Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • w98 4/1 lau 21-26
  • Ko e Tohi ma e Tau Tagata Oti

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Ko e Tohi ma e Tau Tagata Oti
  • Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1998
  • Tau Vala Mataulu
  • Tau Tohi Pihia Foki
  • Ko e Tohi kua Mua Atu e Tufatufa he Lalolagi
  • Ko e Fakamauaga Kehe Ue Atu he Fakahaoaga
  • Ke he Tau Vagahau kua Fakaaoga he Tau Tagata
  • Lata Tonu he Falanaki ki Ai
  • Puhala ne Moua e Tautolu e Tohi Tapu
    Ala!—2007
  • Tumau Tukulagi e Kupu he Atua
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1997
  • Tohi Tapu—Ko e Ha ne Loga Ai?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova (Fonua)—2017
  • Iehova ko e Atua he Matutakiaga
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2015
Kitia Foki
Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1998
w98 4/1 lau 21-26

Ko e Tohi ma e Tau Tagata Oti

“Nakai fakamailoga tagata e Atua. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.”​—GAHUA 10:34, 35.

1. Tali fefe he taha tagata fakaako he magaaho ne huhu atu ki a ia ko e heigoa e manatu hana hagaao ke he Tohi Tapu, ti ko e heigoa ne fifili a ia ke taute?

KO E porofesa haia i kaina he afiafi Tapu, nakai amanaki ai ke he tagata ahiahi. Ka e he magaaho ne fina atu e matakainaga fifine Kerisiano ha tautolu ke he gutuhala hana, ne fanogonogo a ia. Ne tutala a ia ke he kiva mo e vaha i mua he lalolagi​—ko e tau tala ne fiafia a ia ki ai. Pete ia, he mogo ne fakaaoga e ia e Tohi Tapu ke he fakatutalaaga, ne tuga e fakauaua a ia. Ti huhu atu e matakainaga fifine ko e heigoa e manatu hana ke he Tohi Tapu.

“Ko e tohi mitaki ne tohi ai he falu tagata tane lotomatala,” he tali e ia, “ka e nakai eke e Tohi Tapu mo mena ke manamanatu lahi ki ai.”

“Kua totou nakai e koe e Tohi Tapu?” he huhu e ia.

He ofo ai, ne talahau he porofesa nakai la totou ia.

Ti huhu mogoia a ia: “Maeke fefe a koe ke talahau e manatu malolo hau hagaao ke he tohi ne nakai la totou ia e koe?”

Kua moli e talahauaga he matakainaga fifine ha tautolu. Ne fifili e porofesa ke kumikumi e Tohi Tapu ti talahau e manatu hagaao ki ai.

2, 3. Ko e ha ne nakai iloa ai he tau tagata tokologa e Tohi Tapu, mo e ko e heigoa e paleko kua fehagai mai mo tautolu?

2 Nakai ko e porofesa ni ne manatu pihia. Tokologa e tau tagata ne manamanatu malolo hagaao ke he Tohi Tapu pete ni e nakai la totou e lautolu. Liga fai Tohi Tapu a lautolu. Liga talahau e lautolu e uho he fakaakoaga po ke fakamauaga tuai i ai. Ka e ke he tokologa, ko e tohi nakai totou. ‘Nakai fai magaaho au ke totou e Tohi Tapu,’ he talahau he falu. Kua manamanatu e falu, ‘Maeke fefe e tohi tuai ke aoga ke he moui haku?’ Kua fakatoka mai he tau manatu pihia e paleko moli ki a tautolu. Kua mauokafua e talitonu he Tau Fakamoli a Iehova ko e Tohi Tapu kua “mai he Agaga he Atua ia, kua aoga ni ke fakaako ai.” (2 Timoteo 3:16, 17) Ti, fakaohooho age fefe e tautolu ke he tau tagata pete ni e tupumaiaga he lanu tagata, fakamotu, po ke fakamatakau ha lautolu, kua lata ia lautolu ke kumikumi e Tohi Tapu?

3 Kia fakatutala la a tautolu ke he falu kakano kua uho lahi ke kumikumi e Tohi Tapu. Ko e fakatutalaaga pihia kua mautauteute a tautolu ke fakamaama ki a lautolu kua feleveia mo tautolu he fekafekauaga, liga ke fakaohooho a lautolu kua lata ia lautolu ke manamanatu ke he mena kua talahau he Tohi Tapu. He magaaho taha, ko e liu fakamanatu nei kua lata ke fakamalolo e tua ha tautolu ko e Tohi Tapu, kua moli ni, kua talahau ai​—“ko e Kupu he Atua.”​—Heperu 4:12.

