Het hoofd bieden aan hartkwalen

MAAR al te vaak horen wij dat familieleden, vrienden of bekenden een hartaanval hebben gehad. Alleen al in de Verenigde Staten sterven jaarlijks zo’n 650.000 mensen aan een hartaanval, een gemiddelde van meer dan één per minuut. Ongeveer 350.000 mensen sterven voordat zij een ziekenhuis bereiken. Maar ook in andere landen worden mensen hierdoor getroffen. Bijna de helft van alle mannen in de westerse wereld, alsook een groot aantal vrouwen, sterft aan die ene aandoening — een hartaanval!

Het beangstigende is vooral dat zoveel slachtoffers jong zijn — dertigers, veertigers, vijftigers. Vaak is hun hart in wezen gezond. Waarom sterven zij? Waar ligt het probleem?

De oorzaak van het probleem

De oorzaak van het probleem ligt in een gebrek aan bloedtoevoer naar de hartspier. ’Maar hoe kan dat nu?’ vraagt u misschien. ’Baadt het hart niet letterlijk in het bloed? Gaan er niet dagelijks tonnen bloed door het hart?’

Dat is waar. Om derhalve de aard van het probleem te begrijpen, moeten wij iets weten over de manier waarop het hart werkt. Het is een holle spier, met vier ruimten, de rechterboezem en rechterkamer, en de linkerboezem en linkerkamer. Zuurstofrijk bloed uit de longen stroomt naar de linkerboezem, terwijl de rechterboezem zich vult met bloed dat uit het lichaam koolzuur meevoert. Door samentrekking van de boezems wordt het bloed langs kleppen de kamers in gestuwd. Daarna vindt de belangrijkste pompwerking van het hart plaats. De kamers trekken zich krachtig samen waarbij ze gelijktijdig het zuurstofrijke bloed door de aorta naar de verschillende delen van het lichaam en het zuurstofarme bloed door de longslagader naar de longen sturen.

Terwijl het bloed zich door deze ruimten beweegt, trekt de hartspier zelf geen voordeel van deze levenonderhoudende vloeistof. Het kan vergeleken worden met een tankauto. Deze auto rijdt niet op de benzine die hij naar een klant brengt. In plaats daarvan loopt hij op de brandstof die hij tankt als hij bij benzinestations stopt. Deze brandstof wordt door de benzineleiding naar de motor van de tankauto gevoerd.

Evenzo is het niet het bloed dat door zijn boezems en kamers stroomt, dat het hart van voeding voorziet. Neen; in plaats daarvan is het het bloed dat uit het hart gepompt en langs een andere weg weer teruggezonden wordt, dat het hart voedt. De sleutel tot het probleem van hartaanvallen ligt in deze ’brandstofleidingen’ of bloedbanen naar het hart.

Het bloed dat het hart verlaat, wordt in de grote lichaamsader, de aorta, gepompt. Maar bijna onmiddellijk wordt veel van dit bloed door de twee kransslagaders naar het hart gestuurd. Op deze wijze worden zuurstof en chemische voedingsstoffen naar alle delen van deze belangrijkste spier van het lichaam vervoerd. Wat gebeurt er evenwel als de bloedstroom door de kransslagaders wordt onderbroken?

Verstopping van de kransslagaders

Dit laat zich illustreren met wat er gebeurt wanneer zich aan de binnenzijde van een waterleidingbuis een grote hoeveelheid roest vormt. Wanneer u water door die leiding pompt, is de stroom beperkt. Dus wat gebeurt er als er in een korte tijdsperiode een grote hoeveelheid water nodig is? De pomp die het water erdoor moet persen, zal onder de extra belasting misschien slecht gaan functioneren en defect raken.

Dit geeft u een idee van wat er tegenwoordig in het hart van miljoenen personen aan de gang is. De kransslagaders worden nauwer door de vorming van vetachtige afzettingen. Deze ziekte wordt atherosclerose genoemd. Wat gebeurt er nu wanneer het hart meer bloed nodig heeft om aan de een of andere lichamelijke of emotionele noodsituatie het hoofd te kunnen bieden?

