Kalksteen — Heel gewoon maar waardevol

Door Ontwaakt!-correspondent in België

BIJ waardevolle stenen wordt uiteraard in de eerste plaats gedacht aan schitterende stenen in alle kleuren van de regenboog: diamanten, smaragden, robijnen en saffieren. Toch is ook doodgewone kalksteen een waardevolle steensoort.

In België, evenals in de meeste andere landen, treft u bijna overal kalksteen aan. Het wordt zowel bij de bouw van eenvoudige woningen als voor prachtige monumenten gebruikt. Tegelijkertijd vindt u het onder uw voeten als grind. Wat is dit materiaal dat op zo veel plaatsen wordt aangetroffen eigenlijk?

Kalksteen is een mineraal gesteente dat voor meer dan vijftig procent uit calciumcarbonaat bestaat. Het ontstond lang geleden als gevolg van verscheidene processen, waardoor verschillende soorten kalksteen werden gevormd. Zeedieren zoals mosselen, zeeslakken en koralen onttrekken calciumcarbonaat aan het water en gebruiken het om er hun schelpen en hun kalkskelet van te maken. De skeletresten blijven achter als de dieren doodgaan. The World Book Encyclopedia merkt daarom op: „De meeste kalksteenlagen in alle delen van de aarde waren eens schelp- of koraalzand en slijk.”

Kalksteen ontstaat ook als er calciumcarbonaat overblijft bij verdamping van het water waarin het opgelost is. Soms is kalksteen rechtstreeks neergeslagen uit water en heeft het zich zowel rond bepaalde bronnen als in meren en oceanen afgezet. Verschuivingen in de aardkorst zijn er de oorzaak van geweest dat stukken land die vroeger onder water lagen, boven de waterspiegel uitrezen. (Vergelijk Psalm 104:8.) Kalksteen is er dan ook in overvloed. Volgens één schatting vertegenwoordigt kalksteen twintig procent van alle sedimentaire gesteenten. Maar kalksteen is ook bijzonder nuttig.

Krijt, dat uit microscopische skeletten van minuscule zeediertjes bestaat, is kalksteen. Maar marmer ook. Marmer ontstaat als kalksteenafzettingen lange tijd aan hitte en druk worden blootgesteld. Veel beroemde grotten, zoals de Carlsbad Caverns in de Verenigde Staten, hebben prachtige kalkstenen stalactieten en stalagmieten. Deze ontstaan door het druppen van water dat calciumcarbonaat bevat.

Kalksteenwinning — een uitdaging

Kalksteen is echter niet makkelijk te winnen. Open winplaatsen of steengroeven ontstaan door de aarde die de kalksteenlaag bedekt te verwijderen. Moeizaam en met ongelooflijke volharding hakten steenhouwers uit vroeger tijden smalle geulen uit om stroken steen omhoog te tillen, waarbij de grootste blokken opzij werden gezet. Dan kwam het moeilijke karwei deze blokken in stukken te breken met mokers.

Tegenwoordig doen machines dit afmattende werk. Hoewel het werk in een steengroeve gevaarlijk is, is de behoefte aan het gesteente zo groot dat de mens heeft moeten leren iets aan de risico’s van het delven te doen. Kalksteen van goede kwaliteit wordt vaak gewonnen met gebruikmaking van springstoffen met een geringe detonatiesnelheid. Beter nog, de kalksteen wordt ook wel uitgezaagd.

Bouwen met kalksteen

Kalksteen is ideaal voor sommige bouwdoeleinden. Ten eerste voorziet kalksteen in goede isolatie voor een gebouw. Een dertig centimeter dikke muur van kalksteen houdt de binnentemperatuur zelfs wanneer de buitentemperatuur schommelingen van twintig graden Celsius vertoont constant. De massa van de stenen muur zorgt ervoor dat de binnenkant op gemiddelde kamertemperatuur blijft.

Kalksteen is ook goed voor geluidsisolatie. Daarnaast kan kalksteen zelfs, bij juist gebruik, zichzelf waterdicht maken. Het kooldioxide in regenwater gaat een reactie aan met de steen en vormt langzamerhand een waterdichte beschermlaag op de oppervlakte.

Bovendien is kalksteen prachtig. De beroemde Arc de Triomphe in Parijs is maar één voorbeeld van een bekend bouwwerk van kalksteen. Ook vermeldenswaard zijn de grootse piramiden van Egypte, die opgetrokken zijn uit kalksteenblokken die wel zestien ton wegen! Marmer is een vorm van kalksteen die gepolijst kan worden. Wegens de blijvende glans en schoonheid van marmer kozen beeldhouwers als Michelangelo voor dit materiaal.

Kalksteen en kalk

Natuurlijk wordt niet alle kalksteen op zo’n bijzondere manier gebruikt. Veel ervan komt in vergruizelmolens terecht, de eerste stap bij de verwerking ervan tot een verscheidenheid van belangrijke produkten. Sinds bijbelse tijden weet de mens bijvoorbeeld hoe door kalksteen te verhitten kalk (calciumoxide) kan worden gemaakt. Toentertijd werd dit gedaan door kalksteen in kegelvormige of cilindrische kalkovens te branden. Kalk was het hoofdbestanddeel van mortel en werd in de oudheid gebruikt om muren te pleisteren en muren en graven te witten. — Deuteronomium 27:4; Ezechiël 13:10; Mattheüs 23:27; Handelingen 23:3.

Kalk heeft nog steeds talrijke belangrijke toepassingen. In sommige landen is het water drinkbaar doordat er kalk wordt gebruikt om het te zuiveren. Kalkwater, dat calciumcarbonaat of calciumsulfaat in opgeloste vorm bevat, beschermt tegen diarree. Kalk wordt ook gebruikt om de zuurheid van grond te neutraliseren. De water- en luchtdoorlaatbaarheid van grond wordt erdoor vergroot, wat de produktie van voedzame spijzen bevordert. En kalk wordt zelfs gebruikt bij de suikerfabricage.

Werkelijk, de lijst van toepassingen van kalksteen en de produkten ervan is lang. Wel moet toegegeven worden dat het winnen van kalksteen problemen oplevert. Open steengroeven worden vaak verlaten en worden echt een doorn in het oog. Het komt voor dat dorpen rond de steengroeven bedekt worden met het karakteristieke witte stof; bovendien worden omwonenden gehinderd door het lawaai en de trillingen van explosies.

Niettemin is kalksteen, als u alle toepassingen ervan beschouwt, werkelijk een zeer waardevolle steensoort. Toegegeven, kalksteen is geen diamant. Maar welk gebouw of monument is ooit uit diamant opgetrokken?