Tohi he Tohi Tapu Numera 62—1 Ioane
Tagata Tohia: Aposetolo ko Ioane
Matakavi Tohia: Efeso, po ke tata ki ai
Katoatoa he Tohia: k. 98 V.N.
KO IOANE, ko e aposetolo fakahelehele ha Iesu Keriso, ne fiafia lahi ke he tututonu. Ne lagomatai he mena nei a ia ke iloa mitaki e manatu ha Iesu. Ti nakai ofo mogoia a tautolu ha kua kitia katoatoa e matakupu he fakaalofa he puhala tohi haana. Ka e nakai ko e tagata manamanatu hokoia a ia, ne hagaao a Iesu ki a ia ko e taha he ‘tau Tagata he Pakulagi [Poaneki].’ (Mare. 3:17) Ti ko e lalagoaga ke he kupu mooli mo e tututonu ati tohia e ia e tau tohi tolu haana, ha kua tupu ai e tiaki taofiaga ne talahau tuai he aposetolo ko Paulo. Kua latatonu mooli e tau tohi tolu ha Ioane, ha kua lagomatai ai ke fakamalolō e tau Kerisiano fakamua atu he totoko a lautolu ke he tau hagahaga kelea haana “kua mahani kelea.”—2 Tesa. 2:3, 4; 1 Ioa. 2:13, 14; 5:18, 19.
2 He kitia mai he tau manatu ia, ko e tau tohi nei kua tohia he magahala fakamui he leva e oti e tau Evagelia ha Mataio mo Mareko—fakamui atu foki he tau tohi misionare ha Peteru mo Paulo. Ne hiki e tau magaaho. Kua nakai fai hagaaoaga ke he faka-Iutaia, ko e fakahagahaga kelea lahi ke he tau fakapotopotoaga ne fakatū laia; ti nakai fai kupu ne fatiaki fakahako mai he tau Tohiaga Tapu Heperu. He taha faahi, ne tutala a Ioane ke he “tau aho ainei ke fakahiku” mo e ke he fakakite mai he “tau anetikeriso tokologa.” (1 Ioa. 2:18) Ne hagaao a ia ke he tau tagata totou haana ke he tau kupu tuga e “haku fanau ikiiki na e” mo e hagaao ki a ia ni “ko e patu.” (1 Ioa. 2:1, 12, 13, 18, 28; 3:7, 18; 4:4; 5:21; 2 Ioa. 1; 3 Ioa. 1) Kua fakakite he tau mena oti nei ne liga tohia e tau tohi tolu nei haana he taha magaaho fakamui. Pihia foki e 1 Ioane 1:3, 4 kua hihiga ke fakakite ko e Evagelia ha Ioane ne tohia liga he magaaho taha ia. Kua laulahi ke talitonu ki ai ko e tau tohi tolu ha Ioane ne fakakatoatoa ai he kavi 98 V.N., nakai leva ti mate e aposetolo, ti tohia ai he matakavi ko Efeso.
3 Ne fakakite ko e tohi Fakamua Ioane kua tohia mooli he aposetolo ko Ioane ha kua tatai e matahiku mo e Evagelia ke fāaki, ne nakai taumaleku ko Ioane ne tohia. Ma e fakatai, ne hafagi e ia e tohi he fakamaama ko ia ko e tagata ne kitia mata e “Loko he moui; . . . [ko] e moui tukulagi, ko e moui ia ha he Matua, ka kua fakakite mai kia mautolu,” ko e tau talahauaga ofoofogia ne tatai mo e tau kupu hafagi he Evagelia ha Ioane. Ko e tonutika kua fakamooli ki ai he Muratorian Fragment mo e tau tagata tohia fakamua atu tuga a Irenaeus, Polycarp, mo Papias, ko lautolu oti he senetenari ke uaaki V.N.a Hagaao ki a Eusebius (k. 260-k. 340 V.N.), ne nakai fakauaua ke he tonutika he tohi Fakamua Ioane.b Pete ia, kia mailoga ko e falu fakaliliuaga tuai ne kua lafi ke he veveheaga 5 e tau kupu nei he matahiku he kupu 7 mo e kamataaga he kupu 8: “He lagi, ko e Matua, ko e Loko, mo e ko e Agaga Tapu; kua taha a lautolu tokotolu nei. Ti kua tolu ne talahau mai ke he lalolagi katoa.” (King James Version) Ka kua nakai moua e vala nei he ha menusikuripi faka-Heleni fakamua atu ti kua kitia maaliali kua lalafi ai ke omoi e taofiaga he Tolu Taha. Laulahi he tau fakaliliuaga foou, he Katolika mo e Porotesano, kua nakai pihia e vala lahi he kupu ia.—1 Ioa. 1:1, 2.c
4 Ne tohi e Ioane ke puipui haana “tau matakainaga,” ko e haana “fanau,” mai he tau fakaakoaga hehē he “tau anetikeriso tokologa” ne kua ō kehe mai ia lautolu ti kua lali ke toho kehe a lautolu mai he kupu mooli. (2:7, 18) Ko e tau anetikeriso tiaki taofiaga nei ne liga fakaohooho he fakaakoaga pulotu faka-Heleni, putoia e fakaakoaga Nosotiki fakamua atu, ne totoku e lautolu ia ne tutaki ki ai kua moua e lautolu e iloilo mana pauaki mai he Atua.d He totoko mauokafua ke he tiaki taofiaga, ne tutala lahi a Ioane ke he tolu e matakupu: agahala, fakaalofa, mo e anetikeriso. Ko e talahauaga haana ke he agahala, mo e lalago e poa ha Iesu ma e tau agahala, kua fakakite ko e tau anetikeriso nei kua talahau fia tututonu ai kua nakai fai agahala a lautolu ti kua nakai lata mo e poa lukutoto ha Iesu. Ko e “iloa” po ke, iloilo fakatokoluga nei ne taute a lautolu ke lotokai mo e nakai fai fakaalofa, ko e tuaga ne fakatapakupaku e Ioane he peehi tumau e ia e fakaalofa faka-Kerisiano mooli. Lafi ki ai, kua totoko mooli a Ioane ke he manatu fakavai he fakamaama e ia ko Iesu ko e Keriso, nukua moui fakamua a ia ato eke mo tagata ko e Tama he Atua ke foaki e fakamouiaga ma e tau tagata kua tua. (1:7-10; 2:1, 2; 4:16-21; 2:22; 1:1, 2; 4:2, 3, 14, 15) Ne fakahigoa fakamahino e Ioane e tau faiaoga fakavai nei ko e “tau anetikeriso,” ti age e ia e tau puhala kehekehe ke maeke ke kitia aki e tau fanau he Atua mo e tau fanau he Tiapolo.—2:18, 22; 4:3.
5 Ha kua nakai fai fakapotopotoaga ne fakamataulu pauaki ki ai, ne maaliali ai kua taute e tohi ma e fakatokatokaaga Kerisiano katoa. He nakai fai kupu fakaalofa atu mo e kupu hafagi he fakahikuaga kua fakakite foki e mena nei. Ne kua fakamaama he falu ko e tohi nei ko e tala ka e nakai ko e tohi. Ko e fakaaogaaga he kupu “mutolu” he tohi katoa kua fakakite kua hagaao e tau kupu he tagata tohia ke he matakau ka e nakai ke he tagata tokotaha.
KAKANO NE AOGA AI
11 Tuga ni he tau tau fakahiku he senetenari fakamua he Vahā Nei, ti pihia foki he vahā ha tautolu kua ha ha e “tau anetikeriso tokologa” ne kua lata ke hataki e tau Kerisiano mooli. Kua latatonu e tau Kerisiano mooli nei ke totō mau ke he ‘poaki kua fanogonogo ki ai a lautolu tali mai he kamataaga, kia feofanaki a lautolu,’ ti tumau fakalataha ke he Atua mo e fakaakoaga mooli, he fakamalolo ke fakakite, po ke talahau atu e tututonu. (2:18; 3:11; 2:27-29) Mua atu e aoga foki ko e hatakiaga ke he “manako lahi he tino, mo e manako lahi he tau mata, katoa mo e tau mena he mouiaga nai ke hula ki ai,” ko e tau koloa mo e tau mahani kelea he lalolagi ne kua lauia e tokologa ia lautolu ne totoku ko e tau Kerisiano. To fakavihia he tau Kerisiano mooli e lalolagi mo e haana tau manako lahi, he iloa “ko e tagata kua eke e finagalo he Atua to tumau a ia tukulagi.” He magahala nei he manako lahi he lalolagi, tau vahega fakalotu, mo e vihiatia, kua aoga mooli ke fakaako e finagalo he Atua ne puhala ai he tau Tohiaga Tapu omoomoi mo e taute e finagalo ia!—2:15-17.