Zelfs wanneer een klein gedeelte van het hart tijdelijk gebrek heeft aan bloed kan op de een of andere wijze het schema van de elektrische activiteit verstoord worden, waardoor het ritme van de hart slag in de war wordt gebracht. Het hart gaat dan over tot het zogenaamde kamerfibrilleren — een ongewone en ernstige complicatie waarbij het hart zich ongecoördineerd en ondoeltreffend samentrekt en door het ontbreken van een aandrijvende kracht blijft stilstaan. De dood volgt binnen enkele minuten tenzij de juiste pompwerking wordt hersteld.

Insgelijks worden hartaanvallen vaak bespoedigd door een bloedprop, of thrombus, in een kransslagader. Atherosclerose veroorzaakt geen gelijkmatige vernauwing van de vaten. Veeleer treden hier en daar ophopingen van neerslag in de bloedvaten op, terwijl de doorsnee van de rest van het vat normaal kan zijn. De prop ontstaat dus in vernauwde delen van een vat, waardoor de bloedstroom naar een gedeelte van de hartspier wordt geblokkeerd. Dit blokkeren van een bloedvat van het hart wordt een coronair-trombose genoemd, of een coronaire occlusie. Het gevolg van de afsluiting wordt een myocardinfarcta, een hartinfarct genoemd.

Waaraan kunt u zien dat een persoon een hartaanval heeft gekregen?

Symptomen

Veel hartaanvallen zijn moeilijk te herkennen. Hartspecialisten schatten zelfs dat misschien wel 20 percent van de eerste aanvallen zich voordoet zonder dat de slachtoffers zich er ook maar enigszins van bewust zijn. Dit is mogelijk het geval omdat een bloedvat in het hart geleidelijk over een periode van weken of maanden wordt afgesloten in plaats van plotseling.

En ook worden de symptomen misschien eenvoudig niet herkend als een hartaanval. Mogelijk worden zij foutievelijk aangezien voor bijvoorbeeld een ernstige stoornis van de spijsvertering. Ook kan iemand gaan braken, zich vermoeid voelen en een asgrauwe kleur krijgen. Andere mogelijke aanwijzingen zijn zweten en kortademigheid. Het meest algemene symptoom van een hartaanval is echter een onbehaaglijke spanning, een beklemmende of drukkende pijn middenvoor in de borst. Of het kan een werkelijk vernietigende pijn in de borst zijn, wat bijna zeker wijst op een hartaanval.

In veel gevallen leiden personen na een hartaanval nog lang een normaal en actief leven, misschien zonder ooit te beseffen dat zij een aanval hadden. Aan de andere kant kan slechts een lichte aanval die het hart nauwelijks beschadigt, aanzetten tot kamerfibrilleren, waardoor het slachtoffer het bewustzijn verliest en binnen enkele minuten sterft. Maar u zou het slachtoffer kunnen redden als u weet hoe u moet handelen.

Slachtoffers van hartaanvallen redden

Veel personen van wie het hart soms wel ongeveer vijf minuten heeft stilgestaan, zijn nu lichamelijk gezond en kunnen weer alles wat zij voor hun hartaanval deden. Snel handelen van de zijde van personen die aanwezig waren, redde hen. Zij wisten wat zij moesten doen. Zou u het weten? Zou u een leven kunnen redden?

Het is niet zo moeilijk als u misschien denkt. In sommige plaatsen kan iedereen zich laten onderwijzen in een zeer doeltreffende techniek van reanimatie — het weer opwekken der levensgeesten — waarbij uitwendige hartmassage gecombineerd wordt met kunstmatige ademhaling. Indien u in de gelegenheid bent, zou het goed zijn een opleiding in deze techniek te volgen. Door echter zorgvuldig de hier verschafte aanwijzingen te beschouwen, bent u misschien in staat het leven te redden van iemand die een hartaanval heeft gekregen — misschien van iemand die u innig liefhebt.

