Wat de boom ons schenkt
Door Ontwaakt!-correspondent in Marokko
WAT hebben de ark van Noach, een klarinet, de hemelglobe van Copernicus en het tijdschrift dat u aan het lezen bent, met elkaar gemeen? Ze komen alle van één gemeenschappelijke bron: de boom. Er zijn maar weinig terreinen van menselijke activiteit waarop niet door bomen een belangrijke bijdrage is geleverd of nog steeds wordt geleverd. Of hij nu in het bos staat of omgehakt wordt om zijn produkten af te staan, de boom schenkt alle bewoners van de aarde en in het bijzonder de mens vele gaven.
De levende boom
In het bos is de boom prachtig en majestueus. Wie komt niet onder de indruk van de pracht van zacht bewegende, zilverachtige berkebladeren of de wondermooie herfstkleuren van de Noordamerikaanse esdoorns? Welke bewoner van een muffe, vervuilde stad geniet niet met volle teugen van de zuivere boslucht? Bomen bieden ook onderdak aan een groot aantal vogels, knaagdieren en andere in het wild levende dieren. Wist u dat bij het vallen van de avond één boom duizenden vogels kan herbergen? Hier in Marokko bieden sommige bomen zelfs gastvrijheid aan geiten die in arganbomen klimmen en gretig van de bladeren ervan eten.
Van de levende boom betrekt de mens kurk, latex, stroop, hars, terpentine, tannine en kleurstoffen. Rubber, isolatiemateriaal, suikergoed, zeep, vernis, verf, parfum, balsem, cosmetica, medicijnen en zelfs kruidenthee zijn andere gaven die de levende boom de mensheid schenkt.
Bomen spelen nog een belangrijke rol. Ze absorberen via hun bladeren kooldioxide (schadelijk voor de mens) uit de atmosfeer, houden de koolstof vast en geven levenonderhoudende zuurstof af. Op deze wijze helpen bomen eraan mee dat mens en dier in de atmosfeer kunnen blijven ademhalen. Bomen voorkomen ook bodemerosie doordat ze de bodem vochtig houden en wegspoelen van grond tegengaan. Aangezien bomen een aanzienlijke hoeveelheid water vasthouden, hebben bossen minder onder droogte te lijden. Bovendien delen bomen hun vochtigheid met kwetsbaardere planten. Kleine groentetuinen gedijen goed in het vruchtbare gebied dat in halfdroge streken zoals zuidelijk Algerije door grote bomen is geschapen.
De gekapte boom
Wanneer de dag aanbreekt dat een boom wordt geveld en zijn hout wordt gebruikt, kan hij op een van de volgende drie manieren ten nutte worden gemaakt: als brandstof (hetzij als brandhout, houtskool of methanol); als pulp ten behoeve van de papierbereiding — misschien wel het voornaamste gebruik van hout; als bouwmateriaal (hetzij in zijn natuurlijke staat of als triplex of spaanplaat). Daar hout uitstekend isoleert, is het als bouwmateriaal in Noord-Amerika en Scandinavië, waar de winters streng zijn, van onschatbare waarde. Daar worden veel huizen geheel uit hout opgetrokken, zelfs wanneer dit feit wordt gemaskeerd door een buitenmuur van baksteen.
Als een boom van de juiste soort op de juiste tijd wordt omgehakt en onder gunstige omstandigheden gebruikt, kan dat hout een uitzonderlijk lange levensduur blijken te hebben. Zo’n 20 jaar geleden, toen er werkzaamheden werden uitgevoerd in de haven van La Pallice in Frankrijk, ontdekte men 2000 jaar oude houten heipalen. Sommige houtsoorten zijn zeer duurzaam, zoals cederhout, waarmee de binnenmuren van Salomo’s tempel waren bekleed, en acacia, dat werd gebruikt bij de vervaardiging van de ark van het verbond (Exodus 25:10; 1 Koningen 6:14-16). In veel Europese steden zijn middeleeuwse huizen bewaard gebleven. Hoewel deze gebouwen verscheidene eeuwen oud zijn, heeft men sommige ervan uit elkaar gehaald en op andere plaatsen kunnen herbouwen wanneer ze de moderne stedelijke groei in de weg stonden.
Tot aan de vorige eeuw werden alle schepen van hout gemaakt. Niet lang geleden interviewde men in een Frans radioprogramma de kapitein van een van de weinige houten schepen die nog steeds voor commercieel transport worden gebruikt. Toen men hem vroeg naar de leeftijd van zijn schip, bracht hij zijn mening krachtig onder woorden toen hij zei: „Als een stalen schip 25 jaar oud is, is ze niet meer dan een hoop schroot, terwijl een houten schip nog steeds splinternieuw is.”
