Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • bsi08-2 lau 13-16
  • Tohi he Tohi Tapu Numera 58—Heperu

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Tohi he Tohi Tapu Numera 58—Heperu
  • ‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 17
  • Tau Vala Mataulu
  • KAKANO NE AOGA AI
‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 17
bsi08-2 lau 13-16

Tohi he Tohi Tapu Numera 58​—Heperu

Tagata Tohia: Paulo

Matakavi Tohia: Roma

Katoatoa he Tohia: k. 61 V.N.

KUA talahaua a Paulo ko e aposetolo “ke he tau tagata kehe.” Ka kua fakakaupā ni kia e fekafekauaga haana ke he tau tagata ne nakai ko e tau Iutaia? Nakai pihia! Ato papatiso a Paulo mo e kotofa ke he gahua haana, ne tala age e Iki ko Iesu ki a Anania: “Ko e kapiniu ni a ia [Paulo] kua fifili māku, ke uta haku a higoa ki mua he tau motu kehe, mo e tau patuiki, mo e fanau a Isaraela.” (Gahua 9:15; Kala. 2:8, 9) Ko e tohiaga he tohi a Heperu kua lautatai mooli mo e kotofaaga ha Paulo ke fakamatala e higoa ha Iesu ke he fanau Isaraela.

2 Pete ia, ne tuahā e falu tagata tuhituhi tala ko Paulo ne tohia e tohi ha Heperu. Taha totokoaga, kua nakai tu e higoa ha Paulo i loto he tohi. Ka kua nakai ko e fakatauhele anei, ha kua loga e tohi fakakanona he Tohi Tapu ne nakai tutū ai e higoa he tagata tohia, ka kua fa fakakite he falu fakamooliaga i ai. Lafi ki ai, ne manatu falu kua liga tiaki pauaki e Paulo e higoa haana he tohi ke he tau Kerisiano Heperu i Iutaia, ha kua eke e higoa haana mo matapatu he totokoaga he tau Iutaia i ai. (Gahua 21:28) Ne nakai fai totokoaga mooli ko Paulo ne tohia, ha kua hiki e puhala tohi i loto he falu tohi haana. He tohi ke he tau tagata pouliuli, tau Iutaia, po ke tau Kerisiano, ne fakakite tumau e Paulo e lotomatala haana he “eke . . . mo tau mena oti ke he tau tagata oti.” I loto kua tohi ai e tau fakamaamaaga haana ke he tau Iutaia mai he tagata Iutaia, ko e tau kupu kua maeke ia lautolu ke maama katoatoa mo e loto fakaaue ki ai.—1 Kori. 9:22.

3 Ko e tau fakamooliaga i loto he tohi kua lalago oti ko Paulo e tagata tohia. Haia i Italia e tagata tohia ti kua fakalataha ai mo Timoteo. Kua felauaki e tau tala mooli nei mo Paulo. (Hepe. 13:23, 24) Lafi ki ai, kua fa mahani ke pihia e taofiaga ha Paulo, ka kua talahau e tau matakupu mai he kitiaaga faka-Iutaia, ne taute ke aoga hokoia ni ke he fakapotopotoaga Heperu ne kua fakamataulu e tohi ki ai. He hagaao ke he matakupu nei ne talahau he Commentary, Volume 6, lau 681, ha Clarke, hagaao ke he Heperu: “Ne tohi ai ke he tau Iutaia, ne pihia pauaki ti fakamooli ai ke he puhala katoa ne tohia ai e tohi ia. Ane mai tohi ke he tau tagata Motu Kehe, to liga nakai taha mai he hogofulu afe ia lautolu kua maeke ke maama e matakupu, ha kua nakai iloa e lautolu e fakatokaaga faka-Iutaia; ha ko e tagata tohia ni he tohi nei ne moua e iloilo katoa ia.” Kua lagomatai he tala nei e kakano ne kehekehe e puhala ne tohi ai ka fakatatai ke he falu tohi foki ha Paulo.