Als u iemand ineengezakt vindt, zijn er bepaalde stappen die u eerst moet doen voordat u reanimatie gaat toepassen. Maar u moet snel handelen, omdat een bewusteloze slechts vier tot zes minuten kan leven zonder te ademen.

Ten eerste moet u vaststellen of de persoon werkelijk bewusteloos is. Het zou pijnlijk kunnen zijn reanimatie te gaan toepassen op iemand die gewoon slaapt. Schud derhalve voorzichtig de schouder van de persoon heen en weer en vraag: „Bent u in orde?” Indien hij niet antwoordt, moet u nagaan of hij ademt, daar hij misschien slechts flauwgevallen is. Doe dit door uw oor dicht bij zijn mond te brengen, met uw gezicht naar zijn borst gekeerd. Ademt hij, dan zult u zijn adem in uw oor kunnen voelen, en misschien zijn borst zien bewegen.

Zijn er geen aanwijzingen dat hij ademt, dan is het noodzakelijk zijn ademhalingswegen vrij te maken. Soms zakt de tong van een bewusteloos persoon achter in zijn keel, waardoor deze belangrijke luchtweg naar de longen wordt afgesneden. Misschien is het vrijmaken van de luchtweg naar de longen alles wat nodig is om de ademhaling te herstellen, en dit is gewoonlijk niet moeilijk.

Til, terwijl de bewusteloze op zijn rug ligt, met één hand zijn nek voorzichtig op. Dit zal ervoor zorgen dat het hoofd achterover zakt, waardoor de hals wordt uitgerekt. Plaats uw andere hand op zijn voorhoofd en buig zijn hoofd helemaal achterover totdat het niet verder gaat. Het zal u misschien verbazen hoe ver het hoofd achteroverstaat bij een volledig uitgerekte hals. Als u dit gedaan hebt, zal de kin bijna recht naar boven wijzen, terwijl de kruin op de grond rust. In deze houding worden de onderkaak en de tong naar voren getrokken en wordt de luchtweg door de keel vrijgemaakt.

Als deze snelle vrijmaking van de luchtweg de ademhaling niet herstelt, begin dan onmiddellijk met het toepassen van kunstmatige ademhaling. Knijp met de hand die op het voorhoofd van het slachtoffer ligt, diens neus dicht, terwijl u tegelijkertijd de muis van uw hand gebruikt als hulp om het hoofd achterover te houden. Blijf met uw andere hand de nek van het slachtoffer (of zijn kin) ondersteunen. Open dan uw mond wijd, plaats hem rechtstreeks op de mond van het slachtoffer en blaas snel achter elkaar viermaal uw adem volledig uit. U zult zijn borst zien omhoogkomen, als zijn longen uitzetten.

Controleer vervolgens snel de polsslag van het slachtoffer, om te weten of zijn hart slaat. De beste plaats om de polsslag te voelen is bij de halsslagader. Neem om die te vinden uw hand onder de nek vandaan en voel met uw wijs- en middelvinger in de groeve naast het strottehoofd. Als er geen polsslag is, staat het hart stil en moet u behalve voor kunstmatige ademhaling ook voor kunstmatige bloedcirculatie zorgen, om het slachtoffer te redden.

Een kunstmatige circulatie van het bloed wordt bereikt door uitwendige hartmassage. Dit is een betrekkelijk eenvoudige techniek die erin bestaat de borstkas in te drukken. Dit indrukken perst in feite bloed uit het hart. Dit zet vaak het hart ertoe aan weer zelf te gaan slaan. Maar natuurlijk moet ook de zuurstofvoorziening blijven doorgaan, daar het rondstromende bloed nutteloos is als het geen zuurstof uit de longen kan opnemen.

Hetgeen de hulpverlener dus moet doen, is beide levensbelangrijke functies blijven verzorgen; voor het slachtoffer ademen en terzelfder tijd zijn hart ritmisch leeg persen om zijn bloed rond te pompen. Zelfs als het hart er niet toe overgaat zelf weer te slaan, kan het slachtoffer misschien gered worden als u reanimatie kunt blijven toepassen tot er medische hulp arriveert. Er zijn gevallen geweest waarbij de ademhaling en het pompen van het bloed urenlang kunstmatig werden uitgevoerd voordat het eigen organisme van het slachtoffer ertoe aangezet kon worden deze taken over te nemen.

Preventieve zorg

Wat kunnen wij verder nog doen, behalve ervoor te zorgen dat wij weten hoe wij slachtoffers van een hartaanval moeten helpen? Kan het afzetten van ophopingen in de slagaders — de belangrijkste oorzaak van hartinfarcten — worden vermeden, of ten minste vertraagd?

Men is het er algemeen over eens dat cholesterol en vetten (glyceriden) op de een of andere manier betrokken zijn bij de afzetting van deze ophopingen. Het is dus zinvol om op onze voeding te letten en zwaarlijvigheid te vermijden, daar zichtbaar vet waarschijnlijk betekent dat zich in ons lichaam vetophopingen ontwikkelen in slagaders die daardoor gevaarlijk vernauwd worden. Het kan ook raadzaam zijn weinig of geen voedsel te eten dat in dierlijk vet is gebakken. Eet tegelijkertijd een royale hoeveelheid waardevolle voedingsstoffen bevattende groente, vruchten, meloenen en granen.

De hedendaagse jachtige spanningen veroorzakende manier van leven schijnt eveneens een factor te zijn die de vorming van vetophopingen in de slagaders verergert. Daar degenen die zich te lang achtereen inspannen om te veel in een te korte tijd tot stand te brengen, een groot risico lopen een hartaanval te krijgen, zult u dit voortdurende gevoel door de klok opgejaagd te worden, willen vermijden.

Het krijgen van voldoende lichaamsbeweging is ook een belangrijke manier om de mogelijke rampzalige gevolgen van vetophopingen in onze slagaderen ongedaan te maken. Ja, Dr. Wilhelm Raab zegt als leider van het Cardiovasculair Onderzoek aan de Universiteit van Vermont: „Gebrek aan beweging is de belangrijkste oorzaak van coronaire hartkwalen.” Waarom is dat zo?

Zoals wij weten is het hart een spier, en spieren worden zwak wanneer ze niet voldoende worden geoefend. Feitelijk wordt onze gehele bloedsomloop nadelig beïnvloed. De slagaders, die onze spieren van bloed voorzien, worden nauwer, en veel kleine bloedvaten verdwijnen zelfs. Regelmatige oefening daarentegen zorgt ervoor dat onze slagaderen wijder worden, zodat ze meer bloed kunnen overbrengen. Bovendien openen zich in het spierweefsel meer bloedvaten, waardoor er in nieuwe wegen wordt voorzien voor de aanvoer van meer zuurstof, aldus de mogelijkheid van een hartinfarct verkleinend.

Regelmatige lichaamsbeweging versterkt ook de pompwerking van ons hart. Het resultaat is dat er minder slagen nodig zijn om dezelfde hoeveelheid arbeid te verrichten. Een hart in goede conditie hoeft zich dus in een noodsituatie niet zo in te spannen als een ongetraind hart. Maak derhalve ter bescherming van uw hart lichaamsbeweging tot een geregelde gewoonte. Zo zei een dokter: „Energiek wandelen zou, als het vanaf de jeugd gedaan werd, op zich reeds een drastische vermindering te zien geven in invaliditeit en vroege sterfgevallen ten gevolge van coronaire hartkwalen.”

Maar niet alle hartkwalen worden veroorzaakt door de afzetting van vetophopingen die het inwendige van kransslagaders vernauwen. Een slecht functioneren van het prikkelgeleidingssysteem van het hart is de oorzaak van sommige hartkwalen.

Het hartblok

Zoals wij al eerder vaststelden heeft het hart een ingewikkeld systeem van gespecialiseerde cellen die elektrische impulsen opwekken en door het hart geleiden om zijn ritmisch samentrekken teweeg te brengen. Een hartblok is een afwijking in de geleiding van deze elektrische impulsen. De impulsen worden niet juist doorgegeven, en de pompwerking van het hart wordt nadelig beïnvloed.

Het hartblok komt in verschillende graden voor. Een partieel blok brengt misschien slechts een vertraging in de impulsgeleiding met zich en hoeft niet tot enige afwijking van betekenis in de hartwerking te leiden. Maar de stoornis kan ernstig zijn. De impulsen van de boezems naar de kamers kunnen volledig geblokkeerd worden, zodat de hartboezems en de hartkamers onafhankelijk van elkaar slaan. Het resultaat is een ondoeltreffende hartslag die er niet in slaagt een goede doorstroming van het bloed te verschaffen. Als het hartblok aanhoudt en de ontoereikendheid van de bloedstroom te ernstig is, kan de persoon sterven.

Tegenwoordig zijn er echter duizenden personen die een paar jaar geleden waarschijnlijk zouden zijn gestorven, doch nu nog leven, en zij leiden een praktisch normaal leven. Dit is te danken aan de ontwikkeling van kunstmatige hartprikkelaars, pacemakers in het Engels. De eerste werden rond 1960 bij patiënten ingeplant. Ze hebben bewezen zo succesvol te zijn, dat er nu letterlijk honderdduizenden personen met deze hartprikkelaars in hun lichaam rondlopen. U zult de volgende geschiedenis over de enorme veranderingen die een pacemaker in het leven van een man teweegbracht, zowel leerzaam als hartverwarmend vinden.

[Voetnoten]

[Kader/Illustraties op blz. 9]

Hoe precies zou u reanimatie moeten uitvoeren? Een door de Amerikaanse Hartstichting uitgegeven brochure geeft de volgende beknopte aanwijzingen:

„Kniel naast het slachtoffer neer, dicht bij zijn borst. Zoek het onderste punt van het sternum [het borstbeen van het slachtoffer]. . . . Plaats de muis van één hand [het onderste deel van de handpalm] ongeveer 2,5 tot 4 centimeter boven dat punt. Plaats uw andere hand bovenop de eerste. Let erop uw vingers niet tegen de borstwand te houden. Misschien vindt u dit gemakkelijker als u uw vingers in elkaar laat grijpen.

Breng uw schouders recht boven het sternum van het slachtoffer terwijl u met gestrekte armen een neerwaartse druk uitoefent. Druk bij een volwassen slachtoffer het sternum ongeveer 4 tot 5 centimeter in. Het ontspannen moet onmiddellijk op het indrukken volgen en even lang duren. Een ritmische, schommelende beweging draagt ertoe bij te zorgen voor een juiste duur van de ontspanningscyclus. Denk erom dat u uw handen niet van het sternum van het slachtoffer afhaalt terwijl u de borst tussen twee compressies tot zijn normale stand laat terugkeren.

Indien u de enige helper bent, moet u zowel in de reddende beademing als in hartmassage voorzien. De juiste verhouding is 15 maal de borst samendrukken tegen 2 snelle beademingen. Wanneer u alleen bent moet u het samendrukken 80 maal per minuut uitvoeren daar u geen hartmassage zult kunnen uitvoeren wanneer u tijd besteedt om tussendoor de beademing te verrichten.

Wanneer u door een andere helper wordt bijgestaan, neem dan aan tegenovergestelde zijden van het slachtoffer plaats. De een is er verantwoordelijk voor dat na iedere vijfde massagestoot één beademing plaatsvindt De andere helper, die de borst samendrukt, moet een snelheid aanhouden van 60 compressies per minuut.”