Tohi he Tohi Tapu Numera 63—2 Ioane
Tagata Tohia: Aposetolo ko Ioane
Matakavi Tohia: Efeso, po ke tata ki ai
Katoatoa he Tohia: k. 98 V.N.
KO E mena kū e tohi ke uaaki ha Ioane—ne liga maeke ke tohia ke he taha ni e lau tohi kili akau—ka kua mua atu e kakano. Kua fakamataulu ‘ke he iki fifine ne fifili mo e fanau hana.’ Ha ko “Kyria” (faka-Heleni ma e “fifine”) ko e higoa mooli he magahala ia, ne manatu e falu tagata pulotu ke he Tohi Tapu ko e tagata haia ne fakamataulu e tohi ki ai. Ke he taha faahi, kua manatu e falu kua tohi a Ioane ke he fakapotopotoaga Kerisiano, he hagaao ki ai ‘ke he iki fifine ne fifili.’ Ne liga taute pihia ke fakagogoa aki e tau tagata favale. Ko e mena ia, he tau fakaalofa atu ke he “fanau he hau a matakainaga” ne talahau he kupu fakahiku ne liga ko lautolu ia ko e tau tagata he taha fakapotopotoaga. Ti ko e tohi ke uaaki ne nakai tohia fakalaulahi ke tuga e tohi fakamua, ka kua maaliali ai ne tohia ke he taha e tagata po ke ke he taha pauaki e fakapotopotoaga.—Kupu 1.
2 Ne nakai fai kakano ke fakauaua ko Ioane ne tohia e tohi nei. Ne fakahigoa he tagata tohia a ia “ko e patu.” Kua lauia tonu e mena nei mo Ioane nakai ni ha kua motua a ia ka e ha ko ia taha he “tau pou” (Kala. 2:9) ti ko e aposetolo fakahiku ne moui, ko e “patu” mooli a ia i loto he fakapotopotoaga Kerisiano. Ne talahaua a ia, ti nakai lata ke fai talahauaga foki ke he tau tagata totou haana. Ne fakakite foki ko ia ne tohia ha kua tatai e puhala tohia he tohi fakamua haana mo e Evagelia ha Ioane. Ke tuga e tohi fakamua, ne liga tohia e tohi ke uaaki i Efeso po ke matakavi ia, liga he kavi 98 V.N. Hagaao ke he tohi Ua mo e Tolu Ioane, ne talahau he McClintock and Strong’s Cyclopedia: “Ha kua teitei tatai ai, ne liga manamanatu a tautolu kua tohia e tau tohi ua he nakai leva e mole e tohia he Tohi Fakamua mai i Efeso. Ne hagaao ua ke he tau mahani kehekehe he tau matapatu fakaakoaga ne tohi hifo katoatoa he Tohi Fakamua.”a He lalago ke he tonutika he tohi, ne fatiaki ai e Irenaeus, he senetenari ke uaaki, ti kua talia ai e Clement of Alexandria, he magahala taha ia.b Pihia foki, ne tohia e tau tohi a Ioane he Muratorian Fragment.
3 He mooli ai ke he tohi Fakamua Ioane, ko e kakano ma e tohi nei ko e totokoaga he tau faiaoga fakavai ke he tua faka-Kerisiano. Ne manako a Ioane ke hataki e tau tagata totou haana hagaao ke he tau tagata pihia ke maeke ia lautolu ke mailoga e tau tagata nei ti fakamamao mai ia lautolu, ka e fakatumau ke ō he kupu mooli, mo e fakaalofa fakalataha.
KAKANO NE AOGA AI
5 He vahā ha Ioane ne liga tuga ni e vahā nei, kua fai ne nakai fiafia ke tapiki mau ke he tau fakaakoaga mahino mo e mukamuka he Keriso. Ne manako atu a lautolu ke he falu mena foki, falu mena ke fakamakona aki e hula noa ha lautolu, taha mena ka tuku hake a lautolu ki luga ke tatai mo e tau pulotu fakalalolagi, ti kua makai a lautolu ke takiva mo e vevehe e fakapotopotoaga Kerisiano ke maeke ke fakakautū e tau manako lotokai ha lautolu. Ne tokiofa e Ioane e kaufakalataha he fakapotopotoaga ne fakavē ke he fakaalofa mo e fakaakoaga tonu ne fakalataha ke he Matua mo e Tama. Kua lata ia tautolu ke fakavē tuga e tatanakiaga e kaufakalataha he fakapotopotoaga he vahā nei, pihia foki ke fakaheu e lafiaga po ke ui fakaalofa atu ki a lautolu ne tiaki e taofiaga ka kua talia e tau fakaakoaga ne nakai moua mai he tau Tohiaga Tapu omoomoi. He fakatumau ke ō fano fakalataha mo e tau poakiaga he Atua, mo e fiafia katoatoa ne moua he lafi mo e tau Kerisiano mooli, kua maeke ia tautolu ke mauokafua kua “toka ia [ta]utolu e fakaalofa noa, mo e fakaalofa, mo e monuina mai he Atua e Matua, katoa mo e Iki ko Iesu Keriso, ko e Tama he Matua, ke he fakamoli mo e fakaalofa.” (Kupu 3) Mooli ni kua fakamalolō mai he tohi ke uaaki ha Ioane e tuaga monuina he fakalatahaaga Kerisiano pihia.
[Tau Matahui Tala]
a Liu lolomi he 1981, Vol. IV, lau 955.
b New Bible Dictionary, fufuta ke uaaki, 1986, tohia e J. D. Douglas, lau 605.