Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • bsi08-2 lau 28-31
  • Tohi he Tohi Tapu Numera 66—Fakakiteaga

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Tohi he Tohi Tapu Numera 66—Fakakiteaga
  • ‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 17
  • Tau Vala Mataulu
  • KAKANO NE AOGA AI
‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 17
bsi08-2 lau 28-31

Tohi he Tohi Tapu Numera 66​—Fakakiteaga

Tagata Tohia: Aposetolo ko Ioane

Matakavi Tohia: Patamo

Katoatoa he Tohia: k. 96 V.N.

K UA taute kia e tau fakatataiaga he Fakakiteaga mo fakamatakutaku? Mamao ligo ke pihia! Ko e fakamooliaga he perofetaaga kua liga tamai e matakutaku ke he tau tagata mahani kelea, ka ko e tau fekafekau tua fakamooli he Atua to talia e tau kupu hafagi omoomoi mo e talahauaga he agelu he matahiku: “Uhoaki a ia kua totou, katoa mo lautolu kua fanogonogo ke he tau kupu he perofetaaga nai.” “Uhoaki a ia kua omaoma ke he tau kupu he perofetaaga he tohi nai.” (Fakakite. 1:3; 22:7) Pete kua tohia fakamua ai ke he tau tohi omoomoi ne fā ha Ioane, ne kua hako e mena ne toka ai e Fakakiteaga i loto he potaaga he tau tohi omoomoi ne 66 i loto he Tohi Tapu ha tautolu, ha ko e Fakakiteaga a ia ne ta atu e tau tagata totou ke he vahā mamao anoiha, he foaki mai e onoonoaga katoatoa ke he finagalo he Atua ma e tagata, ti tamai he mena ia e matapatu kupu katoatoa he Tohi Tapu, ko e fakatapuaga he higoa a Iehova mo e fakatokolugaaga he pule katoatoa haana puhala mai he Kautu i lalo hifo he Keriso, ko e Tega ne Mavehe, ke he tapunu ue atu he fakalilifuaga.

2 Hagaao ke he faahi kupu he mataulu, “ko e fakakiteaga a Iesu Keriso, ne tuku atu e Atua kia ia ke fakakite mai ke he hana tau fekafekau . . . ne fekau mai foki e ia hana agelu ke fakailoa mai ai ke he hana fekafekau ko Ioane.” Ko Ioane ko e tagata tohia, nakai ko e punaaga he tau kupu. Ko e mena ia, ne nakai ko Ioane ne mai e tau fakakiteaga, ti nakai ko e tohi he fakakiteaga a Ioane. (1:1) Ko e fakakite nei ke he fekafekau he Atua he tau finagalo homo ue atu Hana ma e vahā anoiha ati kua felauaki mitaki e mataulu he tohi, ha ko e higoa faka-Heleni he tohi ko e A·po·kaʹly·psis (Apakalifa) kakano “Hafagi” po ke “Vevete.”

3 Ko hai a Ioane nei ne tohia e tohi Fakakiteaga he veveheaga fakamua? Kua tala mai ki a tautolu ko e fekafekau ha Iesu Keriso, ko e matakainaga mo e ko ia ne fakalataha foki ke he matematekelea lahi, ti kua fakapaea ke he motu ko Patamo. Mahino ai ne iloa mitaki he tau tagata totou haana a ia he vahā fakamua, ti nakai lata ke fai talahauaga atu foki hagaao ki a ia. Ko ia ko e aposetolo ko Ioane. Ko e fakakatoatoaaga nei ne lalago ai he tau tagata fakamau tala tuai he vahā fakamua atu. Ko Papias, ko e tagata tohia he vala fakamua he senetenari ke uaaki V.N., ne pehē ai kua talia e tohi ko e mena puna mai fakaaposetolo. Ne talahau e Justin Martyr, he senetenari ke uaaki, i loto he “Dialogue With Trypho, a Jew” (LXXXI): “Ne ha ha i ai e tagata pauaki mo tautolu, ne higoa ko Ioane, ko ia taha he tau aposetolo he Keriso, ne perofeta ai, ke he fakakiteaga ne kua fakailoa ki a ia.”a Ne tutala fakamahino foki a Irenaeus ko ia e aposetolo ko Ioane e tagata tohia, pihia foki a Clement of Alexandria mo Tertullian, he matahiku he senetenari ke uaaki mo e mataulu he senetenari ke toluaki. Ko Origen, ko e pulotu talahaua ke he Tohi Tapu he senetenari ke toluaki, ne pehē: “Ne tutala au hagaao ki a ia ne falanaki atu ke he fatafata ha Iesu, ko Ioane, ne toka hifo taha e Evagelia, . . . ti tohia foki e ia e Apakalifa.”b

4 Ha kua peehi lahi e tau tohi ha Ioane ne toe ke he fakaalofa, ne nakai kakano e mena ia kua nakai tohia e ia e tohi malolō lahi he Fakakiteaga. Ko ia mo e matakainaga haana ko Iakopo ne ita lahi ke he tau Samaria ne nonofo he taha maaga ti manako a laua ke tala age ke he afi ke hifo mai he lagi. Ko e kakano ia ati moua e laua e higoa magafaoa “Poaneki,” po ke ‘tau Tagata he Pakulagi.’ (Mare. 3:17; Luka 9:54) Ko e kehekehe nei he puhala ne tohi aki kua nakai lata ke fakatupu ha mena uka ka manatu e tautolu na kehe e matakupu i loto he tohi Fakakiteaga. Ko e tau mena ne kitia e Ioane he tau fakakiteaga nei kua nakai fai mena pihia kua kitia tali mai. Ko e lautatai katoatoa he tohi mo e tau Tohiaga Tapu fakaperofeta ne toe kua fakamooli katoatoa ai ko e vala tonutika he Kupu omoomoi he Atua.

5 Hagaao ke he tau talahauaga fakamua atu, ne tohia e Ioane e tohi Fakakiteaga he kavi 96 V.N., liga he 26 e tau he mole e moumouaga ha Ierusalema. Liga ko e matahiku anei he Pule Atu Motu ko Domitian. He fakamooli ke he mena nei, ne talahau a Irenaeus i loto he “Against Heresies” (V, xxx) haana hagaao ke he Apakalifa: “Ati nakai tuga ko e magaaho loa tali mai he mena ia, ka kua teitei hoko he vahā ha tautolu, he matahiku he pule ha Domitian.”c Ne talia tokoua a Eusebius mo Jerome ke he talahauaga nei. Ko Domitian ko e matakainaga ha Titus, ne takitaki e tau kautau Roma ke moumou a Ierusalema. Ne eke a ia mo pule atu motu he mate a Titus, 15 e tau ato tohia e tohi Fakakiteaga. Ne peehi e ia ke tapuaki ki a ia ko e atua mo e moua e ia e matahigoa Dominus et Deus noster (kakano “Ha Tautolu a Iki mo e Atua”).d Ne nakai kunu he tapuaki pule atu motu a lautolu ne tapuaki ke he tau atua fakavai, ka kua nakai maeke ke lofia e tau Kerisiano fakamua atu i ai, ne nakai fakahui e lautolu e tua ha lautolu ke he mena nei. Ka e, he matahiku he pule ha Domitian (81-96 V.N.), ne tupu e favale lahi mahaki ke he tau Kerisiano. Ne manatu ai ko Domitian ne fakapaea a Ioane ki Patamo. He magaaho ne tamate a Domitian he 96 V.N., ne hukui ai he pule atu motu ko Nerva, ne maaliali ai ko ia ne fakatoka mai a Ioane. Ko e magaaho nei ne puipui a Ioane he motu ko Patamo ne moua e ia e tau fakakiteaga ne fakamau hifo e ia.

