Tohi he Tohi Tapu Numera 57​—Filemoni

Tagata Tohia: Paulo

Matakavi Tohia: Roma

Katoatoa he Tohia: k. 60–61 V.N.

KO E tohi fakailoilo mo e fakaalofa lahi nei ha Paulo kua aoga lahi ke he tau Kerisiano he vahā nei. Nakai ni ko e tohi ne mua atu e kū ne fakamau ni he matalima he “aposetolo ke he tau tagata kehe” ka e i loto he Tohi Tapu katoa, ko e tohi Ua mo e Tolu Ioane ni ne gahoa atu e vala tala i ai. Pihia foki, ko e tohi “fakatagata” ni ha Paulo anei, ti kua nakai fakamataulu pauaki ke he ha fakapotopotoaga po ke leveki ne motua fakaagaaga ka kua fakamataulu ke he higoa he tagata ti fehagai katoatoa ni ke he lekua pauaki ne manako a Paulo ke fakatutala mo e matakainaga Kerisiano nei, maaliali ai ko Filemoni, ne nofo he maaga ko Ferukia i Kolose, ko e lotouho tonu ha Asia Tote.—Roma 11:13.

² Kua fakakite fakamaaliali e kakano he tohi: He magaaho ne tuku fakamua a ia he fale puipui i Roma (59-61 V.N.), ne lahi e atāina ha Paulo ke fakamatala e Kautu he Atua. Ko e falu ia lautolu ia ne fanogonogo ko Onesemo, ko e fekafekau ne hola mai he magafaoa a Filemoni, ko e kapitiga a Paulo. Ko e fua, ne eke a Onesemo mo Kerisiano, ti fifili a Paulo, he moua mai e fakaatāaga ha Onesemo, ke liu fakafano atu a ia ki a Filemoni. Ko e magaaho nei foki ne tohia e Paulo e tau tohi ke he tau fakapotopotoaga i Efeso mo Kolose. He tau tohi ua nei, ne age e ia e tau fakatonuaga mitaki ke he tau tupa Kerisiano mo e tau tagata leveki he tau tupa mo e puhala ke fehagai fakamitaki a lautolu he fakafetuiaga nei. (Efeso 6:5-9; Kolo. 3:22–4:1) Pete ia, ke mua hake he tau mena oti nei, ne tohia e Paulo e tohi ki a Filemoni ti ole a ia ke lata ma Onesemo. Ko e tohi ni ke he matalima haana—mena ne nakai fa mahani a Paulo ke taute. (File. 19) Ko e logonaaga fakatagata nei ati lauia mitaki lahi e ole haana.

³ Ne liga tohia e tohi he 60-61 V.N., ne maaliali ai kua fitā e fai magaaho e fakamatala a Paulo i Roma ke maeke ke hiki falu tagata. Ne talahau foki e ia he kupu 22 e amaamanakiaga haana ke fakatoka mai, ati maeke ia tautolu ke fakakatoatoa ne tohia e tohi haana he fai magaaho ne mole he tuku a ia he fale puipui. Ne tuga ko e tau tohi tolu nei, taha ki a Filemoni mo e ke he tau fakapotopotoaga i Efeso mo Kolose, ne kua fakafano atu mo Tuiko mo Onesemo.—Efeso 6:21, 22; Kolo. 4:7-9.

⁴ Ke fakamooli aki ko Paulo ne tohia e tohi a Filemoni, kua kitia mai ni he faahi kupu fakamua ne totoku ai e higoa haana. Ne talia pihia foki e Origen mo Tertullian.a Ne lalago foki ke he tonutika he tohi ha kua tohi fakalataha mo e falu tohi foki ha Paulo, i loto he Muratorian Fragment he senetenari ke uaaki V.N.

KAKANO NE AOGA AI

⁷ Tuga kua fakakite mai he tohi nei, ne nakai ko e fakamatala a Paulo hagaao ke he “tau fekau fakamotu,” he lali ke tiaki e tau fakatokatokaaga ne kua fakagahua mo e tau matakau he magaaho ia, tuga e fakatupa. Ne nakai fakatoka noa teao foki e ia e tau tupa Kerisiano, ka kua fekau e tupa ne hola, ko Onesemo, ke liu atu he fenoga ne 1400 e kilomita mai i Roma ki Kolose, ke he iki haana ko Filemoni. Ti kua tapiki mau a Paulo ke he uiaga tokoluga haana ko e aposetolo, he tu mauokafua katoatoa ke he kotofaaga faka-Atua haana he “fakamatala e kautu he Atua, mo e fakaako atu e tau mena he Iki ko Iesu Keriso.”—Gahua 28:31; File. 8, 9.

⁸ Ko e tohi ki a Filemoni kua fakakite mai e fakaalofa mo e kaufakalataha he tau Kerisiano he senetenari fakamua. I loto he tohi ne ako e tautolu ne feuiaki he tau Kerisiano fakamua atu a lautolu ko e “matakainaga” mo e “fakahele.” (File. 2, 20) Ke lafi ki ai, ne fakakite ke he tau Kerisiano he vahā nei e kakano aoga he tau matapatu fakaakoaga faka-Kerisiano ma e tau matakainaga Kerisiano. Mai ia Paulo, ne iloa e tautolu e fakaalofa fakamatakainaga, fakalilifu e tau fakafetuiaga mo e tau tagata ti pihia ke he tau koloa he falu tagata, fakailoilo ne lauia mitaki, mo e mahani fakatokolalo ne nava ki ai. Ne nakai lali ke peehi a Filemoni ke fakamagalo a Onesemo he fakaaoga e malolō ne toka ia ia ko e leveki ne takitaki e fakapotopotoaga Kerisiano, ne ole fakatokolalo a Paulo ki a ia he fakavē ke he fakaalofa faka-Kerisiano mo e aga kapitiga fakatagata haana. To aoga mai e tau leveki he vahā nei he puhala fakailoilo ne fehagai a Paulo ki a Filemoni.

⁹ Ne maaliali kua amanaki a Paulo ke talia e Filemoni e ole haana, ti ko e taute pihia e Filemoni ko e fakagahuaaga aoga he talahauaga ha Iesu ia Mataio 6:14 mo e talahauaga ha Paulo ia Efeso 4:32. Kua maeke foki e tau Kerisiano he vahā nei ke amanaki ke totonu mo e aga fakamagalo ke he tau matakainaga ne hehē atu ki a lautolu. Ka maeke a Filemoni ke fakamagalo e tupa ne pule a ia ki ai mo e atāina matafakatufono a ia ke ekefakakelea ke he manako haana, kua lata mogoia he tau Kerisiano he vahā nei ke fakamagalo e matakainaga ne taute mena hehē atu—ko e gahua kua nakai uka lahi.

¹⁰ Kua kitia maaliali mooli e gahuahua he agaaga ha Iehova i loto he tohi nei ki a Filemoni. Ne kitia ai ke he puhala lotomatala ne taute aki e Paulo e lekua fakatupetupe lahi. Ne kitia maali e fakaalofa fakamatakainaga i ai, ko e fakaalofa hofihofi, mo e falanaki ke he matakainaga Kerisiano ne fakakite e Paulo. Ne kitia he tohi ki a Filemoni, tuga ni he falu he tau Tohiaga Tapu, kua fakaako e tau matapatu fakaakoaga Kerisiano, fakamalolō e kaufakalataha faka-Kerisiano, mo e fakatātā e fakaalofa mo e tua ne lahi he “tau tagata tapu,” ne amaamanaki ke he Kautu he Atua mo e kua fakaata he tau mahani ha lautolu e fakaalofa totonu ha Iehova.—Kupu 5.

[Matahui Tala]