Speelt het zich allemaal in de geest af?

DE ARTS luisterde zorgvuldig terwijl zijn depressieve patiënte haar symptomen beschreef — voortdurende hoofdpijn, prikkelbaarheid, constipatie, verlies van eetlust, slapeloosheid en een voortdurend gevoel van vermoeidheid. Er waren momenten dat zij in tranen uitbarstte en soms wilde zij doodgaan. „Het speelt zich allemaal in uw hoofd af”, zei de arts. „Totdat u met uzelf in het reine komt, kan ik niets voor u doen. Ik zou u sterk willen aanraden een psychiater te raadplegen.”

Hoewel deze arts het beste met haar voorhad, weerspiegelde zijn mening een algemene zienswijze. Toch worden er velen diep door ontmoedigd wanneer hun wordt verteld, net zoals in het geval van deze vrouw die aan een ernstige depressie leed, dat hun lijden louter het resultaat is van hun eigen gedachten. Het is waar dat onze gedachten van invloed kunnen zijn op ons lichaam — ten goede of ten kwade. Maar men vindt toch ook steeds meer bewijzen dat een ziek lichaam onze gedachtenprocessen kan beïnvloeden.

Maar voordat wij dit bewijsmateriaal gaan beschouwen, moeten wij beseffen dat de term „depressie”a een hele scala van emoties dekt. (Zie het kadertje.)

Hoe kunt u vaststellen wat er aan de hand is?

„In de soort depressie die voortvloeit uit bijvoorbeeld de dood van iemand in het gezin, zijn er toch altijd ook positieve momenten”, aldus Dr. Nathan S. Kline, directeur van het Rockland Research Institute van het departement voor geestelijke gezondheid van de staat New York, in een recent interview met een stafschrijver van Awake! „Een goed maal, een prachtige maan of iets anders geven toch even wat verlichting. Bij een ernstige depressie is er geen verlichting. Je zou de honderdduizend kunnen winnen of tot president worden gekozen; de persoon in kwestie is er helemaal niet bijzonder blij mee. De toekomst ziet er hopeloos uit.”

Wat zijn de symptomen van een manische depressie? Dr. Ronald Fieve, hoogleraar in de klinische psychiatrie aan de Columbia University, vertelde Awake!: „Eerst moet zich een plotselinge, onbegrijpelijke ’piek’ hebben voorgedaan. De persoon is daarbij in een abnormale toestand van optimisme waarin hij overactief is, overmatig spraakzaam, minder slaapt en beschikt over een enorme hoeveelheid energie die hij nooit eerder heeft gehad. De duur van deze plotselinge verandering varieert van misschien twee weken tot gewoonlijk een of twee maanden. Dan slaat zijn stemming om in een zware depressie.”

Vele geleerden zijn thans de mening toegedaan dat specifieke chemische veranderingen in de hersenen bepaalde vormen van ernstige depressiviteit vergezellen en ze misschien teweegbrengen. (De tekeningen verklaren hoe zij zich dit voorstellen.) Het proces is heel ingewikkeld en onder de geleerden bestaat er nog geen overeenstemming over. Maar wat kan er dan de oorzaak van zijn dat er in die chemische processen iets misgaat? Vele verschillende factoren.

De samenhang tussen ziekte en depressiviteit

„Depressie kan voortvloeien uit scherp omlijnde — of, nauwkeuriger gezegd, scherp gedefinieerde — organische problemen”, verklaart Lawrence Galton, een auteur van boeken over medische onderwerpen. „De lijst omvat infecties zoals hepatitis, klierkoorts en influenza; hormonale aandoeningen van klieren als de schildklier, bijschildklier en de bijnieren; kwaadaardige gezwellen, deficiënties, anemieën en andere bloedafwijkingen.” — You May Not Need a Psychiatrist (Misschien hebt u geen psychiater nodig), gepubliceerd in 1979.

Een voorbeeld hiervan vinden wij in een vrouw die 15 jaar werd behandeld voor een ernstige depressiviteit die soms met zelfmoordneigingen gepaard ging. Zij kreeg antidepressiva en zelfs een elektroshock-therapie, maar niets gaf blijvende verlichting. Uiteindelijk werd ontdekt dat het probleem werd veroorzaakt door een aandoening van de bijschildklier. Toen deze met succes was behandeld, trad er een verbetering in. Haar grondprobleem was van fysieke aard geweest.

Stress

Geestelijke uitputting ten gevolge van stress kan al evenzeer depressiviteit veroorzaken. Deskundigen noemen onder andere de volgende stress-situaties: ’een slecht huwelijk, de woonomstandigheden van een achterbuurt, een onaangename baas, oorlogsomstandigheden’ en een dagelijkse routine trachten te handhaven „die duidelijk boven iemands mentale, emotionele en fysieke mogelijkheden ligt”. Een omgeving waar alle liefde ontbreekt, waar iemand zich eenzaam, verworpen en hopeloos voelt, kan ook depressiviteit veroorzaken. Vele mensen bevinden zich in dergelijke omstandigheden.

Een specifieke stress-situatie zoals een sterfgeval of een echtscheiding kan een ernstige depressie teweegbrengen. Toch ontdekte men bij een recent onderzoek dat van 185 klinisch depressieve personen slechts een kwart voorafgaande aan hun depressie een aanwijsbare stress-situatie had doorgemaakt. Professor Fieve is van mening dat zo’n gebeurtenis die men als stress ervaart, „eenvoudig het topje van een ijsberg is”.

Een depressieve persoon vergelijkend met een auto die het tijdens de klim op een steile helling laat afweten, zegt Dr. Kline over zijn opinie het volgende: „In zeker opzicht was het natuurlijk het feit dat u de heuvel opreed. Maar anderzijds, als de motor in goede conditie was geweest, had u geen moeilijkheden gekregen. De stress van buiten, van de omstandigheden, kan dus de ineenstorting versnellen, maar om te beginnen moet er een biologische tekortkoming, een zwakke plek in de motor, bestaan.”

Maar is het mogelijk dat de geest zelf deze verstoring van het chemische evenwicht kan creëren, zonder dat er eerst een fysiek defect heeft bestaan?

De rol van de geest

Er zijn duidelijke bewijzen voor dat vele personen van zelfs ernstige depressies zijn afgeholpen doordat een getraind raadsman hun denkwijze wist te veranderen. Dit zou erop duiden dat bij sommige soorten depressies het denken van de patiënt of datgene waarmee hij zijn geest voedt, en niet een of ander fysiek gebrek, doorslaggevend is.

Recent onderzoek heeft aangetoond dat de manier waarop wij denken, de scheikundige processen in onze hersenen kan beïnvloeden. Bij een experiment in 1979 kregen patiënten bij wie pas de verstandskiezen waren getrokken, injecties met een zoutoplossing, een placebo of ’namaakmedicijn’, terwijl hun werd gezegd dat dit de pijn zou verlichten. In weerwil van het feit dat deze injectie helemaal niet pijnstillend kon werken, bemerkte naar verluidt een derde van hen al spoedig een aanmerkelijke daling van de pijn. Men veronderstelde toen dat natuurlijke pijnstillers in de hersenen (endorfinen) door de gedachten van de persoon waren geactiveerd. Dit heeft men vervolgens geverifieerd door een ander middel toe te dienen dat de werking van de natuurlijke pijnstillers van de hersenen blokkeerde. De pijn keerde terug.

Het vermogen van de geest om op liefde te reageren is in vele gevallen duidelijk gebleken. Omgekeerd heeft men ook opgemerkt dat woede, haat, jaloezie en andere negatieve emoties biochemische veranderingen in het lichaam hebben teweeggebracht.

De bijbel erkent de belangrijke rol die onze innerlijke gevoelens en onze instelling spelen. Zo leest men: „De geest [de innerlijke gevoelens en gedachten] van een man kan zijn kwaal [ziekte] verdragen; maar wat een terneergeslagen geest betreft, wie kan die dragen?” (Spr. 18:14) Als „de geest van een man” „terneergeslagen” is door een verkeerde denkwijze (besproken op de bladzijden 8-10), als ze wordt verpletterd door jaloezie, wrok of een slecht geweten, dan wordt de nare situatie ondraaglijk. Een ernstige depressie kan het gevolg zijn.

Als iemand zijn geest met deprimerende gedachten voedt — wellicht door televisie, film of pornografische lectuur — zal ook dit zijn stemmingen beïnvloeden en depressiviteit kweken. Vooral als iemand regelmatig veel tijd voor de tv doorbrengt, kan dit zijn kijk nadelig beïnvloeden. Maar voor anderen zou iets anders aan het probleem ten grondslag kunnen liggen.

Andere mogelijke oorzaken

„De hersenen zijn in veel sterkere mate dan andere organen gevoelig voor veranderingen in de concentratie van bepaalde voedingsstoffen in het [bloed]plasma”, verklaarden twee onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology. In Nutrition and the Brain (Deel 3, 1979) lieten deze artsen, Wortman en Wortman, zien welke uitwerking datgene wat wij eten, op onze stemming heeft en hoe bepaalde tekorten aan voedingsstoffen het chemische evenwicht in de hersenen kunnen veranderen en depressiviteit kunnen veroorzaken.

Zelfs wanneer men geregeld voor goed uitgebalanceerde maaltijden zorgt, kan nog een tekort aan bepaalde voedingsstoffen optreden en tot depressiviteit leiden. Sommige medicijnen, anticonceptiepillen, extra belastingen voor het lichaam zoals een zwangerschap, de vervuiling, buitengewone stress — al die dingen kunnen voedingsdeficiënties veroorzaken.

Allergie voor een bepaald voedsel of voor chemische dampen, en de hormonale veranderingen bij de vrouw hebben soms depressie teweeggebracht. Ook bracht een onderzoek van 1100 patiënten die voor hypoglycemie (laag bloedsuikergehalte) werden behandeld, aan het licht dat 77 procent van hen klachten had over depressiviteit.

Er zijn dus vele oorzaken van depressiviteit en niet alleen een verkeerde instelling. Bij een ernstig depressief persoon kunnen deze factoren in allerlei combinaties een rol spelen. Iemands erfelijke achtergrond en jeugdervaringen kunnen ook van belang zijn. Al deze invloeden kunnen mede bepalen hoe iemand zal reageren op een gebeurtenis of een omgeving die stress met zich brengt.

Hoewel het nuttig is om inzicht te hebben in de mogelijke oorzaken van depressiviteit, is een nog vaker gehoorde vraag: Wat kan ik doen om mijn depressiviteit te overwinnen?

[Voetnoten]

[Kader/Diagram op blz. 5]

Onze gedachten verplaatsen zich in de vorm van elektrochemische impulsen van de ene zenuwcel naar de volgende. Een juiste gemoedstoestand is afhankelijk van hun onvervormde voortgeleiding. De einden van de zenuwcellen raken elkaar niet. De zenuwimpuls prikkelt de produktie van neurotransmitters die de kloof overbruggen zodat onze gedachte onvervormd zijn weg vervolgt. Het chemische evenwicht in dit gebied, de synaps geheten, is van vitaal belang.

[Diagram]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

zenuwimpuls

zenuwcel

zenuwcel

synaps

zenuwimpuls

neurotransmitters

synaps

receptoren

zenuwimpulsen gaan onvervormd verder

[Kader/Diagrammen op blz. 5]

WAT MIS KAN GAAN

Een overvloed van bepaalde neurotransmitters vervormt de zenuwimpuls en veroorzaakt overprikkeling en misschien manie.

Lage concentraties van bepaalde neurotransmitters vervormen de zenuwimpuls en veroorzaken misschien depressie.

[Diagram]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

zenuwimpuls

neurotransmitters

zenuwimpuls is vervormd

[Diagram]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

zenuwimpuls

neurotransmitters

zenuwimpuls is vervormd

[Kader/Illustraties op blz. 4]

DE VERSCHILLENDE GEZICHTEN VAN DEPRESSIVITEIT

Ontmoediging en bedroefdheid

Gevoelens van neerslachtigheid vanwege echtscheiding, een sterfgeval, ontslag, medische problemen of andere stress-situatie.

Lichte chronische depressie (neurotische depressie)

De zwaarmoedigheid houdt aan. Een algeheel gevoel van onvrede. Men voelt zich vermoeid en verliest belangstelling voor gezin en vrienden. Vaak ook gevoelens van nietswaardigheid, angst en boosheid.

Zware depressie

„Je voelt je in de allerdiepste put”, zei een patiënt. Er is geen verlichting. Slaapgewoonten veranderen; er is verlies van eetlust. De persoon voelt zich schuldig en zou misschien wel dood willen zijn. Overweldigende angstgevoelens en gebrek aan concentratievermogen. In sommige gevallen kan dit afwisselen met perioden van normaal gedrag.

Manische depressiviteit

Perioden van tomeloze uitbundigheid — geld uitgeven als water, de klok rond werken, voortdurend actief zijn — gevolgd door diepe depressie.