6 Kua latatonu ni ia tautolu ke loto fakaaue ko e tau mena ne kitia e Ioane mo e tala age ke tohi hifo ke he tau fakapotopotoaga ne nakai ko e tau fufuta he tau fakakiteaga kehekehe, ne fakamau fakateaga noa ni. Nakai, ko e tohi katoa ha Fakakiteaga, mai he kamataaga ke hoko ke he fakaotiaga, kua foaki mai ki a tautolu e fakatino ma e tau mena ka tutupu, he talahau fakapapahi e tau fakakiteaga ato kitia katoatoa e finagalo he Kautu he Atua ka fakamooli ai e tau fakakiteaga. Kua lata mogoia ia tautolu ke onoono ke he tohi Fakakiteaga ko e tohi katoa ti kua ha ha ai e tau vala ne matutaki auloa, he ta atu mamao a tautolu ke he vahā i mua mai he magahala ha Ioane. He oti e kamataaga (Fakakite. 1:1-9), kua maeke ke onoono ke he tohi kua vevehe ai ke he 16 e fakakiteaga: (1) 1:10–3:22; (2) 4:1–5:14; (3) 6:1-17; (4) 7:1-17; (5) 8:1–9:21; (6) 10:1–11:19; (7) 12:1-17; (8) 13:1-18; (9) 14:1-20; (10) 15:1–16:21; (11) 17:1-18; (12) 18:1–19:10; (13) 19:11-21; (14) 20:1-10; (15) 20:11–21:8; (16) 21:9–22:5. Kua mui mai i tua he tau fakakiteaga nei e fakakatoatoaaga fakaohooho, ne vagahau a Iehova, Iesu, ko e agelu, mo Ioane hagaao ke he tau kupu fakahiku ha lautolu ko e tau matapatu he halavaka he matutakiaga.—22:6-21.

KAKANO NE AOGA AI

28 Ko e lilifu ha ia he fakaotiaga ne foaki mai he tohi Fakakiteaga ma e tau tohi omoomoi ne 66 he katoa i loto he Tohi Tapu! Ne nakai fai mena ne tiaki ai. Ne nakai fai vala ne nakai fakamaopoopo. Kua kitia e tautolu mogonei e fakaotiaga ofoofogia pihia foki mo e kamataaga. Ne fakaoti he vala fakahiku he Tohi Tapu e fakamauaga ne kamata aki he vala fakamua. Ne fakamaama he Kenese 1:1 e tufugatia he Atua he lagi mo e lalolagi mooli, ti fakamaama he Fakakiteaga 21:1-4 e lagi foou mo e lalolagi foou pihia mo e tau monuina loga ue atu ka tamai ke he tau tagata, tuga ne perofeta foki he Isaia 65:17, 18; 66:22; mo e 2 Peteru 3:13. Tuga ni he tala age ke he tagata fakamua to mate ni a ia kaeke ke nakai omaoma, ti kua mavehe mooli ni e Atua ke he tau tagata ne omaoma, to “nakai tuai fai mate.” (Kene. 2:17; Fakakite. 21:4) He magaaho ne kitia fakamua mai e fakahehē he tau tagata, ne talahau tuai he Atua to tatuki e ulu haana, ti fakakite mai he tohi Fakakiteaga e puhala ka fakahiku ke moumou e gata tuai, ko ia ko e Tiapolo ko Satani. (Kene. 3:1-5, 15; Fakakite. 20:10) Ti tuga ni he vega kehe e tagata mai he akau he moui i Etena, ko e tau akau fakaagaaga he moui to tutū mai “ke fakamalolo ai e tau motu” he tau tagata omaoma. (Kene. 3:22-24; Fakakite. 22:2) Tuga ni e vailele ne tafe mai i Etena ke fakamalū e kaina, ti pihia foki e vailele fakaagaaga, ne foaki moui mo e fakatumau e moui, ne kua fakatino mai hane tafe mai he nofoaiki he Atua. Kua tatai e mena nei mo e fakakiteaga fakamua atu ha Esekielu, ti fakamanatu mai foki e tau kupu ha Iesu hagaao ke he “vaipuna, . . . ke puna ai ki luga ke he moui tukulagi.” (Kene. 2:10; Fakakite. 22:1, 2; Eseki. 47:1-12; Ioane 4:13, 14) He nakai vega mai i mua he Atua, ke tuga e tagata taane mo e fifine fakamua, ko lautolu ne kautū he tua fakamooli to kikite atu ke he haana fofoga. (Kene. 3:24; Fakakite. 22:4) Kua aoga mooli ni ke fakatutala ke he tau fakakiteaga ofoofogia he tohi Fakakiteaga!

29 Mailoga foki e puhala ne tamai fakalataha he Fakakiteaga e tau perofetaaga hagaao ki a Papelonia ne mahani kelea. Ne leva e kitia tuai e Isaia e veliaga he motu ko Papelonia ato hoko ai, ti fakapuloa e ia: “Kua veli, kua veli a Papelonia.” (Isaia 21:9) Ne fai perofetaaga totoko foki a Ieremia ki a Papelonia. (Iere. 51:6-12) Ka kua talahau e tohi Fakakiteaga ke he fakataiaga ha “Papelonia, ko e maga lahi, ko e matua he tau fifine fakataka, mo e tau mena vihiatia he lalolagi.” Kua lata foki a ia ke moumou, ti kua kitia e Ioane ke he fakakiteaga, mo e fakapuloa: “Kua veli, kua veli a Papelonia e maga lahi.” (Fakakite. 17:5; 18:2) Manatu nakai e koe e fakakiteaga ha Tanielu hagaao ke he kautu ka fakatū he Atua mo e ka tuki malipilipi e tau kautu oti mo e to tumau ai “tukulagi”? Mailoga e puhala ne fakapiki e mena nei mo e fakapuloaaga ke he lagi ia Fakakiteaga: “Ko e tau kautu he lalolagi kua eke ma e Iki ha tautolu mo e hana Keriso, to eke foki a ia mo patuiki tukulagi tukumuitea.” (Tani. 2:44; Fakakite. 11:15) Ti tuga ni he fakakiteaga ha Tanielu ne fakamaama e ‘Taha kua tuga e Tama he tagata ne haele mai mo e tau aolagi, ko e hana pule mo e pule tukulagi haia, ko e hana kautu foki nakai fakaoti ia,’ ti kua talahau he Fakakiteaga ko Iesu Keriso “ko e Iki foki he tau patuiki he lalolagi” to “haele mai a ia mo e tau aolagi,” ti pehē to “kitia foki a ia he tau mata oti kana.” (Tani. 7:13, 14; Fakakite. 1:5, 7) Kua maeke ke kitia e tau mena kua tatai, pihia foki ke he tau manu favale he tau fakakiteaga ha Tanielu mo e tau manu favale he tohi Fakakiteaga. (Tani. 7:1-8; Fakakite. 13:1-3; 17:12) Kua foaki mai he tohi Fakakiteaga e tau mena loga lahi ke kumikumi ki ai ma e atihakeaga he tua.

30 Ko e homo ue atu ha ia he tau fakakiteaga loga ne foaki mai he tohi Fakakiteaga hagaao ke he Kautu he Atua! Kua fakamaama fakamahino e tau mena ne talahau he tau perofeta i tuai mo Iesu mo e haana tau tutaki hagaao ke he Kautu. He mena nei kua moua e tautolu e onoonoaga katoa ke he fakatapuaga he higoa a Iehova puhala he Kautu: ‘Kua tapu, kua tapu, kua tapu a Iehova, ko e Atua hana e Malolo Oti Kana.’ Kua lata ni a ia ke “tuku atu ki ai e fakahekeaga, mo e lilifu, mo e malolo.” Mooli ni ko ia kua ‘toto e malolo lahi haana; kua eke foki a ia mo patuiki’ puhala he Keriso. Ko e fakamakutu ha ia he Tama pauaki nei, ko e ‘Patuiki he tau Patuiki, mo e Iki he tau Iki,’ kua kitia he tā e ia e tau motu mo e taholi ke he ‘holiaga vine he ita lahi he Atua hana e Malolo Oti Kana’! He teitei e matakupu he Tohi Tapu hagaao ke he fakatokolugaaga ha Iehova ke fakakatoatoa, ne peehi ai ko lautolu mo e tau mena oti kana ne fakalataha ke he tau finagalo he Kautu kua lata ni ke tapu. Ko e Punua Mamoe, ko Iesu Keriso, “ko ia ha i ai e tau kei a Tavita,” kua talahau ai kua tapu, ti pihia foki e tau agelu he lagi. Ko lautolu he vala he liu tu mai fakamua kua talahau kua “monuina mo e tapu,” ti kua talahau fakamalolō kua “nakai fakai foki ke hu ki ai ha mena kelea taha, po ke taha kua eke mena vihiatia” to nakai fakaai ke hu ki “Ierusalema, ko e māga lahi, mo e tapu.” Ko lautolu kua fakafua ke he toto he Punua Mamoe “kua eke foki e koe a mautolu mo tau patuiki, mo tau ekepoa ke he Atua ha mautolu” ti kua malolō e fakamafanaaga ke fakatumau e tapu ki mua ha Iehova. Ko e “moto tagata tokologa” kua lata ke “unu foki ha lautolu a tau tapulu, mo e fakahina ha lautolu a tau tapulu ke he toto he Punua mamoe” ke maeke ia lautolu ke taute e fekafekau tapu.—Fakakite. 4:8, 11; 11:17; 19:15, 16; 3:7; 14:10; 20:6; 21:2, 10, 27; 22:19; 5:9, 10; 7:9, 14, 15.

31 Ko e fakakiteaga homo ue atu mo e tapu nei he Kautu he Atua kua fakamahino ai ke he tau loto ha tautolu he mailoga e tautolu e tau vala pauaki ne fakamanatu mai ki a tautolu i loto hokoia ni he tohi Fakakiteaga. I ai kua moua e tautolu e fakakiteaga katoa he tau hakega he Kautu he Mouga ko Siona kua fakalataha mo e Punua Mamoe, he lologo e lologo foou ne ko lautolu ne iloa katoatoa ai. Ko e tohi Fakakiteaga ni ne tala mai ki a tautolu e numera ha lautolu ka fakafua mai he lalolagi ke huhū ke he Kautu—144,000—ti fakamau e numera nei mai he tau magafaoa 12 he Isaraela fakaagaaga. Ko e tohi Fakakiteaga ni ne fakakite ko lautolu nei ko e ‘tau ekepoa mo e tau patuiki,’ ka fakalataha mo Keriso he liu tu mai fakamua, ka pule foki mo ia “ke he tau tau ne taha e afe.” Ko e tohi Fakakiteaga ni ne tala mai ki a tautolu e fakatino katoatoa he “māga tapu ko Ierusalema fou,” he fakakite ai e lilifu fulufuluola, ko Iehova mo e Punua Mamoe e haana faituga, ko e tau pahala ne 12 mo e tau maka ne fakavē aki ai, mo e tau patuiki ka pule tukulagi i ai ha ko e maama tukulagi ka fakakikila e Iehova ki a lautolu.—14:1, 3; 7:4-8; 20:6; 21:2, 10-14, 22; 22:5.

