Eiwittekort — wat kan er aan worden gedaan?
NAAR schatting ontvangt een derde van de wereldbevolking, meer dan één miljard mensen, niet voldoende eiwit in de voeding. Als gevolg hiervan sterven in ontwikkelingslanden talloze miljoenen kinderen voordat zij de schoolgaande leeftijd hebben bereikt. Degenen die deze periode overleven, zijn vaak blijvend — geestelijk en lichamelijk — gehandicapt.
Deskundigen hebben na een onderzoek van het wereldvoedselprobleem toegegeven: „Tenzij de situatie drastisch verandert, zullen er zich voedseltekorten gaan voordoen en zelfs hongersnood, gepaard met een golf van burgerlijke onrust en politieke beroering van ongekende afmetingen in de ontwikkelingslanden.”
De belangrijkheid van eiwit
Eiwit is voor alle mensen van levensbelang. Het is een voorname bouwsteen van ons spier-, been-, kraakbeen- en huidweefsel. De chemische processen in ons lichaam zijn afhankelijk van enzymen, stoffen die behoren tot de belangrijkste eiwitachtige substanties. Voor de groei en vervanging van de lichaamsweefsels zijn daarom eiwitten nodig.
Het lichaam vervaardigt zijn eigen eiwitten door aminozuren — kleine molecuuleenheden die koolstof, waterstof, zuurstof en stikstof bevatten — aan elkaar te koppelen tot lange, driedimensionale ketens. De meeste van de meer dan twintig aminozuren die er zijn, worden door het lichaam zelf vervaardigd; in acht stuks moet echter door de eiwitten in ons voedsel worden voorzien. Het lichaam breekt de voedseleiwitten af tot aminozuureenheden, die dan weer opnieuw worden gerangschikt tot een nieuw eiwit, pasklaar gemaakt om aan bepaalde specifieke behoeften van het lichaam te voldoen.
Wanneer het eiwitgehalte in onze voeding laag is, of wanneer enige van de acht essentiële aminozuren in onvoldoende mate aanwezig zijn, lijdt het lichaam aan eiwitgebrek. Dit gebrek heeft bij volwassenen apathie en vertraging van het herstellingsproces bij ziekten en verwondingen tot gevolg. Bij kinderen zijn dezelfde symptomen waar te nemen, maar dan in ernstiger mate. Een gering tekort maakt hen in het bijzonder vatbaar voor maag- en darmstoornissen en infecties van de ademhalingswegen. In geval van ernstiger eiwittekort kan er onherstelbare ernstige lichamelijke en geestelijke achteruitgang ontstaan, die zelfs kan uitlopen op de dood.
Voor vele miljoenen van de wereldbevolking loopt naar men zegt de toekomst gevaar wegens eiwittekort. Dit is al ernstig genoeg, maar aangezien de kloof tussen de vraag naar en het aanbod van eiwit steeds groter wordt, vreest men dat er een nog ernstiger eiwitcrisis ophanden is.
De aarde kan voldoende produceren
Is de aarde niet in staat haar huidige bewoners van voldoende volwaardig voedsel te voorzien? Gezaghebbende organisaties als de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties blijven erbij dat het landbouwpotentieel van de wereld groot genoeg is om nog miljarden mensen meer te voeden. De aarde kan dus beslist in voldoende voedsel voorzien voor alle mensen die nu leven. Wat is er dan fout?
In een verslag van de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties werd opgemerkt dat het probleem van de eiwitvoorziening extra ingewikkeld wordt gemaakt door de bestaande sociale en economische structuren. Men erkent dat de huidige eiwitproduktie voldoende is om aan de behoeften van de wereldbevolking te kunnen voldoen. Maar de toevoer gaat niet naar de mensen die het nodig hebben. De bekende antropologe Dr. Margaret Mead verklaarde: „Het kernprobleem is van ethische aard.”
Als gevolg van een ethisch onverantwoord (maatschappelijk immoreel) gedrag is er onder andere in één deel van de wereld overvloed terwijl mensen in een ander deel honger lijden; er is te veel voedsel in één deel van de wereld terwijl kinderen elders de hongerdood sterven. De landbouw is een groot winstobject geworden. Er wordt nu onderscheid gemaakt tussen voedselprodukten die dienen voor de voeding van de mens en voedingsmiddelen waarvan sommige groepen van mensen en sommige landen bestaan. Voedsel is niet langer alleen om mensen te voeden. Het is een handelsprodukt.
Duidelijk is dat het huidige onrechtvaardige wereldomvattende samenstel van dingen het hoofdprobleem vormt. De aarde kan in overvloedige mate voedzame produkten leveren, maar in een zelfzuchtig samenstel van dingen, verscheurd door politieke verdeeldheid, komt het voedsel niet bij de mensen die het nodig hebben.
De pogingen om aan een slechte situatie het hoofd te bieden
Niet in staat het kernprobleem op te lossen, namelijk de vervanging van het zelfzuchtige systeem, heeft de mens getracht het „op één na beste” te doen — dat wil zeggen, hij heeft op verschillende manieren getracht de slechte toestand te compenseren. De vissersvloten zijn bijvoorbeeld uitgebreid. Elk jaar nog is de wereldvisvangst met ongeveer 6 percent toegenomen. Men vreest echter dat zelfs bij een bescheiden toename van slechts 4,7 percent per jaar vanaf 1967 de voorraad viseiwitten in de oceanen en binnenwateren tegen 1985 zou zijn uitgeput.
Een andere poging om aan de slechte situatie het hoofd te bieden, houdt verband met het verbeteren van de visverwerkingsmethoden, met als doel een vollediger gebruik van deze waardevolle eiwitbron te maken. Onderdelen van de vis die gewoonlijk niet geconsumeerd worden, kunnen worden verwerkt tot een duurzaam, eiwitrijk poeder met of zonder een vissmaak of -geur.
Er zijn al verschillende commerciële produkten aangeprezen in een poging het eiwittekort te helpen bestrijden. Fabrikanten zoeken naar betere methoden om meel en eiwit-concentraten te verkrijgen uit pinda’s, sojabonen, katoenzaad en andere oliehoudende zaden waaruit de olie is geperst. Het succes dat reeds met sojabonen is bereikt, is er een voorbeeld van dat het mogelijk is een goedkoop plantaardig eiwit te verkrijgen.
Soja-eiwitconcentraat is een wit, gezuiverd poeder dat kan worden toegevoegd aan bakkerijprodukten, soepen, dranken en puddingen. Een samenvoeging van maïzena, melkpoeder, vitaminen, mineralen en sojameel geeft een eiwitrijk mengsel met hoge voedingswaarde, dat voor zulke doeleinden kan worden gebruikt.
Plantaardige eiwit-concentraten worden zowel in warme als koude gezonde dranken gebruikt. In Hong Kong wordt zo’n drank in concurrentie verkocht met frisdranken. Daar soja-eiwit met een honderdtal verschillende smaakstoffen kan worden gemengd kan deze drank overal ter wereld aan de plaatselijke smaak worden aangepast.
Ook wordt plantaardig eiwit wel tot vezels gesponnen om het op vlees te doen gelijken. De eiwitvezels worden vermengd met vet, vleesaroma’s en een bindmiddel. Deze vleesachtige produkten kunnen worden vermalen of in plakken of dobbelsteentjes worden gesneden. Ze kunnen in combinatie met echt vlees worden gebruikt.
Naast deze ontwikkeling van nieuwe produkten uit bestaande eiwithoudende stoffen, heeft men ook ongewone, nieuwe eiwitbronnen aangeboord. Men wint eiwit uit petroleum, aardgas, ruwe olie, zaagsel, suikerriet, gras en vruchtvlees van kokosnoten. Neen, deze produkten worden niet direct verwerkt voor menselijke consumptie. In plaats daarvan maken micro-organismen, zoals gisten, bacteriën en schimmels, van deze produkten gebruik om eiwit te maken. Dit eiwit wordt ’Single Cel Protein’ genoemd, of kortweg SCP. Men verwacht dat deze door micro-organismen geproduceerde eiwitten als veevoeder kunnen dienen voor dieren die daarna door de mens worden gegeten. Het is begrijpelijk dat het rechtstreeks invoeren van cellen van gedroogde micro-organismen in het dieet van de mens op weerstand zou kunnen stuiten.
De „Groene Revolutie”
Een andere poging om aan de situatie het hoofd te bieden, heeft geleid tot de graan- of „groene revolutie”. Graanprodukten leveren een bijdrage van 70 percent aan de wereldeiwit- en -calorievoorziening. De graanopbrengsten zijn door het gecombineerde gebruik van kweektechnieken, kunstmeststoffen, bestrijdingsmiddelen en betere opslagruimten indrukwekkend gestegen.
De „groene revolutie” is van zo’n belang geacht dat een toonaangevende landbouwkundige die heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van gewassen die hogere opbrengsten leveren, in 1970 met de Nobelprijs voor de vrede werd beloond.
De nieuwe tarwe- en rijstvariëteiten hebben in veel landen de toevoer van graan-eiwitten sterk vergroot. In slechts twee jaar steeg de rijstoogst op Ceylon met 34 percent en in zes jaar tijd is de tarweopbrengst in India meer dan verdubbeld. Japan, een land dat een van de dichtst bevolkte gebieden van de wereld beslaat, had een overschot aan rijst. Zes jaar geleden importeerden de Filippijnen jaarlijks bijna één miljoen ton rijst; in 1970 kon dat land in zijn eigen behoefte voorzien terwijl het zelfs hoopte in de toekomst rijst te kunnen gaan exporteren. Dat bleek echter een te voorbarig optimisme te zijn.
Er heerst evenwel de ongerustheid dat de wijdverbreide afhankelijkheid van een paar basisvariëteiten die een hoge opbrengst leveren, een reuzencatastrofe tot gevolg kan hebben. Als zulke gewassen met een smalle genetische basis worden aangetast door een ziekte, kunnen de gevolgen catastrofaal zijn, terwijl er dan geen gewassen zijn die snel als vervanging kunnen worden gebruikt.
Dat deze ernstige bezorgdheid niet ongefundeerd is, blijkt wel uit een bericht afkomstig van de Filippijnen. „Filippijnen verwachten nieuwe rijstschaarste” luidde een kop in de New York Times van 14 februari 1972. In een onderkopje werd verklaard: „Dodelijke virus een van de oorzaken van een blijvend tekort.” In het artikel stond:
„De Filippijnen, het land waar de Groene Revolutie haar begin vond, lijken van de ene rijstcrisis in de andere te duiken. Na de ontwikkeling van hoge-opbrengstvariëteiten in 1966 konden de Filippijnen slechts tot 1970 in hun eigen rijstbehoefte voorzien, waarbij ze zelfs nog wat overhielden. Het afgelopen jaar was er echter een reusachtige invoer nodig, en nu, zo voorspelt een regeringsbureau voor de statistiek, staat het land dit jaar en het volgende jaar opnieuw voor reusachtige tekorten.
Tot de oorzaken van het tekort behoren volgens Domingo Panganiban — een deskundige van de Nationale Voedsel- en Landbouwraad — tyfonen, een gebrek aan kapitaal, problemen op het gebied van orde en rust en een dodelijke plantevirus, genaamd tungro.”
Voor het oplossen van de slechte situatie kan men dus niet op de „groene revolutie” vertrouwen. Deze kan slechts naar een verwoestender hongersnood leiden. Zelfs de huidige toegenomen produktie heeft er niet toe geleid dat de aanvoer van eiwit en voedingsenergie de van honger stervende mensen heeft bereikt. Hoe zou dat ook kunnen als in sommige landen meer dan 20 percent van de graanoogst verloren gaat wegens slechte opslagmogelijkheden!
Er is daarom in werkelijkheid iets meer nodig dan een „groene revolutie” — een nieuw samenstel van dingen dat niet door nationalisme en zelfzuchtige commerciële belangen wordt beheerst. De bijbel verklaart wat God heeft gedaan en zal doen om in dit geslacht een dergelijk nieuw samenstel op aarde in te voeren.
Een beter gebruik van de beschikbare voorraden
Wat kan de gemiddelde persoon intussen voor zichzelf en zijn gezin doen om het eiwittekort in het gezinsdieet te verminderen? Er zijn heel wat praktische dingen die men in dit opzicht kan doen. Een runderlapje of een ander stukje vlees smaakt misschien goed, maar vlees is niet absoluut noodzakelijk om de benodigde eiwitten binnen te krijgen. Is er geen vis beschikbaar? Veel mensen ontvangen het grootste deel van hun eiwitten uit deze bron.
Eieren, melk en kaas bevatten hoogwaardige eiwitten. Kunt u deze voedingsmiddelen in uw menu opnemen? Indien niet, dan zijn er nog overvloedige hoeveelheden eiwit beschikbaar uit plantaardige bron. De bijbel bericht dat ongeveer 3800 jaar geleden een voedzaam gerecht, bereid van eiwitrijke linzen, in ruil voor een geboorterecht werd verkocht! (Gen. 25:29-34) Peulvruchten, zoals linzen, bonen en erwten, zijn nog steeds waardevolle eiwitbronnen die door veel meer mensen zouden kunnen worden gebruikt. De meeste plantaardige voedingsmiddelen missen echter één of meer essentiële aminozuren. Dit tekort kan evenwel vaak worden aangevuld door ze in combinatie te eten met andere plantaardige produkten of eiwitrijke voedingsmiddelen die de ontbrekende aminozuren aanvullen. Door bijvoorbeeld slechts een kleine hoeveelheid van een voedingsmiddel met een hoge eiwitvoedingswaarde, zoals eieren of kaas, toe te voegen aan een maaltijd van bonen, cassave of meelbanaan, zal er een aminozuurevenwicht ontstaan waardoor alle eiwitten in het voedsel op doeltreffende wijze door het lichaam kunnen worden gebruikt. Dit voordeel wordt echter alleen verkregen als de eiwithoudende voedingsmiddelen tegelijkertijd gegeten worden.
Een groter gebruik van sojabonen is een praktische manier om onze voeding met eiwit te verrijken. Sojameel kan aan veel voedingsmiddelen worden toegevoegd, terwijl u de sojabonen ook zelf kunt koken. Ten einde de beste resultaten hiermee te verkrijgen, moeten de sojabonen redelijk vers zijn en vóór het koken in water zijn geweekt. De gekookte sojabonen lijken enigszins op noten en zijn wat taai; sommige mensen denken daarom in het begin dat ze slechts halfgaar zijn, maar die taaiheid hoort erbij. Sojabonen kunnen in salades worden verwerkt of als groente worden opgediend.
In landen waar weinig eiwit in het voedsel aanwezig is, kunnen ouders veel doen om een beter gebruik te maken van de beschikbare eiwitbronnen ten einde de voeding van hun kinderen te verbeteren (Ontwaakt!, 8 november 1966). Het is in deze landen een normaal verschijnsel dat kleine kinderen nadat zij van borstvoeding overgaan op het normale gezinsdieet aan ernstig eiwitgebrek gaan lijden. De moedermelk bevat gewoonlijk voldoende eiwitten, maar de daaropvolgende voeding niet. In veel landen maken cassavewortels het hoofdbestanddeel uit van de voeding die gespeende kinderen krijgen; de cassavewortels bevatten echter veel koolhydraten en weinig eiwitten. Als er evenwel een gerecht van de jonge zachte bladeren van deze plant te zamen met de wortels zou worden geserveerd, zou het eiwitprobleem al gedeeltelijk zijn opgelost — de gewoonlijk ongebruikte bladeren bevatten voldoende eiwit om de voeding in evenwicht te brengen!
Mocht uw voeding te weinig eiwit bevatten, schenk daar dan aandacht aan. Probeer te ontdekken welke voedingsmiddelen u van extra eiwitten kunnen voorzien. Het bezit van een goede gezondheid, zowel voor uzelf als voor uw gezin, hangt in niet geringe mate af van uw kennis van de eiwitbronnen die tot uw beschikking staan.
Hoewel onze prachtige aarde met gemak voldoende kan produceren om aan de behoeften van allen die nu leven te voldoen, kunnen wij niet verwachten dat er in het huidige samenstel van dingen een gelijke verdeling van het voedsel zal komen. Waarom niet? Wegens de zelfzuchtige, commerciële aard ervan. De bijbel toont aan dat dit stelsel op zijn onrechtvaardige weg zal voortgaan tot het aan zijn eind komt. En zoals reeds is opgemerkt, zal Gods nieuwe ordening in een overvloed van voedsel voor de gehele mensheid voorzien. Een van de profeten van God heeft hier reeds van tevoren over gesproken, zeggend: „Jehovah der legerscharen zal . . . stellig voor alle volken een feestmaal aanrechten van schotels rijk aan olie, een feestmaal van wijn bewaard op de droesem, van schotels rijk aan olie en vol merg, . . . Jehovah zelf heeft het gesproken.” — Jes. 25:6-8.