Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • bsi08-1 lau 3-5
  • Tohi he Tohi Tapu Numera 40—Mataio

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Tohi he Tohi Tapu Numera 40—Mataio
  • ‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 16
  • Tau Vala Mataulu
  • KAKANO NE AOGA AI
‘Tau Tohiaga Tapu Oti Kana’—Tonutika mo e Aoga, Volume 16
bsi08-1 lau 3-5

Tohi he Tohi Tapu Numera 40​—Mataio

Tagata Tohia: Mataio

Matakavi Tohia: Palesetaina

Katoatoa he Tohia: k. 41 V.N.

Katoa he Magaaho: 2 F.V.N.–33 V.N.

TALI mai he magaaho ne totoko i Etena, kua fakatoka e Iehova e maveheaga mafanatia ma e tagata to foaki e ia e laveakiaga ma lautolu oti ne fiafia ke he tututonu puhala he Tega he “fifine” haana. Ko e Tega nei, po ke Mesia, ne finagalo e ia ke moua mai he motu ko Isaraela. He mole e tau senetenari, ne loga e perofetaaga ne taute e ia ke fakamau hifo puhala he tau tagata tohia Heperu ne omoomoi he agaaga, nukua fakakite ko e Tega ka Pule he Kautu he Atua mo e ko ia ka gahua ke fakatokoluga e higoa a Iehova, he utakehe tukulagi e tukumale ne kua taute ki ai. Loga e vala tala kua talahau mai he tau perofeta nei hagaao ki a ia ka fakamatalahi a Iehova mo e ka laveaki mai he matakutaku, favale, agahala, mo e mate. He oti e tohiaga he tau Tohiaga Tapu Heperu, ne mauokafua e amaamanakiaga he tau Iutaia hagaao ke he Mesia.

2 Ka e mogonei ko e tuaga he lalolagi hane hiki tumau. Kua omoi he Atua e tau motu he tauteute ma e hauaga he Mesia, ti kua latatonu e tau tuaga ma e folafolaaga he tala ke he mena ia ka tupu ke he tau kalakala oti. Ko e pule malolō he lalolagi ke limaaki, ko Heleni, kua foaki e vagahau ne fakaaoga lahi, ko e puhala ke matutaki e tau motu oti kana he lalolagi. Ko Roma, ko e pule malolō he lalolagi ke onoaki, ne fakapotopoto e tau motu haana ki lalo hifo ke taha e kautu he lalolagi mo e talaga e tau puhalatū ke fai puhala e tau faahi oti he kautu ke ō ai. Ne tokologa e tau Iutaia kua nonofo fano he kautu nei, ati iloa he falu e amaamanakiaga he tau Iutaia ke he hauaga he Mesia. Ti mogonei, he 4,000 e tau he mole e taute e maveheaga i Etena, kua hoko mai tuai e Mesia! Kua hau tuai e Tega ne leva e mavehe mai! Ko e tau mena tutupu ne mua e aoga ke he fakamauaga tuai he tagata kua kitia he mogonei he taute fakamooli he Mesia e finagalo he Matua haana ke he lalolagi nei.

3 Kua hoko foki e magaaho ma e tau tohi omoomoi ke fakamau hifo e tau mena tutupu aoga lahi nei. Ne omoomoi he agaaga ha Iehova tokofā e tagata taane tua fakamooli ke igatia mo e tohia e tau tala ia, ti kua lagafā e fakamooli ko Iesu e Mesia, ko e Tega mo e Patuiki ne mavehe mai, mo e foaki e tau tala fakamatafeiga ke he haana moui, fekafekauaga, mate, mo e liu tu mai haana. Kua fakahigoa e tau tala nei ko e tau Evagelia, kakano he kupu “evagelia” ko e “tala mitaki.” Pete kua tatai e tau evagelia ne fā ti kua tatai e tau mena tutupu ne tohi ki ai, ne nakai lagaki taha mai he taha. Ko e tau Evagelia tolu fakamua kua fa fakahigoa ko e taha e onoonoaga, po ke “tatai e manatu,” ha kua tatai e puhala tohi ha lautolu ke he moui ha Iesu he lalolagi. Ka e igatia e tau tagata tohia tokofā—Mataio, Mareko, Luka, mo Ioane—mo e talahau ni e tala haana ke he Keriso. Igatia ni mo e uho manatu pauaki mo e matapatu kakano, fakaata ni e aga fakatagata haana, mo e tokaloto tumau e tau tagata totou haana. Ka lahi e kumikumi ha tautolu ke he tau tohi ha lautolu, to lahi atu e loto fakaaue ke he tau vala kehekehe i ai ti ko e tau tohi fā nei he Tohi Tapu ne omoomoi he agaaga ne igatia mo e taute e tau fakamauaga ne lautatai, mo e fetataiaki ke he moui ha Iesu Keriso.

4 Ko Mataio ne tohi mua e tala mitaki ke he Keriso. Liga ko e higoa fakakū haana ko “Matatia” he faka-Heperu, kakano “Mena Fakaalofa ha Iehova.” Ko ia taha he tau aposetolo 12 ne fifili e Iesu. He magahala ne fano fenoga e Iki ke he motu katoa ha Palesetaina he fakamatala mo e fakaako hagaao ke he Kautu he Atua, ne kua tata lahi e fakafetuiaga ha Mataio mo ia. Ato eke mo tutaki ha Iesu, ko Mataio ko e tagata oko tukuhau, ko e gahua ne fakavihia lahi he tau Iutaia, ha kua fakamanatu tumau ki a lautolu kua nakai atāina a lautolu ka kua ha ha i lalo he pule malolō he fakatufono Roma. Ne iloa foki a Mataio ko Levi, mo e tama a Alefaio. Ne talia fiafia e ia e uiina ha Iesu ke mui age ki a ia.—Mata. 9:9; Mare 2:14; Luka 5:27-32.

5 Pete ko e Evagelia ne hagaao ki a Mataio ne kua nakai fakahigoa a ia ko e tagata tohia, ka kua loga e fakamooliaga he tau tagata fakamau tala tuai he lotu fakamua ne talahau ko Mataio ne tohi ai. Liga nakai fai tohi tuai ne kitia maaliali mo e talia katoatoa ke he tagata ne tohia ai ka fakatatai ke he tohi a Mataio. Tali mai he vahā a Papias ha Iarapoli ki mua (kamataaga he senetenari ke uaaki V.N.), kua ha ha ia tautolu e tau fakamooliaga he vahā fakamua ko Mataio mooli ne tohia e Evagelia nei ti ko e vala tonutika anei he Kupu he Atua. Ne pehē e McClintock and Strong’s Cyclopedia: “Ko e tau faahi kupu mai he Mataio ne fatiaki e Justin Martyr, he tagata ne tohia e tohi ki a Diognetus (kikite ke he Otto’s Justin Martyr, vol. ii), ko Hegesippus, Irenæus, Tatian, Athenagoras, Theophilus, Clement, Tertullian, mo Origen. Ne nakai ko e matakupu noa ni, ka ko e puhala ne fatiaki ai, mai he ole fakatotoka tuga ke he pule fakatufono, ne nakai fakauaua ai, ati iloa tonuhia e tautolu ko e tohi ne moua e tautolu kua atāina mai he ha hikiaga.”a Ha ko Mataio ko e aposetolo, ti ha ha ia ia e agaaga he Atua kua mafanatia ai ko e tau mena ne tohia e ia kua fakamau fakamooli ni.

6 Ne tohi e Mataio e tala haana i Palesetaina. Kua nakai iloa mooli e tau, ka ko e talahauaga he matahiku he falu menusikuripi (ne fakamui oti he senetenari hogofuluaki V.N.) ne fakakite ko e 41 V.N. Ha ha e fakamooliaga ke fakakite ko Mataio ne tohi e Evagelia haana ke he vagahau Heperu talahaua he magahala ia ti fakaliliu ke he vagahau Heleni he magaaho fakamui. He tohi haana De viris inlustribus (Concerning Illustrious Men), veveheaga III, ne pehē a Jerome: “Ko Mataio, ko Levi foki a ia, ko e tagata oko tukuhau ne eke mo aposetolo, ne tohi fakamua e Evagelia he Keriso i Iuta ke he vagahau mo e tau matatohi faka-Heperu ke aoga a lautolu kua peritome ne kua talitonu.”b Ne lafi e Jerome ko e tohi faka-Heperu he Evagelia nei kua mau agaia he vahā haana (senetenari fa mo e lima V.N.) he fale toka tohi ne fakaputu e Pamphilus i Kaisaria.

7 He kamataaga he senetenari ke toluaki, he talahauaga ha Origen ke he tau Evagelia, ne fatiaki e Eusebius he pehē “ne tohi fakamua . . . hagaao ki a Mataio, . . . ne lomi ai ma lautolu mai he lotu faka-Iutaia ne kua talitonu, ne tohi ai ke he vagahau Heperu.”c Ne tohi pauaki ai ma e tau Iutaia he kitia ke he matohiaga ne fakakite e tupumaiaga mooli ha Iesu ne kamata mai ia Aperahamo, mo e he loga e hagaaoaga ke he tau Tohiaga Tapu Heperu, ti fakakite kua tuhi ai ki mua ke he hauaga he Mesia. Kua kakano foki ke talia na fakaaoga e Mataio e higoa faka-Atua ke he tau matatohi Tetarakaramatoni he liu a ia fatiaki mai he tau vala he tau Tohiaga Tapu Heperu ne tu e higoa ia. Kakano haia he tohi a Mataio he New World Translation ne tu ai laga 18 e higoa Iehova, tuga ni e lagaki fakamua he Mataio ne faka-Heperu ne taute e F. Delitzsch he senetenari ke 19 aki. Liga tatai ni e aga ha Mataio mo e ha Iesu ke he higoa faka-Atua ti kua nakai taofi he aga fakataulatua he tau Iutaia he magaaho ia, ke nakai fakaaoga e higoa ia.—Mata. 6:9; Ioane 17:6, 26.

8 Ha ko e tagata oko tukuhau a Mataio, ne mukamuka a ia ke talahau fakamatafeiga ke he tau tupe, tau numera, mo e tau mena uho. (Mata. 17:27; 26:15; 27:3) Ne talia loto fakaaue a ia ke he fakaalofa noa he Atua he fakaatā a ia, ko e tagata oko tukuhau fakavihia, ke eke mo fekafekau he tala mitaki mo e taha ne lafi tata lahi mo Iesu. Ko e mena ia, kua mailoga e tautolu ko Mataio ni tokotaha he tau tagata tohia Evagelia ne talahau mai ki a tautolu a Iesu ne lagaloga e fakamakamaka nukua lata e fakaalofa ke lafi ai ke he poa. (9:9-13; 12:7; 18:21-35) Ne fakamalolō lahi ki a Mataio e fakaalofa totonu ha Iehova mo e fakamau fakamitaki e ia falu kupu mafanatia lahi ne talahau e Iesu: “Kia o mai a mutolu kia au, ko mutolu oti ne matematekelea mo e pehia he tau kavega; ko au foki ke okioki ai a mutolu. Kia hahamo e mutolu e lakau hahamo haku, mo e fifitaki mai a mutolu kia au; ha ko au ni ko e totonu mo e loto holoilalo; ti moua ai e mutolu e okiokiaga mo e tau agaga ha mutolu. Ha ko e mena maeke vave haku a lakau hahamo he uta, ko e haku a kavega foki, ko e mena mama a ia.” (11:28-30) Ko e fakahauhau ha ia he tau kupu hofihofi nei ke he tagata oko tukuhau he magaaho fakamua, ti nakai fakauaua, ne ekefakakelea ni he tau tagata he motu haana!

9 Ne peehi fakalahi e Mataio e matapatu kupu he fakaakoaga ha Iesu ko e “kautu he lagi.” (4:17) Ki a ia, ko Iesu ko e Patuiki-Fakamatala. Ne fakaaoga tumau e ia e kupu “kautu” (molea e laga 50) ati lata ke fakahigoa e Evagelia haana ko e Evagelia ke he Kautu. Ne kikili lahi a Mataio ke foaki e tau manatu aoga he tau lauga mo e tau talahauaga ha Iesu ke he tau tagata ka e nakai kikili lahi ke he puhala tohi fakapapahi. He tau veveheaga 18 fakamua, ko e fakamaamaaga ha Mataio ke he matapatu kupu he Kautu ati hiki a ia ke tohi fakapapahi. Ka ko e tau veveheaga hogofulu fakahiku (19 ke he 28) ne hihiga ke muitua ke he puhala tohi fakapapahi mo e tumau e peehi ke he Kautu.

10 Kua fagofulu ma ua e pasene he Evagelia ha Mataio ne nakai moua ke he tau Evagelia tolu ne toe.d Putoia he mena nei kavi ke he hogofulu e tala fakataitai: Ko e tau titania he fonua (13:24-30), ko e koloa kua galo (13:44), ko e penina fakafua lahi (13:45, 46), ko e kupega (13:47-50), ko e fekafekau nakai fakaalofa noa (18:23-35), ko e tau tagata gahua mo e tau tenari (20:1-16), ko e matua taane mo e ua e tama (21:28-32), ko e kitofaihoana he tama taane he patuiki (22:1-14), ko e tau tamafine tote toko hogofulu (25:1-13), mo e tau taleni (25:14-30). He fakakatoatoa ai, kua talamai he tohi e tala ke he fanau maiaga a Iesu, he 2 F.V.N., ke hoko ke he feleveiaaga mo e tau tutaki haana ti nakai leva ti hake ke he lagi he 33 V.N.

KAKANO NE AOGA AI

29 Ko e tohi a Mataio, tohi fakamua he tau Evagelia ne fā, kua foaki mooli e matutakiaga mitaki lahi mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ke he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano. Maaliali ai, kua fakakite e Mesia mo e Patuiki he Kautu he Atua ne mavehe mai, he fakailoa e tau lakaaga ke eke mo tutaki haana, mo e fakatoka e gahua i mua ma lautolu nei he lalolagi. Fakamua ko Ioane ko e Papatiso, ti ko Iesu, mo e fakahikuaki ko e tau tutaki haana ne o atu fakamatala, “Kua tata mai tuai e kautu he lagi.” Lafi ki ai, ko e poakiaga ha Iesu kua hoko mai ke he vahā he fakaotiaga he fakatokaaga nei: “To fakamatala atu foki e tala mitaki nai he kautu ke he lalolagi oti, ke eke mo talahau ke he tau atu motu oti; ti hoko mai ai e fakaotiaga.” Mooli ke he vahā fakamua, ti pihia agaia, ko e kotofaaga kua mua mo e homo ue atu ke fakalataha ke he gahua nei he Kautu, putoia e ‘taute tutaki he tau tagata he tau motu oti,’ he muitua ke he fakafifitakiaga he Iki.—3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:19.

30 Ko e Evagelia a Mataio kua mooli ni ko e “tala mitaki.” Ko e fekau omoomoi i ai ko e “tala mitaki” ki a lautolu ne fanogonogo ki ai he senetenari fakamua he Vahā Nei, ti kua takitaki ni e Iehova ko e Atua ke fakamau ai ko e “tala mitaki” ke hoko mai ke he vahā nei. Ne fakalagalaga foki a lautolu ne nakai ko e tau Kerisiano ke nava ke he malolō he Evagelia nei, ke fakatai, ko e takitaki Hinitu ko Mohandas (Mahatma) Gandhi, ne pehē: “Ko e mena ia kia inu fakalahi he tau vai kua atu ki a mutolu he Lauga he Mouga . . . Ha ko e fakaakoaga he Lauga kua lata ma tautolu oti takitokotaha.”e

31 Pete ia, ko e lalolagi katoa, putoia e vala ia ne totoku ko e tau Kerisiano, kua matutaki ke he tau lekua. Kua toka ni ke he tau Kerisiano mooli tokogahoa ke tokiofa, fakaako, mo e fakagahua e Lauga he Mouga mo e falu fakatonuaga aoga oti he tala mitaki he evagelia ha Mataio ti kua moua e tau aoga lahi mahaki. Kua aoga lahi ke fakaako tumau e tau tomatomaaga mitaki ha Iesu ke moua aki e fiafia mooli, pihia ke he tau mahani mo e fakamauaga, ko e malolō he fakaalofa, liogi kua talia, tau mena aoga fakaagaaga mo e fakatino, kumikumi fakamua e Kautu, fakalilifu ke he tau mena tapu, mo e ke mataala mo e omaoma. Kua foaki mai he Mataio veveheaga 10 e tau fakaakoaga ha Iesu ma lautolu ne gahua fakamatala he tala mitaki he “kautu he lagi.” Kua loga e tala fakatai ha Iesu ne ha ha e tau fakaakoaga aoga ma lautolu oti kua ‘fai teliga ke fanogonogo.’ Ko e tau perofetaaga foki ha Iesu, tuga e talahau fakamatafeiga e ia ke he “fakamailoga he [“haana a ha ha hinei,” NW],” kua atihake e amaamanakiaga malolō mo e mauokafua ma e vahā anoiha.—5:1–7:29; 10:5-42; 13:1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:46.

32 Loga lahi e perofetaaga he Evagelia ha Mataio ne kua fakamooli. Ne loga e fatiakiaga haana mai he tau Tohiaga Tapu Heperu omoomoi ne taute ke fakakite aki kua fakamooli e tau mena nei. Kua foaki e tau fakamooliaga nakai fakauaua ko Iesu ko e Mesia, ha kua nakai fakaai ke fakatoka tuai e tau tala fakamatafeiga oti nei. Ke tuga anei, kia fakatatai e Mataio 13:14, 15 mo e Isaia 6:9, 10; Mataio 21:42 mo e Salamo 118:22, 23; mo e Mataio 26:31, 56 mo e Sakaria 13:7. Ko e tau fakamooliaga pihia kua foaki foki ki a tautolu e fakamafanaaga malolō, ko e tau perofetaaga oti ne talahau tuai ki a Iesu, ne fakamau e Mataio, to fakamooli ni he magaaho kua kotofa ka ko e tau finagalo lilifu ha Iehova hagaao ke he “kautu he lagi” to hokotia ke he fakakatoatoaaga.

33 Kua hakotika ha ia e Atua he talahau tuai e moui he Patuiki he Kautu, ti fakamatafeiga foki e tau vala tala oti! Kua hakotika ha ia ha Mataio ne omoomoi he agaaga ke fakamau fakahako e fakamooliaga he tau perofetaaga nei! He manamanatu a lautolu ke he tau perofetaaga oti kua fakamooli mo e tau maveheaga ne fakamau he tohi a Mataio, ko lautolu ne fiafia ke he tututonu kua maeke mooli ke olioli ke he iloilo mo e amaamanakiaga he “kautu he lagi” ko e kanavaakau ha Iehova ke fakatokoluga aki e higoa haana. Ko e Kautu nei puhala ia Iesu Keriso ka tamai e tau monuina loga mo e fiafia he moui ki a lautolu ne loto holoilalo mo e hoge fakaagaaga “ka nofo e Tama he tagata ke he hana nofoaiki lilifu ke he fakafouaga.” (Mata. 19:28) Ko e tau mena oti nei kua ha ha he tala mitaki omoomoi he “evagelia a Mataio.”

[Tau Matahui Tala]

a 1981 Reprint, Vol. V, lau 895.

b Ko e fakaliliuaga mai he lagaki faka-Latini ne taute e E. C. Richardson mo e lomi ke he tau fufuta “Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur,” Leipzig, 1896, Vol. 14, lau 8, 9.

c The Ecclesiastical History, VI, XXV, 3-6.

d Introduction to the Study of the Gospels, 1896, B. F. Westcott, lau 201.

e Mahatma Gandhi’s Ideas, 1930, tohi e C. F. Andrews, lau 96.

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa