Wat betekent ‘oog om oog, tand om tand’?
Het antwoord uit de Bijbel
In Gods wet die via Mozes aan het oude Israël werd gegeven stond: ‘Een oog voor een oog, een tand voor een tand.’ Ook haalde Jezus dit aan in zijn Bergrede (Exodus 21:24, 25; Deuteronomium 19:21; Mattheüs 5:38). Het betekende dat een straf in verhouding moest staan tot het misdrijf.a
Het principe was van toepassing als iemand een ander opzettelijk verwondde. De wet van Mozes zei over zo iemand: ‘Een breuk voor een breuk, een oog voor een oog, een tand voor een tand. De verwonding die hij iemand heeft toegebracht, moet ook hemzelf worden toegebracht’ (Leviticus 24:20).
Wat was het doel van de wet ‘oog om oog, tand om tand’?
De wet ‘oog om oog, tand om tand’ gaf mensen niet het recht om zelf wraak te nemen. In plaats daarvan hielp die wet aangestelde rechters om passende straffen toe te dienen die niet te zwaar maar ook niet te licht waren.
Deze wet moest mensen er ook van weerhouden anderen opzettelijk kwaad te doen of dat zelfs maar te overwegen. De Bijbel zegt welke uitwerking het zou hebben als deze wet werd toegepast: ‘De rest van het volk zal ervan horen en bang worden, en niemand onder jullie zal ooit nog zoiets slechts doen’ (Deuteronomium 19:20).
Geldt de wet ‘oog om oog, tand om tand’ ook voor christenen?
Nee. ‘Oog om oog, tand om tand’ stond in de wet van Mozes, waar Jezus’ offerdood een eind aan maakte, en geldt dus niet voor christenen (Romeinen 10:4).
Toch leert het principe ons iets over Gods manier van denken. Het laat zien dat God het belangrijk vindt dat er recht wordt gedaan (Psalm 89:14). Het laat ook zien wat Gods norm van gerechtigheid is: opzettelijke daders moeten ‘in de juiste mate’ gestraft worden (Jeremia 30:11).
Misvattingen over de wet ‘oog om oog, tand om tand’
Misvatting: ‘Oog om oog, tand om tand’ was een wrede wet.
Feit: Deze wet gaf niet het recht om wrede straffen op te leggen. Als de wet goed werd toegepast, betekende dit dat bevoegde rechters pas een straf oplegden nadat ze eerst hadden onderzocht wat de omstandigheden waren en in hoeverre er opzet in het spel was (Exodus 21:28-30; Numeri 35:22-25). Deze wet hielp dus te voorkomen dat straffen te zwaar of te licht waren.
Misvatting: De wet ‘oog om oog, tand om tand’ leidde tot een eindeloze cyclus van wraakacties.
Feit: In de wet van Mozes stond: ‘Je mag geen wraak nemen en geen wrok koesteren tegen de zonen van je volk’ (Leviticus 19:18). De wet van Mozes moedigde mensen dus niet aan om zelf wraak te nemen, maar om op God te vertrouwen en op het rechtssysteem dat hij had ingesteld om dingen recht te zetten (Deuteronomium 32:35).
a Dat juridische principe, in het Latijn ius talionis genoemd, is ook terug te vinden in het rechtssysteem van enkele andere oude samenlevingen.