Tohi he Tohi Tapu Numera 18—Iopu
Tagata Tohia: Mose
Matakavi Tohia: Tutakale
Katoatoa he Tohia: k. 1473 F.V.N.
Katoa he Magaaho: Molea 140 tau he vahaloto he 1657 mo e 1473 F.V.N.
KO E taha he tau tohi tuai lahi he tau Tohiaga Tapu omoomoi! Ko e tohi ne fakahakehake lahi mo e fa fatiaki mai i ai, ka ko e tohi ne maama tote he tau tagata. Ko e ha ne tohia e tohi nei, mo e ko e heigoa e aoga ma tautolu he vaha nei? Ko e tali kua fakakite mai he kakano he higoa ha Iopu: “Foliaga he Faitaua.” E, kua tali he tohi nei ua e huhu aoga: Ko e ha ne matematekelea e tau tagata? Ko e ha ne fakaata he Atua e mahani kelea ke he lalolagi? Kua ha ha ia tautolu e fakamauaga he matematekelea ha Iopu mo e fakauka lahi hana ke manamanatu ki ai he tali e tau huhu nei. Kua tohia ai, tuga ni ne manako e Iopu.—Iopu 19:23, 24.
2 Kua tuilima e fakamanavalahi mo e fakauka ha Iopu. Ka kua fai tagata pihia kia tuga a Iopu? Pete ko e tau laliaga oti kana he Tiapolo ke utakehe e fakafifitakiaga maaliali nei he mahani fakamoli mai he tau lau tohi he fakamauaga tala tuai, nukua mahino e tali. Ko Iopu ko e tagata moli! Ne fakahigoa e Iehova a ia fakalataha mo e tau tagata fakamatala Hana ko Noa mo Tanielu, ne talia e Iesu Keriso kua moli. (Eseki. 14:14, 20; fakatatai Mataio 24:15, 37.) Ne mailoga he motu ko Heperu i tuai a Iopu ko e tagata moli. Ne tuhi e tagata tohia faka-Kerisiano ko Iakopo ke he fakafifitakiaga he fakauka ha Iopu. (Iako. 5:11) Ko e fakafifitakiaga ni he tagata moli, nakai he tagata fakavai, ka hokulo e kakano, he taute e tau tagata tapuaki he Atua ke talitonu kua maeke ke fakatumau ke mahani fakamoli i lalo he tau tutuaga kehekehe. Mua atu, ko e malolo lahi mo e logonaaga he tau talahauaga ne fakamau ia Iopu ne fakakite e moli he tuaga.
3 Ko e tohi ha Iopu kua hakotika mo e omoomoi ne fakakite moli foki he fa lafi tumau he tau Heperu i tuai ke he ha lautolu a kanona he Tohi Tapu, ko e fakamoliaga lahi ha ko e nakai ko e tagata Isaraela a Iopu. Lafi atu ke he tau fakamoliaga ha Esekielu mo Iakopo, ne totoku foki he aposetolo ko Paulo e tohi. (Iopu 5:13; 1 Kori. 3:19) Ko e kakano malolo kua omoomoi e tohi ha kua felautatai lahi mo e tau fakamoliaga he tau saiene. Ti iloa fefe ko Iehova ne “tautau e lalolagi ka e nakai ha i ai ha mena ke tautau a ia ki ai,” mua atu ha kua ha ha he tau tagata i tuai e tau tuaha noa ne fuluola ke he puhala ne lalago aki e lalolagi? (Iopu 26:7) Taha e taofiaga he tau vaha i tuai kua lalago he tau elefane ne tutu i luga he fonu tahi lahi e lalolagi. Ko e ha ne nakai fakakite he tohi ha Iopu e tau tala goagoa pihia? Kua kitia maali ai ha kua foaki e Iehova ko e Tufuga e fakamoliaga he puhala he omoomoiaga. Ko e falu talahauaga loga mo e tau mena ofogia he lalolagi mo e ke he tau manu huifa favale mo e tau manu lele ke he tau nonofoaga pauaki ha lautolu, kua tonutika lahi ti liga ni ko Iehova ko e Atua e Punaaga mo e Omoomoiaga he tohi ha Iopu.a
