De zienswijze van de bijbel

Moet u zich door uw geweten laten leiden?

TERWIJL u door een drukke straat loopt, passeert u een elegant geklede vrouw die zonder het te merken een pakje bankbiljetten laat vallen. U bukt u om het op te rapen maar ziet haar dan snel in een limousine stappen. Wat gaat u doen? Roepen om haar aandacht te trekken of de biljetten snel in uw zak stoppen?

Het antwoord hangt af van uw geweten. Wat zou uw geweten u voorschrijven? Belangrijker nog, kunt u ervan op aan dat het betrouwbaar is? Kunt u zich veilig door uw geweten laten leiden?

Wat het is

Het geweten is wel omschreven als een innerlijk besef van wat goed en kwaad, rechtvaardig en onrechtvaardig, moreel en immoreel is. De bijbel verklaart de werking van het geweten in Romeinen 2:14, 15: „Want telkens wanneer mensen der natiën, die geen wet hebben, van nature de dingen der wet doen, zijn deze mensen, al hebben zij geen wet, zichzelf tot wet. Zij zijn juist degenen die tonen dat de inhoud van de wet in hun hart staat geschreven, terwijl hun geweten met hen getuigenis aflegt en hun eigen gedachten onderling hen beschuldigen of zelfs verontschuldigen.” De bedoeling van uw geweten is dus dat u in staat bent situaties te beoordelen, juiste keuzen te doen en over uzelf te oordelen met betrekking tot de keuzen die u hebt gedaan. Maar kunt u zich erop verlaten?

Dat hangt ervan af. Per slot van rekening zijn er bewijzen te over dat een dwalend geweten iemand tot verkeerde daden kan brengen. Het feit dat iemands geweten een bepaald gedrag toelaat, is geen garantie dat God het door de vingers ziet. Zo nam Saulus van Tarsus voordat hij een christen werd, de leiding in het vervolgen van christenen. Hij keurde zelfs de moord op de christelijke martelaar Stefanus goed en was er medeplichtig aan. Bij dat alles veroordeelde zijn geweten hem niet. — Handelingen 7:58, 59; Galaten 1:13, 14; 1 Timotheüs 1:12-16.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zeiden in nazi-Duitsland veel SS’ers dat zij slechts bevelen opvolgden toen zij miljoenen mensen in Hitlers concentratiekampen martelden en doodden. Hun geweten liet dat toe. Maar naar het oordeel van de wereld — en niet te vergeten Gods oordeel — konden hun daden niet door de beugel. Zij werden terecht veroordeeld.

Waarom werkt het niet goed?

Waarom zou iets wat God geschapen heeft niet goed werken? De bijbel legt het uit. Omdat de mens door de ongehoorzaamheid van Adam tot zonde is vervallen, wordt van de zonde gezegd dat ze ’regeert als koning’, mensen dwingt aan haar verlangens te voldoen (Romeinen 5:12; 6:12). Het geweten van de mens, dat oorspronkelijk volmaakt was, raakte verwrongen; het moet nu wedijveren met de zonde als drijvende kracht (Romeinen 7:18-20). Daardoor is het conflict ontstaan dat ons zo bekend is: „Ik bemerk in mijn geval dan deze wet: dat wanneer ik het juiste wens te doen, het slechte bij mij aanwezig is. . . . In mijn leden zie ik een andere wet, die strijd voert tegen de wet van mijn verstand en mij in gevangenschap voert aan de wet der zonde, die in mijn leden is.” — Romeinen 7:21-23.

Ons geweten wordt niet alleen beïnvloed door deze overgeërfde zwakheid, maar ook door prikkels van buitenaf. Het geweten van de eerder genoemde SS’ers bijvoorbeeld is kennelijk onder druk van collega’s het zwijgen opgelegd of misvormd geraakt. (Vergelijk Spreuken 29:25.) Verder mist het ook zijn uitwerking niet als de geest gevoed wordt met allerlei verderfelijks, zoals immoraliteit en geweld op tv en in films en boeken. Als wij regelmatig blootstaan aan zulke dingen, zullen ze uiteindelijk niet zo erg lijken en zal ons geweten verzwakt raken. Anders gezegd: „Slechte omgang bederft nuttige gewoonten.” — 1 Korinthiërs 15:33.

Indien iemand Gods wetten heeft leren kennen en respecteren, zal zijn geweten natuurlijk een betrouwbaarder gids zijn dan indien dat niet het geval was geweest. Niettemin kan zelfs iemand met inzicht in en diepe waardering voor Gods wegen af en toe toch merken dat zijn geweten als gevolg van overgeërfde zonde en onvolmaaktheid, en misschien invloeden van buitenaf, geen betrouwbare gids is.

Wat kunnen wij doen?

Kan een geweten veranderd worden, gevoeliger worden gemaakt voor juiste beginselen? Ja. Paulus maakte christenen duidelijk dat zij ’door gebruik hun waarnemingsvermogen konden oefenen om zowel goed als kwaad te onderscheiden’ (Hebreeën 5:11-14). Dit gebruiken en oefenen omvat het bestuderen van de bijbel, waarbij speciaal aandacht besteed moet worden aan het volmaakte model dat Jezus Christus ons heeft nagelaten (1 Petrus 2:21, 22). Daarna zal ons geweten ons, doordat wij ons waarnemingsvermogen gebruiken bij het nemen van beslissingen, steeds meer wegloodsen van verkeerde gedachten en daden en ons ertoe aanzetten te doen wat eerbaar en juist is.

Desondanks mogen wij nooit zelfingenomen worden of zeggen dat als iets „mijn geweten niet belast”, het goed is. Het juiste en veilige gebruik van het geweten bij onvolmaakte mensen kan geïllustreerd worden met de voorzichtige gewoonten van een betrouwbaar chauffeur. Als een chauffeur van rijstrook wil veranderen, kijkt hij instinctief eerst in zijn achteruitkijkspiegel. Ziet hij een auto, dan weet hij dat het niet veilig is om van rijstrook te veranderen. Maar zelfs als de voorzichtige rijder niets ziet, beseft hij dat er bepaalde dode hoeken zijn — niet alles is altijd te zien als iemand zich enkel op de spiegel verlaat. Daarom kijkt hij niet alleen in de spiegel. Hij kijkt over zijn schouder en vergewist zich er zo van dat de rijstrook vrij is voordat hij van baan verandert. Hetzelfde gaat op voor het geweten. Sla er acht op als het u waarschuwt! Maar wees zelfs als het niet in eerste instantie een waarschuwing laat horen net als de verstandige automobilist — pas een extra controle toe om er zeker van te zijn dat er geen gevaar dreigt.

Onderzoek uw denkwijze om te zien of ze in harmonie is met Gods denkwijze. Gebruik zijn Woord als klankbodem om uw geweten te beoordelen. Spreuken 3:5, 6 geeft de wijze raad: „Vertrouw op Jehovah met heel uw hart en steun niet op uw eigen verstand. Sla in al uw wegen acht op hem, en híj zal uw paden recht maken.”

Het is dus verstandig naar uw geweten te luisteren. Maar het is nog verstandiger om alles wat wij doen met Gods in zijn Woord geopenbaarde wil te vergelijken. Pas dan kunnen wij met zekerheid zeggen: „Wij koesteren het vertrouwen dat wij een eerlijk geweten hebben.” — Hebreeën 13:18; 2 Korinthiërs 1:12.

[Illustratie op blz. 26]

„De bekering van Paulus”

[Verantwoording]

Schilderij van Caravaggio: Scala/Art Resource, N.Y.