De slag bij Marathon — Hoe een wereldmacht werd vernederd

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN GRIEKENLAND

ALS de hedendaagse bezoeker de heuvels afdaalt rond de Vlakte van Marathon, die veertig kilometer ten noordoosten van het Griekse Athene is gelegen, ervaart hij onmiddellijk als een verrassing het vredige en de ongestoorde rust van de plek. Het is nauwelijks voor te stellen dat dit terrein het toneel is geweest van een van de beroemdste veldslagen in de geschiedenis, een veldslag waardoor de opmars van de Mesopotamische wereldmacht naar het eigenlijke Europa met succes tot staan werd gebracht. The World Book Encyclopedia spreekt van „een van de belangrijkste veldslagen in de geschiedenis van de westerse beschaving”. En de historicus Will Durant beschrijft de slag als ’een van de ongelofelijkste overwinningen uit de geschiedenis’.

Een wereldmacht uitgedaagd

De bijbelprofetieën in het boek Daniël geven een zeer levendige schildering van de heerschappij, de expansie en de opeenvolging van de wereldmachten. In een symbolische maar zeer passende beschrijving van de wereldmacht Medo-Perzië schreef Daniël: „Ziedaar! een ander beest, een tweede, dat gelijk een beer was. . . . Dit zei men ertegen: ’Sta op, eet veel vlees.’” — Daniël 7:5.

Dit is uitgekomen. Toen de Medo-Perzische macht zich omstreeks de tweede helft van de zesde eeuw v.G.T. op het hoogtepunt van haar macht bevond, raasden haar schijnbaar onoverwinnelijke legers onder aanvoering van Cyrus en Darius I westwaarts door Lydië. In het noorden van Griekenland werd zowel Thracië als Macedonië met geweld onderworpen. Dit betekende dat bijna de helft van de Griekssprekende wereld al in Perzische handen was gevallen, want met de verovering van Lydië namen de Perzen ook de Griekse steden aan de Ionische kust in bezit, die binnen de Lydische invloedssfeer hadden gelegen.

Op de roep om hulp die belegerde Griekse Ionische steden lieten horen, reageerden alleen de stadstaten Athene en Eretria. Dit kon niet voorkomen dat Perziës gedisciplineerde strijdmacht binnenviel en de opstandige Ioniërs met verpletterend geweld onderwierp. Bovendien besloot Darius dat hij de Griekse stadstaten zou moeten straffen voor hun hulp aan de Ionische opstandelingen.

Toen Athene, Sparta en Eretria smalend weigerden aan de eisen van Perzië te voldoen, ging in de vroege zomer van 490 v.G.T. een sterke Perzische krijgsmacht bestaande uit cavalerie en infanterie scheep naar Griekenland. Tegen augustus waren de Perzen gereed om met Athene en het door Athene beheerste gebied, Attica, af te rekenen.

Strategische kwesties

De Perzen landden bij Marathon en staken vervolgens de moerassige vlakte aan de oostkust van Attica over, op slechts 42 kilometer van Athene. De vooruitzichten waren heel somber voor de Atheners, die er nauwelijks in slaagden een luttele 9000 man infanterie plus nog eens 1000 man uit Plataeae bijeen te brengen, zonder enige steun van cavalerie of boogschutters.a Hoewel zij Sparta om hulp vroegen, vonden hun smeekbeden een dovemans oor — de Spartanen hadden het druk met godsdienstige ceremoniën ter ere van Apollo. En dus stonden de Atheners met hun beperkte krijgsmiddelen alleen in hun strijd tegen de Perzen.

Tien verschillende generaals vormden een comité om met meerderheid van stemmen de te volgen strategie te bepalen. Nu moesten zij twee dringende beslissingen nemen. De eerste was of zij hun strijdmacht in Athene moesten houden om de stad te verdedigen, of dat zij de Perzen in het veld tegemoet moesten treden. In aanmerking nemend dat de stad Athene geen sterke beschermende muren had als verdediging, besloot de vergadering met overgrote meerderheid het bij Marathon uit te vechten.

Het tweede punt was of zij moesten aanvallen terwijl zij er ongunstig voorstonden — voornamelijk vanwege de numerieke overmacht van de Perzen — of dat zij moesten afwachten, ondertussen hopend dat de Spartanen hoe dan ook snel genoeg zouden arriveren om hen te helpen zich met succes tegen de formidabele Perzische aanval te weren.

Generaal Miltiades — Een strateeg

Eén sleutelfiguur die zich als hun leider zou ontpoppen, was de Griekse generaal Miltiades. Hij was een ervaren en vernieuwingsgezinde legerleider, een veteraan die aan de kant van het Perzische leger had gevochten bij voorgaande veldtochten in het noorden. Daardoor kende hij de vijand uit eigen ervaring. Hij was terdege op de hoogte van niet alleen de opbouw van het Perzische leger maar ook van hun wapens en, het allerbelangrijkste, hun gevechtsstrategie. Daarnaast was hij zo verstandig om op de dagen die aan de veldslag voorafgingen, zeer nauwgezet de omgeving van het slagveld te bestuderen.

Miltiades besefte ook dat er snel tot actie overgegaan moest worden, daar zich binnen de pas tot stand gekomen Atheense democratie pro-Perzische facties bevonden die een nederlaag van Athene zouden toejuichen. Op de avond voor de veldslag glipte een Perzische overloper het Griekse kamp binnen met de tijding dat de Perzische cavalerie zich tijdelijk had teruggetrokken. Volgens één theorie was de Perzische cavalerie scheep gegaan voor een mogelijke aanval op Athene vanuit de oostkust van Attica, zodat ze de stad onmiddellijk na een bijna zekere overwinning bij Marathon kon innemen. Wat de reden ook geweest mag zijn, het ernstigste gevaar voor de Atheense infanteristen was daarmee weggenomen.

Toen de dageraad aanbrak, vielen de Griekse falanxen aan. (Zie het kader op bladzijde 24.) De verbaasde Perzen trokken zich terug maar gingen al snel tot de tegenaanval over en braken door het centrum van de Griekse gevechtslinie. Daarmee liepen de Perzen onbewust in Miltiades’ goed opgezette val! Hij had het Griekse centrum met opzet zwak gelaten om zijn flanken met extra rijen mannen aan te vullen. Nu wendden de sterke flanken zich plotseling, stortten zich op de Perzen en doodden hen in grote aantallen, totdat degenen die erin slaagden de aanval te overleven, terugvluchtten naar hun schepen. Een enorme slachting was het gevolg. Het aantal Perzische slachtoffers bedroeg ongeveer 6400, terwijl de Atheners slechts 192 van hun mannen verloren.

De legende wil dat het nieuws over de Griekse overwinning snel door een boodschapper naar Athene werd gebracht. Volgens een onjuiste overlevering was zijn naam Pheidippides, maar in feite was Pheidippides vóór de slag van Athene naar Sparta gerend om hulp te zoeken. Een andere jonge Griek, aldus de legende, rende wel de 42 kilometer van Marathon naar Athene en riep bij aankomst uit: „Verheugt u, de zege is ons!”, waarna hij dood neerviel. Naar verluidt was dat de eerste marathon, het precedent voor de hedendaagse lange-afstandsloop zoals wij die kennen.

Hoewel enkele van de Perzische schepen in brand werden gestoken, slaagde verreweg het grootste deel van de vloot van 600 schepen erin, om Kaap Sounion aan de zuidpunt van Attica heen te varen en Athene te bereiken. Het zegevierende Atheense leger was er echter eerder en trad hen opnieuw tegemoet. De Perzen zagen zich gedwongen terug te trekken. De Atheners hadden met alle kansen tegen zich de overwinning behaald!

Athene was uitermate blij, vooral omdat de overwinning zonder enige hulp van de Spartanen was behaald.

De betekenis van de veldslag

Door marmeren en bronzen gedenktekens in Marathon en Delphi is de Atheense overwinning vereeuwigd. Volgens de historicus Pausanias geloofden reizigers 650 jaar later nog dat zij spookachtige geluiden van strijdende mannen konden horen als zij het slagveld overstaken.

Waarom was de slag bij Marathon vanuit bijbels standpunt gezien betekenisvol? Het was een aanwijzing, lang van tevoren, voor de uiteindelijke overmacht van de Griekse „bok” uit Daniëls profetie over de ’tweehoornige ram’ Medo-Perzië.b — Daniël 8:5-8.

Kijkend naar het grafmonument van Marathon, dat nog steeds op de plek van de veldslag staat, wordt men herinnerd aan de hoge tol in de vorm van dood en lijden die de mensheid heeft betaald in het voortdurend najagen van macht en heerschappij. De met bloed bevlekte bladzijden van de geschiedenis, de stille slagvelden en de eenzame graven zijn vol „grote mannen”, „helden” en „verliezers”, allen slachtoffer van de wereldpolitiek en de strijd om de macht. De tijd is echter nabij dat alle politieke machtsstrijd voorbij zal zijn, want God heeft geprofeteerd: „In de dagen van die koningen zal de God des hemels een koninkrijk oprichten dat nooit te gronde zal worden gericht. En het koninkrijk zelf zal aan geen ander volk worden overgedragen. Het zal al deze koninkrijken verbrijzelen en er een eind aan maken, en zelf zal het tot onbepaalde tijden blijven bestaan.” — Daniël 2:44.

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 24]

Hopliet en falanx — Formule voor de overwinning

Over twee sleutelfactoren in de overwinning van de Atheners zegt het boek Een nieuwe geest: „De Griekse infanteristen, hopliten genaamd, hadden niet alleen sterkere schilden en langere zwaarden, maar beschikten ook over een betere tactiek, waarbij ze in hun 12 rijen diepe falanxen als een onstuitbare muur oprukten. Zo leerden de Perzen waarom de hopliten als de meest gevreesde infanteristen van hun tijd werden beschouwd.”

[Verantwoording]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Illustraties op blz. 23]

De Vlakte van Marathon. Inzetten: Monument voor de 192 Atheners die in de strijd bleven