4 Ko e mouaaga he kavi 1930 he Chester Beatty Papyrus No. 2 (P46) ne fakakite fakalahi atu foki e fakamooliaga ko Paulo e tagata tohia. He talahau hagaao ke he koteke kili akau nei, ne tohi ai he kavi taha mo e hafa e senetenari he mole e mate ha Paulo, ko e tagata Peritania talahaua he tuhituhi ke he tau kupu ko Sir Frederic Kenyon ne pehē: “Ne maaliali ai kua tu e tohi a Heperu he mole e tohi a Roma (ko e tuaga ne matakehe lahi), ne fakakite ai ko e magaaho ne tohi fakamua e menusikuripi nei ne nakai fakauaua kua mailoga ke tatai e logonaaga mo e punaaga he tagata tohia he Pauline.”a Hagaao ke he hūhū taha ia, ne talahau fakahako he McClintock and Strong’s Cyclopedia: “Kua nakai kehekehe lahi e fakamooliaga, i loto po ke i fafo, he nakai talia ha totokoaga ke he tagata tohia he tohi nei ka kua tuku ni ki a Paulo.”b

5 Lafi ke he taliaaga ke he tohi mai he tau Kerisiano fakamua atu, kua fakamooli ai ko e tau matakupu he tohi a Heperu kua ‘mai he agaaga he Atua ia.’ Ne fakatumau e tohi ke tuhi atu e tagata totou ke he tau perofetaaga he Tohiaga Tapu Heperu, ne loga e hagaaoaga ke he tau tohi fakamua atu, ti fakakite e puhala ne fakamooli e tau mena nei ia Keriso Iesu. He veveheaga fakamua hokoia, ne kavi ke he fitu e fatiakiaga mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ne fakaaoga ke fakalaulahi e matakupu ke he Tama nukua mua hake mogonei ke he tau agelu. Ne fakatokoluga tumau e Kupu ha Iehova mo e haana higoa, he tuhi atu ki a Iesu ko e Iki he moui mo e ke he Kautu he Atua puhala ia Keriso ko e amaamanakiaga hokoia he tau tagata.

6 He hagaao ke he magaaho ne tohi ai, ne fitā e fakakite ko Paulo ne tohia e tohi he nofo i Italia. He fakahiku e tohi, ne pehē a ia: “Kia iloa e mutolu kua fakafano kehe tuai a Timoteo, ko e matakainaga ha tautolu; kaeke ke hau vave a ia, ti ahi atu a maua mo ia kia mutolu.” (13:23) Kua tuga ke fakakite he mena nei kua amanaki a Paulo to fakatoka tuai mai a ia he fale puipui ti amanaki ke fakatauō mo Timoteo, ko ia ne tuku foki he fale puipui ka kua fitā e fakatoka mai. Ti kua talahau ai ko e tau fakahiku ha Paulo he tuku fakamua he fale puipui i Roma ne liga ko e magaaho ia ne tohia e tohi, ko e 61 V.N.

7 He vahā he fakaotiaga he fakatokatokaaga faka-Iutaia, ko e magaaho kamatamata lahi ke he tau Kerisiano Heperu i Iutaia mo e mua atu ki a lautolu i Ierusalema. Ha kua tupu mo e holofa e tala mitaki, ko e tau Iutaia ne au atu e hogohogo manava mo e malolō e totokoaga vevela ha lautolu ke he tau Kerisiano. He tau tau gahoa fakamua, ko e kitia noa ni a Paulo i Ierusalema ne kua fakatupu e miha, ne tauhea fakaleo lahi e tau Iutaia fakalotu: “Uta kehe a e tagata na he lalolagi; ha kua nakai lata ke moui a ia.” Ne molea e 40 e Iutaia ne omonuo ke nakai kai mena, po ke inu a lautolu ato tamate e lautolu a Paulo, ti kua lata ni mo e kautau malolō ke tamai a ia he pō ki Kaisaria. (Gahua 22:22; 23:12-15, 23, 24) He takatakai nei ne fakamakamaka fakalotu mo e vihiatia ke he tau Kerisiano, nukua tumau e fakapotopotoaga ke gahua, fakamatala, mo e leveki a lautolu ke mauokafua ke he tua. Kua lata ia lautolu ke moua e iloaaga mitaki mo e maamaaga ke he puhala ka fakamooli he Keriso e Fakatufono neke kaumahala a lautolu ke liliu ke he faka-Iutaia mo e fakamanatu e Fakatufono faka-Mose he foaki e tau poa manu, ko e tau mena oti ia mogonei ko e tau fakamanatuaga gatigati hokoia.