Ko e Tohi kua Mua Atu e Tufatufa he Lalolagi

4. Ko e ha ne talahau ai ko e Tohi Tapu ko e tohi kua lahi e tufatufa ke he lalolagi?

4 Fakamua, kua lata ke fai manamanatuaga ke he Tohi Tapu ha ko e tohi kua mamao mo e laulahi e tufatufa mo e lahi e fakaliliu he fakamauaga tuai he tau tagata. Molea e 500 e tau tau i tuai, ko e liliuaga fakamua ne lomi mai he lomi tohi uta fano ne moua mai he matini lomi ha Johannes Gutenberg. Tali mai ai, ne fuafua tuai ke fa e piliona he tau Tohi Tapu, katoa po ke vala, ne kua lomi ai. Mai he 1996 ko e Tohi Tapu katoa po ke vala i ai ne kua liliu ke he 2,167 he tau vagahau mo e tau vagahau fakamotu.a Molea e 90 e pasene kua maeke he tau magafaoa ke fakaaoga ai e Tohi Tapu ke he vagahau ni ha lautolu. Nakai fai tohi​—fakalotu po ke ha mena​—ke fakatatai ki ai!

5. Kua lata he ha a tautolu ke amanaki ke he Tohi Tapu ke hokotia atu ke he tau tagata he lalolagi katoa?

5 Nakai ni fakamoli ke he tau numera hokoia e Tohi Tapu ko e Kupu he Atua. Pete ia, kua lata ia tautolu ke amanaki moli ke he fakamauaga tohia ne omoomoi he Atua ke hoko ke he tau tagata he lalolagi oti. Mole ia, kua talahau ni he Tohi Tapu ki a tautolu “kua nakai fakamailoga tagata e Atua. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.” (Gahua 10:34, 35) Nakai tatai ai ke he falu tohi, kua hokotia e Tohi Tapu ke he tau fahi atu he tau motu mo e kua fakamalolo e tuaga fakamagafaoa mo e tau lanu. Ko e Tohi Tapu moli e tohi ma e tau tagata oti!

Ko e Fakamauaga Kehe Ue Atu he Fakahaoaga

6, 7. Ko e ha kua nakai ofo ai kua nakai fai he tau tohiaga fakamua he Tohi Tapu kua toe, ti ko e heigoa e huhu kua tupu mai he mena nei?

6 Ha ha ai foki e taha kakano kua lata e Tohi Tapu ke kumikumi. Kua hao mai he tau mena tutupu pauaki mo e tau mena fakalavelave he tagata. Ko e fakamauaga he puhala ne fakahao aki pete ni e tau totokoaga lalahi kua mua atu e kehe ke he tau tohi tuai.

7 Ne fakamau he tau tagata tohi he Tohi Tapu e tau kupu ha lautolu ke he vaitohi he kome (taute mai he akau Aikupito he higoa taha ia) mo e kilimanu (ne taute mai he tau kili he tau manu).b (Iopu 8:11) Ko e tau koloa tohi pihia ne fai matafi pauaki. He fakamaama he tagata fakaako ko Oscar Paret: “Ko e tau puhala tohitohi ua nei kua tatai e malolo ne kua malona ai ha ko e vevela, polopolokau, mo e tau uaga kehekehe. Kua iloa e mautolu e mena tupu he aho kua mukamuka lahi e laupepa, ti pihia mo e kilimanu mao, ke popo he toka noa po ke he toka he poko pahahu.” Ti nakai ofo ai kua nakai fai he tau tohi fakamua kua talahau ke kitia; liga kua leva ni e tanumia he tau tau i tuai. Kaeke ke galo e tau tohi fakamua he tau malaia pauaki, ti hao fefe mogoia e Tohi Tapu?

8. Ke he tau senetenari, fakahao fefe e tau tohi he Tohi Tapu?

8 He mole e tohia e kau fakamua, kua kamata taute ai e tau lagaki tohia lima. Moli ai, ko e lagaki he Fakatufono mo e falu vala he tau Tohiaga Tapu kua eke mo feua i Isaraela i tuai. Ko e ekepoa ko Esera, ke fakatai, kua fakamaama “ko e tohikupu iloilo foki a ia ke he fakatufono a Mose.” (Esera 7:6, 11; fakatatai Salamo 45:1.) Ka ko e tau lagaki ne taute ne moumou foki; magaaho fakamui kua lata ni ke hukui ai he falu lagaki tohia lima. Ko e tauteaga he liu lagaki e tau lagaki nei ne hoko ke he tau senetenari. Ha ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa, ti hiki kia he tau hepe he tau tohikupu e Tohi Tapu? Kua talahau he fakamoliaga lahi nakai!