4 Ne nofo a Iopu i Usa, ti hagaao ke he falu tagata kumikumi fahimotu, kua toka he fahi tokelau i Arapi ti tata ke he motu ne nonofo ai e tau Etoma mo e fahi uta he motu ne mavehe ke he fanau ha Aperahamo. Ko e tau Sihipa he fahi toga, ko e tau Kaletaia he fahi uta. (1:1, 3, 15, 17) He magaaho ne kamatamata a Iopu kua leva tigahau e mole e vaha a Aperahamo. Ko e magaaho ne “nakai ha ha i ai taha ke tatai mo [Iopu] ke he lalolagi, ko e tagata mahani hakohako mo e mahani tonu.” (1:8) Ko e vaha nei kua tuga ke he vaha he vahaloto ne mate a Iosefa (1657 F.V.N.), ko e tagata ne malolo lahi e tua, mo e magaaho ne hokotia a Mose ke he puhala mahani fakamoli hana. Kua tolomaki e tapuaki mea ha Iopu he magaaho nei ne pikitia e tau Isaraela he tapuaki temoni ha Aikupito. Taha mena foki, ko e tau matagahua ne totoku he veveheaga fakamua ha Iopu, mo e he talia he Atua a Iopu ko e tagata tapuaki moli, kua tuhi ke he tau vaha he tau tupuna nakai ke he vaha fakamui ne tali mai he 1513 F.V.N., magaaho ne fakafehagai hokoia e Atua mo Isaraela i lalo he Fakatufono. (Amosa 3:2; Efeso 2:12) Ti ha ko e moui loa ha Iopu, ne tuga kua fakakatoatoa e tohi he vahaloto he 1657 F.V.N. mo e 1473 F.V.N., ko e tau ne mate a Mose; ne katoatoa e tohia e Mose e tohi he fai magaaho ne mole e mate a Iopu mo e ko e tau Isaraela a ia he tutakale.—Iopu 1:8; 42:16, 17.
5 Ko e ha ne talahau e tautolu ko Mose e tagata tohia? Kua fakalata e mena nei ke he aga fakamotu tuai, he tau Iutaia mo e tau pulotu Kerisiano fakamua atu. Ko e puhala hakotika mo e fakaohooho he poeme faka-Heperu he tohi ha Iopu ati fakamoli ai kua tohia fakamua ke he faka-Heperu, ko e vagahau ha Mose. Ti kua nakai ko e taha fakaliliuaga ne mai he taha vagahau tuga e faka-Arapi. Pihia foki, ko e tau valatohi he vagahau ne tohia aki kua fakakite e tatai lahi ke he Penetatuka ka e nakai ke he ha vagahau foki he Tohi Tapu. Ko e tagata tohia kua liga ko e tagata Isaraela, ke tuga a Mose, ha ko e tau Iutaia “kua tuku atu kia lautolu e tau kupu he Atua.” (Roma 3:1, 2) He motua hake a ia, ne nofo a Mose i Mitiana ke 40 e tau, nakai mamao i Usa, ati maeke ia ia ke moua e tau tala matafeiga ne fakamau ia Iopu. Fakamui, he magaaho ne mole e ia hana fenoga tata ke he fahimotu ha Iopu he magahala 40 tau ha Isaraela he tutakale, ne liga ako mo e fakamau hifo e Mose e tau tala fakamatafeiga fakahiku he tohi.
6 Hagaao ke he The New Encyclopædia Britannica, kua fa mahani e tohi ha Iopu ke “mailoga fakalataha mo e tau tohi mitaki ue atu he lalolagi.”b Pete ia, ko e tohi kua mua atu ke he ha tohi mitaki ue atu. Kua kehe mai a Iopu he tau tohi he Tohi Tapu he fakaheke e malolo, fakafili tonu, pulotu, mo e fakaalofa ha Iehova. Ne fakakite fakamahino e matakupu ne mua ke he lagi mo e lalolagi katoatoa. Ne fakamaama fakalahi e tau mena ne talahau he falu tohi he Tohi Tapu, mahomo atu ki a Kenese, Esoto, Fakamatalaaga, Luka, Roma, mo e Fakakiteaga. (Fakatatai Iopu 1:6-12; 2:1-7 mo e Kenese 3:15; Esoto 9:16; Luka 22:31, 32; Roma 9:16-19 mo e Fakakiteaga 12:9; pihia foki mo e Iopu 1:21; 24:15; 21:23-26; 28:28 mo e Fakamatalaaga 5:15; 8:11; 9:2, 3; 12:13.) Kua foaki e tau tali ke he tau huhu loga he moui. Ko e vala uho lahi he Kupu omoomoi he Atua, ne lafi fakalahi ke he puhala maamaaga aoga.
KAKANO NE AOGA AI
39 Ne fakalilifu he tohi ha Iopu a Iehova mo e foaki e fakamoliaga ke he pulotu mo e malolo lahi ue atu hana. (12:12, 13; 37:23) I loto he tohi taha nei, kua hagaao ke he Atua ko e Malolo Oti Kana ke laga 31, ne kua loga atu ke he tau Tohiaga Tapu ne toe. Ne fakatokoluga he fakamauaga e tukulagi tukumuitea mo e tuaga lilifu hana (10:5; 36:4, 22, 26; 40:2; 42:2) pihia foki mo e fakafili tonu, fakaalofa-totonu, mo e fakaalofa noa (36:5-7; 10:12; 42:12). Ne peehi e fakatokolugaaga ha Iehova ke mua ke he fakamouiaga he tagata. (33:12; 34:10, 12; 35:2; 36:24; 40:8) Ko Iehova, ko e Atua ha Isaraela, kua fakakite foki ko e Atua ha Iopu.
40 Ko e fakamauaga ha Iopu kua fakamatalahi mo e fakamaama e gahua tufugatia he Atua. (38:4–39:30; 40:15, 19; 41:1; 35:10) Kua felautatai mo e talahauaga ha Kenese na taute mai he efuefu e tagata mo e liu ni a ia ki ai. (Iopu 10:8, 9; Kene. 2:7; 3:19) Ne fakaaoga e tau kupu “laveaki,” “lukutoto,” mo e “liu moui,” ne foaki e kitiaaga tuai ke he tau fakaakoaga ne mahuiga he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano. (Iopu 19:25; 33:24, NW; 14:13, 14) Ne loga e tau talahauaga he tohi ne fatiaki mai po ke fakatatai ki ai he tau perofeta mo e tau Kerisiano tohia. Kia fakatai ki a Iopu 7:17—Salamo 8:4; Iopu 9:24—1 Ioane 5:19; Iopu 10:8—Salamo 119:73; Iopu 12:25—Teutaronome 28:29; Iopu 24:23—Tau Fakatai 15:3; Iopu 26:8—Tau Fakatai 30:4; Iopu 28:12, 13, 15-19—Tau Fakatai 3:13-15; Iopu 39:30—Mataio 24:28.c
41 Ko e tau tutuaga tututonu ha Iehova ke he moui kua fakatoka mai he tau vala tohi loga. Ne fakahui fakamalolo he tohi e velevelekoloa (Iopu 31:24, 25), tapuaki tupua (31:26-28), faivao (31:9-12), fakafualoto (31:29), nakai fakafili tonu mo e fakamailoga tagata (31:13; 32:21), mahani lotokai (31:16-21), mo e nakai fakamoli mo e pikopiko (31:5), ti fakakite ko e tagata ne taute e tau mena nei kua nakai maeke ke moua e fiafia he Atua mo e moui tukulagi. Ko Elihu ko e fakafifitakiaga mitaki he fakalilifu hokulo mo e mahani fakalatalata, katoa mo e loto toa mo e fakamalolo, mo e fakalilifu e Atua. (32:2, 6, 7, 9, 10, 18-20; 33:6, 33) He fakagahua ni e Iopu e ulupule, leveki e magafaoa hana, mo e mahani fakamokoi ne fakakite foki e fakaakoaga mitaki. (1:5; 2:9, 10; 31:32) Ka e, kua manatu ki a Iopu he mahomo atu e fakatumau hana ke mahani fakamoli mo e fakauka he fakamanava lahi, ti fakatoka e fakafifitakiaga ne fakamoli ke atihake e malolo he tua ma e tau fekafekau he Atua ke he tau vaha loga mo e mua atu ke he vaha nei ne kamatamata e tua. “Kua fanogonogo a mutolu ke he fakauka a Iopu, kua iloa foki e mutolu e fakahikuaga ha he Iki [Iehova], kua fakaalofa fakalahi mai e lki [Iehova] mo e hofihofi noa.”—Iako. 5:11.
42 Kua nakai mai a Iopu he tega ha Aperahamo ne foaki ki ai e tau maveheaga he Kautu, ka ko e fakamauaga hagaao ke he loto fakamoli hana kua fakamaama lahi e tau finagalo he Kautu ha Iehova. Ko e tohi ko e vala uho he fakamauaga faka-Atua, he fakakite e matakupu aoga he vahaloto he Atua mo Satani, ne putoia ai e mahani fakamoli he tagata ki a Iehova ko e hana Pule Katoatoa. Ne fakakite ko e tau agelu, ne tufugatia fakamua ke he lalolagi mo e tagata, kua kitekite mai foki mo e fiafia lahi ke he lalolagi nei mo e ke he fua ka tupu mai he fetotokoaki. (Iopu 1:6-12; 2:1-5; 38:6, 7) Ne fakakite kua kamata e fetotokoaki ato hoko e vaha ha Iopu, ti ko Satani ko e tagata fakaagaga moli. Kaeke tohi e Mose e tohi ha Iopu, ko e kitiaaga fakamua ainei he talahauaga has·Sa·tanʹ i loto he tohi faka-Heperu he Tohi Tapu, ne fakakite fakalahi atu e fakamailoga ke he “gata tuai.” (Iopu 1:6, matahui tala NW; Fakakite. 12:9) Kua fakakite foki he tohi ne nakai fakatupu he Atua e matematekelea, gagao, mo e mate he tagata, mo e fakamaama e kakano ne favale ke he tau tagata tututonu, ka e fakaata e tau tagata kelea mo e mahani kelea ke holo ki mua. Ne fakakite e manako lahi ha Iehova ke tamai e matakupu ke he hana fakaotiaga.
43 Ko e magaaho ainei ma lautolu ne manako ke moui i lalo he pule he Kautu he Atua ke tali ki a Satani, ‘ko e hokotaki,’ ha ko e puhala mahani fakamoli ha lautolu. (Fakakite. 12:10, 11) Ti pihia foki ke he ‘tau fakamatalaaga kamatamata,’ kua lata ia lautolu ne fakatumau ke loto fakamoli ke liogi ke fakatapu e higoa he Atua mo e ke hoko mai e Kautu hana mo e fakaotioti a Satani mo e tau tega ne fakafiufiu mai hana. Ko e “aho foki he [Atua] ke tau ai ke he tau,” ti mui ki ai e tokanoaaga mo e tau monuina ne amanaki a Iopu ke fai vala ki ai.—1 Pete. 4:12; Mata. 6:9, 10; Iopu 38:23; 14:13-15.
[Tau Matahui Tala]
a Insight on the Scriptures, Vol. 1, lau 280-1, 663, 668, 1166; Vol. 2, lau 562-3.
b 1987, Vol. 6, lau 562.
c Insight on the Scriptures, Vol. 2, lau 83.