Timmerlieden wisten vroeger hoe zij hout konden verduurzamen. Scheepstimmerlieden bijvoorbeeld begroeven de houten delen van een schip naar verluidt 10 jaar lang in de modder van de haven en bouwden daarna het vaartuig. Deze behandeling maakte het schip, naar men veronderstelde, bestand tegen termieten, en beschermde het hout. Ook ontdekte men dat in grote vlotten getransporteerd hout langer meeging wanneer men het, alvorens het te drogen, lange tijd in het water liet liggen. Hout dat in zout water heeft gelegen totdat het er helemaal van doortrokken is, trekt niet krom. In deze tijd zijn mensen veel te gehaast om zulke traditionele houtconserveringsmethoden te gebruiken.
Bijna een eeuw lang werden spoorwagons van hout gemaakt. Na 50 jaar waren de rijtuigen wellicht ouderwets, maar ze verkeerden nog steeds in uitstekende staat. Tot aan de jaren ’20 werd hout in de auto-industrie veel gebruikt, zowel in het koetswerk als in het interieur. Tegenwoordig denken veel liefhebbers van auto’s met weemoed terug aan de tijd waarin vaklieden er trots op waren een goed stuk werk te leveren. Hoeveel hedendaagse auto’s zouden gedurende 20 jaar of langer gebruikt kunnen worden en dan in een onberispelijke staat als museumstukken kunnen worden tentoongesteld?
Sommige houtsoorten, zoals eikehout, zijn twee keer zo sterk als een zelfde massa zachtmetaal of aluminium. Dit verklaart waarom hout in het verleden op grote schaal in de luchtvaart werd gebruikt. Harsrijke houtsoorten kennen ook vele toepassingen op mechanisch en elektrisch gebied.
Op één terrein is hout kampioen: meubels. Modernistische interieurontwerpers hebben andere materialen geïntroduceerd zoals chroomstaal, glas en plastic. Maar nog altijd kan niets wedijveren met hout als het erom gaat een kamer een warme sfeer te verlenen. Misschien is dat de reden waarom aan formica, een van de succesvollere vervangingsmiddelen voor houtfineer, toch vaak het aanzien van hout wordt gegeven.
Hout heeft zelfs invloed op onze smaakpapillen. Toen Julius Caesar en zijn legioenen Gallië (het hedendaagse Frankrijk) binnenvielen, ontdekten zij heel goede wijn. De reden daarvoor was dat de Galliërs hun wijn in houten vaten opsloegen, in tegenstelling tot andere Middellandse-Zeevolkeren. Alcohol, die rechtstreeks uit de stokerij komend een scherpe smaak heeft, verandert in houten vaten in een voortreffelijke drank. De alcohol in wijn, gerijpt in houten vaten, verliest zijn ongewenste aceton en ether en absorbeert tannine.
Op het gebied van muziek zijn de klankeigenschappen van hout onvergelijkelijk. Een strenge selectie van de soort en kwaliteit van het hout is essentieel voor de vervaardiging van een muziekinstrument van hoge kwaliteit. Maar bij gebruik in muziekinstrumenten zal een slechte behandeling van hout zich altijd wreken. Men heeft getracht violen aan de lopende band te maken, maar de resultaten waren povertjes. Niets kan de liefde en ervaring van een vakman vervangen bij het vervaardigen van een instrument met een fijne klankkwaliteit.
Hout is zo ongeveer voor van alles gebruikt. Men heeft er koetsen van gemaakt, en er straten mee geplaveid. De houten roede is gebruikt voor het toedienen van straf en het houten dirigeerstokje heeft gediend om orkesten mee te leiden. Er zijn houten waterleidingen gebouwd en men heeft zelfs klokken van hout gemaakt — met inbegrip van de lagers en de assen. De Mona Lisa, waarschijnlijk ’s werelds beroemdste schilderij, werd geschilderd op een houten paneel. De eerste stethoscoop, gemaakt door Dr. René Laënnec, was eveneens van hout.
Een laatste dienst
Wanneer het houten meubilair, de houten instrumenten of andere dingen ten slotte versleten zijn en worden verbrand, kan hout ons nog steeds van dienst zijn. De as van verbrand hout, rijk aan kalium, wordt gebruikt in zeep en als meststof. Maar hoe staat het met de roet in houtrook? Is dat geen nutteloze overlast? Volstrekt niet! Zelfs dit laatste overblijfsel van hout is een uitstekende meststof waardoor prairiemos wordt verdelgd.
Dus of hij nu in het bos staat of voor gebruik gekapt is, de boom schenkt de mensheid vele gaven. Het is waar, de mens heeft hout ook gebruikt voor het maken van oorlogsschepen en dodelijke wapens. Vandaag echter zijn houten wapens grotendeels uit de tijd. Hoe passend! Het is veel beter dat de majestueuze boom de mens dient dan dat hij ertoe bijdraagt de mens te vernietigen. Wat een zegen schonk Jehovah ons toen hij de boom schiep! Het is zoals de psalmist zong (mogelijk onder begeleiding van muziek op een houten snaarinstrument): „Gij vruchtbomen en al gij ceders, . . . dat zij de naam van Jehovah loven.” — Psalm 148:9, 13.