Studie 9
Een schema opstellen
1-4. Hoe kunnen het thema en de hoofdpunten van een lezing worden bepaald?
1 De evangelieschrijver Lukas zei tegen zijn vriend Theófilus: Zo „heb ook ik, omdat ik alle dingen van meet af nauwkeurig ben nagegaan, besloten ze in logische volgorde aan u te schrijven” (Luk. 1:3). Nadat hij dus nazoekwerk had gedaan en een reeks feiten in verband met zijn onderwerp had bijeengebracht, begon hij ze in begrijpelijke volgorde te rangschikken. Het strekt ons tot voordeel wanneer wij bij het voorbereiden van onze lezingen deze zelfde methode volgen. Dit betekent dat je een schema opstelt.
2 Het uitkiezen van de hoofdgedachten. Aangezien spreken, en in het bijzonder een bespreking van Gods Woord, ten doel heeft gedachten aan de geest van een ander over te dragen, dienen de gedachten die wij in een lezing hopen over te brengen eerst heel duidelijk afgebakend in onze eigen geest aanwezig te zijn. Nadat je je materiaal hebt bijeengebracht, ben je in staat precies vast te stellen wat je de toehoorders mee naar huis wilt laten nemen wanneer je klaar bent. Probeer dit in één zin weer te geven. Wanneer dit de kern van je lezing is, wanneer de ene hoofdgedachte die je de toehoorders wilt laten onthouden, erin opgesloten ligt, dien je dit als thema voor je lezing te gebruiken. Je zult bemerken dat het nuttig is het op te schrijven zodat je het tijdens je voorbereiding kunt raadplegen.
3 Kies nu uit het materiaal dat je hebt verzameld de voornaamste gedachten die noodzakelijk zijn om dit ene hoofdthema te doen uitkomen. Deze dienen als de hoofdpunten van de lezing gebruikt te worden. Wanneer je je materiaal op kaartjes hebt gerangschikt, kun je deze in volgorde vóór je op tafel uitspreiden. Kies nu andere gedachten uit die noodzakelijk zijn om deze hoofdpunten te ondersteunen en leg ze elk op de juiste plaats onder het hoofdpunt dat erdoor wordt ondersteund. Bij het uitkiezen en in het schema rangschikken van de verschillende hoofdpunten en ondergeschikte punten die zijn verzameld, zul je wellicht opmerken dat enkele ervan in wezen niet tot de uiteenzetting van je thema bijdragen. Indien dit zo is, aarzel dan niet ze weg te laten. Dit is beter dan de lezing vol te proppen met onlogisch of niet ter zake dienend materiaal. Vergewis je er ook van dat de gedachten in de meest logische of praktische volgorde worden gerangschikt. Door de hier voorgestelde methode te volgen, worden hiaten in de samenhang van het schema gemakkelijk opgemerkt en kunnen ze worden gecorrigeerd. Aldus kun je ervoor zorgen dat elk hoofdpunt van het schema logisch op het voorgaande volgt en tot de ontwikkeling van het thema bijdraagt. En wanneer elk punt onder deze hoofdpunten de juiste ondersteuning verschaft, zal de lezing beslist door een logische gedachtengang gekenmerkt zijn.
4 De tot onderricht dienende punten die je zo juist hebt geordend, dienen de kern van je lezing te vormen. Nu heb je nog een inleiding en een besluit nodig. Bepaal hoe je je bespreking wilt beginnen en kies op grond van de toespraak die je hebt voorbereid een besluit waardoor je toehoorders in overeenstemming met het doel van je lezing tot actie aangespoord zullen worden. Nu ben je gereed om dit materiaal in een redelijk definitieve vorm op papier te zetten. Dit kan op verschillende manieren worden gedaan.
5, 6. Wat wordt bedoeld met een trefwoordenschema? En wat is een zinschema?
5 Soorten van schema’s. De twee meest gebruikte soorten van schema’s zijn een trefwoordenschema en een zinschema. Vaak wordt een combinatie van deze twee gebruikt. Bij het voorbereiden van een trefwoordenschema vermeld je eenvoudig het thema boven aan de bladzijde. Vervolgens schrijf je de hoofdpunten beknopt onder het thema, waarbij je elk hoofdpunt links aan de kantlijn zet. De ondergeschikte punten voor elk hoofdpunt kunnen worden ingesprongen, dat wil zeggen, ze kunnen iets meer naar rechts van de kantlijn worden geschreven, onder het punt dat erdoor wordt ondersteund. Wanneer enkele van deze ondergeschikte punten door aanvullende punten worden ondersteund, kunnen die nog verder worden ingesprongen. Met een snelle blik op je papier kun je nu zien wat de voornaamste punten zijn waardoor de hoofdgedachten die je de toehoorders duidelijk wilt maken, worden overgebracht. Dit is nuttig bij het houden van een lezing omdat je hierop de nadruk kunt leggen, door onder het spreken de sleutelwoorden in elke hoofdgedachte te herhalen zodat ze nadruk ontvangen en een blijvender indruk zullen maken. Doe dit met elk hoofdpunt wanneer je het bespreekt. Wat bij dit soort van schema de nadruk verdient, is dat elk punt zo beknopt mogelijk wordt weergegeven.
6 De andere vaak gebruikte vorm is het zinschema. In dit soort van schema worden al je verschillende gedachten gewoonlijk weergegeven in volledige doch beknopte zinnen, zodat elke zin de hoofdgedachte van een paragraaf uit de lezing vormt. Sommige van deze zinnen kunnen natuurlijk worden ingesprongen onder andere zinnen ten einde de hoofdpunten van de lezing goed te doen uitkomen. Tijdens de voordracht wordt de zin soms door de spreker voorgelezen en vervolgens voor de vuist weg nader uiteengezet. Beide soorten van schema’s hebben hun voordelen. Het zinschema, waarin de gedachten vollediger onder woorden worden gebracht, is doorgaans beter voor lezingen die weken van tevoren worden uitgewerkt of die meerdere malen, doch met tussenpozen van verscheidene maanden, worden gehouden, zoals openbare lezingen.
7, 8. Wat zou je, in verband met het uitspreken van de lezing, met je schema kunnen doen?
7 Voor je voorlopige schema kun je een van beide, het zin- of het trefwoordenschema, gebruiken, en het kan zo uitgebreid zijn als je zelf wenst. Hierdoor zul je er zeker van zijn dat je al de fijnere punten die je de toehoorders graag wilt meedelen, in je lezing opneemt. Voor het uitspreken van de lezing geven sommigen echter de voorkeur aan een korter schema. Wanneer je je op het uitspreken van je lezing voorbereidt, zou je beide schema’s voor je kunnen nemen. Oefen net zo lang met het verkorte schema totdat de punten die je erin hebt opgenomen je aan al de meer gedetailleerde punten herinneren die er op je voorlopige schema staan. Wanneer je je deze punten vanaf het verkorte schema kunt herinneren, ben je gereed om de lezing uit te spreken.
8 Dit zijn in het kort de voornaamste punten voor het opstellen van een schema. Nu zou het nuttig voor ons zijn de drie hoofdgedeelten van een lezing eens wat nader te beschouwen.
9-12. (a) Wat is het doel van de inleiding van een lezing? (b) Geef een voorbeeld van één soort van inleiding.
9 Inleiding. Het doel van de inleidende opmerkingen dient te zijn de belangstelling van je toehoorders op te wekken. Die openingszinnen dienen hun belangstelling voor jouw onderwerp te stimuleren en hen te helpen inzien waarom het belangrijk voor hen is. De eerste zin in het bijzonder verdient zorgvuldige overdenking. Het is van essentieel belang dat er een aangenaam contact met de toehoorders door tot stand wordt gebracht en dat men niet dogmatisch is of een geest van verzet oproept.
10 Er zijn vele soorten van inleidingen. Men zou een illustratie kunnen gebruiken, of er zou verwezen kunnen worden naar een citaat dat de toehoorders bekend is. Je zou een probleem kunnen voorleggen dat opgelost moet worden. De historische achtergrond van het onderwerp zou op zich reeds een inleiding kunnen vormen. Men zou een reeks vragen kunnen voorleggen. Je zou zelfs in het kort de hoofdpunten kunnen vertellen die je gaat behandelen.
11 Het is belangrijk dat de inleiding goed bij de lezing past. Zo kan een treffende illustratie zeer effectief zijn, in het bijzonder wanneer de spreker er door zijn gehele lezing heen op terugkomt. Dit zal niet alleen een hulp zijn waardoor de lezing interessanter wordt gemaakt en ze gemakkelijker te volgen en te onthouden is, maar het zal ook tot de samenhang bijdragen, mits de illustratie goed gekozen is.
12 De wijze waarop de inleiding wordt uitgesproken, zal in grote mate bepalend zijn voor de mate van belangstelling die het publiek aan de dag zal leggen. De spreker moet zijn lezing op een vastberaden toon en met vertrouwen beginnen, zonder te stamelen of aarzelend te spreken. In feite vinden sommige sprekers het om deze reden nuttig de eerste zin of zinnen van hun lezing uit te schrijven, ten einde zeker te zijn van een vlotte start.
13-16. (a) Leg uit hoe de kern van een lezing opgebouwd zou kunnen worden. (b) Hoe dient de tijdsduur van een lezing van invloed te zijn op de voorbereiding van de kern?
13 De kern van de lezing. Er zijn vele manieren waarop de kern van je lezing opgebouwd kan worden. Je zult de minder belangrijke punten misschien eerst naar voren willen brengen en vervolgens naar een climax toe willen werken, waarbij je de krachtigste punten het laatst vermeldt. Het materiaal kan eveneens chronologisch worden behandeld, zoals de toespraak die in Handelingen 7:2-53 staat opgetekend. Het verdelen van een lezing in hoofdafdelingen op grond van de hoofdlijnen volgens welke het algemene thema wordt ontwikkeld, is nog een goede methode. Wanneer het thema bijvoorbeeld „Een losprijs van de dood” zou zijn, zou je het kunnen uitwerken onder hoofdpunten als „Hoe de dood ontstond”, „Mensheid niet in staat een losprijs te verschaffen”, „Wie alleen een losprijs kon verschaffen, en waarom”, en „Zegeningen van de losprijs beschikbaar gesteld”.
14 Van tijd tot tijd zul je wellicht bemerken dat je lezing in natuurlijke afdelingen verdeeld kan worden, zoals in het geval dat Paulus eerst instructies geeft aan de hele gemeente, vervolgens aan vrouwen, daarna aan echtgenoten en vervolgens aan kinderen. (Zie Efeziërs 5 en 6.) Of je zult bemerken dat je materiaal zich leent voor een opbouw volgens oorzaak en gevolg, of een waarbij je een probleem stelt en vervolgens met de oplossing voor de dag komt. Zo nu en dan kunnen twee of meer van deze methoden doeltreffend worden gecombineerd.
15 Een veel gebruikte methode voor het opbouwen van een lezing is, louter gebeurtenissen te verhalen, zonder noodzakelijkerwijs chronologie ter sprake te brengen. Beschrijvend materiaal draagt dikwijls veel tot een lezing bij. Weer andere lezingen kunnen op interessante wijze worden uitgewerkt op grond van een argument pro en contra betreffende het een of andere op dat moment heersende geschilpunt.
16 Wat het tijdselement betreft, prop je schema niet vol met te veel materiaal. Goed materiaal verliest zijn waarde wanneer er te weinig tijd is ingeruimd om het goed uiteen te zetten. Bovendien behoeft iemand niet in één keer alles wat hij over een onderwerp weet te vertellen. Misschien kunnen andere gezichtspunten over hetzelfde onderwerp op een ander tijdstip uiteengezet worden. Trek voor elk hoofdpunt in je lezing een passende hoeveelheid tijd uit en pas de hoeveelheid materiaal dan op realistische wijze aan die tijd aan. Wat telt is niet de hoeveelheid materiaal doch veeleer de kwaliteit ervan.
17-20. Waarom is het besluit belangrijk, en op welke manieren zou het opgebouwd kunnen worden?
17 Het besluit. Het slotgedeelte van elke lezing verdient veel aandacht wat de voorbereiding betreft. Het doel ervan is, alle punten die in de kern van de lezing zijn beredeneerd bijeen te brengen en ze op zo’n wijze te doen uitkomen dat de toehoorders overtuigd raken en ertoe bewogen zullen worden in overeenstemming met die overtuiging te handelen. Tegelijkertijd dient het kort en zeer ter zake te zijn.
18 Er zijn verscheidene manieren waaruit je, overeenkomstig het thema dat je hebt ontwikkeld, kunt kiezen. Je kunt de hoofdpunten van de lezing in logische volgorde resumeren en hierbij onmiskenbaar op het besluit aansturen dat daarop moet volgen. Of je kunt een besluit gebruiken dat de toepassing toont, waarbij je de toehoorder laat zien hoe de inlichtingen op hem van toepassing zijn en wat hij als gevolg van de geboden inlichtingen kan doen. Bij enkele lezingen, en in het bijzonder bij toespraakjes die in de van-huis-tot-huisbediening worden gehouden, is het het beste een besluit te hebben dat tot actie aanspoort. Het kan de huisbewoner bijvoorbeeld aanmoedigen lectuur te nemen of ermee in te stemmen dat er regelingen voor een bijbelstudie in zijn huis worden getroffen.
19 Dan is er nog het besluit met een climax, waarbij naar het voornaamste punt dat in de geest van de toehoorder moet achterblijven wordt toegewerkt. Ten einde de lezing op een doeltreffende wijze af te ronden, is het ook passend het besluit in verband te brengen met iets dat in de inleiding werd genoemd. Men zou terug kunnen verwijzen naar een illustratie of citaat waarmee de lezing begon. De dringende noodzaak een beslissing te nemen en zich eraan te houden, wordt vaak in het besluit beklemtoond. Een prima voorbeeld zijn de woorden van Jozua als hij kort voor zijn dood zijn afscheidstoespraak besluit. — Joz. 24:14, 15.
20 Er kan dus worden opgemerkt dat een lezing die aan de hand van een goed schema is uitgewerkt, een inleiding moet hebben die de aandacht wekt. Ze dient een logische opbouw van zorgvuldig uitgekozen hoofdpunten die het thema ondersteunen, te bevatten. En ze dient een besluit te hebben dat de toehoorders ertoe aanspoort in overeenstemming met de geboden schriftuurlijke raad te handelen. Bij het opstellen van het schema moeten al deze factoren in aanmerking worden genomen. Het bekwaam op schema zetten van je lezing kan je veel tijd besparen, en het draagt in hoge mate bij tot een betekenisvolle lezing waarvan het waardevolle onderricht een blijvende indruk op de geest van de toehoorders zal maken.