32 Kua maeke ke talahau mooli ni ko e fakakiteaga ke he “lagi fou” mo e “māga tapu ko Ierusalema fou,” kua fakakatoatoa ai e tau mena oti kua talahau tuai mai he vahā fakamua he tau Tohiaga Tapu hagaao ke he Tega he Kautu. Ne amaamanaki a Aperahamo ke he tega ka puhala mai ke “monuina ai e tau motu oti kana he lalolagi” mo e ke he “māga kua fai fakaveaga, ko ia ne eke mo e tufugatia ai ko e Atua haia.” Mogonei, he fakakite mai he tohi Fakakiteaga, ko e maaga nei ne fakamonuina kua fakakite fakamahino mai ki a tautolu ko e “lagi fou”—ko e fakatufono foou, ko e Kautu he Atua, ne ha ha ai e Ierusalema Foou (ko e hoana he Keriso) mo e haana Kitofaitane. He lafi ua to fakatokatoka ai e fakatufono tututonu ke he lalolagi katoa. Ne mavehe e Iehova ke he tau tagata tua fakamooli to liga eke a lautolu mo “motu hana” he tuaga fiafia, nakai fai agahala, mo e nakai fai mate tuga ne olioli ai he tagata ato hoko e totokoaga i Etena. Ke peehi aki ai, ne lagaua e tala mai e tohi Fakakiteaga ki a tautolu to “holoholo kehe foki he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha lautolu.”—Kene. 12:3; 22:15-18; Hepe. 11:10; Fakakite. 7:17; 21:1-4.

33 E, ko e fakahikuaga mua ue atu ha ia he tau Tohiaga Tapu omoomoi! Ko e homo ha ia he “tau mena kua lata ke hohoko vave mai”! (Fakakite. 1:1) Ko e higoa ha Iehova, “ko e Atua he tau perofeta tapu,” kua fakatapu. (22:6) Ko e tau tohi fakaperofeta he 16 e senetenari kua fakakite e fakamooliaga, mo e gahua he tua ke he totou afe he tau tau, kua palepale tuai! To mate e “gata tuai,” moumou haana matakau, ti nakai tuai fai mahani kelea. (12:9) Kua pule e Kautu he Atua ko e “lagi fou” kua fakaheke ki a ia. Ko e tau monuina he lalolagi to fakafoou, kua fakatokologa mo e fakapuke ai fakatatau ke he finagalo ha Iehova ne talahau he veveheaga fakamua he Tohi Tapu, ne kua fakalaulahi ai e lilifu tukulagi ma e tau tagata. (Kene. 1:28) Ko e tau Tohiaga Tapu oti kana kua mooli ni kua “mai he [a]gaga he Atua ia, kua aoga ni ke fakaako ai, ke fakatonu ai, ke akonaki ai, ke fakailoilo ai foki ke he tututonu.” Kua fakaaoga ai e Iehova ke takitaki a lautolu kua mauokafua mo e katoatoa e tua ke hohoko ke he aho homo ue atu nei. Ko e magaaho anei mogoia ke fakaako e tau Tohiaga Tapu ke fakamalolō aki e tua haau. Omaoma ke he tau poakiaga ke maeke ke moua e monuina he Atua. Muitua ki ai ke he puhala hako ka takitaki atu ke he moui tukulagi. He taute pihia, to maeke foki ia koe ke talahau mo e mauokafua mooli tuga kua fakaoti aki e tohi fakahiku he Tohi Tapu: “Amene. Haia ni, ko e Iki na e ma Iesu, kia haele mai a koe.”—2 Timo. 3:16; Fakakite. 22:20.

34 Ko e fiafia lahi mahaki ha ia kua maeke ia tautolu mogonei ke fakaheke ‘e kautu he Iki ha tautolu mo e hana Keriso,’ ko e Tega, ha kua tamai he mena nei e fakatapuaga tukulagi mua ue atu ke he higoa he ‘Atua ko Iehova ha i ai e Malolo Oti Kana’!—Fakakite. 11:15, 17.

[Tau Matahui Tala]

a The Ante-Nicene Fathers, Vol. I, lau 240.

b The Ecclesiastical History, Eusebius, VI, xxv, 9, 10.

c The Ante-Nicene Fathers, Vol. I, lau 559-60.

d The Lives of the Caesars (Domitian, XIII, 2).

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa