Tohi he Tohi Tapu Numera 14—2 Nofoaga he Tau Patuiki
Tagata Tohia: Esera
Matakavi Tohia: Ierusalema (?)
Katoatoa he Tohia: k. 460 F.V.N.
Katoa he Magaaho: 1037–537 F.V.N.
TALI MAI he kamataaga ko e taha ne tohi Fakamua mo e Ua he Nofoaga he Tau Patuiki, ne ha ha ai e tau taufetoko ne kitia he veveheaga fakamua ke he feakiaga, tohiaaga, magaaho ne tohia, fakakanona, mo e tonutika ke he tau tohi ua ia. Hagaao ke he fakamoliaga ne fakakite, ne fakakatoatoa e Esera e tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki he kavi 460 F.V.N., liga i Ierusalema. Ko e manako ha Esera ke puipui e tau vala tala tuai neke hagahaga kelea ke galo. Ko e lagomatai he agaga tapu, katoa mo e lotomatala hana ko e tagata fakamauaga tala tuai ke moua mo e fakavahega he tau tala matafeiga, ati maeke ia Esera ke taute e fakamauaga tonutika mo e mau tumau. Ne fakamau e ia ma e anoiha e tau fakamauaga tala tuai ne iloa e ia kua moli. Ko e gahua ha Esera kua lautonu lahi, ha ko e mogo tonu nei kua lata ke fakaputuputu auloa e tau tohiaga fakatapu Heperu katoa ne fakamau he tau senetenari kua mole.
2 Ko e tau Iutaia he vaha ha Esera kua lagomatai lahi he fakamauaga omoomoi ha Esera. Kua tohia ai ma e fakaakoaga ha lautolu mo e ke fakamalolo e fakauka. He puhala fakamafanatia he tau Tohiaga Tapu, to fai amaamanakiaga a lautolu. Ne talia e lautolu e tohi he Nofoaga he Tau Patuiki ko e vala he kanona he Tohi Tapu. Ne iloa e lautolu kua falanaki moli. Kua maeke ia lautolu ke fakahako mo e falu tohiaga omoomoi mo e he tau fakamauaga tala tuai loga he lalolagi ne fatiaki e Esera. He toka e lautolu e tau fakamauaga tala tuai he lalolagi ne nakai omoomoi ke galo, ne puipui fakamitaki e lautolu e Nofoaga he Tau Patuiki. Ko e tau tagata fakaliliu he Septuagint ne putoia e Nofoaga he Tau Patuiki mo vala he Tohi Tapu Heperu.
3 Ko Iesu Keriso mo e tau tagata tohia he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano kua talia ai ke tonutika mo e omoomoi. Nakai fakauaua kua tokaloto e Iesu e tau mena tutupu tuga ne fakamau ia 2 Nofoaga he Tau Patuiki 24:21 he magaaho ne fakafili a Ierusalema ko e kelipopo mo e pinimaka he tau perofeta mo e tau fekafekau ha Iehova. (Mata. 23:35; 5:12; 2 Nofo. 36:16) He magaaho ne fakakite e Iakopo a Aperahamo ko e “kapitiga he Atua,” kua liga hagaao a ia ke he tau kupu ha Esera ia 2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:7. (Iako. 2:23) Kua toka ai foki he tohi e tau perofetaaga ne kua fakamoli fakamahino.—2 Nofo. 20:17, 24; 21:14-19; 34:23-28; 36:17-20.
4 Kua fakamoli foki he kumikumi ke he kelekele e tonutika he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki. He keli ke he kelekele ha Papelonia i tuai ne moua ai e tau lapamaka ne hagaao ke he vaha he pule ha Nepukanesa, taha he tau higoa ko “Yaukin, ko e patuiki he motu a Yahud,” ko ia, ko “Iehoakina, ko e patuiki he motu a Iuta.”a Kua lautonu e mena nei mo e fakamauaga he Tohi Tapu he uta fakapaea a Iehoakina ki Papelonia he magahala katoa he fitu tau ne patuiki a Nepukanesa.
5 Ko e fakamauaga he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki kua fakamau e tau mena tutupu i Iuta tali mai he pule a Solomona, ne kamata he 1037 F.V.N., ke he poaki ha Kuresa he 537 F.V.N. ke liu ati e fale ha Iehova i Ierusalema. I loto he fakamauaaga tuai nei ne 500 e tau, ko e kautu he magafaoa hogofulu kua fakahagaao ki ai he magaaho ni ne fakafetui atu ke he tau gahua ha Iuta, mo e ko e moumouaga he kautu he fahi tokelau ia he 740 F.V.N. kua nakai talahau foki. Ko e ha ne pihia ai? Ha kua manamanatu fakamua e ekepoa ko Esera ke he tapuakiaga ha Iehova he matakavi tonu, ke he Hana fale i Ierusalema, mo e kautu he ohi ha Tavita, ko ia ne taute e Iehova e maveheaga Hana. Ti, ko e kautu he fahi toga ne mamata tumau a Esera ki ai ke lalago e tapuakiaga moli mo e amaamanaki ke he pule ke hau i Iuta.—Kene. 49:10.
6 Ne uta e Esera e onoonoaga atihake. Mai he tau veveheaga 36 he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki, ne tukulele e tau veveheaga hiva fakamua ke he pule ha Solomona, mo e 6 ia lautolu kua tala katoa ke he tauteuteaga mo e fakauluaga he fale a Iehova. Ne nakai totoku he fakamauaga e hepe ha Solomona. Ke he tau veveheaga 27 ne toe, 14 ne tutala ke he lima e patuiki ne mumui ke he fakafifitakiaga ha Tavita he fakamoli katoatoa ke he tapuakiaga ha Iehova: ko Asa, Iehosafata, Iotamo, Hesekia, mo Iosia. Pihia foki he tau veveheaga 13 ne toe, ne fakaeneene a Esera ke fakakite e tau puhala mitaki he tau patuiki kelea. Ne peehi tumau e ia e tau mena tutupu ne hagaao ke he fakafouaga mo e puipuiaga he tapuaki moli. Ko e omoomoiaga mitaki ha ia!
KAKANO NE AOGA AI
34 Ne lafi foki he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki e fakamoliaga malolo lahi he tau tagata fakamatala he magaaho ia, he 1037-537 F.V.N. Mua atu foki, ne foaki e tau vala tala aoga lahi ne nakai moua ke he falu fakakanona he fakamauaga tala tuai, ke fakatai ki ai, he 2 Nofoaga he Tau Patuiki veveheaga 19, 20, mo e 2No 29 ke he 31. Ko e tau vala tala ne fifili e Esera kua peehi e tau mena aoga mo e tumau he fakamauaga tuai he motu, ke tuga e fakaekepoa mo e fekafekauaga i ai, ko e faituga, mo e maveheaga he Kautu. Kua aoga lahi e mena nei he fakalataha e motu ke amaamanaki ke he Mesia mo e hana Kautu.
35 Ko e tau kupu fakahiku he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki (36:17-23) kua fakakite e moli he fakamoliaga ha Ieremia 25:12 mo e, lafi ki ai, ne fakakite ko e 70 e tau katoa kua liga totou mai he moumouaga katoatoa he motu ke he fakafouaga he tapuakiaga a Iehova i Ierusalema he 537 F.V.N. Ti ko e moumouaga nei ne kamata he 607 F.V.N.b—Iere. 29:10; 2 Patu. 25:1-26; Esera 3:1-6.
36 Kua toka he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki e tau tomatomaaga malolo lahi ma lautolu ne o he tua faka-Kerisiano. Kua tokologa e tau patuiki ha Iuta ne mitaki e kamataaga ka e fakahiku mokulu ke he tau puhala kelea. Kua fakakite fakamalolo mai he fakamauaga tala tuai nei ko e kautuaga kua falanaki ni ke he tua fakamoli ke he Atua! Kua lata mogoia ke mataala a tautolu ke “nakai ha ia tautolu ke tukumuli ke he malaia, ka ko lautolu kua tua ke momoui ai e [“solu,” NW].” (Hepe. 10:39) Ne fakatokoluga foki e Patuiki ko Hesekia ne tua fakamoli he maulu mai he gagao hana, ka e ha kua mafiti a ia ke fakatokolalo ati hao mai he ita ha Iehova. Ne fakatokoluga he tohi Ua he Nofoaga he Tau Patuiki e tau mahani homo ue atu ha Iehova mo e fakaheke e higoa mo e pule katoatoa hana. Ko e fakamauaga katoa he tala tuai kua fakakite e tuaga he fakamoli katoatoa ki a Iehova. He peehi foki e laini fakapatuiki ha Iuta, kua fakamalolo e amaamanakiaga ha tautolu ke kitia e tapuakiaga moli ka fakaheke i lalo he Kautu tukulagi ha Iesu Keriso, ko e “tama a Tavita” ne mahani fakamoli.—Mata. 1:1; Gahua 15:16, 17.
[Tau Matahui Tala]
a Insight on the Scriptures, Vol. 1, lau 147.
b Insight on the Scriptures, Vol. 1, lau 463; Vol. 2, lau 326.