9. Maeke fefe e fakafifitakiaga he tau Masorete ke fakatai e fakaeneene lahi mo e tonutika he tau tagata lagaki he Tohi Tapu?

9 Nakai ni iloilo e tau tohikupu ka e hokulo foki e fakalilifu ha lautolu ke he tau kupu ne lagaki e lautolu. Ko e kupu Heperu “tohikupu” kua tatai ke he totou mo e fakamau. Ke fakatai e fakaeneene mo e hakotika he tau tagata lagaki, manamanatu ke he tau Masorete, ko e tau tagata lagaki he tau Tohiaga Tapu Heperu ne nonofo he vahaloto he tau senetenari ono mo e hogofulu aki V.N. Hagaao ke he tagata fakaako ko Thomas Hartwell Horne, ne mailoga e lautolu “e tau magaaho kua kitia ai e tau matatohi takitaha he tau matatohi [Heperu] ke he tau Tohiaga Tapu Heperu oti.” Manamanatu e kakano he mena ia! Ke nakai tiaki ai ha matatohi taha, nakai ni totou he tau tagata lagaki fakamoli nei e tau kupu ka e pihia foki e tau matatohi. Ko e katoatoa he totou ai, hagaao ke he tagata fakaako, ne hokotaki e lautolu e fakamauaga ke hoko atu ke he 815,140 e tau matatohi takitaha ke he tau Tohiaga Tapu Heperu! Ko e laliaga fakamakutu pihia kua talahau moli e fuafuaaga tokoluga hakotonu.

10. Ko e heigoa e fakamoliaga omoomoi ko e tau tohi Heperu mo e Heleni ne fakave ki ai e tau liliuaga fou kua fakakite e tonutika he tau kupu he tau tagata tohi fakamua?

10 Moli, ha ha i ai e fakamoliaga fakaohooho ne fakave ki ai e tau tohi Heperu mo e Heleni ke he tau liliuaga fou kua hakotika mua ue atu e tau kupu he tau tagata tohi fakamua. Ko e fakamoliaga kua ha ha ai e tau afe he tau lagaki tohi lima he tau tohi fakamau tuai he Tohi Tapu​—fuafua ai ke 6,000 he tau vala he tau Tohiaga Tapu Heperu mo e 5,000 he tau Tohiaga Tapu Heleni​—ne kua hao ke hoko mai ke he vaha ha tautolu. Ko e kumikumiaga fakatatai fakamitaki he tau tohi fakamau tuai loga kua maeke he tau tagata fakaako ke he tohi ke kitia e tau hepe he tau tagata lagaki mo e fifili e totouaga fakamua. Talahau ai ke he tohi he tau Tohiaga Tapu Heperu, kua talahau ai he tagata fakaako ko William H. Green: “Kua liga nakai taumaleku ke talahau kua nakai fai gahua foki i tuai ne tonutika e fakatokamaiaga.” Ko e mauokafua pihia kua tuku ke he tohi he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano.

11. Ko e maamaaga he 1 Peteru 1:24, 25, ko e ha ne hao ai e Tohi Tapu ke hoko ke he vaha ha tautolu?

11 Ko e mukamuka ha ia ke tanumia e Tohi Tapu ane mai ni nakai fai lagaki tohia lima ke hukui aki e tau lagaki fakamua, mo e fekau uho i ai! Taha ni e kakano ma e fakahaoaga​—ko Iehova e Leveki mo e Puipui he hana Kupu. Ha kua talahau mai ni he Tohi Tapu, ia 1 Peteru 1:24, 25: “Ha ko e mena tuga ne motietie e tau tagata oti kana, ko e fulufuluola oti foki he tau tagata tuga ne fiti he vao ia; kua fifigo e motietie, kua mokulu foki hana fiti; ka ko e kupu he Atua kua tumau ia tukulagi ni.”

Ke he Tau Vagahau kua Fakaaoga he Tau Tagata

12. He lafi ke he tau senetenari he liu lagaki, ko e heigoa falu kamatamata ne fehagai mo e Tohi Tapu?

12 Ko e tau senetenari kua hao ai he liu lagaki kua paleko lahi, ka e fehagai e Tohi Tapu mo e taha fakalavelave​—ko e fakaliliu ke he tau vagahau he vaha nei. Kua lata e Tohi Tapu ke fakaaoga ke he vagahau kua maeke he tau tagata ke hokotia ke he tau loto ha lautolu. Pete ia, ko e liliu he Tohi Tapu​—mo e molea e 1,100 he tau veveheaga mo e 31,000 he tau kupu​—nakai ko e gahua mukamuka. Ka e, ke he tau senetenari ko e tau tagata liliu fakamoli ne fehagai fiafia ke he paleko, fehagai ai mo e tau kamatamata loga ke he tau magaaho.

13, 14. (a) Ko e heigoa e paleko ne fehagai mo e tagata liliu Tohi Tapu ko Robert Moffat i Aferika he mataulu he senetenari ke 19 aki? (e) Fefe e aga he tau tagata vagahau Tusuana he magaaho ne moua ai e Evagelia ha Luka ke he vagahau ha lautolu?

13 Manamanatu, ma e fakatai, e puhala ne maeke e Tohi Tapu ke fakaliliu ke he tau vagahau i Aferika. He tau 1800, teitei tasini ni e vagahau ne tohi i Aferika katoa. Totou teau falu vagahau ne fakaaoga kua nakai fai fakatokaaga ke he puhala tohi. Ko e paleko anei kua fehagai e tagata liliu Tohi Tapu ko Robert Moffat. He 1821, he 25 e tau moui, ne fakatu e Moffat e fekafekauaga he vahaloto he tau tagata vagahau Tusuana he fahi toga a Aferika. Ke fakaako e vagahau nakai tohia, ne fio a ia mo e tau tagata. Ne fakauka a Moffat mo e nakai fai lagomatai mai he tau tohi po ke tau tohi fakamaama kupu, ti ko e magaaho fakamui kua makaka a ia he vagahau, ti fakatu e puhala ke tohi aki, mo e fakaako e falu Tusuana ke totou e tohi ia. He 1829, he mole e gahua mo e tau Tusuana ke valu e tau, ne fakaliliu oti e ia e Evagelia ha Luka. Ne pehe a ia fakamui: “Ne iloa e au e tau tagata takitaha kua o mai mamao ke moua he tau lagaki he St. Luke. . . . Ne kitia e au a lautolu ne moua e tau vala he St. Luke, mo e maanu ki ai, tapiki mau ki ai ke he tau fatafata ha lautolu, mo e tagi ha ko e fakaaue, ato pehe au ki a lautolu, ‘To fakakelea e mutolu e tau tohi ha mutolu aki e tau hihina mata.’ ” Ne tala age foki a Moffat ke he tagata tane Aferika ne kitia e tau tagata tokologa ne totou e Evagelia ha Luka mo e huhu ki a lautolu ko e heigoa he tau koloa ha lautolu. “Ko e kupu he Atua,” he tali e lautolu. “Tutala kia?” he huhu he tagata tane. “E,” he tali e lautolu, “na tutala ke he loto.”

14 Ko e tau tagata fakaliliu fakamoli tuga a Moffat ne age fakamua e magaho ke he tau tagata Aferika tokologa ke matutaki ke he tohi. Ka e age he tau tagata liliu ke he tau tagata Aferika e mena fakaalofa kua mua atu e uho​—ko e Tohi Tapu ke he vagahau ha lautolu. Lafi ki ai, ne fakakite e Moffat e higoa faka-Atua ke he tau Tusuana, mo e fakaaoga e ia e higoa ia ke he fakaliliuaga katoa hana.c Ti hagaao e Tusuana ke he Tohi Tapu ko e “gutu ha Iehova.”​—Salamo 83:18.

15. Ko e ha ne tumau ai e Tohi Tapu he vaha nei?

15 Ko e falu he tau tagata liliu he tau vala kehekehe he lalolagi ne fehagai mo e tau kamatamata pihia. Falu ne foaki e tau momoui ha lautolu ke fakaliliu e Tohi Tapu. Manamanatu la ke he mena nei: Ane mai ni tumau e Tohi Tapu ke he faka-Heperu mo e faka-Heleni i tuai, kua liga leva tuai e “mate,” ha ko e tau vagahau ia ne hoko ni ke he magaaho fakamui ti galo ai he tokologa mo e nakai iloa ai ke he tau fahi loga he lalolagi. Ka e, kua moui e Tohi Tapu ha kua, nakai tatai ke he falu tohi, kua maeke ke “vagahau” ke he tau tagata he lalolagi ke he tau vagahau ni ha lautolu. Ti ko e fua, ko e fekau kua tumau ai “kua gahua ai ni i loto ia [lautolu] kua tua.” (1 Tesalonia 2:13) Kua talahau he The Jerusalem Bible e tau kupu nei: “Ko e malolo moui he vahaloto ha mutolu kua talitonu ki ai.”

Lata Tonu he Falanaki ki Ai

16, 17. (a) Ke falanaki ke he Tohi Tapu, ko e heigoa e fakamoliaga kua kitia ai? (e) Talahau taha fakafifitakiaga ke fakatai aki e fakamoli he tagata tohi he Tohi Tapu ko Mose.

16 ‘Maeke moli nakai ke falanaki ke he Tohi Tapu?’ ‘Kua hagaao kia ke he tau tagata ne nonofo ke he tau matakavi kua kitia moli, mo e tau mena ne tutupu moli?’ Kaeke ke falanaki a tautolu ki ai, kua ha ha ai e fakamoliaga ne tohi ai he tau tagata tohia fakamitaki mo e fakamoli. Ta mai he mena nei a tautolu ke he taha kakano ke kumikumi e Tohi Tapu: Ha ha i ai e fakamoliaga mauokafua kua tonutika mo e falanaki ki ai.

17 Ko e tau tagata tohia fakamoli ka fakamau nakai ni e tau mouaaga ka e pihia foki e tau kaumahalaaga, nakai ni ko e tau malolo ka e pihia foki e tau loleloleaga. Ne fakakite he tau tagata tohi Tohi Tapu e fakahauhauaga kua mua ue atu. Manamanatu, ma e fakatai, kua talahau fakatonu a Mose. Ke he taha he tau mena ne talahau fakatonu e ia ko e hana ni a nakai gutu mahifi, ti kua taute he onoonoaga hana a ia ke nakai lata mo takitaki he tau Isaraela (Esoto 4:10); ko e hehe kelea lahi ne nakai fakahoko atu a ia ke he Motu he Maveheaga (Numera 20:9-12; 27:12-14); ko e hola kehe he matakainaga hana, ko Arona, mo e kau atu mo e tau Isaraela totoko he taute e tupua he punua povi (Esoto 32:1-6); ko e totokoaga he mahakitaga hana, ko Miriama, mo e fakahala fakama hana (Numera 12:1-3, 10); ko e taholi magake he nefiu hana ko Natapu mo Avihu (Levitika 10:1, 2); mo e gugu mo e loma tumau he tau tagata ni he Atua. (Esoto 14:11, 12; Numera 14:1-10) Nakai kia fakakite he talahauaga fakatonu moli pihia e kapeletu moli ma e kupu moli? Ha kua fakamakai lahi e tau tagata tohia Tohi Tapu ke talahau e tala nakai mitaki hagaao ke he tau fakahelehele ha lautolu, mo e pihia foki ki a lautolu ni, kua fai kakano mitaki kia mogoia ke falanaki ke he tau tohi ha lautolu?

18. Ko e heigoa kua fakamoli aki e falanaki ke he tau tagata ne tohi e Tohi Tapu?

18 Ko e tataiaga he tau tagata tane ne tohi e Tohi Tapu kua fakamoli e tau tohi ha lautolu ke falanaki ki ai. Kua mailoga mitaki moli kua loto taha e tau tagata tane 40 ne tohi ke he magahala he tau tau 1,600, ti pihia foki ke he tau vala tala ikiiki. Pete ia, ko e tataiaga nei kua nakai fakatoka fakamitaki ke fakaohooho e tau manatu tuaha he fakamoli fakagalogalo. Kehe ai, kua tote e fakatokaaga he loto taha ke he tau matafeiga kehekehe; kua fa kitia maaliali ai e lagotatai.

19. Fakakite fefe he tau talahauaga he Evagelia e tapaki ha Iesu kua tatai ai ke maaliali kua nakai taute pauaki?

19 Ke fakatai, manamanatu ke he mena ne tupu he po ne tapaki a Iesu. Kua fakamau he tau Evagelia toko fa e taha he tau aposetolo ne toto e pelu ti hehele aki e teliga he tagata, ko e fekafekau he ekepoa ne mua. Ko Luka ni, ne talahau ki a tautolu a Iesu ne “piki age ai a ia ke he hana teliga, kua fakamalolo a ia.” (Luka 22:51) Ka e nakai kia ko e mena ia ni ne amanaki a tautolu ke he tagata tohia ne talahaua “ko e ekekafo fakahele”? (Kolose 4:14) Kua talahau he fakamauaga a Ioane ki a tautolu ko e taha mai ia lautolu he tau tutaki ne fakalataha atu, ne nikiti e pelu ko Peteru​—ko e moli kua nakai ofo ko e aga a Peteru ko e ohooho mo e hogohogomanava. (Ioane 18:10; fakatatai Mataio 16:22, 23 mo Ioane 21:7, 8.) Kua talahau foki e Ioane e vala tala nakai aoga lahi: “Ko Maliko e higoa he fekafekau.” Ko e ha ne talahau e Ioane tokotaha e higoa he tagata tane? Ne foaki e fakamaamaaga he fakamoliaga tote he talahauaga a Ioane​—“kua kitia foki [a Ioane ke he] ekepoa ne mua.” Kua iloa lahi foki a ia ke he magafaoa he ekepoa ne mua; ne mahani e tau fekafekau mo ia, ti pihia foki a ia mo lautolu.d (Ioane 18:10, 15, 16) Ti kua pauaki ni ki a Ioane ke talahau e higoa he tagata ne pakia, ka e nakai iloa he falu tagata ne tohi e Evagelia, e tagata tane nei, ne kua eke ai mo tagata kehe. Ko e tataiaga he tau matafeiga oti nei kua mailoga lahi, ka e maaliali e nakai taute pauaki. Ha ha i ai e tau fakafifitakiaga pihia ke he Tohi Tapu katoa.

20. Ko e heigoa kua lata he tau tagata loto fakamoli ke iloa hagaao ke he Tohi Tapu?

20 Ti falanaki nakai a tautolu ke he Tohi Tapu? E pihia! Ko e fakamoliaga he tau tagata tohi he Tohi Tapu mo e tataiaga he Tohi Tapu kua foaki maaliali ai ko e kupu moli. Kua lata e tau tagata loto fakamoli ke iloa kua maeke ia lautolu ke falanaki ke he Tohi Tapu, ha ko e Kupu omoomoi ha ‘Iehova, ko e Atua fakamoli.’ (Salamo 31:5) Ha ha i ai e tau kakano lafi ki luga ko e Tohi Tapu e tohi ma e tau tagata oti, ka fakatutala ki ai e vala tala ka mui mai.

[Tau Matahui Tala]

a Fakave ke he tau numera ne lomi he United Bible Societies.

b He tuku hana ke lagaua aki he fale puipui i Roma, ne ole a Paulo ki a Timoteo ke ta mai e “tau tohi, ka e au atu ni e tau kilimanu.” (2 Timoteo 4:13) Liga kua ole a Paulo ke he vala he tau Tohiaga Tapu Heperu ke maeke ia ia ke ako ai he nofo ke he fale puipui. Ko e talahauaga “ka e au atu ni e tau kilimanu” kua liga fakakite e tau tohi vakai kome mo e putoia ai falu kilimanu.

c He 1838, ne fakakatoatoa e Moffat e liliuaga he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni. He lagomatai he tagata gahua tokoua, ne fakakatoatoa e ia e fakaliliu he tau Tohiaga Tapu Heperu he 1857.

d Ko e mahaniaga a Ioane mo e ekepoa ne mua mo e magafaoa hana kua fakakite mai foki ke he talahauaga fakamui. He talahau he taha fekafekau he ekepoa ne mua a Peteru ko e taha he tau tutaki a Iesu, ne fakamaama e Ioane ko e fekafekau nei ne “magafaoa a ia he tagata ne hio kehe ai e Peteru hana teliga.”​—Ioane 18:26.

Tali Fefe e Koe?

◻ Ko e ha kua amanaki a tautolu ke he Tohi Tapu ko e tohi kua hokotia ke he lalolagi?

◻ Ko e heigoa e fakamoliaga kua puipui moli e Tohi Tapu?

◻ Ko e heigoa e tau kamatamata ne fehagai e lautolu ne fakaliliu e Tohi Tapu?

◻ Ko e heigoa kua fakamoli e tau tohi he Tohi Tapu ke falanaki ki ai?

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa