Hivagofulu e Tau kua Mole ne Kamata Au ke ‘Manatu e Tufuga Homo Ue Atu Haaku’
Ne talahau e Edwin Ridgwell
HE Aho Mafola, ia Novema 11, 1918, ne fakapotopoto fakalutukia e fanau he aoga haaku ke fakamailoga e fakaotiaga he Felakutaki Lahi, ne iloa fakamui ko e Felakutaki I he Lalolagi. Ne lima laia e tau haaku ti nakai maama katoatoa e kakano he magaaho ia. Pete ia, ne iloa e au mai he tau mena ne fakaako he tau matua haaku ki a au hagaao ke he Atua ne nakai manako au ke fai vala he fakamanatuaga ia. Ne liogi au ke he Atua ka e lahi e tupetupe haaku, ti kamata au ke tagi. Ka e nakai fakalataha au ke he fakamanatuaga. Ko e kamata a ia haaku ke ‘manatu e [“Tufuga Homo Ue Atu,” NW] haaku.’—Fakama. 12:1.
Fai mahina to tupu e mena nei he aoga, ne hiki e magafaoa ha mautolu ke nonofo tata ki Glasgow, i Sikotelani. Liga ko e magaaho ia ne fina atu e Matua Taane ke he lauga ne mataulu “Ko e Tau Miliona ne Momoui he Mogonei To Nakai Fakaai ke Mamate.” Ne hiki he mena ia e moui haana. Ne kamata e Matua Taane mo e Matua Fifine ke fakaako e Tohi Tapu ti fa tutala tokoua hagaao ke he Kautu he Atua mo e tau monuina ka moua. Ne fakaaue au ke he Atua tali mai he magaaho ia ne feaki he tau matua haaku au ke fakaalofa ke he Atua mo e ke falanaki au ki a Ia.—Fakatai 22:6.
Kamataaga he Fekafekauaga Mau Haaku
He 15 e tau he moui, ne maeke au ke kamata e fakaakoaga tokoluga, ka e manako mooli au ke gahua ko e fekafekau mau. Ne manatu e Matua Taane kua tote agaia au, ti fai magaaho au ne gahua he ofisa. Pete ia, ne malolō lahi e manako haaku ke fekafekau mau ki a Iehova ti tohi e au e tohi he taha aho ki a J. F. Rutherford, ne leveki e gahua fakamatala he lalolagi katoa he magaaho ia. Ne hūhū au ki a ia hagaao ke he manatu haana ke he tau pulega haaku. Ne liu a Matakainaga Rutherford tohi mai: “Ka lahi a koe ke gahua, kua lahi foki a koe ke taute e fekafekauaga he Iki. . . . Talitonu au to fakamonuina he Iki a koe ka lali fakamakamaka a koe ke fekafekau tua fakamooli ki a Ia.” Ko e tohi ia, he Mati 10, 1928, ne omoomoi lahi ke he magafaoa ha mautolu. Nakai leva, ne gahua e Matua Taane, Matua Fifine, ko e taokete haaku, mo au ko e tau fekafekau mau.
He 1931 he fonoaga i London, ne fakailoa e Matakainaga Rutherford e manako ke fai tagata lagomatai ke folafola e tala mitaki ke he tau motu kehe. Ne talia e au, ti fakalataha mo Andrew Jack, ne kotofa au ki Kaunas, ko e taone he magaaho ia ha Lifuania. Ne 18 e tau moui haaku.
Fakamatala e Fekau he Kautu ke he Falu Motu
Magaaho ia, ko Lifuania ko e matakavi nakai fua loga e fonua, ti he fakamatala ke he tau maaga tua kua nakai mukamuka. Kua uka ke moua e tau mena nonofo, ti ko e falu fale to nakai nimo e maua. Tuga anei, taha e pō ne aala a maua mo Andrew ha kua nakai hagahaga mitaki. He tugi e maua e molī oela, ne kitia e maua kua kaputia e mohega he tau moko loga. Ne gagau a maua mai he ulu ke he tau hui! Ke he tau pogipogi oti ke he taha e faahi tapu, ne fano au ke he vailele ne tata mai, ti tu au i loto he vai makalili ne hoko hake ke he kakia haaku, ke fakatotoka e mamahi. Pete ia, ne fakamalolō a maua ke matutaki e fekafekauaga. Nakai leva, ne moua e maua e fale mitaki ke nonofo ai he magaaho ne feleveia a maua mo e hoa fuata ne talia e kupu mooli he Tohi Tapu. Ne uta e laua a maua ke he kaina tote ha laua, ka e meā. Ne fiafia a maua ke momohe he foloa, ti ko e mitaki ha ia!
He magaaho ia ne pule e tau patele he Katolika Roma mo e Ofotoko Rusia ki Lifuania. Ko e tau tagata mautū ni ne fahia ke fakatau e Tohi Tapu. Ko e matapatu foliaga ha maua ke loga e matakavi ke fakamatala ki ai ka maeke, mo e toka foki e maua ke loga e tau tohi faka-Tohi Tapu mo lautolu ne fiafia. Fakamua, ne kumi e maua e fale ke nonofo ai he taone. Mole ia, ne fakamatala fakailoilo a maua ke he tau faahi mamao i tua, ti fakamatala fakaaveave mogoia a maua ke he taone ia. Puhala ia, kua maeke ia maua ke oti e gahua ato fakatupu lekua e tau patele he matakavi ki a maua.
Ne Tupu e Miha ti Iloa Lahi he Tau Tagata e Fekau
He 1934, ne kotofa a Andrew ke gahua he la ofisa i Kaunas, ti eke a John Sempey mo hoa haaku. Ha ha ia maua falu mena tutupu ofoofogia. Ne aahi atu au he taha aho ke he ofisa he loea he taone tote. Ne ita e tagata taane ia, ti aaki mai e fana kū he toloa, ti fekau au ke fano kehe. Ne liogi fakatekiteki au ti manatu e fakatonuaga he Tohi Tapu: “Ko e tali totonu ke liliu kehe ai e ita.” (Fakatai 15:1) Ti pehē au, “Ne hau au ko e kapitiga mo e fekau he tala mitaki, ti fakaaue atu au ki a koe he fakauka.” Ne utakehe e matalima he tagata he tuafi (trigger) he fana haana, ti fano hala tua au ki fafo he ofisa haana.
He liu au feleveia mo John, ne tala mai a ia ki a au ne fai lekua foki ne tupu ki a ia. Ne uta a ia ke he fale leoleo ha kua tukupau a ia he kaiha e tupe lahi mahaki mai he fifine ne feleveia mo ia. He fale leoleo, ne akiaki e tau mena tui ha John ke tivi. Mooli, ne nakai toka ia ia e tupe. Ne moua e lautolu e tagata mooli ne kaiha he magaaho fakamui.
Ne fakatupu he tau mena ua nei e miha he taone milino ia, ti iloa lahi ai he tau tagata e fekau ha maua!
Tau Matagahua Taute Fakagalogalo
Ko e kotofaaga hagahaga kelea ke uta e tau tohi faka-Tohi Tapu ke he motu tata mai ko Latevia ne pā e gahua fakamatala ha mautolu. Kavi lagataha he mahina, ne fenoga atu a maua he tuleni he pō ki Latevia. Falu magaaho, he mole e toka hifo e tau tohi, ne fenoga atu a maua ki Esetonia ke tamai falu tohi, ne toka hifo e maua i Latevia he liliu a maua.
He taha magaaho, ne fai iloaaga e tagata gahua he fale fakahū (custom) hagaao ke he matagahua ha maua ti fekau e ia a maua ke o mai ki fafo he tuleni ti ta atu e tau tohi ke he takitaki gahua haana. Ne liogi a John mo au ki a Iehova ke lagomatai a maua. Ofo ai, ne nakai tala age he tagata gahua ke he takitaki haana e tau mena ne ha ha ia maua, ka e pehē ni, “Kua fai mena e tau tagata nei ke moua e fakaatāaga.” Ne “moua e fakaatāaga” haaku ke he mena ne fakamaama ko e tau tohi ka lagomatai e tau tagata he tau aoga mo e tau koliti ke maama e kakano he tau mena ne tutupu he lalolagi ha tautolu ne lekua lahi. Ne alo mai e tagata gahua he custom ki a maua ke o, ti hoko e tau koloa ha maua he uta.
He kelea fakahaga e tuaga fakapolitika he tau Faahi Kaufakalataha a Palatiki (Baltic States), ne tolomaki e totoko he tau tagata ke he Tau Fakamoli, ti pā foki e gahua fakamatala ha mautolu i Lifuania. Ne liti taganiu a Andrew mo John, mo e kua tata mai e Felakutaki II he Lalolagi, ti fakailoa ke he tau tagata Peritania oti ke o kehe. Ne fano foki au mo e momoko lahi.
Tau Kotofaaga mo e Tau Monuina i Ailani Tokelau
He magaaho ia ne fitā e hiki e tau matua haaku ki Ailani Tokelau, ti fakalataha atu au ki a laua he 1937. Kua pā foki e tau tohi ha tautolu i Ailani Tokelau ha ko e tau mena fakatupetupe he vahā felakutaki, ka e matutaki a mautolu ke fakamatala he magahala he felakutaki. He mole e Felakutaki II he Lalolagi, ne liu fakaatā e gahua ha mautolu ti nakai taofi he fakatufono. Ko Harold King, ko e paionia mauokafua ne gahua misionare he magaaho fakamui i Saina, ne matamua ke fakatokatoka e tau lauga ke he tau tagata, he malē. “He Aho Faiumu nei,” ne talahau e ia, “to taute e au e lauga fakamua he malē.” Ne ono mai a ia ki a au ti pehē, “To taute e koe e lauga he Aho Faiumu he tapu ka hau.” Ne ofo lahi au.
Ne manatu maaliali e au e lauga fakamua haaku. Ne totou teau e tau tagata ne fakalataha mai. Ne lauga au he tu i luga he puha ti vagahau noa mo e nakai lagomatai he ha koloa fakataogo leo. He oti e lauga, ne hau e tagata taane ki a au, fakaalofa e lima haaku, ti talahau e higoa haana ko Bill Smith. Ne talahau kua mailoga e ia e tau tagata tokologa ti tu a ia ke kitia ko e heigoa e mena ne tupu. Ko e matua taane haaku ne matutaki fakamua mo Bill ka e mamutu e matutakiaga mo ia he magaaho ne hiki e Matua Taane mo e matua fifine tutaki mai haaku ki Dublin ke paionia i ai. Ne kamata a maua ke fakaako Tohi Tapu. Fai magaaho, ne toko hiva e tagata he magafaoa ha Bill ne eke mo tau fekafekau a Iehova.
Fakamui, ne fakamatala au ke he tau fale lalahi he tau faahi tua ha Belfast, matakavi ne feleveia au mo e fifine Rusia ne nofo fakamua i Lifuania. He fakakite e au ki a ia e falu tohi, ne tuhi a ia ke he taha tohi ti pehē: “Kua moua tei e au e pepa na. Ne mai he agikolo haaku ko e porofesa he univesitī i Kaunas.” Ne fakakite mai he fifine e tohi Creation, he vagahau Polani. Kua puke a loto he tau tohitohi. Ne ofo a ia he iloa ko au e tagata ne age fakamua e tohi ke he agikolo haana he magaaho ne feleveia a maua i Kaunas!—Fakama. 11:1.
He logona e John Sempey kua fano fai au ki Ailani Tokelau, ne ole a ia ki a au ke aahi e mahakitaga tote haana, ko Nellie, ha kua fakakite e ia e fiafia ke he kupu mooli he Tohi Tapu. Ne taute e au mo e mahakitaga haaku ko Connie e fakaako Tohi Tapu mo ia. Ne mafiti e holo ki mua ha Nellie ti tukulele e moui haana ki a Iehova. Fai magaaho, ne fakamahani a maua ti mau.
Ne 56 e tau he katoa ne gahua a maua mo Nellie he fekafekauaga a Iehova ti fiafia lahi he lagomatai ke molea e toko teau e tagata ke iloa e kupu mooli he Tohi Tapu. Ne amaamanaki a maua ke momoui tokoua ke mole a Amaketo ti hohoko ke he lalolagi foou ha Iehova, ka kua uta he fī kelea he mate a ia he 1998. Ne fakamamahi lahi e mena ia—ko e taha he tau kamatamata ne mua atu he moui haaku.
Liu ke he Tau Faahi Kaufakalataha a Palatiki
Kavi ke he taha e tau he mate a Nellie, ne moua e au e monuina homo ue atu. Ne uiina au ke fina atu ke he la ofisa ha Tallinn, i Esetonia. Ne fakamaama he tohi he tau matakainaga taane i Esetonia: “Mai he tau matakainaga toko hogofulu ne kotofa ke he tau Baltic States he matahiku he atu tau 1920 mo e kamataaga he atu tau 1930, ko koe ni ne moui agaia.” Ne talahau foki kua tauteute e la he matohiaga he gahua i Esetonia, Latevia, mo Lifuania, ti ole mai: “Maeke nakai a koe ke hau?”
Ko e kotofaaga lilifu ha ia ke liu talahau e tau mena ne tutupu ki a au mo e tau hoa haaku he tau tau fakamua atu ia! I Latevia, ne maeke ia au ke fakakite ke he tau matakainaga e fale fakamua ne fakaaoga he la ofisa mo e poko he tua fale ne fufū e mautolu e tau tohi, ti nakai moua he tau leoleo. I Lifuania, ne uta au ke he taone tote ne higoa ko Šiauliai, ne gahua paionia ai au. He potopotoaga ia, ne pehē e matakainaga taane ki a au: “Loga e tau kua mole ne fakatau he matua fifine haaku mo au e fale he taone. He fakameā e maua e tau veve he poko tote he alo fale, ne moua e au e tau tohi The Divine Plan of the Ages mo e The Harp of God. He totou ai e au, ne mailoga e au kua moua tuai e au e kupu mooli. Liga ko koe fakalata ne toka e tau tohi he fale ia he loga e tau tau kua mole!”
Ne fano foki au ke he toloaga he takaiaga he taone ne paionia fakamua ai au. Ne fano au ke he toloaga i ai he 65 e tau tau fakamua atu. He magaaho ia, ne 35 ne fakalataha mai. Ka ko e fiafia lahi ha ia ke kitia kua molea 1,500 ne ha ha he toloaga! Kua fakamonuina mooli e Iehova e gahua!
‘Ne Nakai Tiaki e Iehova Au’
Nakai la leva ia ne moua e au e monuina ofoofogia lahi he magaaho ne talia he matakainaga fifine Kerisiano fulufuluola ne higoa ko Bee ke eke mo hoana haaku. Ne mau a maua ia Novema 2006.
Kua maeke au ke fakamafana ke he ha fuata ne manamanatu ko e heigoa la ka taute aki e moui haana, kua lahi e pulotu he omaoma ke he tau kupu ne omoomoi: ‘Manatu e Tufuga Homo Ue Atu haau he vahā fuata.’ Maeke au mogonei ke olioli, tuga e salamo he Tohi Tapu: “Ko e Atua na e, kua fakaako e koe au tali mai he vaha tote; kua hoko mai foki ke he vaha nai kua fakakite gaia au hāu a tau mana [po ke, tau gahua homo ue atu]. Ko e Atua na e, aua neke tiaki e koe au ka fuakau au mo e uluhina; ato fakakite e au hāu a lima ke he hau nai, mo e hāu a malolo kia lautolu oti kana a mui.”—Sala. 71:17, 18.
[Mepe he lau 25]
(Ma e puhala katoa ne tohi aki, kikite e tohi)
Ko e kotofaaga hagahaga kelea ke uta e tau tohi ki Latevia
ESETONIA
TALLINN
Ava i Riga
LATEVIA
RIGA
LIFUANIA
VILNIUS
Kaunas
[Fakatino he lau 26]
Kamata au ke fekafekau ko e tagata foafoa (paionia) i Sikotelani he 15 e tau he moui
[Fakatino he lau 26]
Mo Nellie he fakamauaga ha maua, he 1942