8 Ne nakai fai tagata kua maama mitaki e pehiaaga mo e favale ne hoko ke he tau Kerisiano Iutaia ke tuga e aposetolo ko Paulo. Nakai fai tagata kua iloa lahi ke tala age ki a lautolu e tau kupu malolō mo e fakatikai e tau aga fakamotu Iutaia ka ko Paulo, ko e Farasaio a ia fakamua. He fakaaoga e lotomatala lahi haana ke he Fakatufono faka-Mose, ne ako ke he fakaakoaga po ke he na ve a Kamalielu, ne talahau e ia e fakamooliaga katoatoa ke he Keriso, ko ia e fakamooliaga he Fakatufono, tau matafakatufono, mo e tau poa ia. Ne fakakite e ia ko e tau mena nei kua hukui tuai he tau mena mooli kua mua atu e lilifu, kua tamai e tau mena kua mua atu e aoga i lalo hifo he maveheaga foou mo e mitaki lahi. Ko e manamanatuaga makutu haana ne talahau tumau e tau fakamooliaga loga ke he puhala mahino mo e omoomoi mooli. Ko e fakaotiaga he maveheaga he Fakatufono mo e hoko maiaga he maveheaga foou, kua tokoluga hake e fakatokaaga ekepoa he Keriso ke he fakatokaaga ekepoa faka-Arona, kua aoga mooli e poa he Keriso ka fakatatai ke he tau poa he tau povi mo e tau koti, ko e hu atu he Keriso ki mua ha Iehova i luga he lagi ka e nakai ke he fale uta fano he lalolagi—ko e tau fakaakoaga ofogia oti nei, ne mua atu e fakavihiatia ke he tau Iutaia ne nakai talitonu, ne kua age ainei ke he tau Kerisiano Heperu mo e tau fakamooliaga loga lahi mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ati nakai lata he tau Iutaia lotomatala oti ke kaumahala ke talia ai.

9 He moua e tohi nei, kua ha ha he tau Kerisiano Heperu e kanavaakau foou mo e malolō ke taofi aki e tau gutu he tau Iutaia ne favale, pihia foki kua eke mo kupu fakaohooho ke omoi mo e hiki e tau Iutaia loto fakamooli ne kua kumi e kupu mooli he Atua. Kua fakakite he tohi e fakaalofa lahi mahaki ha Paulo ke he tau Kerisiano Heperu mo e manako lahi haana ke lagomatai a lautolu ke he tau puhala aoga he tau magaaho matematekelea ha lautolu.

KAKANO NE AOGA AI

23 He lalago matafakatufono ke he Keriso, ko e tohi ke he tau Heperu ko e tohi kua nakai maeke ke paleko ki ai, ne mitaki katoatoa e puhala ne tohi aki ti fakamau atāina e fakamooliaga mai he tau Tohiaga Tapu Heperu. Ne tohi i loto e tau vala kehekehe he Fakatufono faka-Mose—ko e maveheaga, ko e toto, ko e hulalo, ko e fale uta fano he tapuakiaga, ko e fakatokaaga ekepoa, ko e tau poa—ti fakakite e tau mena ia ko e fakafifitakiaga hokoia ni ne fakatoka he Atua he tuhi atu ki mua ke he tau mena kua mua e mitaki ne nakaila hohoko mai, ne fakakatoatoa oti ia Keriso Iesu mo e haana poa, ko e fakamooliaga he Fakatufono. Ko e Fakatufono “ko e mena tuai mo e tau mena kua talahaua ai kua tigahau, kua teitei mole atu e tau mena ia,” he talahau e Paulo. Ka ko “Iesu Keriso, nakai kehe a ia, neafi, mo e aho nai, to hoko foki ke he tukulagi.” (8:13; 13:8; 10:1) Kua liga olioli mooli e logonaaga he tau Heperu ia he totou e tohi ha lautolu!

24 Ka ko e heigoa e aoga he mena nei ma tautolu he vahā nei he tau tuaga kehekehe ha tautolu? Ha kua nakai nonofo a tautolu i lalo hifo he Fakatufono, maeke nakai ia tautolu ke moua ha mena aoga he tau kupu ha Paulo? E, maeke mooli. Ne tohi i ai ma tautolu e fakaholoaga he maveheaga foou mitaki lahi ne fakavē ke he maveheaga ki a Aperahamo to tupu mai he Tega haana e tau magafaoa oti he lalolagi mo e fakamonuina e lautolu a tautolu. Ko e amaamanakiaga ha tautolu anei ma e moui, ko e amaamanakiaga hokoia ni ma tautolu, ko e fakamooliaga he maveheaga i tuai ha Iehova to fakamonuina ai puhala he Tega a Aperahamo, ko Iesu Keriso. Pete kua nakai ha ha i lalo hifo he Fakatufono, kua fanau mai a tautolu ke he agahala ko e tau hologa ha Atamu, ti kua lata a tautolu ma e taha ekepoa ne mua, ko e taha kua ha ha e poa kua lata ma e agahala, ko e taha kua maeke ke hu atu lagataha ki mua ha Iehova i luga he lagi ke hulalo ma tautolu. Kua iloa e tautolu a ia ko e Ekepoa ne Mua ka takitaki a tautolu ke he moui he lalolagi foou ha Iehova, ko ia ne maeke ke fakaalofa fakalataha ke he tau lolelole ha tautolu, ha kua “kamatamata a ia ke he tau mena oti kana tuga a tautolu,” mo e uiina e ia a tautolu ke “fakatata atu ai a tautolu mo e fakamalolo ke he nofoaiki he fakaalofa noa, kia fakaalofa mai ai a ia kia tautolu, kia moua foki e fakaalofa noa ke lagomatai mai ai ke he aho kua lata ai.”—4:15, 16.

25 Lafi ki ai, i loto he tohi a Paulo ke he tau Heperu, kua ha ha i ai e fakamooliaga ofoofogia he tau perofetaaga ne kua leva tigahau e fakamau he tau Tohiaga Tapu Heperu ne fakamooli fakamui ai ke he puhala homo lahi. Ko e tau mena oti nei ma e fakaakoaga mo e fakamafanaaga ma tautolu he vahā nei. Ma e fakatai, i loto he Heperu, ne lagalima e fakahagaao e Paulo e tau kupu he perofetaaga ke he Kautu he Salamo 110:1 ki a Iesu Keriso ko e Tega he Kautu, ko ia “kua nofo foki a ia ke he fahi matau he nofoaiki he Atua” ke fakatalitali “ato eke a lautolu kua fai fi kia ia mo fakatuagave hana.” (Hepe. 12:2; 10:12, 13; 1:3, 13; 8:1) Lafi ki ai, ne fatiaki mai a Paulo he Salamo 110:4 he fakamaama e gahua aoga ka taute he Tama he Atua “ko e ekepoa . . . tukulagi ke he kainaga fakalataha mo Mekisateko.” Tuga a Mekisateko i tuai, ne fakamau he Tohi Tapu ne “nakai fai matua tane, nakai fai matua fifine nakai fai tupuna, nakai fai kamataaga he hana tau aho po ke fakahikuaga he hana moui,” ko Iesu ko e Patuiki mo e “tumau tukulagi a ia ko e ekepoa” foki ke fakatokatoka e tau mena aoga tukulagi he poa lukutoto ma lautolu oti ne omaoma ne kua nonofo i lalo hifo he haana pule. (Hepe. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21) Ko e Patuiki-Ekepoa agaia nei ne hagaao a Paulo ki ai he fatiaki e Salamo 45:6, 7: “Ko e Atua na e, to tukulagi tukumuitea e nofoaiki hāu, ko e tokotoko foki he hāu a kautu ko e tokotoko he tututonu ia. Kua finagalo a koe ke he tututonu ka e vihiatia e koe e mahani kelea; ko e mena ia kua fakauku ai a koe he Atua, ko e hāu a Atua ni, ke he lolo he fiafia, he mua ni a koe ke he hāu a tau matakainaga.” (Hepe. 1:8, 9) Ha kua fatiaki mai a Paulo he tau Tohiaga Tapu Heperu mo e fakakite e fakamooliaga he tau mena ia puhala ia Keriso Iesu, kua kitia e tautolu e tau vala he fakatokaaga faka-Atua ne kua felauaki tonu ma e fakamaamaaga mai ki a tautolu.

26 Kua fakakite fakamahino mai he tohi ke he tau Heperu, ne fakatalitali a Aperahamo ke he Kautu, “ke he māga kua fai fakaveaga, ko ia ne eke mo e tufugatia ai ko e Atua haia”—ko e māga “ko e motu he lagi haia.” “Ko e tua” ne omoi ai a ia ma e Kautu, ti taute e ia e tau gahua lalahi ke maeke ia ia ke moua e tau monuina ia he “liliu tutu mai kua mua he mitaki.” Ko e fakafifitakiaga mitaki ha ia kua moua e tautolu ia Aperahamo mo e tau taane mo e fifine oti foki ne tua—ko e ‘fakapotopotoaga kua tokologa pihia’ ne fakakite mai e Paulo he veveheaga 11 he tohi Heperu! He totou e tautolu e fakamauaga nei, kua olioli mo e fiafia e tau loto ha tautolu he loto fakaaue ke he kotofaaga mo e amaamanakiaga kua moua e tautolu he fakalataha mo lautolu ia ne tua fakamooli tumau. Ti kua fakamalolō ki a tautolu ke “tafepoi fakauka a tautolu ke he poitufi kua toka ki mua ha tautolu.”—11:8, 10, 16, 35; 12:1.

27 He fatiaki mai he perofetaaga ha Hakai, ne fakakite mai e Paulo e maveheaga he Atua: “To lagataha foki he luelue e au, nakai ko e lalolagi hokoia, ka e katoa foki mo e lagi.” (Hepe. 12:26; Hakai 2:6) Pete ia, ko e Kautu he Atua puhala mai ia Keriso Iesu, ko e Tega, to tumau tukulagi. “Hanai, kua moua e tautolu e kautu kua nakai maueue, kia fakaaue ai a tautolu, kia fekafekau ai a tautolu ke he Atua mo e fakafiafia kia ia, mo e maimaina, mo e matakutaku.” Ko e fakamauaga ofoofogia nei ne fakamafanatia ki a tautolu to fakakite mai lagaua e Keriso “nakai ke fua ai e tau hala, ka kia momoui ai a lautolu.” He puhala mai ia ia mogoia, “kia uta mau e tautolu e poa fakaheke ke he Atua kia ia ni, ko e fua haia he tau laugutu ha lautolu, kua fakaaue atu ke he hana higoa.” Kia eke e higoa mitaki ue atu ha Iehova ko e Atua ke fakatapu tumau puhala he Patuiki-Ekepoa, ko Iesu Keriso!—Hepe. 12:28; 9:28; 13:15.

[Tau Matahui Tala]

a The Story of the Bible, 1964, lau 91.

b Liu lolomi he 1981, Vol. IV, lau 147.

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa