De oogst van de christenheid in Afrika
DE DROOM van Charles Lavigerie om Algerije tot een „christelijke natie” te bekeren, bleek niet meer te zijn dan dat — een droom. Thans is 99 procent van de bevolking van Algerije moslim, en de christenheid heeft in grote delen van Noord-Afrika terrein verloren. Maar hoe staat het met de rest van dit werelddeel?
„Het christendom”, zo beweert dr. J. H. Kane in A Concise History of the Christian World Mission, „heeft in Zwart Afrika meer bekeerlingen gemaakt dan in de hele rest van de Derde Wereld bij elkaar.” Maar zijn die bekeerlingen werkelijk christenen? „Eén groot gevaar in de Afrikaanse kerk”, erkent dr. Kane, „is christopaganisme [de verstrengeling van christelijke en heidense opvattingen en praktijken].” Bovendien is de uitdrukking „Afrikaanse kerk” die hij gebruikt, verkeerd gekozen. Er zijn letterlijk duizenden Afrikaanse kerken, elk met hun eigen manier van aanbidden. Hoe komt dat?
Zaden van tweedracht zaaien
De zaden van tweedracht werden al gezaaid voordat de zendelingen koers zetten naar Afrika. De London Missionary Society trok leden van verschillende kerken aan en tijdens de reis naar hun toewijzingen raakten de zendelingen verwikkeld in verhitte leerstellige twistgesprekken. Het kon niet uitblijven dat de conflicten verergerden toen zij zich eenmaal in hun zendingsposten hadden gevestigd.
„De zendelingen”, schrijft professor Robert Rotberg in zijn boek Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880–1924, „bestreden elkaar en hun overzeese superieuren verbitterd, gewoonlijk ten nadele van hun evangelisatiedoeleinden. . . . De zendelingen schenen evenveel tijd en energie te besteden aan het op papier zetten van deze ruzies als aan inspanningen om bekeringen tot stand te brengen.”
Soms leidden de ruzies tussen zendelingen tot de oprichting van rivaliserende zendingen. Katholieke missie en protestantse zending beconcurreerden elkaar fel in het maken van bekeerlingen. Het kon niet anders of ditzelfde gebrek aan eenheid zou door hun bekeerlingen weerspiegeld worden. In de loop van de tijd verlieten miljoenen Afrikanen de zendingskerken en stichtten eigen kerken.
„De Afrikaanse Zelfstandige Kerken”, schrijft de zendingshistoricus dr. Kane, „zijn in heel Afrika te vinden . . . In totaal zijn er zo’n zevenduizend afzonderlijke groeperingen in deze beweging.” De wedijver tussen zendelingen met tegenstrijdige geloofsopvattingen was niet de enige oorzaak hiervan. In zijn boek The Missionaries zet Geoffrey Moorhouse uiteen dat „wrok tegen de blanke superioriteit” een andere oorzaak van de „zwarte hervorming” was.
Christenen of Europese racisten?
„De zendelingen”, erkent dr. Kane, „hadden een superioriteitscomplex.” Zij „geloofden dat de christelijke religie samen moest gaan met een Europese cultuur en Europees leiderschap”, aldus Adrian Hastings in zijn boek African Christianity.
De Franse zendingsleider Charles Lavigerie was een van degenen die deze opvatting huldigde. Een ander was John Philip, hoofd van de zendingen van de London Missionary Society in zuidelijk Afrika. „Onze zendelingen”, zo pochte hij in 1828, „vergroten de Britse belangen, de Britse invloed en het Britse rijk. Overal waar de zendeling zijn vaandel plant bij een stam van wilden, verdwijnen hun vooroordelen tegen de koloniale regering; hun afhankelijkheid van de kolonie wordt vergroot door het scheppen van kunstmatige behoeften; . . . industrie, handel en landbouw schieten op als paddestoelen; en elke oprechte bekeerling onder hen . . . wordt een bondgenoot en vriend van de koloniale regering.”
Is het dan een wonder dat Europese regeringen zulke zendelingen als nuttige instrumenten voor de koloniale expansie bezagen? Wat de zendelingen betrof, zij verwelkomden de koloniale verovering van Afrika. Zoals zij op de Wereldzendingsconferentie van 1910 in Edinburgh verklaarden: „Het zou . . . onmogelijk zijn altijd een scheidslijn te trekken tussen het doel van de zendeling en het doel van de regering.”
Zij heersten als koningen in Afrika
Om hun gezag te doen gelden, verlieten sommige zendelingen zich op de koloniale militaire macht. Soms werden kustplaatsen door Britse kanonneerboten verwoest omdat de dorpelingen hadden geweigerd het gezag van de zending te aanvaarden. In 1898 gaf Dennis Kemp, een methodistische zendeling in West-Afrika, uiting aan zijn „vaste overtuiging dat het Britse leger en de Britse marine thans door God worden gebruikt voor de volvoering van Zijn voornemen”.
Als zendelingen zich eenmaal gevestigd hadden, namen zij soms de wereldlijke macht van stamhoofden over. „De Londense zendelingen”, zo schrijft professor Rotberg, „bedienden zich dikwijls van geweld om hun theocratische wet te handhaven. Een favoriet instrument waarmee zij hun misnoegen kenbaar maakten, was de cikoti, een lange zweep van gelooide nijlpaardehuid. Daarmee werden Afrikanen onder vrijwel elk voorwendsel zonder aarzelen gegeseld.” „Eén Afrikaanse bekeerling”, merkt David Lamb op in zijn boek The Africans, „weet nog te vertellen hoe een anglicaanse zendeling in Oeganda, die bekendstond als Bwana Botri, dikwijls tijdens de dienst van zijn kansel afdaalde om Afrikaanse laatkomers een pak ransel te geven.”
Ontzet over zulke daden diende een zendeling, James Mackay, een klacht in bij het bestuur van de London Missionary Society. „In plaats van bezien te worden als de blanken die hun het goede nieuws van Gods liefde brengen,” waarschuwde hij, „zijn wij berucht en gevreesd.”
De Wereldoorlogen
„Meer dan een eeuw lang”, zegt het boek The Missionaries, „was [de Afrikanen] met de nodige heftigheid ingehamerd dat vechten en alle wildemansinstincten die daardoor vrij spel kregen, zowel vruchteloos als goddeloos waren.” Toen brak in 1914 de Eerste Wereldoorlog uit tussen de zogenaamd christelijke natiën van Europa.
„De zendelingen van vrijwel elke nationaliteit werden in de Grote Oorlog meegezogen”, zo verklaart Moorhouse. Tot hun schande drongen de zendelingen er bij hun Afrikaanse bekeerlingen op aan partij te kiezen. Sommige zendelingen voerden zelfs Afrikaanse troepen aan in de strijd. De uitwerking van de oorlog wordt door professor Stephen Neill in zijn History of Christian Missions goed onder woorden gebracht: „De Europese natiën, met hun luidkeelse aanspraken op het monopolie van christendom en beschaving, hadden zich in blinde verwarring in een burgeroorlog gestort waaruit zij economisch verarmd en volslagen van deugd beroofd te voorschijn zouden komen.” „De Tweede Wereldoorlog”, zo vervolgt Neill, „heeft alleen maar afgemaakt wat de eerste al tot stand had gebracht. Er werd bewezen dat de pretenties van het Westen op niets berustten; ’de christenheid’ werd ontmaskerd als slechts een mythe. Men kon niet meer spreken van ’het christelijke Westen’.”
Begrijpelijkerwijs versnelde de zwarte hervorming na de Eerste Wereldoorlog. Maar hoe verging het de Afrikanen die de kerken van de christenheid trouw bleven? Werd hun daarna de waarheid uit de bijbel onderwezen?
Afrikaans vooroudergeloof
De zendelingen van de christenheid veroordeelden Afrikaanse religieuze gebruiken zoals het raadplegen van waarzeggers om hun gestorven voorouders gunstig te stemmen. Terzelfder tijd betoogden de zendelingen nadrukkelijk dat alle mensen een onsterfelijke ziel bezitten. Ook bevorderden zij de verering van Maria en de „heiligen”. Deze leringen bevestigden het Afrikaanse geloof dat hun dode voorouders leefden. Bovendien gaven de zendelingen door religieuze beelden zoals het kruis te vereren een grond voor rechtvaardiging aan het Afrikaanse gebruik van amuletten als beschermingsmiddel tegen boze geesten.
Professor C. G. Baëta verklaart in zijn boek Christianity in Tropical Africa: „Een Afrikaan kan in de kerk vol overgave zingen: ’Mijn hulp is van den Heer alleen’, terwijl hij toch ergens op zijn lichaam een amulet draagt; of hij is in staat rechtstreeks uit de kerk naar zijn waarzegger te lopen, zonder het gevoel te hebben dat hij een beginsel overtreedt.” — Vergelijk Deuteronomium 18:10-12 en 1 Johannes 5:21.
Veel zendelingen vertelden de Afrikanen dat hun heidense voorvaders in een vurige hel werden gepijnigd en dat hun hetzelfde lot te wachten stond als zij weigerden het onderwijs van de zendelingen te aanvaarden. Maar de leer van eeuwige pijniging is in strijd met duidelijke uitspraken in dezelfde bijbel die met zoveel moeite door de zendelingen in Afrikaanse talen was vertaald. — Genesis 3:19; Jeremia 19:5; Romeinen 6:23.
Om precies te zijn, de bijbel verklaart dat zondige menselijke zielen sterven en dat „de doden . . . zich van helemaal niets bewust” zijn (Prediker 9:5, 10; Ezechiël 18:4). Afrikanen die geen kans hebben gekregen de bijbelse waarheid te horen, hebben het vooruitzicht deel te hebben aan de komende „opstanding . . . van zowel de rechtvaardigen als de onrechtvaardigen” (Handelingen 24:15). Die uit de doden opgestane personen zullen onderwezen worden omtrent Gods voorziening voor redding. Als zij dan met waardering op Gods liefde reageren, zullen zij worden beloond met eeuwig leven op een paradijsaarde. — Psalm 37:29; Lukas 23:43; Johannes 3:16.
De christenheid heeft, in plaats van deze schitterende bijbelse waarheden te onderwijzen, de Afrikanen misleid door valse leringen en religieuze huichelarij. De rol die de zendelingen van de christenheid hebben gespeeld bij de koloniale verovering van Afrika, vindt beslist geen steun in de bijbel. Integendeel, Jezus zei dat zijn koninkrijk „geen deel van deze wereld” is en dat zijn ware volgelingen eveneens „geen deel van de wereld” zouden zijn (Johannes 15:19; 18:36). De vroege christenen waren gezanten van Jezus Christus, niet van wereldlijke regeringen. — 2 Korinthiërs 5:20.
Vandaar dat de oogst van de christenheid in Afrika over het geheel genomen geen succes is geweest, en gekenmerkt wordt door ontstellende tweedracht, wantrouwen en „christopaganisme”. Het geweld dat zijn stempel heeft gedrukt op veel „christelijke” delen van Afrika is beslist niet in overeenstemming met de leringen van de „Vredevorst” (Jesaja 9:6). De vrucht van het werk van de christenheid in Afrika staat in scherpe tegenstelling tot Jezus’ woorden aangaande zijn ware volgelingen. In gebed tot zijn hemelse Vader verzocht Jezus: „Dat zij volkomen één worden gemaakt, opdat de wereld moge weten dat gij mij hebt uitgezonden.” — Johannes 17:20, 23; 1 Korinthiërs 1:10.
Betekent dit dat al het zendingswerk in Afrika een mislukking is geworden? Allerminst. De voortreffelijke vruchten van het ware christelijke zendingswerk in Afrika en in de gehele wereld zullen uitvoeriger worden besproken in de artikelen die op bladzijde 10 beginnen.
[Illustratie op blz. 6]
Zendingsleiders uit de vorige eeuw, zoals John Philip, geloofden dat Europese beschaving en christendom één en hetzelfde waren
[Verantwoording]
Cape Archives M450
[Illustratie op blz. 7]
De zendelingen van de christenheid moedigden aan tot Afrikaans vooroudergeloof door onbijbelse leringen te verbreiden zoals de onsterfelijkheid van de ziel
[Verantwoording]
Met toestemming van het Africana Museum, Johannesburg