1. Is het heelal statisch?

Aristoteles dacht dat de bollen statisch waren. De bol die de sterren op hun plaats hield en ook de andere konden niet krimpen of uitdijen.

Bevat de Bijbel ook zulke gissingen? Nee, er staat op dit gebied niets dogmatisch in. Maar de Bijbel gebruikt wel interessante beeldspraak: „Er is er Een die woont boven het rond der aarde — waarvan de bewoners als sprinkhanen zijn — Degene die de hemelen uitspant net als een fijn gaas, die ze uitspreidt als een tent om in te wonen” (Jesaja 40:22).a

Wat blijkt in deze tijd beter te kloppen, Aristoteles’ model of de beeldspraak uit de Bijbel? Hoe ziet de moderne kosmologie het heelal? In de twintigste eeuw ontdekten astronomen tot hun verbazing dat het heelal helemaal niet statisch is. De sterrenstelsels lijken zich zelfs snel van elkaar te verwijderen. Er waren maar weinig wetenschappers bij wie het idee van een uitdijend heelal ooit was opgekomen. Nu denken kosmologen over het algemeen dat het heelal heel compact begonnen is en sinds die tijd uitdijt. De wetenschap heeft Aristoteles’ model dus achterhaald.

En hoe zit het met de beschrijving van de Bijbel? We kunnen ons heel goed voorstellen dat iemand als de profeet Jesaja naar de sterrenhemel keek die sierlijk boven hem gedrapeerd leek en dat hij het beeld van een uitgespannen tent bijzonder passend vond.b Misschien heeft hij zelfs opgemerkt dat de Melkweg eruitziet als „fijn gaas”.

Jesaja’s beeldspraak nodigt ons uit om het verder aanschouwelijk te maken. We kunnen bijvoorbeeld een tent uit Bijbelse tijden voor ons zien. Misschien denken we aan een relatief klein pakket stevig doek dat wordt opengevouwen en uitgespreid, waarna het met stokken wordt opgezet zodat het iets wordt om in te wonen. We zouden ons ook een koopman kunnen voorstellen die een bundeltje fijn gaas neemt en het voor een klant uitspreidt zodat hij het kan bekijken. In beide gevallen wordt iets dat betrekkelijk compact is, uitgespreid en wordt het in onze ogen groter.

Natuurlijk zeggen we niet dat dit poëtische beeld van een tent en fijn gaas bedoeld is om het uitdijen van het heelal duidelijk te maken. Maar is het niet fascinerend dat de beschrijving die de Bijbel van het heelal geeft, zo goed aansluit bij de moderne wetenschap? Jesaja leefde ruim drie eeuwen voor Aristoteles en meer dan tweeduizend jaar voordat de wetenschap met overtuigende bewijzen over dit onderwerp kwam. Toch hoeft de beschrijving van die eenvoudige Hebreeuwse profeet niet herzien te worden, wat wel het geval was met het ingenieuze model van Aristoteles.