Tohi he Tohi Tapu Numera 16—Nehemia
Tagata Tohia: Nehemia
Matakavi Tohia: Ierusalema
Katoatoa he Tohia: Mole 443 F.V.N.
Katoa he Magaaho: 456–mole 443 F.V.N.
KO NEHEMIA, ne kakano e higoa “Fakamafanatia e Ioha,” ko e fekafekau Iutaia he patuiki Peresia ko Aretaseta (Longimanus). Ko ia ko e tagata taute uaina he patuiki. Ko e tuaga fakamoli mo e lilifu lahi a nei, ko e tuaga mahuiga, ha kua foaki e fakaataaga ke finatu ke he patuiki he tau magaaho ka fiafia a ia mo e mautali mogoia ke foaki e lagomatai. Pete ia, ko Nehemia ko e taha he tau tagata fakapaea tua fakamoli ne manako ki a Ierusalema mo ‘mataulu he hana fiafia’ nakai ke he mahuiga fakatagata. (Sala. 137:5, 6) Ti nakai mua e tuaga po ke mautu ke he tau manako ha Nehemia, ka e, ko e fakafouaga he tapuakiaga ha Iehova.
2 He 456 F.V.N. “ko lautolu ne toe he paeaaga,” ko e tau Iutaia tokogahoa ne liliu ki Ierusalema, ne nakai monuina. Ne ha ha a lautolu he tuaga kelea lahi. (Nehe. 1:3) Kua maona lahi e tau kaupa he maga, ti kua fakavihia he tau fi ha lautolu. Ne momoko a Ieremia. Pete ia, ko e magaaho kotofa anei ha Iehova ke taute taha mena hagaao ke he kaupa i Ierusalema. He fai fi po ke nakai, ko Ierusalema mo e tau kaupa puipui hana kua lata ke ati hake ke eke mo fakamailoga he vaha mo e perofetaaga ha Iehova ne foaki ki a Tanielu hagaao ke he Mesia hane hau. (Tani. 9:24-27) Hagaao ki ai, ne takitaki e Iehova e tau mena tutupu, he fakaaoga a Nehemia ne tua fakamoli mo e makutu ke taute e finagalo faka-Atua.
3 Nakai fakauaua ko Nehemia e tagata tohia he tohi ne toka ai e higoa hana. Ne pehe e hafagiaga, “Ko e tau kupu a Nehemia ko e tama a Hakalia,” mo e fakaaoga he tagata fakamua he tala ne fakakite moli e mena nei. (Nehe. 1:1) Mai he kamataaga kua taha ni e tohi ha Esera mo Nehemia, ne ui ko Esera. Fakamui, ne vevehe he tau Iutaia e tohi ke he tohi Fakamua mo e Ua ha Esera, mo e he magaaho fakamui foki ne eke e tohi Ua ha Esera ke iloa ko Nehemia. Ko e veha ke 12 e tau kua ha ha ai he vahaloto he tau mena tutupu fakamui ha Esera mo e kamataaga he tau mena tutupu ha Nehemia, ne putoia katoa ai e tau mena tutupu mai he matahiku he 456 F.V.N. ato mole e 443 F.V.N.—1:1; 5:14; 13:6.
4 Ko e tohi ha Nehemia kua felauaki mo e tau Tohiaga Tapu omoomoi oti kana ne toe, ti tonuhia ke he tokaaga ia. Ne toka i ai e tau fatiakiaga ke he Fakatufono, ne hagaao ke he tau mena tuga e femauaki mo e tau tagata kehe (Teu. 7:3; Nehe. 10:30), tau kaitalofa (Levi. 25:35-38; Teu. 15:7-11; Nehe. 5:2-11), mo e Galue he Tau Fale Api (Teu. 31:10-13; Nehe. 8:14-18). Lafi ki ai, ne fakamailoga he tohi e kamataaga he fakamoliaga he perofetaaga a Tanielu to liu ati hake a Ierusalema ka e nakai noa mo e totokoaga, “ke he tau vaha matematekelea.”—Tani. 9:25.
5 Ka e kua e tau 455 F.V.N. ma e fenoga ha Nehemia ki Ierusalema ke liu ati hake e kaupa he maga? Ko e tau fakamoliaga mai he fakamauaga tala tuai he tau tohi Heleni, Peresia, mo Papelonia ne tuhi ke he 475 F.V.N. ko e tau ne pule ka e nakaila kotofa ia a Aretaseta mo e 474 F.V.N. ko e tau fakamua ne fakapatuiki ai a ia.a Ati hoko atu ke he tau ke 20 aki hana he 455 F.V.N. Ne fakakite e Nehemia 2:1-8 ko e vaha tau tupu he tau ia, he mahina Nisana faka-Iutaia, ko Nehemia, ko e tagata taute uaina he patuiki, ne moua mai he patuiki e fakaataaga ke liu fakafou mo e liu ati hake a Ierusalema, tau kaupa, mo e tau pahala i ai. Ne talahau he perofetaaga ha Tanielu ko e 69 e fahitapu he tau tau, po ke 483 e tau, ne kamata ke “hoko atu e poaki kia liu taute mo e ati hake a Ierusalema, ke hoko atu ke he Mesia ko e Iki”—ko e perofetaaga ne fakamoli fakamahino he fakauku ha Iesu he 29 V.N., ko e aho ne felauaki mo e fakamauaga tala tuai he Tohi Tapu mo e he lalolagi.b (Tani. 9:24-27; Luka 3:1-3, 23) Moli ai, ko e tohi ha Nehemia mo Luka kua tatai lahi mo e perofetaaga ha Tanielu he fakakite a Iehova ko e Atua ke eke ko e Punaaga mo e Fakamoliaga he perofetaaga moli! Ko Nehemia mogoia ko e vala moli he tau Tohiaga Tapu omoomoi.
KAKANO NE AOGA AI
16 Ko e mahani Atua fakamoli ha Nehemia kua lata ke omoomoi aki e tau tagata ne ofania e tapuakiaga hako. Ne toka e ia e tuaga mahuiga ke eke mo leveki fakatokolalo ke he tau tagata ha Iehova. Ne fakaheu foki e ia e tau lagomatai tupe ne kua tonuhia ki a ia, mo e fakatikai katoa e ia e velevelekoloa ko e matahele. Ko e tutuli fakamakutu mo e levekiaga he tapuakiaga ha Iehova ko e matagahua ne fakamalolo age e Nehemia ke he motu katoa. (5:14, 15; 13:10-13) Ko Nehemia ko e fakafifitakiaga mitaki lahi ma tautolu he nakai lotokai mo e fakailoilo, ko e tagata gahua malolo, ne tumau ke tututonu he fehagai mo e hagahaga kelea. (4:14, 19, 20; 6:3, 15) Ne ha ha ia ia e matakutaku hako ke he Atua ti fiafia ke atihake hana tau fekafekau katofia he tua. (13:14; 8:9) Ne eketaha a ia ke fakagahua e fakatufono a Iehova, mua atu he matutaki ke he tapuakiaga moli mo e fakaheu e tau fakaohoohoaga motu kehe, tuga e fakamauaga ke he tau tagata pouliuli.—13:8, 23-29.
17 Ne kitia maali ke he tohi katoa kua ha ha ia Nehemia e iloilo mitaki ke he fakatufono a Iehova, mo e fakaaoga fakamitaki ai e ia. Ne fakapuloa e ia e fakamonuina he Atua ha ko e maveheaga ha Iehova ia Teutaronome 30:1-4, he tua katoatoa to lalago fakamoli e Iehova a ia. (Nehe. 1:8, 9) Ne fakatokatoka e ia e tau toloaga loga, mua atu ke fakamahani aki e tau Iutaia ke he tau mena ne tohia tigahau. He totou e laua e Fakatufono, ne fakalotomatala a Nehemia mo Esera ke talahau fakamukamuka e Kupu he Atua ke he tau tagata mo e ke muitua ki ai he fakagahua e tau mena i loto.—8:8, 13-16; 13:1-3.
18 Ko e falanaki katoatoa ha Nehemia ki a Iehova mo e tau liogi fakatokolalo hana kua lata ke fakamalolo a tautolu ke feaki e aga pihia he falanaki ke he liogi ke he Atua. Kia mailoga e puhala ne fakaheke he tau liogi hana e Atua, fakakite e hala he tau tagata hana, mo e liogi ke fakatapu e higoa ha Iehova. (1:4-11; 4:14; 6:14; 13:14, 29, 31) Ko e leveki fakamakutu nei ko e omoiaga he malolo ke he tau tagata he Atua, kua fakakite ai he mautali a lautolu ke muitua e takitakiaga pulotu hana mo e fiafia ne moua e lautolu he taute fakalataha mo ia e finagalo he Atua. Ko e fakafifitakiaga omoomoi moli! Pete ia, he nakai ha ha ai e leveki pulotu, ne mafiti lahi e velevelekoloa, matahavala, mo e tiaki taofiaga ke holofa ia lautolu! Kua lata moli ai ke peehi ke he tau leveki oti kana he tau tagata he Atua he vaha nei ke lagalaga, mataala, makutu ke he tau manako he tau matakainaga Kerisiano ha lautolu, mo e ha ha ai e maamaaga mo e malolo he takitaki a lautolu ke he tau puhala he tapuakiaga moli.
19 Ne fakakite e Nehemia e falanaki malolo ke he Kupu he Atua. Ti nakai ni ko e faiaoga makutu a ia he tau Tohiaga Tapu ka e fakaaoga foki e ia a lautolu ke fakatu aki e tau tufaaga fakamagafaoa mo e fekafekauaga he tau ekepoa mo e tau Levi he tau tagata fakafou he Atua. (Nehe. 1:8; 11:1–12:26; Iosua 14:1–21:45) Liga kua fakamalolo lahi e mena nei ke he tau Iutaia tokogahoa. Kua fakamalolo e mauokafua ha lautolu ke he tau maveheaga lalahi ne foaki fakamua hagaao ke he Tega mo e fakafouaga ne mua atu ka hoko mai i lalo he Kautu Hana. Ko e amaamanakiaga ke he fakafouaga he Kautu ne fakaohooho e tau fekafekau he Atua ke tau fakamakamaka ke he tau mena he Kautu mo e ke gahua nakai noa he atihake e tapuakiaga moli he lalolagi katoa.
[Tau Matahui Tala]
a Insight on the Scriptures, Vol. 2, lau 613-16.
b Insight on the Scriptures, Vol. 2, lau 899-901.