Tohi he Tohi Tapu Numera 20—Tau Fakatai
Tau Tagata ne Tala: Solomona, Akuru, Lemuelu
Matakavi Tohia: Ierusalema
Katoatoa he Tohia: k. 717 F.V.N.
HE MAGAAHO ne eke a Solomona, ko e tama a Tavita, mo patuiki i Isaraela he 1037 F.V.N., ne liogi a ia ki a Iehova ma e “iloilo mo e lotomatala” ke ‘fakafili e motu lahi ia.’ He tali, ne foaki e Iehova ki a ia e ‘iloilo mo e pulotu mo e loto matala.’ (2 Nofo. 1:10-12; 1 Patu. 3:12; 4:30, 31) Ko e fua, ne maeke ia Solomona ke ‘fakamatala ai tolu e afe he tau fakatai.’ (1 Patu. 4:32) Ko e falu vagahau pulotu nei kua fakamau i loto he Tohi Tapu he tohi he Tau Fakatai. Ko e pulotu ne moua e ia na ‘tuku he Atua ke he hana loto,’ ti he fakaako e Tau Fakatai kua fakaako moli e tautolu e pulotu ha Iehova ko e Atua. (1 Patu. 10:23, 24) Ne fakakatoatoa he tau fakatai nei e tau kupu moli tukulagi. Ti kua fou agaia ai ke tuga ni he magaaho ne talahau fakamua mai.
2 Kua latatonu e magaaho ne pule a Solomona ke foaki e takitakiaga faka-Atua nei. Kua talahau a Solomona ke nofo “ke he nofoaiki a Iehova.” Ko e kautu fakateokarasi ha Isaraela kua ha ha he tapunu, ti foaki ki a Solomona e “lilifu ke lata mo e patuiki” kua homo atu. (1 Nofo. 29:23, 25) Ko e magaaho mafola mo e fua loga, ko e magaaho haohao mitaki. (1 Patu. 4:20-25) Pete he haia i lalo he pule fakateokarasi, ne ha ha agaia he tau tagata e tau lekua mo e tau mena uka fakatagata ha ko e tau nakai mitaki katoatoa he tagata. Ti kua maama ai he o atu e tau tagata ke he patuiki pulotu ko Solomona ke lagomatai ke tului e tau lekua ha lautolu. (1 Patu. 3:16-28) He poaki e fakafiliaga ke he tau mena loga nei, ne talahau e ia e tau fakatai kua lata mo e tau tutuaga he moui ne mafuta hake he taha aho ke he taha aho. Ko e tau talahauaga kuku ka e fulufuluola nei kua tokiofa lahi e lautolu ne manako ke laulautaki e tau momoui ha lautolu fakatatai ke he finagalo he Atua.
3 Ne nakai talahau he fakamauaga na ko Solomona ne tohia e Tau Fakatai. Ka e pehe ne “fakamatala” e ia e tau fakatai, mo e “kumi, mo e taute ai e tau fakatai loga,” kua fakakite ai e fiafia hana ke puipui e tau fakatai ke fakaaoga a mui. (1 Patu. 4:32; Fakama. 12:9) He vaha ha Tavita mo Solomona, ne ha ha ai e tau tohikupu pule he tau tohiaga he tau fekafekau ne pule. (2 Samu. 20:25; 2 Patu. 12:10) Kua tohia po ke fakaputu he tau tohikupu nei e tau fakatai hana, kua nakai iloa e tautolu, ka ko e tau talahauaga he ha tagata pule he tuaga mua ue atu kua fakalilifu mo e fa mahani ke fakamau hifo. Kua talia lahi e tohi ko e fakaputuaga ne pota mai he falu fakaputuputuaga.
4 Ko e tohi he Tau Fakatai kua liga vevehe ke he lima e vahega. Hanei a lautolu: (1) Veveheaga 1-9, ne hafagi aki e tau kupu, “Ko e tau fakatai a Solomona ko e tama a Tavita”; (2) Veveheaga 10-24, ne talahau “Ko e tau fakatai a Solomona”; (3) Veveheaga 25-29, ne kamata e veveheaga mo e: “Ko e tau fakatai foki a Solomona hanai, ne lagaaki ai he tau tagata he patuiki a Iuta ko Hesekia”; (4) Veveheaga 30, ne hafagi aki “Ko e tau kupu a Akuru ko e tama tane a Iake”; mo e (5) Veveheaga 31, ne ha ha ai “Ko e tau kupu he patuiki ko Lemuelu, ko e perofetaaga ne fakaako ai a ia he hana matua fifine.” Ti ko Solomona ne tohia e laulahi he tau fakatai. Ka e ko Akuru mo Lemuelu, nakai lahi e iloaaga ki a laua. Ne talahau he falu tagata hokotaki liga ko Lemuelu e taha higoa ha Solomona.
5 Tohia mo e pota i ne fe e Tau Fakatai? Ko e vala lahi kua tohia moli he magahala pule ha Solomona (1037-998 F.V.N.) ato mafoki kehe a ia. Ha kua nakai iloa moli hagaao ki a Akuru mo Lemuelu, kua nakai maeke ke fakaaho e tau vala tala ha laua. Ha kua taute taha he tau fakaputuputuaga he vaha pule ha Hesekia (745-717 F.V.N.), ne nakai taute e fakaputuputuaga fakahiku ato pule a ia. Kua fakaputu foki kia e tau veveheaga fakahiku ne ua i lalo he pule he Patuiki ko Hesekia? Ke tali, kua ha ha ai e matahui tala mahino ke he Tau Fakatai 31:31 i loto he New World Translation of the Holy Scriptures—With References: “Ko e falu fu[futa] he tohi Hepe[ru] kua fakakite e trigrammaton, po ke tau matatohi tolu, Chehth, Zaʹyin, Qohph (חזק) ne fakamailoga e higoa he Patuiki ko Hesekia ke he lagakiaga ne taute he tau pulotu hana ke iloa kua fakakatoatoa tuai e matagahua.”
6 I loto he tau Tohi Tapu Heperu kua ui fakamua e tohi ke he kupu ne hafagi aki, ko e mish·lehʹ, kakano “tau fakatai.” Ko e mish·lehʹ ko e vahega numera loga ne moua mai he nauna Heperu ma·shalʹ, ko e nauna ne fa manatu ke mai he matapatu kupu ne kakano “ke tuga” po ke “ke fakatatai.” Ko e tau kupu nei, kua fakamaama fakamitaki e tau mataulu tala he tohi, ha ko e tau talahauaga kuku he tau fakatai ati lahi ai e fakaaoga e tuga po ke tau fakatatai ne talaga pauaki ke taute e tagata fanogonogo ke manamanatu. Ko e tau talahauaga kuku he tau fakatai ati mukamuka ai ke muitua mo e fiafia ki ai, mo e puhala nei kua maeke vave ai ke fakaako, ke iloa, mo e liu manatu. Ti mau e manatu.
7 Ko e fakatokaaga he tau kupu he tohi kua fulufuluola lahi foki. Kua tohia ke he puhala fakapoeme Heperu. Ko e talagaaga he laulahi he tohi kua fetataiaki ke he tau poeme. Ne nakai taute he mena nei e matahiku he tau laini po ke tau kupu ke holo tatai, po ke fakaleo tatai. Ne taute pauaki e tau laini ne holo tatai ke toka ai e tau manatu ne fetataiaki. Ko e fulufuluola mo e malolo he tau fakaakoaga kua haia he manatu holo tatai nei. Ko e tau manatu kua liga fakafetui po ke kehekehe, ka ko e malolo he fetataiaki kua ha ha i ai ke fakalaulahi mo e ke fakatolomaki hake e manatu, mo e ke kitia kua fakakite e kakano he manatu ia. Kua moua e fetataiaki he Tau Fakatai 11:25; 16:18; mo e 18:15, mo e moua e tau fetataiaki ne fakakehekehe he Tau Fakatai 10:7, 30; 12:25; 13:25; mo e 15:8. Ko e taha puhala talaga kua moua tonu he fakahikuaga he tohi. (Fakatai 31:10-31) Kua fakatokatoka e tau kupu 22 i ai ke maeke he vagahau Heperu ke kamata takitaha aki e tau matatohi he alafapete Heperu, ko e puhala he tau matatohi pauaki ainei ne fakaaoga foki he falu salamo. Ma e fulufuluola kua nakai tatai e fakatokaaga nei ke he tau tohiaga i tuai.
8 Ko e tonutika he Tau Fakatai kua kitia foki he fakaaoga lahi he tau Kerisiano fakamua atu ke tohi hifo e tau fakatufono he mahani. Ko Iakopo kua mahani lahi foki mo e Tau Fakatai ti fakaaoga e tau matapatu fakaakoaga he fakatonuaga mitaki lahi ne foaki e ia ma e tau mahani faka-Kerisiano. (Fakatatai Tau Fakatai 14:29; 17:27 mo e Iakopo 1:19, 20; Tau Fakatai 3:34 mo e Iakopo 4:6; Tau Fakatai 27:1 mo e Iakopo 4:13, 14.) Ko e tau fatiakiaga fakahako mai he Tau Fakatai kua moua foki he tau valatohi ne mui mai: Roma 12:20—Tau Fakatai 25:21, 22; Heperu 12:5, 6—Tau Fakatai 3:11, 12; 2 Peteru 2:22—Tau Fakatai 26:11.
9 Lafi ki ai, kua fakakite e Tau Fakatai ke felauaki mo e Tohi Tapu katoa, ti fakamoli ai ko e vala he ‘tau Tohiaga Tapu oti kana.’ Kua fakakite mai e fakalataha he tau manatu ka fakatatai mo e Fakatufono ha Mose, tau fakaakoaga ha Iesu, mo e tau tohiaga he tau tutaki mo e tau aposetolo ha Iesu. (Kikite Tau Fakatai 10:16—1 Korinito 15:58 mo e Kalatia 6:8, 9; Tau Fakatai 12:25—Mataio 6:25; Tau Fakatai 20:20—Esoto 20:12 mo e Mataio 15:4.) Pete foki ka fakatutala ke he tau manatu tuga e amanaki he lalolagi ke nonofo ai e tau tagata, ne taha e manamanatuaga mo e falu he tau tagata ne tohia e Tohi Tapu.—Fakatai 3:19, 20; Kene. 1:6, 7; Iopu 38:4-11; Sala. 104:5-9.
10 Fakamoli foki ke he omoomoiaga faka-Atua he tohi ko e tonutika fakasaiene, pete he tala e fakatai ke he tau kemikolo, fakaekekafo, po ke tau matapatu fakaakoaga he malolo tino. Ne tala foki he Tau Fakatai 25:20 hagaao ke he gahuaaga he asita-neteri. Ne talia he Tau Fakatai 31:4, 5 mo e tau mouaaga fakasaiene fou na fakapulefu he kava e manamanatuaga. Ne talia e tau toketa tokologa mo e tau tagata kumikumi ke he tau huhua mena kai ko e meli ko e mena kai fakamalolo tino, ati liu manatu e fakatai: “Haku tama na e, kia kai e koe e meli, ha ko e mena mitaki ai.” (Fakatai 24:13) Ko e tau kitekiteaga he vaha nei ke he tau lekua he manamanatuaga kua nakai fou ke he Tau Fakatai. “Ko e loto fiafia kua eke mo vai lakau aoga haia.”—17:22; 15:17.
11 Moli, kua ufia katoatoa he Tau Fakatai e tau manako mo e tau tutuaga oti kana ati pehe taha tohi: “Kua nakai fai fakafetuiaga e moui ne nakai ha ha ai e fakaakoaga tonu, kua nakai ha ha ai e hihiga mitaki po ke kelea ka noa mo e hana manako hako po ke fakahakoaga. Ko e tau loto manamanatu oti he tagata kua tamai ke he fakafetuiaga mafiti mo e Atua, . . . ti fano e tagata ke tuga kua haia i mua he hana Tufuga mo e Ikifakafili . . . Ko e tau puhala oti he tagata kua moua i loto he tohi tuai nei; ti pete kua tohia he tolu e afe tau kua mole, kua moli agaia ti tuga kua fatiaki mai mogonei he tau tagata hukui.”—Dictionary of the Bible ha Smith, 1890, Vol. III, lau 2616.
KAKANO NE AOGA AI
19 Ko e kakano aoga he Tau Fakatai kua tohi he tau kupu hafagi: “Kia iloa ai e iloilo mo e tau mena ne fakaako atu; kia logona ai e tau kupu ke pulotu ai; kia moua ai e fakaako atu ke he iloilo, mo e tututonu, mo e fakafiliaga, mo e mahani hakohako; kia uta ai e loto matala kia lautolu ne goagoa; ko e iloilo mo e loto manamanatu ke he tau fuata.” (1:2-4) Ke felauaki mo e kakano he kupu ia, ne fakakite mai he tohi e iloilo, pulotu, loto matala, kua igatia ke aoga ma e hana puhala pauaki.
20 (1) Ko e iloilo ko e manako lahi he tagata, ha kua nakai mitaki ma e tagata ke hokotia atu ke he goagoa. To nakai moua he tagata e iloilo tonu ka noa mo e matakutaku ki a Iehova, ha kua kamata e iloilo mo e matakutaku ia. Kua lata ke manako lahi ke he iloilo nakai ke he auro kua homo he mitaki. Ko e ha? Ha ko e iloilo ati laveaki e tau tagata tututonu; kua taofi a tautolu neke fakatepetepe atu ke he agahala. Kua lata lahi ia tautolu mogoia ke kumi ki ai, ke moua ai! Kua uho lahi ai. Ti “kia haga mai ā e koe hāu a tau teliga, mo e fanogonogo mai a koe ke he tau kupu he tau tagata iloilo; mo e manamanatu a e koe ke he haku a iloilo.”—22:17; 1:7; 8:10; 11:9; 18:15; 19:2; 20:15.
21 (2) Ko e pulotu, ko e loto matala ke fakaaoga fakahako e iloilo ke fakaheke a Iehova, “ko e mena ne mua ue atu haia.” Kia moua ai. Ko e hana Punaaga ko Iehova. Ko e kamataaga he pulotu foaki-moui ko e iloa mo e matakutaku ki a Iehova ko e Atua—ko e mena galo lahi a ia he pulotu. Kia matakutaku ke he Atua, nakai ke he tagata. Ne fakamoui he pulotu e tau matakupu ke fakailoa, he hataki e tau tagata oti ke hiki e tau puhala ha lautolu. Ne kalaga fakalahi e pulotu he tau puhala tu. Ne ui age a Iehova ki a lautolu oti ne goagoa mo lautolu ne nakai fai manamanatu ke fuluhi kehe mo e kai e lautolu e areto he pulotu. Ti, mo e matakutaku ki a Iehova, to fiafia a lautolu pete kua tote e mena ne moua. Kua loga e monuina he pulotu; kua aoga lahi e lauiaaga hana. Pulotu mo e iloilo—ko e tau matakupu ne mua ainei ma e loto manamanatu, mo e to leveki a tautolu. Ke tuga e meli ne aoga mo e humelie, kua pihia foki e pulotu. Kua uho lahi e pulotu ke he auro; ko e akau he moui. Kua mahaikava e tau tagata ka noa mo e pulotu, ha kua puipui he pulotu e tau momoui; ha ko e moui a ia.—4:7; 1:7, 20-23; 2:6, 7, 10, 11; 3:13-18, 21-26; 8:1-36; 9:1-6, 10; 10:8; 13:14; 15:16, 24; 16:16, 20-24; 24:13, 14.
22 (3) Kehe mai he iloilo mo e pulotu, kua aoga e loto matala: ko e mena ia, ‘kia moua ai e koe, kia moua ai e loto matala.’ Kua maeke he loto matala ke kitia e fematutakiaki he tau mena; kakano ke manamanatu tumau ke he Atua, ha kua nakai maeke e tagata ke falanaki ke he loto matala ni hana. Kua nakai fakaai ke moua e loto matala po ke loto manamanatu kaeke totoko taha ki a Iehova! Ke eke ai ma ha tautolu ni, kua lata ke kumi e loto matala tuga ke he koloa galo. Ke loto matala, lata ke ha ha ia tautolu e iloilo. Kua palepale e tagata loto matala ne kumi ke moua e iloilo, ti ha ha i mua hana e pulotu. Kua puipui mai a ia he tau matahele loga lahi he lalolagi nei, tuga mai he tokologa he tau tagata kelea ne lali ke hele taha ke o fano mo lautolu he puhala pouligia. Kia fakaaue a ki a Iehova ko e Atua—ko e Punaaga he foaki-moui iloilo, pulotu, mo e loto matala!—4:7; 2:3, 4; 3:5; 15:14; 17:24; 19:8; 21:30.
23 Ke felauaki mo e kakano aoga he Tau Fakatai, ne foaki he tohi e tau fakatonuaga omoomoi pulotu ke lagomatai a tautolu ke moua e loto matala mo e leveki e loto ha tautolu, “ha kua tupu mai ai e [“moui,” NW].” (4:23) I kelekele ko e tau fakatonuaga pulotu fifili pauaki ne peehi mai he tohi katoa.
24 Kehekehe e tau tagata kelea mo e tau tagata tututonu: Ko e tagata kelea to hele he tau puhala keukeu hana, mo e to nakai fakamoui he tau koloa hana a ia he aho he ita lahi. Ko e tagata tututonu kua ha ha he puhala he moui mo e to palepale e Iehova.—2:21, 22; 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32; 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31; 12:2, 3, 7, 28; 13:6, 9; 14:2, 11; 15:3, 8, 29; 29:16.
25 Lata ma e tau mahani mea: Ne fakatumau a Solomona ke hataki hagaao ke he mahani kelea. To moua he tagata mahani feuaki e malaia, pihia foki mo e nakai lilifu, mo e to nakai utakehe ia lautolu e ekefakakelea. Kua liga humelie e “tau magavai kua kaiha” ke he fuata, ka e hifo e fifine fakataka ke he hana mate ti uta mo ia a ia ne goagoa. Ko lautolu ne mokulu ke he luo hokulo he mahani kelea nukua ita lahi a Iehova ki a lautolu.—2:16-19; 5:1-23; 6:20-35; 7:4-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28.
26 Lata ma e mahani fakalatalata: Kua nakai fakaata e konahia mo e kai lotokai. Ko e tau tagata oti ka moua e taliaaga he Atua kua lata ke fakalatalata ke he kai mo e inu. (20:1; 21:17; 23:21, 29-35; 25:16; 31:4, 5) Ko lautolu ne fakatuai ke ita kua puke he loto manamanatu mo e mua atu ke he toa ne tapaki e maga. (14:17, 29; 15:1, 18; 16:32; 19:11; 25:15, 28; 29:11, 22) Kua lata foki e mahani fakalatalata ke kalo mai he mahekeheke, ko e mena ke popo ai e tau hui motua.—14:30; 24:1; 27:4; 28:22.
27 Fakaaoga he vagahau ne pulotu mo e nakai pulotu: Ko e vagahau keukeu, ko e tagata uta tala, ko e tagata fakamoli ne mahani pikopiko to fakakite a ia, ha kua vihiatia ai e Iehova. (4:24; 6:16-19; 11:13; 12:17, 22; 14:5, 25; 17:4; 19:5, 9; 20:17; 24:28; 25:18) Kaeke talahau he gutu he taha e tau mena mitaki, ko e punaaga he moui haia; ka ko e gutu he tagata goagoa ka tamai fakamafiti e moumouaga hana. “Ko e mate mo e moui kua toka ai ke he pule he alelo; ko lautolu foki kua manako ki ai to kai ai e lautolu hana tau fua.” (18:21) Ko e uta tala, vagahau pikopiko, vagahau fakamomole, mo e tau kupu fakatepetepe kua fakatikai a lautolu. Ko e mahani pulotu ke vagahau e kupu moli, ke fakalilifu e Atua.—10:11, 13, 14; 12:13, 14, 18, 19; 13:3; 14:3; 16:27-30; 17:27, 28; 18:6-8, 20; 26:28; 29:20; 31:26.
28 Ko e goagoa he mahani fakatokoluga mo e lata ke mahani fakatokolalo: Ko e tagata loto fakatokoluga kua tahake ne ia a ia ke he tuaga ne nakai moua e ia, ti malaia ai a ia. Ko lautolu ne fakatokoluga e tau loto kua vihiatia e Iehova, ka e foaki e ia ke he tagata loto fakatokolalo e pulotu, lilifu, tau koloa, mo e moui.—3:7; 11:2; 12:9; 13:10; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 21:4; 22:4; 26:12; 28:25, 26; 29:23.
29 Gahua fakamalolo, nakai fakatevateva: Kua loga lahi e talahauaga ke he tagata teva. Lata a ia ke fano ke he lo ma e fakaakoaga ke pulotu ai. Ae, ka ko ia ne gahua fakamalolo—to monuina ni a ia!—1:32; 6:6-11; 10:4, 5, 26; 12:24; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25, 26; 22:13; 24:30-34; 26:13-16; 31:24, 25.
30 Feoakiaga hako: Ko e goagoa ke feoaki mo lautolu ne nakai matakutaku ki a Iehova, mo lautolu ne mahani kelea po ke goagoa, mo e tau tagata ita vave, mo e tau tagata taute tala fakavai, po ke tau tagata kai lotokai. Ka e, he feoaki mo e tau tagata pulotu, to pulotu agaia a koe.—1:10-19; 4:14-19; 13:20; 14:7; 20:19; 22:24, 25; 28:7.
31 Lata ke akonaki mo e fakahako: “Ko ia kua ofania e Iehova, kua akonaki e ia,” mo lautolu ne omaoma ke he akonaki hana hane o atu ke he lilifu mo e moui. Ko ia ne vihiatia e akonakiaga to moua e ma.—3:11, 12; 10:17; 12:1; 13:18; 15:5, 31-33; 17:10; 19:25; 29:1.
32 Fakatonuaga he eke mo hoana mitaki: Ne hataki lagaloga e Tau Fakatai ke he hoana favale mo e fakama. Ko e hoana matakutaku Atua ne fakamoli mo e mahani mitaki kua ha ha he alelo hana e fakatufono he fakaalofa-totonu; ko hai ni ne moua e hoana pihia ka moua e fakaalofa mai ia Iehova.—12:4; 18:22; 19:13, 14; 21:9, 19; 27:15, 16; 31:10-31.
33 Ko e feakiaga he fanau: Fakaako tumau ki a lautolu e tau poakiaga he Atua ti ‘nakai nimo’ e lautolu. Feaki hake a lautolu mai he vaha mukemuke ke he fakaakoaga a Iehova. Aua neke tokanoa e akau ka lata ai; ha ko e fakakiteaga he fakaalofa, kua taute he akau mo e akonaki e tama ke pulotu. Ko lautolu ne feaki e fanau ke he puhala he Atua to moua e fanau ne pulotu ka tamai e olioli mo e fiafia lahi ke he matua tane mo e matua fifine.—4:1-9; 13:24; 17:21; 22:6, 15; 23:13, 14, 22, 24, 25; 29:15, 17.
34 Matagahua ke lagomatai falu: Kua peehi mau e mena nei mai he Tau Fakatai. Ko ia ne pulotu kua lata ke folafola e iloilo ke aoga ai e falu. Kua lata e tagata ke loto fakamokoi foki he fakakite e fiafia ki a lautolu ne nonofogati, ti ka taute pihia, kua kaitalofa moli a ia ki a Iehova, ka liu taui mai.—11:24-26; 15:7; 19:17; 24:11, 12; 28:27.
35 Falanaki ki a Iehova: Kua hoko matua e Tau Fakatai ke he uho he tau lekua ha tautolu he fakatonu mai kua lata ke falanaki ke he Atua. Lata ai ke mailoga a Iehova ke he tau puhala oti ha tautolu. Liga pulega he tagata e puhala hana, ka ko Iehova kua lata ke takitaki e tau puhala hana. Ko e higoa a Iehova ko e kolo uka a ia, ka fehola e tau tagata tututonu ki ai mo e puipui ai. Amaamanaki ki a Iehova mo e o atu ke he kupu hana ma e takitakiaga.—3:1, 5, 6; 16:1-9; 18:10; 20:22; 28:25, 26; 30:5, 6.
36 Ko e aoga ha ia he tohi he Tau Fakatai ke fakaako mo e akonaki ni e tautolu a tautolu mo e falu! Kua nakai tiaki noa ha vala he fakafetuiaga he tagata. Kua fai tagata kia ne vevehe kehe mai he tau katofia hana ne tapuaki ke he Atua? (18:1) Kua hoko kia taha he tuaga tokoluga ke he fakahikuaga ato fanogonogo ke he lekua he tau fahi ua? (18:17) Ko ia kia ko e tagata vaiga kelea? (26:18, 19) Kua hihiga kia a ia ke fakamailoga tagata? (28:21) Ko e tagata gahua he falekoloa hana, ko e tagata gahua fonua hana, ko e tane mo e hoana mo e tama—kua moua e lautolu oti e tau fakaakoaga atihake. Kua lagomatai e tau matua ke maeke ia lautolu ke kitia e tau matahele oti hane takalo he puhala he tau fuata. Maeke ia lautolu ne pulotu ke fakaako a lautolu ne goagoa. Kua aoga lahi e tau fakatai ke he ha matakavi ni ne nonofo ai a tautolu; ko e fakaakoaga mo e fakatonuaga he tohi kua nakai fakaai ke tuai: “Ko e tohi he Tau Fakatai,” he talahau he faiaoga Amerika ko William Lyon Phelps, ke he taha vaha, “kua mua atu e fou ke he tohitala he pogipogi nei.”a Ko e tohi he Tau Fakatai kua fou tumau, atihake, mo e aoga ma e fakaakoaga ha kua omoomoi he Atua.
37 Ha kua aoga ai ke fakahakohako e tau puhala, ko e tohi he Tau Fakatai, ne lahi mahaki e vagahau ha Solomona, nukua fuluhi e tau tagata ke he Atua Mua Ue Atu. Ti pihia foki a Iesu Keriso, ne hagaao ki ai he Mataio 12:42 ke “mua atu kia Solomona.”
38 Ko e fakaaue ha ia ha tautolu ha ko Ia ne pulotu ue atu nei ko e fifiliaga ha Iehova ko e Tega he Kautu! Ko e nofoaiki hana to ‘fakamau ai he mahani tututonu,’ ma e pule mafola ne mua atu e lilifu ke he pule he Patuiki ko Solomona. Hagaao ke he pule Kautu ia, to talahau mai, “Ko e [“fakaalofa-totonu,” NW] mo e fakamoli, kua leveki e laua e patuiki; kua fakamua ai hana nofoaiki ke he [“fakaalofa-totonu,” NW].” To hafagi he mena ia e fakatufono tututonu tukulagi ma e tau tagata, ne vagahau foki e Tau Fakatai hagaao ki ai: “Ko e patuiki kua fakafili mo e fakamoli e tau tagata nonofogati, to fakamau tukulagi ai hana nofoaiki.” Ati o mai a tautolu ke loto fakaaue mo e fiafia ha kua nakai ni fakamaama he Tau Fakatai e puhala ha tautolu ke he iloilo, pulotu, mo e loto matala, pihia foki ke he moui tukulagi, ka e, aoga lahi, kua fakatokoluga a Iehova ko e Punaaga he pulotu moli, ne fakafano mai e ia puhala ia Keriso Iesu, ko e Hakega he Kautu. Kua lahi e mena ne lafi mai he Tau Fakatai ke he loto fakaaue ha tautolu ma e Kautu he Atua mo e tau matapatu fakaakoaga tututonu ne pule ki ai he mogonei.—Fakatai 25:5; 16:12; 20:28; 29:14.
[Matahui Tala]
a Treasury of the Christian Faith, 1949, liu tohi e Stuber mo Clark, lau 48.