Een opleiding, een baan, nuttig — en blind!

Door Ontwaakt!-correspondent in Japan

OP EEN willekeurige werkdag kunt u Soesoemoe ’s ochtends stevig zien doorstappen langs de smalle paden tussen de perzikbongerds en wijngaarden van dit aardige Japanse plattelandsstadje. Zijn bestemming is het station. En hoewel zijn vrouw hem er met de auto heen zou kunnen brengen, gaat hij, naar zijn zeggen, liever „lopen om wat lichaamsbeweging te hebben”. Als wij hem zo gadeslaan, lijkt hij erg veel op alle andere forensen die op tijd op hun werk willen zijn. Maar er is een verschil — hij is vrijwel volslagen blind! Hij heeft heel wat obstakels moeten overwinnen om zover te komen dat hij niet alleen in staat is zijn werk bekwaam te doen maar ook zonder hulp naar zijn werk kan gaan.

Een groot stadsziekenhuis heeft Soesoemoe al enkele jaren in dienst als masseur en acupuncturist in zijn revalidatiecentrum. Hij geniet de achting van zowel de medische staf als de patiënten wegens zijn vaardigheid en kundigheid. Toch is zijn geval niet zeldzaam of uitzonderlijk. Reeds eeuwenlang zijn het in Japan vrijwel uitsluitend de blinden die de klassieke geneeskunst van het Oosten beoefenen: acupunctuur, Oriëntaalse massage en moxabehandeling.a Tot voor kort waren deze beroepen zelfs landelijk beschermd om de blinden een bestaansmogelijkheid te garanderen. Hoe is dat zo gekomen? Wat voor opleiding krijgen zulke personen? Het verhaal van Soesoemoe en enige achtergrondinformatie over de blinden in Japan zullen u interessante en bevredigende antwoorden verschaffen.

Een oude traditie

Japan en het Japanse volk hebben per traditie diep respect voor en een zorgzame instelling ten opzichte van de gehandicapten. Heel oude verslagen over dit onderwerp vertellen al over de inspanningen die personen en gemeenschappen zich hebben getroost om de blinden van de noodzakelijke levensbehoeften en comfort te voorzien.

Reeds in de zevende eeuw bijvoorbeeld werden er ernstige pogingen ondernomen om beroepen open te stellen voor blinden. Sommige blinden werden met succes opgeleid tot musicus. Van toen af aan verbeterde het lot van de blinden voortdurend. En tegen de vijftiende eeuw was de „Gouden Eeuw” voor de blinden aangebroken. Er bestond toen in Kioto een hechte gemeenschap voor wederzijdse bescherming en beroepsopleiding. Daar werden acupunctuur, massage en moxabehandeling in het opleidingsprogramma geïntroduceerd en begonnen deze mogelijkheden muziek als de populairste beroepskeuze onder de blinden te overvleugelen. Maar welk beroep de aspirant ook koos, de grondige opleiding aan het instituut in Kioto heeft velen een financieel geborgen leven mogelijk gemaakt. Natuurlijk zaten er nadelen aan deze regeling. Ze kon niet op een billijke en onpartijdige wijze aan de behoeften van alle gehandicapten tegemoet komen. Niettemin kreeg toch een deel van de blinden honderden jaren lang een waardige status in de maatschappij.

Het eind van de negentiende eeuw bracht in Japan een tijd van sociale en politieke hervorming. Op nationale schaal werden er programma’s voor de armen en lichamelijk gehandicapten in het leven geroepen. Voor de blindengemeenschap bleek het echter in vele opzichten een periode van verwarring en moeilijkheden te zijn, doordat alle vroegere concessies en privileges werden herroepen. Mettertijd werd deze lacune echter gevuld toen er regeringsscholen voor blinden werden gesticht. En nu waren alle nieuwe scholen gratis.

In de afgelopen tijd heeft Japan gelijke tred gehouden met andere landen en voorzien in moderne apparatuur en faciliteiten voor het blinde bevolkingsdeel. In 1965 werd door de Helen-Kellerstichting in Osaka het eerste revalidatiecentrum voor blinden gevestigd. Deze internationale organisatie zonder winstoogmerk heeft heel veel gedaan voor de praktische opleiding van blinden en vrijwel blinden. Dit geldt in het bijzonder voor mensen die zoals Soesoemoe pas later in hun leven hun gezichtsvermogen verliezen. Laten wij nu zijn ervaring eens bezien.

„Ik deed niets anders dan thuiszitten”

Zo beschrijft Soesoemoe zijn wanhoop toen hij niet alleen zijn gezichtsvermogen verloren bleek te hebben, maar ook niet meer in staat bleek te werken of voor zichzelf te zorgen. Hij was pas 23 jaar oud. Hij werd overmand door zelfmedelijden tot hij op een middag via de radio een mededeling hoorde over opleidingsprogramma’s voor blinden. Hierdoor werd zijn belangstelling gewekt en begon hij zich aan zijn depressie te ontworstelen.

Weldra werd hij ingeschreven voor lessen waarin hij drie dingen leerde die van essentieel belang waren om voor zichzelf te kunnen zorgen: (1) Bewegingsoriëntatie, waarbij gebruik gemaakt werd van een stok, een geleidehond of een zien-door-sonarprogramma, (2) een aandeel hebben aan alledaagse bezigheden, zoals eten klaarmaken en huishoudelijke oriëntatie, en (3) communicatie, in hoofdzaak gericht op het leren lezen van Braille en het gebruik van de Brailler, een apparaat dat veel weg heeft van een schrijfmachine.

Hier kreeg Soesoemoe tevens de gelegenheid een nieuw beroep te leren — de feitelijke sleutel tot volledige revalidatie. Na diverse mogelijkheden te hebben overwogen, koos hij voor het terrein van acupunctuur en massagetherapie. Hij kwam te weten dat de opleiding meer inhield dan alleen het aanleren van een techniek of een lichaamsbehandeling. Er wordt een intensieve leergang op een gedegen medische grondslag gegeven. Tot het leerplan behoren onder meer vakken als anatomie, fysiologie, hygiëne, pathologie, medisch recht en theorie van de Oriëntaalse fysiotherapie. Bedenk daarbij ook dat acupunctuur en moxabehandeling in Japan als zeer veeleisende wetenschappen worden beschouwd. Experts op deze terreinen staan hoog aangeschreven als ’meesters in de anatomie’. Hoe kan een blinde deze kunsten dan leren? Een goede opleiding, samen met de naar het schijnt verhoogde tastzin van de blinde, maakt studenten als Soesoemoe bedreven in dit soort werk. Niettemin duurde de hele cursus voor hem en zijn jaargenoten (in leeftijd variërend van achttien tot vijftig) drie jaar. De meeste studenten waren op volwassen leeftijd blind geworden, hetgeen betekende dat zij niet alleen deze gecompliceerde vaardigheden moesten aanleren, maar ook de meest elementaire handelingen uit het dagelijks leven opnieuw moesten leren.

De moeilijkheden waarop zij stuitten, worden geïllustreerd door het feit dat het sommigen van hen in het begin een uur of meer kostte om één bladzijde Braille te lezen. Het Japanse braillesysteem is nogal ingewikkeld. De basiseenheid van Braille is een groep van zes puntjes. De Japanse taal moet echter in klanken in plaats van letters geschreven worden. Voor meer dan twee derde van de klanken zijn twee groepen van zes puntjes nodig. Hoewel het onder de knie krijgen van deze nieuwe manier van lezen niet altijd zonder ontmoedigingen verliep, zei een student: „Wij overwonnen onze problemen door hard te werken en door wederzijdse aanmoediging.”

Deze zelfde student doet trouwens de volgende interessante aanbeveling: Mensen die blind worden, moeten gebruik maken van de beschikbare programma’s en mogelijkheden voor onderwijs, om zo snel mogelijk weer een actief leven te kunnen leiden. Dit is een verstandig advies. Vooral blinde kinderen trekken profijt van zo’n opleiding. Het is werkelijk een aangrijpende ervaring als men blinde derde- en vierdeklassertjes op de Brailler bezig ziet met het gemak en de zelfverzekerdheid van een ervaren typist. Maar welke opleidingsmogelijkheden zijn er in Japan nog meer voor blindgeborenen of voor hen die als kind blind zijn geworden?

Praktijkonderwijs

Eén school voor blinden, die iets meer dan honderd jaar geleden werd gesticht, is uitgegroeid tot een heel netwerk van goed georganiseerde en goed geoutilleerde openbare scholen in heel Japan. Op één school is de verhouding één docent op twee leerlingen. Hierdoor wordt op natuurlijke wijze voorzien in een intiem, persoonlijk leerklimaat. Gewoonlijk zitten alle klassen op dezelfde campus, en het leerplan vertoont veel overeenkomst met iedere andere school — met de nadruk op lezen, schrijven en rekenen. Maar al vroeg, vanaf het eerste jaar van de middelbare school, wordt het accent verlegd naar het beroepsonderwijs — in het bijzonder in massagetherapie. Naar schatting vindt ongeveer 75 procent van de afgestudeerden werk in een of andere tak van fysiotherapie. En meer dan de helft begint een kleine massage- en acupunctuurkliniek, meestal bij zich thuis.

Veel jonge mensen echter beginnen zich toe te leggen op een vakopleiding voor andere terreinen, zoals het bedienen van telefooncentrales en industriële machinerieën, computerprogrammering en soortgelijke vaardigheden. Anderen gaan door naar de universiteit in de hoop op een loopbaan in het onderwijs, als burgerlijk ambtenaar of jurist. Het ziet er echter naar uit dat er voor de hardwerkende blinde masseurs nog altijd volop te doen zal zijn. Zoals Soesoemoe het uitdrukte: „Ik heb een beroep en kan in het onderhoud van mijn gezin voorzien en ik voel mij weer een deel van de maatschappij. Daarvoor ben ik bijzonder dankbaar.”

Enkele jaren geleden heeft Soesoemoe iets gevonden dat hem nog gelukkiger heeft gemaakt. Hij zegt: „Ik besefte dat alle moeite die ik deed om zieke lichamen verlichting te schenken en pijn te verzachten, slechts een tijdelijke uitwerking had. U kunt zich dus mijn vreugde voorstellen toen ik voor het eerst de profetie las die in de bijbel staat opgetekend in Jesaja 35:5, 6, waar staat: ’De ogen der blinden [zullen] geopend worden, en de oren der doven zullen ontsloten worden . . . de kreupele [zal] klimmen net als een hert, en de tong van de stomme zal een vreugdegeroep aanheffen.’ Door mijn studie van de bijbel ben ik gaan beseffen dat blijvende genezing pas zal komen wanneer de aarde weer tot een paradijs wordt gemaakt door de ware meester in de anatomie, onze Schepper, Jehovah God.”

[Voetnoten]

[Inzet op blz. 17]

De blinden kregen een waardige status in de maatschappij

[Inzet op blz. 19]

Stel u mijn vreugde voor toen ik voor het eerst de profetie las die in het bijbelboek Jesaja staat opgetekend, waar staat: „De ogen der blinden [zullen] geopend worden”

[Illustraties op blz. 18]

Met een goede opleiding en hun verhoogde tastzin worden blinden bekwame acupuncturisten

Het is een aangrijpende ervaring als men blinde leerlingetjes op de Brailler ziet werken