Tatai Kia e Felakutaki mo e Faka-Kerisiano?

“Ko e heigoa e tuaga he mahani ka taute e felakutaki mo kolokolovao po ke agahala? Nakai mahino mooli e mena nei.”—Oliver O’Donovan, Porofesa he tau mahani Kerisiano

KO E fakatino ne higoa Sacrifice, nukua lagā mai he Felakutaki I he Lalolagi ne fakatātā he Canadian War Museum, kua fakakite e tau kautau ne kelipopo, ko lautolu ne mategūgū ne hao mai he felakutaki, mo e tau magafaoa ha lautolu i kaina. I luga he fakatino ne fakasatauro ai a Iesu Keriso. Ne ofo falu tagata kitekite ha ko Iesu ko e “Iki he mafola,” kua vali ke he tapa he tau fakatino fakalialia he felakutaki. (Isaia 9:6) Ka ko e falu, kua loto fakaaue ke he tau foakiaga ne taute he tau tagata he motu ha lautolu, ti logona hifo kua manako e Atua mo e Tama haana ke tau e tau Kerisiano ke he tau felakutaki ke puipui e haohao mitaki mo e atāina he motu ha lautolu.

Kua leva tuai e fakamatala he tau takitaki lotu e ogo ne lalago e felakutaki. He tau 417 V.N., ne tohi he tagata lotu ko Augustine: “Nakai lata ia koe ke manatu kua nakai talia he Atua e tagata ne eke mo kautau, ti fakaaoga e tau kanavaakau ke felakutaki. . . . Kua latau e falu ke he tau fī fakagalogalo ma haau he liogi, ka e taufetului a koe he totoko ke he tau tagata favale he putoia ke he felakutaki ma lautolu.” He senetenari ke 13 aki, ko Thomas Aquinas ne fakamaama “kua talia mo e kua hako e tau felakutaki ka maeke ai ke puipui e tau tagata nonofogati mo e motu katoa mai he lagatau kelea he [tau] fī.”

Ko e heigoa e manatu haau? Ka kamata e gahua fakakautau ne tuga ko e tupuaga lilifu—ke lalago e tokanoaaga he motu po ke fakahao a lautolu ne ekefakakelea—kua fakamonuina kia he Atua? Ko e heigoa e “tuaga he mahani” ka fifili he tau Kerisiano e finagalo he Atua hagaao ke he mena ia?

Fifitakiaga ha Iesu Keriso

Maeke nakai ke moua e onoonoaga he Atua ke he matakupu uka tuga e felakutaki he vahā foou nei? Ne mailoga he aposetolo ko Paulo e lekua ha tautolu, he hūhū: “Ko hai kua iloa e finagalo [a Iehova] ke fakaako atu a ia? Ka kua moua e tautolu e finagalo a Keriso.” (1 Korinito 2:16) Ke lagomatai a tautolu, ne fakafano mai e Iehova ko e Atua a Iesu ke he lalolagi mo Fakafifitakiaga ha tautolu. Ko e mena ne talahau mo e taute e Iesu kua fakakite e tau manatu mo e tau puhala ni ha Iehova. Ti, ko e heigoa ne talahau e Iesu hagaao ke he felakutaki? Ko e heigoa e tuaga haana ke he felakutaki?

Tuga kua nakai fai mena ne mua e aoga ka ko e felakutaki ke lalago e moui mo e haohao mitaki ha Iesu Keriso. Taha he tau aposetolo haana ne manatu pihia. Magaaho ne afo mo e tapaki he tau kautau a Iesu he tulotopō, ko e kapitiga haana ko Peteru ne “toto e ia hana pelu, kua aki, ti ta ai e ia e fekafekau he ekepoa ne mua, kua motupū ai hana teliga.” Tonu nakai e fakaaoga he kanavaakau ia? Ne tala age a Iesu ki a Peteru: “Ati liuaki a hau a pelu ke he hana tokaaga; ha ko lautolu oti kana ke toto e pelu, to mamate a lautolu he pelu.”—Mataio 26:47-52.

Nakai ofo ke he tali atu ha Iesu. Ua e tau fakamua atu, ne pehē a ia: “Kua fanogonogo a mutolu kua talahau mai, Kia fakaalofa atu a koe ke he tagata ne katofia mo koe, ka kia fakavihia e tagata kua fai fi kia koe. Ka e tala atu e au kia mutolu, kia fakaalofa atu a mutolu kia lautolu kua fai fi kia mutolu, kia fakamonuina atu e mutolu kia lautolu ne kaialu mai kia mutolu, kia totonu atu a mutolu, kia lautolu kua fakavihia a mutolu; kia liogi foki a mutolu ma lautolu ne tukumale mai mo e favale mai kia mutolu; kia eke ai a mutolu mo fanau he Matua ha mutolu ha he lagi, ha kua fakahake ne ia hana la kia lautolu kua mahani kelea katoa mo lautolu kua mahani mitaki, kua fakato hifo foki e ia e uha kia lautolu kua tututonu katoa mo lautolu kua nakai tututonu.” (Mataio 5:43-45) Kua tonu kia ke manamanatu kua maeke e Kerisiano ke fakaalofa mo e liogi ma e tau fī haana ka e hane felakutaki mo lautolu?

Kua fakakite he tau fakamauaga tuai na loga e fī he tau Kerisiano. Ma e fakatai, ne fakahala mo e kelipopo he tau Roma a Iesu Keriso. Nakai leva he mole, ko e totoku noa ke eke mo Kerisiano ko e fakahala lahi. Ne iloa tuai e Iesu to liga kamatamata e tau Kerisiano ke fakaaoga e tau kanavaakau mo e totoko ke he pule kelea ha Roma, tuga ne taute he falu Iutaia. Ati pehē a ia ke he tau tutaki haana: “Nakai ko e tau tagata he lalolagi a lautolu, ke tuga foki au, nakai ko e tagata he lalolagi au.” (Ioane 17:16) Ne fifili e tau Kerisiano ke fakatumau ke tū uho ke he tau mena fakapolitika. Nakai maeke he nakai fakafili tonu po ke fakamatakutaku ki a lautolu po ke motu ne nonofo ai a lautolu ke fakaatā e fai vala he gahua fakakautau.

Lautolu ne Lalago e Kautu he Atua

Kua taofi mau he tau Kerisiano mooli e tau manako ha Iesu mo e tū uho ai. Manamanatu ke he mena ne tupu i Ikonio, ko e maaga tuai i Asia Tote. “Kua pulega foki e tau tagata kehe, auloa mo e tau tagata lutaia, mo e tau iki ha lautolu, ke fakakelea [a Paulo mo Panapa], mo e taulitimaka kia laua; kua iloa ai e laua, ati fehola atu ai a laua ki Luseta mo Terepe, ko e tau māga haia a Lukaonia, mo e fahi oti ne takai ai; kua fakamatala ki ai e laua e vagahau mitaki.” (Gahua 14:5-7) Mailoga he magaaho ne fehagai mo e totokoaga favale, ne nakai fakaaoga he tau Kerisiano e tau kanavaakau ke lalago, po ke taui atu e lautolu. Ka kua matutaki a lautolu ke fakamatala e “vagahau mitaki.” Ko e heigoa e vagahau po ke, tala mitaki ne folafola e lautolu?

Ne fakamatala he tau Kerisiano e ogo taha ia ne fakamatala e Iesu. Ne pehē a ia: “Ko e mena lata ke fakamatala e au e vagahau mitaki he kautu he Atua.” (Luka 4:43) Ne lalago e Iesu mo e tau tutaki haana e Kautu he Atua. Ne nakai fakaaoga he Keriso e malolō fakakautau he motu ke lalago e Kautu ia. “Nakai ko e kautu he lalolagi nai haku a kautu,” he talahau e ia. “Ane mai ko e kautu he lalolagi nai haku a kautu, po kua tau haku a tau fekafekau, neke tuku atu au ke he tau tagata Iutaia; ka ko e ainei nakai mai i hinai haku a kautu.”—Ioane 18:36.

“Feofanaki a Mutolu”

He tū uho he magahala felakutaki ko e fakakiteaga he tapuakiaga mooli. Ne pehē a Iesu: “Ko e mena ia ke iloa ai he tau tagata oti kana, ko e haku a tau tutaki a mutolu, ka feofanaki a mutolu.” (Ioane 13:35) Totou miliona kua fiafia ke kitia e matakau ne fakakite e feofanaki pihia, pete kua vaiga, tuku he fale puipui, po ke kelipopo ha kua nakai fakaaoga e lautolu e tau kanavaakau.

I Europa ne pule ai e tau Nasi, ne tuku he tau takitaki kavi ke he 10,000 e Tau Fakamoli a Iehova he fale puipui ha ko e tū uho faka-Kerisiano ha lautolu, putoia ai kavi ke he 3,000 ne fakafano ke he tau kemuaga pagotā. He magaaho taha ia, molea e 4,300 he Tau Fakamoli he Tau Faahi Kaufakalataha ne tuku he fale puipui ha kua nakai talia e lautolu ke fakalataha ke he kautau. Ko e Tau Fakamoli Sihamani mo Amerika ne nakai fakaaoga e tau kanavaakau mo e tau atu ke he ha lautolu a tau matakainaga Kerisiano po ke ha tagata foki. Maeke fēfē ia lautolu ke taute pihia mo e talahau agaia kua fefakaalofaaki a lautolu ti fakaalofa ke he ha lautolu a katofia?

Tokologa e tagata ne logona hifo ko e gahua fakakautau kua latatonu mo puipuiaga. Ka e manamanatu: He favale fakamamahi ke he tau Kerisiano he senetenari fakamua mo e nakai talia ai ke taui atu, ne hao a lautolu. Ne nakai maeke e malolō he Pule Atu Motu Roma ke moumou e faka-Kerisiano. Kua tupu ki mua e tau Kerisiano mooli ti pihia foki he vahā nei, ti matutaki agaia a lautolu ke fakatumau e tū uho. He nakai taui atu a lautolu, ne onoono mauokafua a lautolu ke he Atua ma e lagomataiaga. Ne talahau he haana Kupu, ko e Tohi Tapu: “Ko e tau fakahelehele na e, aua neke taui atu e mutolu, ka kia fakatokatoka atu ke he ita; ha kua tohi mai, Kua pehe mai [a Iehova], Ha ha ia au ke taui atu, to taui atu e au ni.”—Roma 12:19.

[Puha he lau 22]

LATAU NE FAKAMONUINA HE ATUA

Ko Isaraela i tuai, ko e motu ne fifili pauaki he Atua ke he tau senetenari loga ato fakatū e faka-Kerisiano, ne poaki he falu magaaho ke fakapotopoto e kau ti ō atu ke tau. Ato huhū atu ki Kanana, ko e motu ne mavehe he Atua ki a Aperahamo, ne tala age ke he tau Isaraela: “Ka tuku mai ai e Iehova hau a Atua kia koe [fitu e motu], ti kelipopo e koe a lautolu, ti fakaotioti ni e koe a lautolu, ua eke e koe ha maveheaga mo lautolu, ti aua neke fakaalofa atu a koe kia lautolu.” (Teutaronome 7:1, 2) Ati, fakakaumahala he Takitaki Kau ko Iosua e tau motu ia ne fī ki a lautolu “tuga ne poaki mai ai e Iehova ko e Atua a Isaraela.”—Iosua 10:40.

Ko e tauaga favale nei kia kua fōfō lotokai e Isaraela e tau motu kehe? Nakai pihia. Kua puke e tau motu ia he tapuaki tupua, fakamaligi toto, mo e tau mahani feuaki fakalialia. Ti huhunu foki e tau tama ke he afi mo poa. (Numera 33:52; Ieremia 7:31) Ko e tapuina, fakafili tonu, mo e fakaalofa he Atua ma e tau tagata haana ne omoomoi a ia ke utakehe e tau mena kelea oti mai he motu. Pete he pihia, ne kumi e Iehova e tau loto he tau tagata oti—taha mena ne nakai maeke ha takitaki kautau ke taute he vahā nei—mo e fakahao a lautolu ne makai ke tiaki e tau puhala kelea mo e fekafekau ki a ia.

[Fakatino he lau 23]

Amanaki kia a Iesu ke he tau tutaki haana ke tau ke lalago a ia po ke tau matakainaga Kerisiano

[Fakatino he lau 23]

Matakau he Tau Fakamoli a Iehova ne fakatoka mai he kemuaga pagotā i Buchenwald he 1945