12 Kua taute ke aoga ki a tautolu ati fakamaama fakamahino he tohi Fakamua Ioane e kehekehe he maama ne puna mai he Matua mo e pouligia ne fakahehe e kupu mooli ne mai ia ia ne mahani kelea, mo e he kehekehe he tau fakaakoaga foaki moui he Atua mo e tau pikopiko fakavaia he anetikeriso, ke he vahāloto he fakaalofa ne kaputia e fakapotopotoaga katoatoa ha lautolu ne tumau fakalataha ke he Matua pihia foki mo e Tama mo e vihiatia ke kelipopo tagata tuga ha Kaino ne kua ha ha i loto ia lautolu ne ‘o atu ia tautolu, kia fakakite ai, nakai ko e tau tagata ha tautolu a lautolu oti kana.’ (2:19; 1:5-7; 2:8-11, 22-25; 3:23, 24, 11, 12) He moua e loto fakaaue nei, kua lata a tautolu ke manako lahi ke “kautu ai ke he lalolagi.” Ti liga taute fēfē e tautolu e mena nei? He moua e tua malolō mo e “fakaalofa ke he Atua,” ne kua kakano ke omaoma ke he tau poakiaga haana.—5:3, 4.
13 “Ko e fakaalofa ke he Atua”—ko e agaaga fakaohooho mitaki ha ia anei ne fakakite he tohi katoa! He veveheaga 2 ne iloa e tautolu e fekehekeheaki lahi he fakaalofa he lalolagi mo e fakaalofa he Matua. Fakahiku ne kua fakamaama mai ki a tautolu ko e “Atua ko e fakaalofa.” (4:8, 16) Ti ko e fakaalofa aoga ha ia! Ne moua mai e talahauaga homo lahi he fakafano mai he Matua e ‘Tama ko e Fakamoui he lalolagi.’ (4:14) Kua lata e mena nei ke fakalagalaga ke he tau loto ha tautolu e loto fakaaue, fakaalofa nakai matakutaku, ke fakatauō mo e tau kupu he aposetolo: “Kua fakaalofa a tautolu, ha ko e mena ne fakamua mai hana fakaalofa kia tautolu.” (4:19) Kua lata e fakaalofa ha tautolu ke tatai mo e fakaalofa ia he Matua mo e Tama—ko e fakaalofa aoga mo e foaki noa. Tuga ni he foaki e Iesu e moui haana ma tautolu, ti “lata foki kia tautolu ke tuku atu e tau moui ha tautolu ke hukui aki e tau matakainaga,” e, ke hafagi e gutuhala he fakaalofa hofihofi ha tautolu ke maeke ke fakaalofa ke he tau matakainaga ha tautolu, nakai ni ke he tau kupu, ka e ke he “mahani mo e fakamoli.” (3:16-18) Ne fakakite fakamaaliali mai he tohi a Ioane, ko e fakaalofa nei ne fakapiki mo e iloilo mooli he Atua, ka pipi a lautolu kua ō mo e Atua ke he pipiaga tumau ne nakai vevehe e fakalataha ke he Matua mo e Tama. (2:5, 6) Ne talahau ke he tau hakega he Kautu i loto he pipiaga monuina nei he fakaalofa ne pehē a Ioane: “Ha ia ia kua fakamoli a tautolu, ha he Tama hana ko Iesu Keriso. Ko e Atua moli hanā, mo e moui tukulagi.”—5:20.
[Tau Matahui Tala]
a The International Standard Bible Encyclopedia, Vol. 2, 1982, tohia e G. W. Bromiley, lau 1095-6.
b The Ecclesiastical History, III, XXIV, 17.
c Insight on the Scriptures, Vol. 2, lau 1019.
d New Bible Dictionary, fufuta ke uaaki, 1986, tohia e J. D. Douglas, lau 426, 604.