi a Kalatia? Ne talahau e higoa i loto he tohi a Irenaeus, Clement of Alexandria, Tertullian, mo Origen. Lafi ki ai, kua putoia ke he tau menusikuripi faka-Tohi Tapu ne aoga mo e fai tuaga na i lalo: Ko e Sinaitic, Alexandrine, Vatican No. 1209, Codex Ephraemi Syri rescriptus, Codex Bezae, mo e Chester Beatty Papyrus No. 2 (P46). Mua atu, kua lautatai katoatoa mo e falu tohi he tau Tohiaga Tapu Heleni ti pihia mo e tau Tohiaga Tapu Heperu, ne hagaao tumau ki ai.
6 I loto he tohi lauia malolō mo e fakaohooho ha Paulo “ke he tau ekalesia i Kalatia,” ne fakamooli e ia (1) ko ia ko e aposetolo mooli (ko e tala mooli ne lali e tau tagata Iutaia ke moumou) mo e (2) kua talahaua tututonu he tua ki a Keriso Iesu, nakai ha ko e tau gahua he Fakatufono, ti kua nakai lata mogoia e peritome ma e tau Kerisiano. Pete ko e aga ha Paulo ke fakamau hifo he tohikupu e tau tohi haana, ne tohia ne ia e tohi a Kalatia ke he ‘tau mata tohi lalahi kua tohi atu ke he haana lima.’ (6:11) Ko e tau vala he tohi kua aoga lahi mahaki ki a Paulo mo e tau Kalatia. Kua peehi he tohi e loto fakaaue ma e tokanoaaga ne moua he tau Kerisiano mooli puhala ia Iesu Keriso.
KAKANO NE AOGA AI
14 Ne fakakite he tohi ke he tau Kalatia a Paulo ko e tagata favale lahi ka kua eke mo aposetolo hakahakau ke he tau motu, kua mautali tumau ke lalago e tau mena mitaki he tau matakainaga haana. (1:13-16, 23; 5:7-12) Ne kitia ke he fakafifitakiaga ha Paulo kua lata he leveki ke taute fakamafiti e tau lekua, he utakehe e tau fakakakanoaga fakavai ha ko e tau fakamaamaaga kakano mo e he Tohiaga Tapu.—1:6-9; 3:1-6.
15 Ne aoga e tohi ke he tau fakapotopotoaga Kalatia he fakakite fakamahino e tokanoaaga ha lautolu ke he Keriso mo e fakavihia a lautolu ne fakahehē e tala mitaki. Ne talahau fakamaaliali ko e tua ka talahaua tututonu ai e tagata ti kua nakai lata e peritome ke maeke he tagata ke moua e fakamouiaga. (2:16; 3:8; 5:6) He tuku kehe e tau fakamailoga kehekehe pihia ke he tino, kua taute ke tamai fakalataha e Iutaia mo e Tagata Motu Kehe i loto he taha e fakapotopotoaga. Ko e tokanoaaga mai he Fakatufono ne nakai taute ke fakaohooho e tau manako he tino, ha kua tumau agaia e matapatu fakaakoaga: “Kia fakaalofa atu a koe kia ia ne katofia a mua, kia tuga na koe kia koe ni.” Kua matutaki ai ke eke mo takitakiaga ke he tau Kerisiano he vahā nei.—5:14.
16 Ne lagomatai he tohi a Paulo e tau Kalatia ke he tau manatu he tau taofiaga loga, he fatiaki mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ma e tau fakataiaga malolō. Ne foaki e fakamaamaaga omoomoi he Isaia 54:1-6, he fakakite e fifine ha Iehova “ko Ierusalema i luga.” Ne fakamaama e “tau mena fakatai” ki a Hakara mo Sara, he fakakite ko e tau hakega he maveheaga he Atua ko lautolu kua fakatokanoa he Keriso ka e nakai ko lautolu ne līlī agaia ke he Fakatufono. (Kala. 4:21-26; Kene. 16:1-4, 15; 21:1-3, 8-13) Ne fakamaama fakamahino kua nakai utakehe he maveheaga he Fakatufono e maveheaga faka-Aperahamo ka kua lafi ki ai. Ne fakamaama foki e vehā he tau maveheaga ua nei ko e 430 e tau, ne aoga ke he fakapapahiaga he Tohi Tapu. (Kala. 3:17, 18, 23, 24) Ko e fakamauaga he tau mena nei kua fakamau ke atihake e tua faka-Kerisiano he vahā nei.
17 Mua atu e aoga, ne fakakite fakamaaliali he tohi a Kalatia e Tega he Kautu, ne kua amaamanaki oti e tau perofeta ki ai. “Ne talahau mai e tau mena ne talahaua kia Aperahamo mo e taha he hana [“tega,” NW] . . . ko Keriso ni haia.” Ko lautolu ne eke mo tau fanau he Atua ha ko e tua ki a Keriso Iesu ne fakakite kua hiki ke he tega nei. “Kaeke foki ko e ha Keriso a mutolu, ti ko e moli, ko e [“tega,”NW] a Aperahamo a mutolu, mo e tau hakeaga foki kua lata mo e mena ne talahaua.” (3:16, 29) Ko e tomatomaaga mitaki ne foaki he tohi a Kalatia kua lata ke oma e lautolu nei ko e tau hakega he Kautu mo e tau tagata ne gahua auloa mo lautolu: ‘Kia tumau ke he tokanoaaga ne fakatoka noa mai ai e Keriso.’ ‘Aua neke fakalolelole ke he mahani mitaki; ha ko e mena to helehele mai e tautolu ke he vaha ke lata ai, kaeke kua nakai fakalolelole a tautolu.’ ‘Kia mahani mitaki ai, ka e au atu ke he faoa ne tua.’—5:1; 6:9, 10.
18 Fakahikuaki, kua ha ha ai e hataki malolō lahi ko lautolu ne taute e tau gahua he tino to “nakai eke ma lautolu e kautu he Atua.” Kia fuluhi kehe katoatoa mai a tautolu oti kana he kelea mo e fetokoaki he lalolagi ka e tuku katoatoa e tau loto ha lautolu ke fakakite e tau fua he agaaga, ko e “fakaalofa, ko e fiafia, ko e mafola, ko e fakauka, ko e totonu, ko e mahani mitaki, ko e tua, ko e mahani molu, mo e manako fakalatalata.”—5:19-23.